|
2003
|
|
|
Liburu hau, espezifikoki eta hitzaren zentzu osoan, historia lantzat har dezakegu.
|
Euskaraz
egindako eta argitaraturiko aurreneko lan historiografiko eztabaidaezina da.
|
|
|
Zeren euskaraz idatzitako ikerketa historiko zehatz bat, nork irakurriko zuen? Izatekotan ere sintesi lan dibulgatiboak ziren
|
euskaraz
egin zitezkeen obra bakarrak. Eta Iztuetak horixe egin zuen.
|
|
|
aztertu egin litzateke ea Xahok edo antzekoa zerabilten). Izan ere, euskal historiaren baitan epealdi nagusi batzuk ezartzeko
|
euskaraz
egin den lehen saioa genuke: I. Kapitulua. Iberia?
|
|
|
Horra, euskalduntasun diskurtsoa euskaraz gauzatzeko aldarrikapena. Euskarazko narratiba eskari bat, eta prezeski historia lanak
|
euskaraz
egiteko eskari bat. Egilea Joan Klaberia lapurtar apaiza zen, 1636ko liburu baten hitzaurrean.22 Apaiz hau,. Sarako Eskola?
|
|
|
Erdi Aroan, euskara, ahoz erabiltzen zen. Eta beraz iraganaren gaineko kontakizunak
|
euskaraz
egitean ahoz lantzen ziren. Erdaraz idatziriko aurreneko historia lanek, ahozko euskal diskurtso historikoen lekukotasunak jaso dituzte.
|
|
|
Hurrengo urteetan Agustin Azkarate izan zen Historia Sailburua, Joseba Agirreazkuenaga Iker azpisailaren arduraduna, Ramon Amundarain Irakas azpisailarena eta Joseba Intxausti Lexikografia azpisailarena. 1981an kaleratutako Historia eta Gizarte zientzien urtekariaren lehen alean (sailaren produkzio idatziaren lehen emaitza zuzena) esaten zaigunez sailaren helburuak Historialari sakabanatuak elkarganatzea eta euskal historialarien arteko koordinakuntza indartzea; Historiarako euskara normalizatu bat sortu eta finkatzea eta Historiaz
|
euskaraz
egiten diren edo egin litezkeen lanak bizkortu eta zabaltzea ziren. Ez dira gehiegi aldatu gaur egun arte.
|
|
|
Eta hori ez da, askotan, oso komenigarria, testuaren kaltean doalako, batez ere idazten diren lehenengo testuen kaltean (eta hemen lotsagorritu nintzateke, euskaraz idatzi nituen nire lehenengo artikuluak gogoratzean, baina tira...). Beraz, halako liburuak, eta ezbairik gabe, laguntza handia ematen digute alde horretatik, eta, bestalde, belaunaldi berriaren joera geroz eta handiagoaren nolabaiteko lekuko ere badira, zeren eta, egileen artean, badago jadanik argitalpen gehienak
|
euskaraz
egin duenik.?
|
|
2004
|
|
|
Hemen ere aipatzen diren puntu gehienak egokiak iruditzen zaizkit: Euskal Herri inguruaz jasotako lehen kronika eta albisteak, erromatarren etorrera, hiriak eta galtzadak, antolamendu politiko administratiboa, latinak
|
euskarari
egindako ekarpena (hau ere oso aproposa historiaren euskal ikuspegia betetzeko)... Zerbait kritikatzekotan saltus eta ager vasconum en kontua aipatuko nuke:
|
|
|
Aldiz pasarte honetan ez du argitzen zergatik hautatu duen Euskal Herria bere lurralde erreferentzia gisa. Inplizituki uler daiteke euskaldunen eta euskararen eremua delako aukeratu dituela (gero egitarau proposamenean
|
euskarari
egindako erreferentziak ugariek inpresio hau baieztatzen duten). Interesgarria da, ordea, Euskal Herria subjektu historiko gisa eraikitzen dagoela eta subjektu hau Europakorekin nola lotzen duen ikustea:
|
|
2005
|
|
|
euskaldunak ez konkistatuak izanaren topikoari, Errioxa ez konkistatua gehitzen zaio, Zamanillo bera errioxarra baita. Baina noski Zamanillo ren arabera Errioxan ez zen
|
euskararik
egiten iberiera baizik, (hau da, greziarrekin ahaidetutako hizkuntza). Pelendoi hauek baskoiak bezala beraien askatasunarengatik borrokatu ei ziren, eta beranduago bagauden protagonistak izan dira.
|
|
|
Emakumezko eta gizonezko jeneroa
|
euskaraz
egiten omen den bezala iberieraz ere bereizten delako, bai aditzetan, baita izen arruntetan ere, adib. ZA.N, anciana, eta Za.AR, anciano?
|
|
|
Fletcher ek substratu mediterraniar batu horretatik euskara eta iberiera etorriko zirela defendatzen du. Orduan zergatik ez dituzte emaitza asegarriak ematen
|
euskararekin
egindako ahaidetasun saiakera guztiek. Oraingoz bien artean, fonetikako elementu komun batzuk eta onomastikako zenbait mailegu baino ezin dira aurkitu.
|
|
|
Beraz, duda gabe Fletcher euskoiberista da, eta horren froga dira: lehena, bere obran hiztegian oinarritutako iberieraren eta euskararen arteko kidetasun lexikalak aipatzen dira, eta fonetikaz ia ahazten dela; bigarrena, beste euskoiberista baten lanak oinarri gisa hartzen ditu, Beltran-enak hain zuzen ere, eta berriz ere gudu hitza euskaratzat hartzen du, edota Egiar/ Tegiar
|
euskarazko
egin aditza; eta hirugarrean eta azkena, gaur egungo idazle euskoiberisten iturria dela. Esate baterako Bergua k, Mitxelena edo Untermann en maila berean jartzen du Fletcher.
|
|
2009
|
|
|
Beraz, baskongadoak talde gisa ere (Aro Berrian, baskongado? hitzak zehatz mehatz esan nahi du euskalduna,
|
euskaraz
egiten duena) garbi agertzen dira ikertutako dokumentuetan. Juan de Iguereta Arantzakoak (Bortzirietan, Nafarroako ipar mendebaldean) 1645ean idatzi zuen:
|
|
2014
|
|
|
Aiara harana ia erabat erdaldundu zen Araban eta gauza bera gertatu zen Iruñerriarekin. Erronkarin XX. mende hasierara arte
|
euskaraz
egiten zen eta Zaraitzun geroagora arte. Bilbon bertan euskaldunen kopurua% 20ra murriztu zen 1920 urtean eta lurralde horretan eta Gipuzkoan geroz eta toki gehiago hartu zuten erdaldun elebakarren taldeek.
|
|
2018
|
|
|
Horregatik egin zuten interpretari lana bi emakumeek, berarekin mintzatzen ohituta zeudelako eta ulertzen ziotelako. Testamentuan agertzen diren guztiak Lezaman jaiotakoak ziren, eta, ikusten denez,
|
euskaraz
egiten zuten. da euskara oraindik osasuntsu zegoela eta, ziur aski, gehienek zekiten hizkuntza bakarra zela.
|
|
|
1970eko hamarkadan, Barrenengoak azken baranbioar euskaldunak ezagutu eta elkarrizketatu zituen, XIX. mendeko azken urteetan jaiotakoak. Horietariko batek esan zuenez, ezkondu arte (1920an), euskaraz mintzatzen ziren guztiak eta
|
euskaraz
egiten zen otoitz Garrastatxuko santutegian (Barrenengoa, 1988: 29).
|
|
|
1934an «amar bat base, i besterik ez dira euskaldun» (Lekuona, 1934: 328); baina esanguratsuagoa da hurrengo urtean esandakoa; hau da, etorkinen etxeetan baino ez zela
|
euskaraz
egiten, Orozkotik, Dimatik eta Igorretik joandakoenetan. Bertokoek, «erabiltzen ez duten arren, ogeita amabost urtetik gorakoetan (95%) eunetan larogeita amabostek ba' dakite, ederki egiteko eran jakin ere.
|
|
|
XVIII. mendean, ugaldu egin ziren eskolak Araban, eta askotan debekatuta eta zigortuta zegoen euskaraz hitz egitea. Hala ere, kontuan hartu behar dugu Probintziak eta herriek kudeatzen zituztela eskolak; gainera, onartuta zegoen gaztelaniaren posizio menderatzailea, gaztelania jakitea mesedegarria zelakoan etxetik kanpo bizimodua bilatzeko, eta testuinguru horretan, gurasoek
|
euskaraz
egiten jarraituko zuten eta seme alabek gaztelaniaz hitz egingo zuten. Bestalde, errege bideak eta hiribilduek oso eragin handia izango zuten euskararen galeran (Ulibarri, 2015:
|