|
2001
|
|
|
Beraz, guk besteren aurrean esaten dugunean Nafarroako Erriberak, Cascantek esate baterako, euskara galdu zuela eta berreuskaldundu egin behar dugula, ez gara egiaz ari; guk dakigunez eta guk ezagutzen dugun garaian Cascanten ez da euskaraz egin; hori da egia, egia huts hutsa eta Cascanten bezala hori bera gertatzen zen gutxi gorabehera Bizkaiko Enkartazioetan, Arabako zenbait zatitan eta beste franko lekutan. Halaz ere, lehen esan bezala, egia da Pirinioetan alde batera eta bestera euskara edo euskararen antzeko zerbait Araneraino egiten zela; egia ere da beste aldetik Burgos ingururaino
|
euskara
egiten zela eta Ebroren hego aldera, noski. Baina, halaz guztiz ere, gero Euskal Herri edo Euskadi bezala gelditu den hori ez da osorik euskalduna izan azken bi mila urteotan.
|
|
2003
|
|
|
Euskalkien maitale handia zen Oskillaso. Eta bere saio idatzietan LibNeg en partikulazki maiz mintzo da euskalkien alde, zeren euskara biziaren gordailu diren eta
|
euskara
egiten dutenek euskalkiz mintzo diren. Baina didaktika alde batera utzita, literaturan idoroko du idazleak euskalkiei idatzizko tratamentua emateko tresna bikaina.
|
|
|
Ordukoa dugu pintatu zuen pelotarien koadroa. Haiekin
|
euskara
egiteko era ona izango zuen seguruenik. Baina katalana ere ikasi bide zuen, zeren urte asko geroago semea lagun zuela Lleidako institutura
|
|
|
Amak, Nafarroako Erriberakoa izanik, erdara egiten zuen, eta bere hurrengo arreba biek, lehenago esanik dugunez, euskara gutxi baino ez zuten ikasi Gernikan bizi izan ziren denboran, eta anaia gaztea artean oso txikia zen Gernikatik Valladolid-era bizitzen joan zirenean. Madrilen bizi ziren denboran ere, gerra aurrean zein gerra ostean, pentsatzekoa da aitarekin
|
euskara
egingo zuela. Horregatik eta beste arrazoiren batzuekatik, aita semeok euren artean harreman berezia izan ei zuten bizitza guztian.
|
|
|
GabAt elaberrian, beste ikasle euskaldun batzuekiko harremanak ere garantzen dizkigu; hizkeraz giputzak dira unibertsitari lagunok, eta segurtasun apur batez pentsa daiteke, idazlearen unibertsitari garaiko benetako bizipen eta gertaerekin lotura estua dutela. Geroago bere idazlanetan, besteak beste El libro negro del euskara (LibNeg) saioan behin eta berriro gogoratuko digu, euskaldunek, nork bere
|
euskara
egin ezkero, erraz elkar aditzen dutela eta erraz, baita, besteena ikasi. Eta euskararentzat berbeta modu natural hori erreibindikatuko du bere bizi guztian.
|
|
|
Beraren arrebek, ostera, ez dute euskara askorik ikasiko. Orduko garaian ez ei zen dotorea neskatilek
|
euskara
egitea eta seguruenik inguruko gizartean mutilek baino harreman gutxiago izango zuten, aldi hartan emakumezkoek gutxiago irteten baitzuten. Anaia gazteenak, Jonek ere, ez zuen euskara ikasi, zeren artean umea baitzen Gernikatik Gaztela aldera etxez aldatu zirenean.
|
|
2004
|
|
|
Baina horretan muina eta arima zuzendu behar dira. ereduan
|
euskara
egiten dute. Baina ez dira gutxi ereduan Espainian egindako testu itzuliak erabiltzen dituztenak.
|
|
|
" Nire informatzaileetako batzuen ondorengoak, lobak eta, euskaldunak dira. Bilboko
|
euskara
egiten dute. Ez dakit, baina etxean jaso dute euskara eta gero, beste ume denak bezala, eskolatu egin dira".
|
|
|
Hil egiten zaigu, hil egiten dugu, hil gure herri; gure
|
euskara
egin da mila zati, euskaldun gazteen lotsagarri!
|
|
2006
|
|
|
Bestalde, Gasteizko euskarari buruz dugun lekukotasun bakarra Landuccioren hiztegia da, XVI. mendekoa. Gasteizkoa eta Legutianokoa konparatu ahal izateko, XIV. mendean Legutianon nolako
|
euskara
egiten zen jakin genuke. Eta ez dakigu.
|
|
2007
|
|
|
Leku izenak dira euskaraz ditugun lekukotasunik zaharren eta seguruenak. Euskal toponimia bakana denean ez da esanguratsua, baina maiztasun handikoa eta jarraikoa denean lurralde baten, horrek esan nahi du hango biztanleek
|
euskara
egiten zutela; euren hizkuntzan eman zizkietela izenak etxe, landa, soro, zubi, baso eta enparaduei. Euskal toki izenak bakandu edo mehazten diren lekuan, horrek esan nahi du hizkuntza ere ahul dagoela aldi horretan.
|
|
|
Nafarroako lurraldean euskarak duen egoera, euskal toponimiak duen dentsitatean islatzen da ondoen. Askoz ugariagoa da
|
euskara
egiten den edo oraintsura arte egin den eskualdeetan; ez da hain trinkoa euskara aspaldi galdu zen Erdialdeko lurretan; eta askoz bakanagoa gertatzen da Erribera alderdian. Zenbat eta zaharragoa den dokumentazioa, hainbat ugariagoa euskal toponimia hegoaldean ere.
|
|
|
Toponimia txikiak argiro erakusten du Behe Erdi Aroan (XIII XIV. mendeak), hasi Behe Nafarroatik eta Goi Nafarroaren hegoaldera Ebro ibaiaren hurrera heltzen zela euskararen muga: Aragoi ibaiaren haranean dagoen Zarrakaztelutik Sesma eta Elizagorriara (Lazagurria) doan marraz iparraldean
|
euskara
egiten zen.
|
|
|
Mende horretan zehar galdu zen, esaterako, ipar ekialdean, oraindik ere Iruña aldean
|
euskara
egiten zen denboran. Erronkarin XX. mendearen hasierara arte euskara egin izan da.
|
|
|
Mende horretan zehar galdu zen, esaterako, ipar ekialdean, oraindik ere Iruña aldean euskara egiten zen denboran. Erronkarin XX. mendearen hasierara arte
|
euskara
egin izan da. Zaraitzun beranduagora arte.
|
|
|
Nafarroaren erdi sartaldeaz loturiko datu bat: XIX. mendearen azken herenean, Irurzundik Iruñera bitarteko lurraldean, eta Iruñerrian ere,
|
euskara
egiten zen oraindik. (Jose Migel Barandiaranen lekukotasuna).
|
|
|
Araban ere hiriburua gertatu zen gaztelar erromantzearen indar-gune eta zabaltzaile, inguruko lautada guztian
|
euskara
egiten zen bitartean. XVI. mendean Gasteiz elebidun zen:
|
|
|
Bada hiri horretarako eginiko euskal dotrina bat, 1828an bertako abadeek inprimarazi zutena, eta 80ko hamarkadan berriro argitaratu zena. XIX. mendearen azken herenean
|
euskara
egiten zen oraindino, ez bakarrik Laudion, baita Murgian eta Larrea aldean ere.
|
|
|
XX. mendean lehen erdian joan zen galtzen euskara Gasteiztik iparraldera, Legutiorantz dauden herritxoetan. Hemengo herrietan eliz arduretan jardundako apaiz baten lekukotasunetik dakigu, esaterako, 1917an Nafarreten
|
euskara
egiten zela, Lukun helduek egiten zutela, eta Gamarran zaharrek.
|
|
|
ea erromatarren aurretik egiten zen ala errekonkistaren ondorioz zabaldu zen, goragotik hara bizitzen joaniko euskal jendeak ekarrita. Kontua ilun dago, baina erromatarrak etorri aurretik paraje horretan
|
euskara
egiten zelako ustea dago gaur egun; badira horren zantzuak. Hala ere, errekonkistaren ondorengoak dira daturik seguruenak.
|
|
|
Merino Urrutia ikertzaileak, inguruotako toponimia aztertu ondoren, zalantza gutxi dagoela dio, Errioxan eta Gaztelako Bureban
|
euskara
egiten zela Erdi Aroan.
|
|
|
Han adierazten denetik, Ojacastroko biztanleak mende horretan euskaldunak ziren eta lege aurrean euskara erabiltzeko eskubidea bermatua zuten. Epaile aurrean
|
euskara
egiteko eskubidea aitortzen duen auzi izkribu hori mende horren 30eko hamarkadakoa da, jaun hori Gaztelako merino edo epaile nagusi zen aldikoa. Hala dio:
|
|
|
Ibarreko hiri nagusiko (Ojacastro) eta beste herrietako biztanleek foruz onartua zuten eskubide hori. Mende horretan, hirian zein ibarreko beste herriotan
|
euskara
egiten zen seinale.
|
|
|
XVII. mendean, eta beranduago ere, Enkarterrien sartaldean
|
euskara
egiten zen. Agirien bidez dakigu esaterako, Bizkaiko Batzar Nagusietara Barakaldotik zetozen ordezkariak euskaldunak zirela.
|
|
|
XIX. mendean oraindino Galdames eta Gordexolan
|
euskara
egiten zen ezaugarriak badira. Sopuertatik sartalderantz askoz lehenago desagertuko zen, egin izan bada behintzat.
|
|
|
1936ko euskal estatutuak, II Errepublikan onartu zenak, modu orokorrean onartzen zuen euskararen ofizialkidetasuna, baina
|
euskara
egiten zen eskualdeetara bakarrik zuzendurik. Ez zuen, hala ere, garatzeko astirik izan:
|
|
|
Ditugun datu guztietatik segurutzat jo daiteke
|
euskara
egin zela Garona ibaira bitarteko lurraldean.
|
|
|
Menéndez Pidalek erromatar garairako finkatu zuen euskararen ekialdeko muga, Lleida, Barbastro eta Osca (Huesca) hiriek markatzen duten lerroa da. Erdi Aroan seguruenik lurralde horretako hiri eta herrietan
|
euskara
egiten zen latinarekin batera. Erromanizatu ondoren ere, mendialdeko baskoiek euren kultura eta gizarteegituretan nolabait euren" euskal izaerari" eutsiko zioten.
|
|
|
Esan daiteke, bada, erromanizazioa goizetikoa izan bazen ere, euskara ez zela berehalakoan galdu. Ditugun datuen arabera, Erdi Aroan oraindik
|
euskara
egiten zen Pirinioen erdialdean: XIII. mendean bizirik zegoen oraindik Comminges Goieneko leku batzuetan.
|
|
|
Horrek ez du inola ere esan nahi lautadetatik euskara guztiz aldenduko zenik. Aurrerago diogunez, jakina da XVIII. mendean, eta XIX. mendera arte ere oraindik,
|
euskara
egiten zela Arabako lautadan, Lizarrerrian eta Tafalla aldean ere, herri askotan behintzat. Batzuen ustea da, euskarak beheko lautadok atzera irabazi zituela Erromatar Inperioa behera etorri zenean.
|
|
2008
|
|
|
Australian jaiotako euskalduna dela jakin dut. Neska gaztea eta Bermeoko
|
euskara
egiten duena. Aurkitu dut haren aztarna.
|
|
|
Instantzia guztietatik eskatzen zaio euskal hiztunari euskaraz egiteko, eta azpimarratzen da, orain bereziki irmo, euskararen egoeraren erantzule, neurri handi batean, euskaldunen utzikeria dela. Alabaina, Behatokiak milaka adibide jaso ditu urtetan eta duela gutxitik Elebidek ere bai (hizkuntz eskubideak" bermatzeko" erakunde ofiziala);
|
euskara
egin nahi eta ezin duten herritarren kexak jaso dituzte. Agerikoa da hizkuntza erabiltzeko aukerak oso lotuta daudela hiztun kopuruarekin, hau da, zenbat eta hiztun gehiago orduan eta hitz egiteko aukera gehiago.
|
|
|
Ikerlari ezagun batzu horixe bera uste izan dute, euskalduntzearen abiapuntua Nafarroako Baskoien lurraldean edo Iparraldeko Akitanian jarriz. Jakin badakigu orain, zuzeneko lekukoei esker, lurralde bi horietan
|
euskara
egiten zela baina zeharkako lekukotasunak eduki ko bagenitu bakarrik, kostaldeko probintzietarako daukagun bezalaxe, ez litzaiguke hain erraza suertatuko lurralde horien erabateko euskalduntasuna frogatzea.
|
|
|
Durangoko uri artxibotik jasota konturatu naiz Debabarreneko parrokiek, Durango artziprestazgoaren Elgoibarko bikaria osatzen zutela, Elgoibar bera, Eibarko bi, San Andres eta Aginaga, Mendarozabal, Azpilgoeta, eta Astigarribia, Mutrikun. Parrokia hauetan, Mendebal
|
euskara
egiten dela ziurtatu du Koldo Zuazo ikerlariak. Beronen ikerketa dialektologiaren lagungarri, nik eman nizkion xehetasun hauek.
|
|
|
Markinaren aurrean Bilbo goi mailako ikastetxeen eta Bizkai osoko ikaslego zabalaren bilgune zen, irakaskuntza estandarraren kokaleku. Eta zentzu horretan argudiatu zuen Euskalerria Elkarteko Galartzak, Bilbo inguruko elizateetan ere
|
euskara
egiten zela erantsiz. Ohargarria da Bilbo edo Markina defendatzerakoan, alderdi politiko batekoa edo bestekoa izatea ez zela faktore erabakiorra gertatu.
|
|
|
Horrekin esan nahi dugu ezin diegula irakatsi gazteei euren hizkerak edo argotak zein izan behar duen, baina bai, norberarengandik hasita, egoerari ondoen egokitzen zaion erregistroa erabiliz arrasto batzuk eman. Garbi dago, noski, ikasle bakoitzaren esku egongo dela beti zer nolako
|
euskara
egingo duen egoera bakoitzean.
|
|
|
Iparraldeko batua aipatu duzu, baina ez al gara ari gero eta gehiago bi
|
euskara
egiten, bi erdaren ondorioz?
|
|
|
Azkenik, Kontseiluak 10 urte hauetan euskara ikasi, erabili, zabaldu eta horren aldeko hautua egin duten jendarte eragile eta pertsona guztiei zorionak eman nahi dizkie. Jada ‘Euskaraz bai’ esan duten guztiei eskerrak eman nahi dizkie, eta bide batez, gizarte osoa aldekotasuna adieraztetik
|
euskara
egitera pasatzera animatu nahi du, 2009an abiatuko baita ‘euskaraz bai’ egiteko garaia. Era berean, oraindik atxikimendua egin ez dutenek eta hala egin nahi dutenek —enpresa zein norbanakoek— Kontseiluaren webgunean egin dezakete hori, hain zuzen www.kontseilua.org/euskarazbai orrian.
|
|
2009
|
|
|
Amama eta aittitti ziren amaren aldetik, eta aitaren aldetik amañi eta aitañi, aitak Zuberoko
|
euskara
egiten baitzuen. [Domintxine Zuberoa da, baina kantonamenduz Nafarroa Behereko Donapaleuri lotua.
|
|
|
Orain dela zazpi urte hasi zen euskara ikasten. Kolore askotako
|
euskara
egiten du, Lapurdin ikasi baitu, eta baita Lesakan eta Etxarri Aranatzen ere (Nafarroa) eta Foruan (Bizkaia) eta Lazkaon (Gipuzkoa). Euskara ikasteko egitasmoaren berri izan eta berak galdetu zuen herriko etxean ea has zitekeen eskolak hartzen.
|
|
|
Gure gurasoen garaian ez zitzaien haiei euskararik egin, euskara debekatuta zegoen. Orduan guk bagenuen arrazoi bat
|
euskara
egiteko, gurasoak bizirik genituelako, haiekin komunikatzeko, haiei esperantza emateko. Gaur egun denok dakigu nahiko kastellano, eta euskara romantizismo bezala edo ikusten dut.
|
|
|
Gure aurreko lan batean (Gaminde 2007) bizkaieraren irudiaz berba egitean, hizkuntz aldakiak adinaren pertzepzioari eragiten diola esan izan dugu. Han argi erakutsi zen etxeko
|
euskara
egitean lekuko bera zaharragotzat jotzen dela euskara batuan egiten duenean baino.
|
|
|
Gure aurreko lan batean (Gaminde 2007) bizkaieraren irudiaz berba egitean, hizkuntz aldakiak adinaren pertzepzioari eragiten diola esan izan dugu. Han argi erakutsi zen etxeko
|
euskara
egitean lekuko bera zaharragotzat jotzen dela euskara batuan egiten duenean baino; gauza bera gertatzen zen adin handiagoko beste lekuko batekin, bizkaiera literarioan egitean zegokion adin tartean kokatzen zuten entzuleek eta euskara batuan egitean ohidalez gazteagotzen zuten.
|
|
|
Gerra testuinguru batean sartu nahi izan dut. Pertsona horiek, gerra sufritzeaz gain, lehenago eskolara joan ziren, kalean jolastu zuten, dotrinara joan ziren(
|
euskara
egiten zuten leku bakarra eliza zen). Gauza aberats horiek bildu nahi izan ditut.
|
|
|
Orain zortzi ordutara pasatzekotan gaude: Hego Euskalerrian ere ez da horrenbeste
|
euskara
egiten duen irratirik!.
|
|
|
«batzuk errazago ulertu dute eta bertzeei kostatu zaie. Eskolan euskara batua erakusten dugu eta herritarrek –zugarramurdiarrek– bertako
|
euskara
egiten dute eta batzuei kostatu zaie. Halere, orokorrean ez zaie hain zaila egin eta gustatu zaie».
|
|
|
Beraz, guk besteren aurrean esaten dugunean Nafarroako Erriberak, Cascantek esate baterako, euskara galdu zuela eta berreuskaldundu egin behar dugula, ez gara egiaz ari; guk dakigunez eta guk ezagutzen dugun garaian Cascanten ez da euskaraz egin; hori da egia, egia huts hutsa eta Cascanten bezala hori bera gertatzen zen gutxi gorabehera Bizkaiko Enkartazioetan, Arabako zenbait zatitan eta beste franko lekutan. (...) Egia ere da Burgos ingururaino
|
euskara
egiten zela eta Ebroren hego aldera, noski. Baina Euskal Herri edo Euskadi bezala gelditu den hori ez da osorik euskalduna izan azken bi mila urteotan.
|
|
|
Nire adinekoak ziren, ez zekiNi elizan sartu nintzenean elizmutil, 1940an, jada euskaraz egiten zen ten euskararik, aita eta ama Galiziakoak zituzten. Eta haiek sei hilabeteren barruan
|
euskara
egiten zuten nik bezala!
|
|
|
Eta bestea, Don Pedro Pipaon; biak errepublikanoak! Nik uste dut horregatik nire umezaroan —hamar urtera arte egon nintzen eskola hartan— inor ez zutela zigortu
|
euskara
egiteagatik.
|
|
|
Beste egitasmo berri bat sortu da duela bi edo hiru urte, herri ondarea modu sistematikoz aztertzekoa. Etnografia ikerketa da, euskaraz egina, batez ere
|
euskara
egiten den herrietan. Hainbat ikerketa egin ditugu Bizkaian:
|
|
|
Axularren liburuan ere euskara ederra dago, ez dago gehiagotzerik. Baina nire gaurko herrian,
|
euskara
egiten ari
|
|
2010
|
|
|
Segurrenik, ez nituen laurdenak idatziko Luzien ez balitz izan. Ni, entseiatzen naiz apez
|
euskara
egiten. Ofizialki, euskara atxikitzen zutena, Elizako jendea zen bakarrik eta lapurtar baxenabartarrez ari ziren.
|
|
|
Gizarte euskaldunean bizi ginelako. Orain, eskolako geletan
|
euskara
egin arren, geletatik kanpo erdara da komunikatzeko hizkuntza nagusia, bakarra ez esatearren. Hainbatean gizarte erdaldunean bizi garelako.
|
|
|
Hizkuntza baztertuetan, kanpotarra datorrenean, Sarrionandiak ondo ezagutuko zuen gauza gertatzen da. Euskaldunen artean ere, kanpotarra
|
euskara
eginez badator edozein xenofobia edo mesfidantza bazterrean utzi eta etxekotzat hartuko dute. Amazigeraz heltzen den kanpotarrak, berdin, amazigen abegi ona irabaziko du berehala.
|
|
|
Ez, arazoa beste ikasleengandik zetorren. Gure hirian gutxi ziren etxean
|
euskara
egiten zuten haurrak, eta are gutxiago euskara txukuna jasotzen zutenak gurasoengandik. Halere, nire kezka zertxobait arindu zen ulertzen hasi nintzenean Alaitzen euskararen degradazioa integrazio estrategia kontziente baten ondorio zela egiazki.
|
|
2011
|
|
|
hau da: " Lanean
|
euskara
egiten badut nire lana kaltetu dezake; horrek ez badaki euskaraz eta hala egiten badiot deseroso sentituko da...".
|
|
|
Alde ederra Auspoa n irakurtzen dugun lehengo euskara bikainaren eta egungo egunean maiz idazten den euskararen artean. euskara ahuldu, gogortu eta gaixotasunak hartua dago. Anitzek esaten duten bezala, maiz plastikozko
|
euskara
egiten da. Tradizioa eten egin da.
|
|
|
Gizabanako bat ezaugarritzen du, berriz, beste honetan: . Ez zara beraz euskaldun/
|
euskara
egiten duzulako/ euskarak egiten zaituelako baizik?. Bitoriano Gandiaga, Euskalminez, 2005.
|
|
|
Artikulu horretan, herri" bitxia" dela dio; izan ere, herri arabarra izanik bizkaierazko
|
euskara
egiten ei da eta gipuzkoar sentitzen ei gara aktibitate ekonomiko nagusiena hango lantokiak direlako (Debagoiena). Lagunartean eztabaidatu genuen eta han esandako batzuk dira honako hauek:
|
|
2012
|
|
|
Bi belaunaldietan emazte gehien gehienak bertakoak ziren (euskaldunak zirenetz ondorioztatzea zailagoa da, 1970 aldera ezkondu zirenak batik bat). halere, seme alabei euskaraz egiteko momentuan bi gizaldiek ez zuten berdin jokatu: ...glotohistoriek erakutsi dutenez, 1945 aldera herrigunean hazitako haurren (oraingo aitatxi amatxien) hamarretik lauk ikasi zuen euskara etxean; 1970 inguruan sortutakoen artean aldiz, hamarretik bat bik baizik ez. hau da, oraingo aitona amonek beren seme alabekin (oraingo haurren gurasoekin) hizkuntza aldetik nola jokatu zuten aztertuta ikusi dut herrigunean bizi zirenek ez ohi zietela beren umeei
|
euskara
egin, nahiz eta aita amak euskaldunak izan. Guraso bakarra euskalduna zen kasuetan, batean ere ez zuten seme alabek euskara etxean ikasi. hirrigunean hazitako iruritarrek honelatsu diote:
|
|
|
horri buruz esatariak duen jarrera. Eta alderdi hori aintzat hartzen badugu, enuntziatu parentetikoak(?
|
euskara
egin ustez desegiten ari direla esateak?) esatariaren argudio haria erabat norabideratzen du.
|
|
2013
|
|
|
Eta, ezinbestean, honako hau: «Frantsesik hitz egiten ez duenez, espainiera eta
|
euskara
egingo ditu, ezta?». Eta nik, tira, ba espainieraz, ulertu eta hitz eta esaldi sinpleak josi baietz, baina hitz egin, ongi, euskaraz egiten duela.
|
|
|
Doña Klotildek, izan ere, herri herriko
|
euskara
egiten zuen?. Txinddurrixa be, kontra baiño oba alde!?, esan zuen zehatz mehatz?, bere ezpainetan grazia berezia hartzen zuena, han hemenka bere asmamenak sortzen zituèn esaldi pipertsuei toki eginez, edo herri jakintzaren esaera zaharrak tartean sartuz, hitzaren eta hizkeraren jardun ezin distiratsuagoan...
|
|
|
Doña Klotildek, izan ere, herri herriko
|
euskara
egiten zuen –" Txinddurrixa be, kontra baiño oba alde!", esan zuen zehatz mehatz–, bere ezpainetan grazia berezia hartzen zuena, han hemenka bere asmamenak sortzen zituèn esaldi pipertsuei toki eginez, edo herri jakintzaren esaera zaharrak tartean sartuz, hitzaren eta hizkeraren jardun ezin distiratsuagoan...
|
|
|
Alabaina, euskara idatzia —eta arauez idatzia denaz mintzo naiz— plazara agertzeak ondorio txarrik ere ez ote duenez eragin pentsatzen hasia naiz... Izan ere, aurretik adierazi izan dudan bezala, badirudi Zuberoan, Ipar Euskal Herri osoan bezala,
|
euskara
egiten ari dela idatzita ageri den hizkuntza bat... mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago! Eskolan gutxi edo aski ikasia eta irakatsia den hizkuntza bat, etxean, karrikan, dendetan, eguneroko harremanetan mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago.
|
|
2014
|
|
|
Ondorioztatu daiteke, euskalduna euskararen ezagutzari lotuta kokatzen dutela; eta ez horrenbeste erabilerari. Gainera, beraiek normaltzat jotzen dutena, baliteke handik eta hemendik
|
euskara
egitera behartu edo animatzearen ondorio izatea. Badirudi, teoria edota izan litzatekeena, behinik behin, ongi menperatzen dutela.
|
|
|
Herrikoia bada, denek ulertuko dute. Guk pentsatu behar dugu
|
euskara
egin behar dugula elkarrekin komunikatzeko. Nire teoria hori zen beti.
|
|
|
Euskaldunak garela bezain segur, Laudiotik Atharratzera. Transzendentzia transmisioan, zerbait Etxahun Barkoxetik, Pello Errota inpernuko hondarretan bibolina jotzen entzuten eta ikusten duzu, biziki urrunetik jin den gauza eta
|
euskara
egin baitu. Bertsotik ateratzen diren irudietan, radikaltasuna, gordintasuna eta errealitatearen biluztea, arazoa gure aho zilora botatzeko ankerkeria, biltzen dugun muturreko horretan...
|
|
|
Eskolatik irtendakoan dantza ikasten hasi ziren, Arratibel abizeneko aitaren ezagun batekin. Gizon ttattarra, biboteduna, umore onekoa, hegoaldekoen
|
euskara
egin arren iparraldekoen hitzak tarteka erabiltzen zituena. Txingudi badiako eraikin zahar batean hartzen zituzten eskolak, eraikinaren kanpoaldean zegoen aterpe moduko batean (ez eraikinaren barruan).
|
|
2015
|
|
|
Esate baterako: " Adinez nagusi garen euskaldunok ulertzeko moduko
|
euskara
egitea"," Euskara errazagoa erabiltzeko eta pazientziaz jokatzeko"," Hain batuz ez dezatela egin langileek, pixka bat hizkuntza herrikoiagoa erabiltzea" eta" Goraxeago aipatu dudan moduan, hizkuntza ereduak badu zer aldatua GFAn. Herritarrei gertukoagoa egingo zaien hizkuntza behar da, batez ere txosten ofizialetan.
|
|
|
b. Umetatik bere hizkeratik abiatuta, hizkuntza errazago eta lasterrago ikastea, sena sendotzea, eta osasun eta kalitate hobeko
|
euskara
egitea.
|
|
|
1978 epean,
|
euskara
Eginen orrien %1, 25ean zen nagusi, eta %44, 17an nolahalako presentzia zeukan; hogei urte geroago, 1998an, lau puntu altuagoa zen Eginen euskara nagusi zeneko orrien ehunekoa (%5, 73), baina euskararen nola halako presentzia zuten orrien kopurua nabarmen jaitsia zen (%24, 48). Deian ere beherakada nabarmena suma daiteke:
|
|
|
Beti entsaiatzen gara lehentasuna euskarari ematen. Baina hemengo politikari batzuek edo herritarrek izan ditzakete gauza interesgarriak esateko, eta guk ez ditugu isilaraziko
|
euskara
egiten ez dutelako. Ez dugu itzulpenik egiten, bera zuzenean entzunez mezua fidelago izango baita, beste batek itzulita baino.
|
|
|
Orain zortzi ordutara pasatzekotan gaude: Hego Euskalerrian ere ez da horrenbeste
|
euskara
egiten duen irratirik!?
|
|
2016
|
|
|
Honela amaitzen zuen zutabea: " Seguru ere ez dugu nahi adina euskara entzungo plazetan, baina hipokrisiarik gabeko gaitz erdi politikariek kanpainan egingo duten
|
euskara
egiten badute legealdi osoko lau urtetan". Bada, aurten, bost hautagai nagusietatik lau euskaldunak dira (ergatiboa gorabehera).
|
|
|
6. " Inbidia" eta" harrotasuna" moduko kontzeptuak aipatu dituzte euren seme alabei
|
euskara
egiten entzuten dieten bakoitzean. Honek indartu egiten du motibazio afektiboaren ideia.
|
|
|
Gainera Bilbon bere ustez euskararen kalterako burgesiak duen ohitura baten berri eman dio Guatemalako idazleari. Dirudienez, garai hartan familietan bazegoen ohitura zerbitzariak euskaldunak hartzekoa,
|
euskara
egiteko seme alabekin. Arestiren ustez, euskara, aberatsen luxua?
|
|
|
Adibide batzuk ipintzearren, baditugu: ...rantziara joan zirenean nola pilatuta izan zituzten han; Ezkabako kartzela; gerra bukatu ondoren langileak nola eduki zituzten gatibu lanetan; gerra ondoren ere, izandako hainbat eta hainbat tortura salaketa; umeak nola beste familia batzuetara eraman zituzten; edo gerra ondoren erbesteratu behar izan zuten umeek, gurasoek eta beste pertsona askok; euskarak jasan izan duena, eraztunarena adibidez,
|
euskara
egiteagatik kastigua eta zigorra...; guk herri eta kultura moduan jasandako txarkeria guztiak. Obran zehar azaltzen dira gure gizarteak, euskal gizarteak, pairatutako txarkeriak eta horiek nolabait belaunaldiz belaunaldi nola azaleratzen diren:
|
|
2017
|
|
|
erabileraren inguruan egiten diren ikerketa nagusiek ez diote zehazki galdera horri erantzuten: ...tzuk erabiltzen dituzte. esaterako, hizkuntzen kaleerabileraren neurketak kalean zenbat euskara entzuten den neurtzen du, baina ez du argitzen jende horrek euskara zenbat erabiltzen duen, entzuna izan den unean zerabilen hizkuntza baino ez. era berean, inkesta Soziolinguistikoak bai jasotzen du euskaraz zenbat egiten duen jendeak, baina eremu eta solaskidearen arabera. hala, non eta norekin zenbat
|
euskara
egiten den neurtzen du, baina eremu edo solaskide bakoitzarekin igarotako denbora zenbatekoa den jakin gabe, eta, beraz, jende horrek euskaraz zenbat denboraz jarduten duen argitu gabe. hori guztia dela-eta, uste dut oso interesgarria izan daitekeela erabilera denboraren ikuspegitik aztertzea; batetik, hizkuntza bat erabiltzen igarotzen dugun denborak eragin zuzena duelako hizkuntza horretan arit...
|
|
|
Getxo, Berango, Sopela, Barrika, Urduliz, Plentzia, Gorliz, Lemoiz, Maruri Jatabe, Gatika eta Laukiz. Antzeko
|
euskara
egiten da Txorierriko beste hiru herri hauetan: Leioan, Erandion eta Loiun.
|
|
|
Guk izan ez genuen aukera dute eurek orain, “puebloan” egonda ere euskaraz hitz egiteko aukera izan, euskaraz komunikatzeko eta olgetan ibiltzeko, lagun berriak egiteko, noiz edo noiz euskaldunak gainera. Horrek ere aberasten ditu gure egunak “puebloan”, futbolean zein igerilekuan
|
euskara
egiteko aukera izatea, alegia. Zer nolako aurpegia herrian euskarazko berbak entzutean.
|
|
2018
|
|
|
Askotan euskaldunak gara bisitariak". Lekeition bisitariei galdetu zieten ea nolako esperientzia izan zuten euskararekin herrian, ea bazekiten
|
euskara
egiten zela, ea trabarik eragin zien... Ateratako ondorioa:
|
|
|
begiraleak, jarduerak, Mundaka, lo lekua, eta denek ondo pasatzeko zeukaten gogoa. Euskaraz bizi denez, udalekuetan zenbat
|
euskara
egin zuen galdetu diogu: " Begiraleek beti euskaraz egiten zuten.
|
|
|
Belarriprest izateak ez du esan gura erdaraz egingo dela. Ni, berbarako, ahaleginduko naiz
|
euskara
egiten ahalik eta gehienetan, baina badakit batzuetan ez dudala lortuko. Horregatik, eta baita jendeak gaitasunagaz lotu ez dezan, belarriprest izatea aukeratu dut.
|
|
|
Hona adibide bat: Iruñean gaztelaniaz mantalari mandarra esateak ez dakar automatikoki Iruñeko euskaran elementu horri mandarra esaten zitzaionik, edo mandarra hitza Tuteran erabiltzea ez da bertan
|
euskara
egin izanaren ondorio automatiko; gerta liteke hitz hori gaztelaniaren bidez beste eremu batetik iritsi izana, erdal hitz gisa dagoeneko. Ez da zaila, bide batez, euskaraz mantala baina gaztelaniaz mandarra dioen hiztunik aurkitzea, herri horretara mandarra erdararen bidetik etorri dela agerian utziz.
|
|
2019
|
|
|
Lehen hamarkadetan lortutakoa, beraz, handia eta ikusgarria izan zen, bere hutsune eta ahulezia guztiekin, besteak beste, oso abiapuntu baxutik abiatzen ginelako. Eta, euskaltzalerik konprometituenek prozesuaren ahuleziak nabarmenak zirela ikusten eta salatzen bazuten ere, herritar gehienentzat
|
euskara
egiten ari zen aurrerapena begi bistakoa eta ukaezina zen.
|
|
2021
|
|
|
Landua hobea da halako kasuetan. Herriko
|
euskara
egiteak abantaila handiak ditu: intonazioa, esateko modua, joskera bera, galdegaia non jarri...
|
|
|
Iturriagaren patilak eta belarritakoak aitzakia, Sarasuaren belaunaldiak" bada ez da bertsolari" jasan behar izan zuen gisan, bigarren labealdi honek" denak berdinak dira" etiketa eraman behar izan zuen bularrean. Ez omen zuten lege zaharreko
|
euskara
egiten, politikan aldero bakarra omen zuten, eta denak berdinak omen ziren. Berdin berdinak.
|
|
|
Pentsa daitekeen bezala, adjektibo negatiboak eman dituzten gehienak euskaraz deseroso senti daitezke. Honela, 28 grafikoan ikus daitekeen bezala, parte hartzaileak
|
euskara
egiteagatik deseroso sentiarazi dituzte hainbat arrazoik, erdia baino gehiago deseroso sentitu baitira. Parte hartzaileen% 27aren arrazoia norberak bere buruari emandako zilegitasun faltarekin lotu daiteke, hau da, zerbait falta izatearen diskurtsoarekin.
|
|
|
(Nik izan banitu hemen euskaldunak etxe inguruan,
|
euskara
eginen nuen, gustu garbian.)
|
|
2022
|
|
|
Alabaina, euskara idatzia —eta arauez idatzia denaz mintzo naiz— plazara agertzeak ondorio txarrik ere ez ote duenez eragin pentsatzen hasia naiz... Izan ere, aurretik adierazi izan dudan bezala, badirudi Zuberoan, Ipar Euskal Herri osoan bezala,
|
euskara
egiten ari dela idatzita ageri den hizkuntza bat... mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago! Eskolan gutxi edo aski ikasia eta irakatsia den hizkuntza bat, etxean, karrikan, dendetan, egun eroko harremanetan mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago.
|
|
|
Bilbon ere atzerritar batek asteak pasa ditzake ziurrenik bertan,
|
euskara
egiten denik ohartu gabe. Edonori kalean euskaraz egiten dion lagun batekin badoa, ohartuko da jende askok dakiela.
|
|
2023
|
|
|
Harago doa Dobaran, eta enpresetan euskaraz egiteko" beharraz" mintzatu da: " Azken egunotan Europako Batasunean
|
euskara
egiteko aldarria dugu, baina gure enpresetan euskaraz lan egiteko aukera izatea nahitaezkoa da euskararen bizirautea ziurtatzeko".
|
|
|
Hautu horrek hainbat erronka ekarri zituen, besteak beste, ikus entzunezkoetarako kode berriak sortzea (3.3 atalean sakonduko da puntu horri buruz), ulergarria zen
|
euskara
egiteko beharra eta euskalkien lekua finkatzea. Ulergarritasun arazoaren lekuko, hona hemen 1985ean adineko ikusle bizkaitar batek ETBko emanaldiez zioena:
|
|
|
eta Gernikako haritza Euskal Herriaren kondairaren ikur biziak dira, ekitaldi berezietarako erabiliak. Udalerrian mendebaldeko Busturialdeko
|
euskara
egiten da berba, kostaldetik Zornotzaraino hedatzen dena. Itsasoko haizeak nagusi direla, klima epelaz gozatzen da Gernika Lumo.
|