|
2000
|
|
|
Egia da Nafarroako erresuman, Lingua Navarrorum aipatua gorabehera, bertako administrazioko erabileran, hizkuntza ofizial gisa, latina, okzitanoa eta nafar erromantzea izan zirela nagusi. Florencio Idoatek, bi funtzionariok 1415 urtean elkarri
|
euskaraz
egiten zioten gutunetariko bat azaltzean erakusten zuenez, gogozkoa eta ziurrenik ulerterrazagoa zitzaielako. Ikus,. Una carta del siglo XV en vascuence?, Fontes Linguae Vasconum studia et documenta, 2 zenbakia (1969), 287 orrialdeak.
|
|
|
Aipaturiko gertakariok gorabehera, Trentoko Kontzilioaren eraginez, dotrinak herriaren hizkuntzan jartzea gomendatzen zen, eta Iruñeko Apezpikutegiaren bisitetatik ikus dezakegunez, gaztelerarik ulertzen ez zuten herrietan
|
euskaraz
egitea gomendatzen zen. Hala dakar José Goñi Gaztambidek Historia de los Obispos de Pamplona (1985) deritzan obraren IV. liburukiko 390 orrialdean.
|
|
|
Garai hartan euskaraz ezagutzen den dotrina bakarra Sancius de Elso zenak Iruñean 1561ean argitara emandako Doctrina Christiana zen, gazteleraz eta
|
euskaraz
egina. Eta 1621ean Utergako (Izarbeibarra) erretore zen Joan Beriainen mezatarako eskuliburua argitaratu zuten Iruñean bertan.
|
|
|
Hori baino lehenagotik ere, eskola maisuek,
|
euskaraz
egitea debekatzeko kontsigna gisako erregelak zituzten, eta gurasoen hizkuntzan mintzatzen zirenak eraztunez zigortuak izaten ziren. Seme alabak eskolatu nahi zituzten gurasoek ordea, ezin ba kexatu, beren haurrak ikasketarik gabe geldituko ziren beldurrez.
|
|
|
Nafarroan
|
euskararekin
egiten ari direnari, bidegabekeria deritzat. Bereziki giza eskubideen aurka doalako.
|
|
2001
|
|
|
Firebird irakurri zuen pistoletarik baten alboan. Guardia zibilen pistola, metraileta eta fusilak besterik ez zituen ordura arte Goiok ikusi, eta haiek ez zuten
|
euskaraz
egiten.
|
|
|
‘Baloia! ’ oihua
|
euskaraz
egin duelako ezagutu dut, bere koloretako baloia muinoan behera panp punp panp eskapatu zaionean.
|
|
|
‘Zurekin ausartzen naiz, ’ zioen Arianek, ‘baina hemen hegoaldean jende anitzekin espainolez behar dut egin, zeren eta
|
euskaraz
egiten dudanean zomorro arraro bati bezala so egiten didate, konprenituko ez balute bezala... ’
|
|
|
Zuri lausoa jarriko zaizu laster begietan,
|
euskaraz
egiteraino edan eta edanda:
|
|
|
Euskarazko izkribu hark halako irrealtasun bat ematen zien armen jabeei. Kalaportun jendeak
|
euskaraz
egin arren eta Goiok ere etxean eta kalean, Ikastetxean izan ezik, euskaraz egin arren, ez zen euskaraz ez idatzi ez irakurtzen. Armen erabilerari buruzko apunteena izan zen Goiok euskaraz leitu zuen lehenengo koadernoa, eta enbarkaziora behin baino gehiagotan itzuli zen paper koadrikulatu haietako eskuizkribua ulertu nahian:
|
|
|
Euskarazko izkribu hark halako irrealtasun bat ematen zien armen jabeei. Kalaportun jendeak euskaraz egin arren eta Goiok ere etxean eta kalean, Ikastetxean izan ezik,
|
euskaraz
egin arren, ez zen euskaraz ez idatzi ez irakurtzen. Armen erabilerari buruzko apunteena izan zen Goiok euskaraz leitu zuen lehenengo koadernoa, eta enbarkaziora behin baino gehiagotan itzuli zen paper koadrikulatu haietako eskuizkribua ulertu nahian:
|
|
|
‘Atsegin hartzen dut berori hemen ikusteaz! ’ esango diozu itsaselefante horri euskaraz, egokia irudituko baitzaizu itsaselefanteari
|
euskaraz
egitea.
|
|
2003
|
|
|
Ez diat sekula ahaztuko kolpe hura, buruan ez ezik bihotzean ere beste zauri bat eragin baitzidan, oraindik ere orbaindu ez dena –eta, buruari ezker eskuin eragiten ziola, erantsi zuen–: Gero, eraztunaren zigorra zegok,
|
euskaraz
egiteagatik...
|
|
|
Aldamenean jarri didate, eta aldian behin kendu egiten digute bereizten gaituen bionboa, elkar distraitzeko.
|
Euskaraz
egiten dugu. Elkarri botatzen diogu, jolasean, sueroaren tramankuluan lotu duten puxika.
|
|
|
Gogoan daukat oraindik amaren laztana ohean ahuspez jarri ahal izan nintzen egunean, bere eskuak bizkarra igurzten zidala poliki, amaren ahotsa, bere hitzak: " Halako gorputz politte... ia hondatu dutena..." Amak ez zidan
|
euskaraz
egiten, baina orduan ez zitzaidan niri ari, bere buruari ari zitzaion.
|
|
|
Aski nuen horrekin. Zuk ere ongi zenekien euskarazko klaseak ematen nituela, eta" zibilen" haurrei eta
|
euskaraz
egiteari utzitako familia bakarrekoei soilik egiten niela gaztelaniaz.
|
|
|
Ni baino are bakarrago zegoen, arrotza egiten zitzaion herria. Bertakoek, hitz gutxiko,
|
euskaraz
egiten zuten gehienek, eta guardia zibilen eta beren familien komunitatea –kuartela– benetako ghettoa zen, nire lankidea ez zegoen gustura giro hartan.
|
|
|
Amaren eskutik noa neure herrian, Legazpin. Ama legazpiarra zen jaiotzez eta ez zuen gaztelaniaz ikasi eskolara joan arte, baina ez zigun
|
euskaraz
egin bere bost seme alabetako inori. Galtzeko zegoela pentsatuko zuen, ez zuela ezertarako balio.
|
|
|
Galtzeko zegoela pentsatuko zuen, ez zuela ezertarako balio. Baina
|
euskaraz
egiten zuen bere gurasoekin, bere ahizpekin. Bere hizkuntza zen, eta nik hustasun bat nabaritzen nuen, zerbait kendu balidate bezala, ezagunen batekin topo egin eta euskaraz hasten zen bakoitzean.
|
|
2004
|
|
|
Euskara dugu geure bereizgarritasunaren balioa aitortzen digun identitate zeinu nagusia beste guztien gainetik (lurraldea, politika, eskubide sistema, folklorea...). Munduko herri eta kultura guztien artean
|
euskarak
egiten gaitu bereizgarri. Eta batez ere hemendik aurrera, non globalizazioaren indar arrotz eta bateratzaileek hizkuntza eta kultura bakan batzuen neurrira errenditu nahi gaituzten.
|
|
|
Arestik besterik uste bazuen ere, zalantza ez txikiak sortzen zaizkit niri. Batez besteko euskal hiztunaren baitan
|
euskararen
egitekoa bigarren hizkuntzaren bazter eginkizunetara zokoratu den neurrian, euskararen funtsezkotasuna kolokan jarri zaigu gure artean bertan. Sinetsi nahi genukeen baino euskaldun gutxiagorentzat da, damurik, gaur eta hemen, euskara lehen hizkuntza nagusia, eta gure sozializazio jardunean sortzen eta berritzen ditugun osagai kognitiboak eta afektiboak erdararen bidez taxutuak ditugu gehienbat.
|
|
|
Bestelakoa baita, arras bestelakoa, idazle donostiarraren aburua: . Ez da egia
|
euskarak
egiten gaituenik euskaldun. Euskaldun egiten gaitu euskaldun izan nahi izateak.
|
|
|
zertan datza hizkuntzaren bereizgarritasun indarra? . Nazionalistak
|
euskararen alde
egin behar du, jakina, baina ez besteengandik bereizteko behar dugulako, bere bitartez munduak errazago ikusiko gaituelako euskal nazio bezala?. 33 Idazle donostiarraren ustez euskara ez genuke behar besteengandik bereizteko. Euskaldun izanda, hobeto ikusiko eta ulertuko omen gintuzkete.
|
|
|
Hain zuzen ere, adierazpen horiek eragin zituztenen artean Unescoren txostena zegoen, non, besteak beste, zera aitortzen zen: euskararen egoera Ipar Euskal Herrian hilzorian dago, eta gauzak errotik aldatu ezean, eskualde horretan
|
euskararenak
egin du. Amaitu da milaka eta milaka urtetako euskal izatearen historia luzea Haritxelharren lurraldean.
|
|
|
Baina zein gehiengoz? Abertzaleentzako Euskal Herria
|
euskaraz
egiten duena da. Euskal Herrian %20k egiten du euskaraz.
|
|
|
Rufino Iraola dugu oraingoan harria jaurti duena: . Sekula
|
euskaraz
egin ez den lekuan edota zeharo galdurik dagoen tokian haurrak euskaraz eskolatzera behartzea, nire uste apalean, xuabe xuabe esanda, zentzugabekeria ikaragarria da. Norberak jakin gabe, hori onartzen duen gurasoa seme alaben kontrako eraso bortitza egiten ari da.
|
|
|
–Horrela eraiki da, intelektualen sektore jakin batean, kultur aniztasunaren aldeko diskurtsoa, asko laburtuz, hauxe dioena: hots, erdaraz egindako kultura, baldin hemen egina bada, euskal kultura dela,
|
euskaraz
egindakoaren parekoa. Beraz, euskarak ez dauka erdaren lekua zertan hartu eta, ondorioz, ezta ere egun horietako bakoitzak, gaztelaniak zein frantsesak, daukan bizi indarra murriztu.
|
|
|
–Orain ez da euskaraz pentsatzen. Basarri zenaren ustea dugu hau?. Lehen, berriz, mordoilo egingo zen, baina euskaraz pentsatzen zen, eta esan ere bai, zekitena
|
euskaraz
egiten zuten. Gaur oso alderantziz dago.
|
|
|
espainiera eta frantsesa euskararen etsairik amorratuenak dira, eta kito.
|
Euskaraz
egiteari uzten badiote euskaldunek, ez dira mutuak bihurtzen, gaztelaniadunak edo frantsesdunak baizik. Hegoaldeaz bezainbatean, bi hizkuntza ditugu, baina kultur ikuspegi bat, espainierarena alegia.
|
|
|
Identifikazio honetan elementu ez linguistikoak kontuan hartzen dira; azken hauen artean itxurak garrantzia du bere eraginagatik: euskaldun itxura duenari
|
euskaraz
egingo diote; alderantziz, erdaldun itxura due nari gaztelaniaz. Honen ondorioz, baserritar edo nekazari irudia duenari euskaraz eta gazteei (edo hiri kutsua dutenei) gaztelaniaz.
|
|
|
–Oraintxe iritsi gara muinera, hainbat amets pizten eta hainbat eragiten digun lekura. Hau eta hori eta bestea esango dugu, baina gure eskoletako (edo eskolatik pasatako) gazteek
|
euskaraz
egite horretan ez dugu aurrerapen handirik ikusten. Euskal eskolatik pasa diren edo hortxe ari diren gazteek ez dute, urrundik ere, orain mende laurden espero genezakeen aurrerapenik egin, euskaraz jarduteari dagokionez?. 643
|
|
|
586 Rosa Miren Pagola: Jatortasunaz kezkaturik, geuk zailtzen dugu jendeak
|
euskaraz
egitea, Argia, 2003/5/11.
|
|
|
Eta horietako askok erdaraz egiten dute euskal taldeetan. Erabilera hori are eta deigarriagoa suertatzen da lerro euskaldunen errebindikazioen aldeko erradikalismoa edo ikustean; ze, baldin eta (Joseba Sarrionandiaren hitzetan esateko) euskara bada gure territorio libre bakarra, orduan zergatik ez gerizatu territorio horretan eta
|
euskaraz
egin. Zergatik urruntzen da ikasleen praxi librea aldarrikatzen duten kontsignatik?
|
|
|
Etxeberriak, nik bildu dudan aipuaren testu buruan, oin oharrean ikus dezakegun moduan, politikoen borondaterik gabe zereginik ez dagoela gogorarazi digu.
|
Euskararenak
egin duela. Testuinguru honetan, biziki adierazgarria gerta dakiguke Hezkuntza Sailburu euskaltzale ohi baten iritzia ezagutzea, honek A ereduaren fruituaz egiten duen balioztapena zertan den jakiteko.
|
|
|
–Faktore garrantzitsua da ereduen hori, erabakigarria ere bai hainbat kasutan, baina inola ere ez bakarra. eredurik hoberenak ere nekez sortzen ditu, normalean, 16/ 18 urtera iritsitakoan hitzetik hortzera
|
euskaraz
egiten duten gazteak. (...) ereduaz aparte bestelako baldintzak behar izan ohi dira normalean horrelako hiztun trebeak lortzeko.
|
|
|
Hemen esandakoa harrigarria gerta badaiteke ere, egia da. Euskaldun berriek badakite
|
euskaraz
egiten, badakite ulertzen eta baita idazten ere. Baina ez dute normalean espresabide bezala erabiltzen.
|
|
|
–Euskara zapaldua dago, zanpatua ere, eta burua altxa ezinik.
|
Euskararen alde
egiten den lan bakarra herri maitasunak egina da, benetako euskal herrigintzak, herrizale eta abertzale ekintzak. Euskal Herriak bere askatasunaren borroka bidean euskararena ere du nabarmenki.
|
|
|
–Berak (ertzainak) esan zidan ulertu behar nuela herri elebidun batean bizi garela eta berak gaztelaniaz hitz egiteko eskubide osoa zeukala. Nik
|
euskaraz
egiten nuen. Ziegara eraman ninduten, eta hara joan zitzaizkidan.
|
|
|
–Edo irudika dezake norbaitek espainiar edo frantses polizia bat bere hiritar bat iraintzen eta atxilotzen gaztelaniaz edo frantsesez egiteagatik? Ba ote dago hori baino nazkagarriagorik, euskal gobernu baten menpeko polizia bat norbait
|
euskaraz
egiteagatik iraintzen ari??. Bittor Hidalgori elkartasuna, Euskaldunon Egunkaria, 2003/1/28 Iñigo Aranbarri:
|
|
|
Eta euskaraz ez al dugu pentsamendurik sortu behar? Ez dugu debate kultural bat
|
euskaraz
egin behar??. 532
|
|
|
a)
|
Euskeraz
egiten den tokietan, eskolako mintzabidea euskera izanen da, gaztelera (edo frantsesa) ikaskizun izanik;
|
|
|
7) Euskaltzaindiak dei bat egingo dio Elizari, Ahuñemendiz hunaindiko eta haraindiko apezpiku eta erretore guziai kopia bidaldurik, apaizak
|
euskeraz
egiteko duten beharraz. Euskaldun herrietan euskeraz ez predikatzea letra guziakin kondenatuko du, etsenplu lotsagarri batzuk aipatuz.
|
|
|
Alde ontatik, Larramendi izan dugu dudarik gabe euskeraren auldurari, oarkabean agian, lenbizikoz igarri diona. Ez dezagun itzegin gaurko gure mende
|
ontan
euskerari buruz egin diran astakerietaz; euskaltzaleok agertu dugun" gutxietsi miña" tamalgarria izan bait da benetan.
|
|
2005
|
|
|
–Egia duk, esan hidan mail batean ikasketak
|
euskaraz
egitera etorri zela. Ondo, ondo, sustraiak ez dira inoiz galdu behar.
|
|
2006
|
|
|
210 Ib., 64 Unamuno-rentzat dudarik ez dago," la literatura vasca"
|
euskaraz
egina bakarrik dela (ez erdaraz egina, euskoek egina izanik ere), ik. 64 or. Euskal literatura modernoan" bi poeta eta erdi" ezagutzen du: Iparragirre eta Bilitx, eta hirugarren erdi bat," uno que vive y por eso no le nombro" (Arrese Beitia, nik uste).
|
|
2008
|
|
|
Politika
|
euskaraz
egingo badugu, euskaraz bizi behar dugu, politikagintza bizitzaren ataltxo bat besterik ez delako. Ez ditzagun geure buruak engaina.
|
|
|
Ideologia abertzalearen jardunak
|
euskararen alde
egin dezake, noski, nahiz eta jardun hori hizkuntza arrotzean hezurmamitua izan. Jardun ideologikoa dela, jardun politikoa dela, jardun kulturala dela eta abar.
|
|
|
–Afrikar edo asiar jatorriko herritar bati buruz hauxe esango dugu, dio Pastorrek?
|
euskaraz
egiten badu: –Euskalduna da?.
|
|
|
Gure errealitaterik nagusiena gaztelaniaz edo frantsesez sortzen dugu. (...) Hizkuntzaren gizarte balioaren kontzientzia galeraz gain, euskal hiztunok ohitzen ari gara normaltasun osoz gurea kontsideratzen dugun hori
|
euskararik gabe
egitera (adibidez, euskal abertzaleen ikuspegitik egindako gaztelaniazko produkzio eredu ezberdinak)?.
|
|
|
Has gaitezen atzetik aurrera: , ohitzen ari gara normalean gurea kontsideratzen dugun hori
|
euskararik gabe
egitera?. Hain zuzen ere euskararik gabeko euskal kirolariak dauzkagun bezala Euskadi Irratiko uhinetan, euskararik gabeko euskal kultura, zinea, antzerkia, eta azken batean, euskararik gabeko Euskal Herria asmatu dugu.
|
|
|
Zergatik hartzen dugu euskaldunok, gure gauzatzat?
|
euskaraz
egina ez den zer hori. Zergatik eten da euskal hizkuntzaren eta euskal pertsonaren edo gauzaren arteko kidetasuna?
|
|
|
Mezuaren adierak ez du zalantzarik aurkezten: hau da, gure errealitatea
|
euskaraz
egindako gauzen bidez ondu behar genukeela. Arrazoi guztia du hor Barandiaranek.
|
|
|
–
|
Euskara
egiten dugun bakoitzean ari ote gara autodeterminatzen. Ez.
|
|
|
Alegia: gauzak
|
euskaraz
egiten ez baditugu, gauzak euskaraz pentsatzen ez baditugu, utz dezagun gure borrokaren bidea, zentzurik ez luke izango eta. Nik ez dut halakorik sumatzen.
|
|
|
–Ez du ematen zaila denik esaldi honek dioena ulertzea: hau da,
|
euskarak
egiten du Euskal Herria eta erdarak Erdal Herria. Erdarak, normala denez, ezin du Euskal Herririk egin; ez euskarak Erdal Herririk?.
|
|
|
geure bizitza euskaraz eratzen ez badugu, espainolak edo frantsesak izango gara; haatik, euskararen herririk ez dugu berrantolatuko euskara besterik ez baldin bada gure izateko moduaren kezka eta zioa. Galdu duguna euskara izan da, bai,
|
euskaraz
egindako bizitzaren tankera, eta galera ordezkapen horretan den dena galdu dugu: euskara galtzean gure herriaren kultura, historia eta lurraldea ere galdu baititugu.
|
|
|
ardura hauetan labur daiteke, gutxi gorabehera: ea euskara dakizun, eta bilerak
|
euskaraz
egiten dituzun, ea eguneko 24 orduak euskaraz egiten dituzun, prentsa euskalduna, literatura euskalduna kontsumitzen dituzun. Eta eta abar?.
|
|
|
ardura hauetan labur daiteke, gutxi gorabehera: ea euskara dakizun, eta bilerak euskaraz egiten dituzun, ea eguneko 24 orduak
|
euskaraz
egiten dituzun, prentsa euskalduna, literatura euskalduna kontsumitzen dituzun. Eta eta abar?.
|
|
|
–Euskal Herriaren Kulturaren oso zati garrantzitsua, oinarrizkoa, izango litzateke euskal kultura?
|
euskaraz
egiten dena?; gaztelaniaz egiten dena izango litzateke beste zati bat; irakurketa eta idazketaz kanpoko lengoaiak (arte bisualak, keinu, gorputz eta musika bidezko adierazpena?) dituena beste bat, zentzu zabalean, gure giza ondarea osatzen duten ezagutza, ondasun eta trebezia guztiak. Ez dago esan beharrik euskal kultura litzatekeela euskaldunek egindako literatura eta zinema guztia, bai euskaraz, eta bai gaztelaniaz??.
|
|
|
Haietariko batzuk ezkondu ere egin ziren, eta seme alabak izan zituzten. Seme alaba horiek
|
euskaraz
egiten dute gaur egun.
|
|
2009
|
|
|
Arrutiren eboluzioa erdarazko poesian euskara goratzetik poesia
|
euskaraz
egitera doa. Hizkuntza kultoa, jakintsua, literario dotorea, gaztelania zen orduan (hizkuntza guztietan aberatsena, munduko literatura hoberenduna, etab., eskola espainoleko topiko ergel guztiekin); euskara, onen onenean hizkuntza rustiko, familiar, prestigio gabekoa zen, beste askorentzat basahizkuntza lotsagarri hutsa.
|
|
|
Zer zen orduan herri hori? . Gutxi gara euskaldunok,/ gutxiago gara
|
euskaraz
dagigunok./ Isilduz goaz euskaldunok/ eta euskara isilduz doa/ erdarak itota? (DGA, 159).
|
|
|
Nik entzunda dauzkat amona euskaldun huts huts bati balio deskribatzaile soilean, inolako keru arrazista edo xenofobia barik, familiako kideengatik: sandia (donostiarra), ez da euskalduna?,, maketoa da?; suhia, maketoa da?, ez da Euskal Herrian jaioa (eta ez du
|
euskaraz
egiten). Maketok, nire haurtzaro eta inguru sozialean bederen, biak esan nahi ahal zuen:
|
|
|
Baina Terryrekin nuke ingelesez egin. Terryrekin
|
euskaraz
egiten dut ezagutu nuen egunetik eta hala izango da beti. Ez dago militantzia ekintzarik nire erabakiaren atzean.
|
|
|
Amerika uzteak alargundu izan balu bezala. Beti geratuko zitzaion
|
euskaraz
egiteko orduan erreak esateko modu leunegia eta hozkailuari frizerra esateko ohitura.
|
|
|
Loiditarren artean, monarkikoak haiek ere?, Espainia zuten. Espainia eta Erroma, jakina? ikurren ikur eta bereizgarrien bereizgarri, baina ez zuten Euskal Herria ahazten. Aberri Handia eta aberri txikia bereizten zituzten, nolabait esatearren, txikia Handiaren mende ulertzen bazuten ere?, halako eran, non amak
|
euskaraz
egiten baitzuen seme alabekin, nahiz eta ez aitak?. Euskara erlikia bat da, eta erlikiak ere inportanteak dira, esaten zien honek etxekoei, haatik?, ez zekielako; eta esaten zuen:
|
|
|
Oharkabean galdera
|
euskaraz
egina nion eta hura ihardesten ari zitzaidan. Inoiz ez nion hitz bakarrik ere gure hizkuntzan aditu.
|
|
|
hots, Tasio ez zen orbetarrena bezain familia aberatsekoa, baina bai hirian ongi kokatutako familia batekoa. Loiditarren artean –monarkikoak haiek ere–, Espainia zuten –Espainia eta Erroma, jakina– ikurren ikur eta bereizgarrien bereizgarri, baina ez zuten Euskal Herria ahazten –Aberri Handia eta aberri txikia bereizten zituzten, nolabait esatearren, txikia Handiaren mende ulertzen bazuten ere–, halako eran, non amak
|
euskaraz
egiten baitzuen seme alabekin, nahiz eta ez aitak –" Euskara erlikia bat da, eta erlikiak ere inportanteak dira" esaten zien honek etxekoei, haatik–, ez zekielako; eta esaten zuen: " Espainiako probintzia txikiena gara, baina handienetakoa gure gizonen merituei dagokienez:
|
|
2010
|
|
|
argudiorik maltzurrenak erabiltzen dituzte egun ere, oraindik bada intelektual gezurterorik, euskara ez zutela zapaldu dioenik!? guri aurka egiteko, eta hori ere jakin genuke; beste garai batzuk dira, zinez, gaur egun ez baitago maisurik ikasleei eraztuna jartzen dienik
|
euskaraz
egiteagatik, baina ona da iragana ez ahaztea; are gehiago: ez ahazteko obligazioa dugu, nik uste, euskararen aurrerapauso bakoitzak, oraindik ere, euskaltzaleon neurriz kanpoko zerga, izerdia nahi adina, eta malkoak ere ez gutxi?
|
|
|
ez ziren gertatu; gerra irabazita gero, garaileek beren legeria inposatu zuten, foruak eta hankaz gora jarriz, baina orduan ere ez zen inposiziorik izan; maisu erdaldunak ekarri zituzten, baita herririk euskaldunenetara ere? zigortu ere, zigortu zituzten
|
euskaraz
egiten zutenak, orain makila eta orain eraztuna erabiliz, baina orain badator Unamuno derrepentean eta, magiazko saio batean, kapeluaren azpira sartu ditu makila eta eraztun guztiak: ez daude?!; nik, ordea, hemen ditut J. Filomendiren agiri batzuk, eraztunaren politika baiesten eta berresten dutenak; horietatik aspaldiko bat ezagutaraziko dizut, Aiakoa eta XVIII. mendekoa, non, maisuari egindako kontratuan, honako klausula azaltzen den:
|
|
|
Hori bai, abisatzen dizut, zuk zeure idazkia espainieraz egin zenidan bezala, nik
|
euskaraz
egingo dizudala; pentsatzen dut ez duzula ulertzeko arazorik izango, ez baitut zalantzan jartzen mota bateko zein besteko zeruan egongo zarela, Espiritu Santuaren garrak hartuta, hizkuntza guztien jabe; gerta liteke, haatik, zeruko kontuak horrelakoak ez izatea; bada, hala ez badira, zeruan izango da, bai, euskaltegiren bat, eta matrikula zaitez haietako batean, ea euskara behar bezala ikasten du...
|
|
|
–Egiguren Aizarnakoa da, baserri batean jaioa.
|
Euskaraz
egiten du. Beti saiatu da eskubide historikoak, gutxienez intelektualki, jorratzen.
|
|
|
Jesus Egiguren eta Frantxoa Maitia alde batean, eta Arnaldo Otegi eta Xabi Larralde bestean.
|
Euskaraz
egin zuten batzar osoa.
|
|
|
...zergatik; izan ere, beste garai batzuk ziren haiek, bai, baina euskararen etsaiek —zure laguntxoek, alegia— argudiorik maltzurrenak erabiltzen dituzte egun ere —oraindik bada intelektual gezurterorik, euskara ez zutela zapaldu dioenik! — guri aurka egiteko, eta hori ere jakin genuke; beste garai batzuk dira, zinez, gaur egun ez baitago maisurik ikasleei eraztuna jartzen dienik
|
euskaraz
egiteagatik, baina ona da iragana ez ahaztea; are gehiago: ez ahazteko obligazioa dugu, nik uste, euskararen aurrerapauso bakoitzak, oraindik ere, euskaltzaleon neurriz kanpoko zerga —izerdia nahi adina, eta malkoak ere ez gutxi— baitu ordain; etsaiak darabiltzan trabak eta oztopoak sofistikatuagoak dira, badakizu —nabarmenak eta ezin makurragoak ere bai, aldian behin—, baina, nola nire asmoa ez den euskararen egoerari buruzko estudio bat egitea, sentimendu bat agertzea baizik —horretan geratu ginen, ezta? —, Bernardino maisuaren hitzak transkribatuko dizkizut, sentimenduaren nondik norakoak finkatzeko lagungarri izango zaizkidalakoan:
|
|
|
...ehen gerraren lekuko zuzena izan zenak, argi eta garbi ikusi zuen hura ez zela errege baten aldeko gerra, euskal nazioaren aldekoa baizik— ez ziren gertatu; gerra irabazita gero, garaileek beren legeria inposatu zuten, foruak eta hankaz gora jarriz, baina orduan ere ez zen inposiziorik izan; maisu erdaldunak ekarri zituzten, baita herririk euskaldunenetara ere... zigortu ere, zigortu zituzten
|
euskaraz
egiten zutenak, orain makila eta orain eraztuna erabiliz, baina orain badator Unamuno derrepentean eta, magiazko saio batean, kapeluaren azpira sartu ditu makila eta eraztun guztiak: ez daude...!; nik, ordea, hemen ditut J. Filomendiren agiri batzuk, eraztunaren politika baiesten eta berresten dutenak; horietatik aspaldiko bat ezagutaraziko dizut, Aiakoa eta XVIII. mendekoa, non, maisuari egindako kontratuan, honako klausula azaltzen den:
|
|
|
Hori bai, abisatzen dizut, zuk zeure idazkia espainieraz egin zenidan bezala, nik
|
euskaraz
egingo dizudala; pentsatzen dut ez duzula ulertzeko arazorik izango, ez baitut zalantzan jartzen mota bateko zein besteko zeruan egongo zarela, Espiritu Santuaren garrak hartuta, hizkuntza guztien jabe; gerta liteke, haatik, zeruko kontuak horrelakoak ez izatea; bada, hala ez badira, zeruan izango da, bai, euskaltegiren bat, eta matrikula zaitez haietako batean, ea euskara behar bezala ikasten du...
|
|
2011
|
|
|
Atharratzeko Piellenian ere bada Lydiarik: azal beltzarana, kubatar eitea, eta, Lydia gabe, Yamileidi du grazia; hotelean sartu orduko galaraziko dizkizu Soulen
|
euskaraz
egingo dizuten zenituen esperantza urriak.
|
|
|
Zuberoan, baina, ez da dagoeneko euskaraz entzuten kaleetan, bonetun nekazariren bat edo beste salbu, mendebaletik turista iritsitako manexen bat edo beste izan ezik. Kasernako umeek ere ez dute
|
euskaraz
egiten patioan, jolasean dihardutelarik, eta jakizu Kaserna munduaren amaiera dela kasik, Santa Graziko Sentatik ez baita hain aparte, eta jendeak oro dira ados hemen hura munduaren akaberatzat definitzeko orduan (Elizalt ostatuaren parez pare, Miterrandi esker zaharberritu omen zen eliza erromaniko ederra, bitxi eder bat leku magiko halakoan: zer dago, baina, haratago?
|
|
|
Yamileidik ez du, ez,
|
euskaraz
egiten, dagoeneko hitz gutxi batzuk esaten ikasi duen arren: gero jinen naiz, gaiaz, lanak amaitutakoan, alegia, gauean.
|
|
|
Parera iritsitakoan, herriko irteeran jada, gorputz txiki txirrindulariz erabat bezti zihoan hura adineko emakume bati zegokiola egiaztatu du. Are harrituago geratu da, berriz,
|
euskaraz
egiten ziola entzutean: huntsa?
|
|
|
Alde batetik,
|
euskarak
egiten ditu kilkerren hotsak. Davidek Mary Anni diotso osaba Juan eta bera bi kilker bakarti direla Amerikako lur zabalean, eta kilkerren soinu hori hegoak astintzean egiten dutela.
|
|
|
Estatu euskaldun batek ez duela zentzurik ez badu
|
euskaraz
egiten eta ez bada benetan euskalduna, Liburu Zurian eta bestelako testuetan behin eta berriro esango du ETAk. Jatorrizko ETA post nazionala bazen Aranaren nazionalismoaren aurrez, Europako estatuen aurrez post estatala zen:
|
|
|
Hori mantentzen saiatzea garrantzitsua dela erantsi du, eta alde horretatik berak beti kontatzen dituela hemen gertatzen diren istorioak. ?
|
Euskaraz
egitea litzateke euskal zinemari baino atxiki ezin zaion ezaugarria, kanpoan ez delako hizkuntza horretan egiten, baina hala ere, hemen egin eta hemen bizi garenon bizimodua islatzen duen zinema ere bada euskal zinema, nire ustez. Munduari erakusten diogu hemen gertatzen dena, hemengo janzkerarekin, paisaiarekin, izaerarekin?
|
|
|
Bi helburu garbi zituzten eta biak bete:
|
euskaraz
egitea eta Euskal Herriko gaiekin.
|
|
|
Ez da harritzekoa, beraz, 2006an Anton Abbadia Saria jaso izana, euskararen normalizazioaren alde egindako lanagatik. . Kontua da nik ez ditudala inoiz garunak urtu pelikulak
|
euskaraz
egin behar ote nituen erabakitzeko. Hala sentitu dut, besterik gabe.
|
|
|
Etsita Donostiara itzuli eta hurrengo proiektuan buru belarri ari nintzela, bat batean, sortu berria zen Sogecine produkzio etxetik [orduko Sogetel] deitu zidaten, baiezkoarekin. Errodajea gogorra izan zen eta gainera ez genuen nik nahi bezala
|
euskaraz
egin; gero, hori bai, kopia oso landua egin genuen euskaraz. Berlingo jaialdian izan ginen, Tokion ere sari bat eraman zuen filmak?
|
|
|
Euskal Herrian ekoiztua izatea,, euskaraz nahiz gaztelaniaz, eta edozein gai eta generotakoa?. Euskal zinema Euskal Herriko gaiez eta
|
euskaraz
egindako filmetara lotzea oso mugatzailea iruditzen zaio. Betidanik jarrera pragmatikoa defendatu du zuzendariak; hona adibide gisa 1982an ironia biziz Donostiako Zinemaldiaren aldizkarian idatzi zuen Utzi fetuari arnas hartzen artikuluko pasarte bat:
|
|
|
natural ateratzen zaiona eta istorioak eskatzen duena. Amuak filmean esaterako, arrantzaleak
|
euskaraz
egitea ateratzen zaio zuzendariari, aitonak kontatu zion istorio batean oinarritua dagoelako, baina film horretan bertan agertzen den hegoamerikarrak gaztelaniaz egitea ikusten du natural. Istorioan egia bat bilatzen duelako.
|
|
|
Zinemagile batek pelikula baino ez du egin nahi, eta Madrilek jartzen badu dirua, edo Parisek, hara joango da. . Arrazoi sozio-politikoak medio, dena eraikuntza nazional gisa ulertu da hemen, baina sortzaileari ezin zaio eskatu torloju saltzaileari eskatzen ez zaiona, azken honek enpresa deslokalizatu eta Txinan egin ditzakeelako torlojuak, eta euskal zinemagileak
|
euskaraz
egin behar du pelikula, hemengo ekoizpenarekin??. Belaunaldi berriek, dena den, ikuspegi irekiagoa dutela nabarmendu du, mundura irekiagoa, ohituta daudelako bidaiatzera eta leku batetik bestera mugitzera.
|
|
|
Gainera, Zabaltegin eskaini zen euskarazko lehen film laburra izan zen Razielen itzulera. Horren harira, 2000 urtean egin zuen adierazpen batekin xaxatu nahi izan dut: . Erromantizismo hutsa bihurtu da pelikula bat
|
euskaraz
egitea?, zioen, baina donostiarrak euskaraz landu du bere filmografia osoa. Sasoi hartan, dioenez, hainbat jaialditan ez ziren begi onez ikusten euskarazko lanak, ezta Euskal Herrian bertan ere.
|
|
|
–Zinema bera hizkuntza bat da eta hori da landu beharrekoa, zinemaren hizkuntza. Euskaldunak garenez
|
euskaraz
egiten dugu, baina ez da hori interesgarria pelikula batean, interesgarria da pelikularen hizkuntza, nola kontatu asmatzea?. Eta asmatzen denean eta filmak kanpora bidaiatzen duenean, atzerrian, gure hizkuntza txikia zabaltzea eta entzunaraztea?
|
|
|
Jaialdietan arrakastatsu ibili arren, komertzialki ez du estreinatzerik lortu Espainiako Estatuan, eta horretarako bi arrazoi daudela salatu zuen Gastónek: gaia homosexualitatea izatea eta
|
euskaraz
egina egotea. 80 egunean ekin, ostera, bi ezaugarri horiek izan arren ez zen arazorik egon, Garañoren eta Goenagaren aurreko lanak zabaltzeaz arduratu zen banatzaile berarekin aritu ziren hasieratik.
|
|
|
–denori. Esaldi horren erabilera oso gomendagarria da filmean, antzeko beste batzuekin batera (Kaixo, Agur, Zer moduz?) denen artean pelikulako elkarrizketen %20 osatu arte(?) Berau da Hizkuntza Errealitatearen argudioa, esatea %20 hori bat datorrela Autonomia Erkidegoan
|
euskaraz
egiten den hitz kopuruarekin?. Artikulua (gainontzeko guztiak bezala) gaztelaniaz idatzi zuen Antxonek, donostiarrak ez baitu euskaraz egiten.
|
|
|
Esaldi horren erabilera oso gomendagarria da filmean, antzeko beste batzuekin batera (Kaixo, Agur, Zer moduz?) denen artean pelikulako elkarrizketen %20 osatu arte(?) Berau da Hizkuntza Errealitatearen argudioa, esatea %20 hori bat datorrela Autonomia Erkidegoan euskaraz egiten den hitz kopuruarekin?. Artikulua (gainontzeko guztiak bezala) gaztelaniaz idatzi zuen Antxonek, donostiarrak ez baitu
|
euskaraz
egiten. Nire harridura adierazi diot, ez baita erraza izango euskarazko filma egitea, euskara jakin gabe.
|
|
|
Soberako azalpenik gabe edo behar diren azalpenak emanez, mintza gaitezen guhaur ere liburu honetaz, bere bi egileez, eta bakoitzak darabilen mintzairaz. Josu, trantsizioa deitzen den aldi horren ondotik sortu zen eta euskara du ama hizkuntza, halaxe deliberatu zutelako haren gurasoek, haurrak jin aitzin euskaldun berri bilakatu baitziren biak;
|
euskaraz
eginak ditu bere ikasketak, eta hizkuntzarekin zernahi egiten ahal duen artista da, ahoz, idatziz edo bertsotan. Haren euskaltasuna agerikoa bezain sakona da, nahiz eta lau aitatxi amatxietarik hiru 1940 hamarkadetan jin ziren Espainia aldetik Bizkaira, lan bila.
|
|
|
Zenbaitek esan dezake, hiztunak (eta hiztun elkartea, beraz) ez direla galtzen.
|
Euskaraz
egitetik erdaraz egitera (oro har, X hizkuntzatik Y hizkuntzara) pasatu arren, hor segitzen dutela hiztunek bizirik: hiztun horiek edo, denboraren harian, beren ondokoek.
|
|
|
–Hizkuntza batzuek biziraun dute,
|
euskarak
egin duen bezala, eta aurrera jarraitu dute arrazoi nazionalista edo kulturalen ondorioz, baina oso zaila da aurrez ikustea zein hizkuntza desagertuko diren?. Noam Chomsky,. Solasaldiak?, Administrazioa euskaraz, IVAP, 2006, 10 or.
|
|
|
–Hiztun lotsatiak armairutik ez dira ateratzen, askotan hizkuntza hegemonikoan hasten dituzte elkarrizketak, eta euren hizkuntza ezkutatzen dute?. . Semaforoa berdean badago,
|
euskaraz
egin; gorrian edo horian badago, zeuk erabaki?, Berria,.
|
|
|
Gizabanako bat ezaugarritzen du, berriz, beste honetan: . Ez zara beraz euskaldun/
|
euskara
egiten duzulako/ euskarak egiten zaituelako baizik?. Bitoriano Gandiaga, Euskalminez, 2005.
|
|
|
Gizabanako bat ezaugarritzen du, berriz, beste honetan: . Ez zara beraz euskaldun/ euskara egiten duzulako/
|
euskarak
egiten zaituelako baizik?. Bitoriano Gandiaga, Euskalminez, 2005.
|