|
2000
|
|
|
Herrien arteko harremanak biderkatu dira eta ulertu bide da, herritar izan eta gizarte partikular bati lotua dela gizabanakoa. Alabaina, gizabanako berbera, gizaki moduan, gizateriari
|
dagokio
. Horren ondorioz, erakunde politikoak Estatu bakoitzaren kideenak badira ere, atzerritarrak onartuak dira, zabal nahiz estu, erakunde zibiletan, erakunde horiek askoz sakonago ukitzen baitituzte gizakiaren eskubide pribatu horiek, herritarraren egoera publikoa baino.
|
|
|
Herri bakoitzaren ondasun higiezinak, usu, euren biztanleek eduki ohi dituzte. Orain arte, Estatu gehienek izan dituzte lege batzuk, horien xedea atzerritarrek bertako lurrak eskuratzetik aldentzea zela, jabearen izateak ematen baitie horiei zinezko balioa; aberastasun mota hori, beren beregi
|
dagokio
Estatu bakoitzari. Higigarriak, ostera, hala dirua, nola balioko, kanbio letrak, banku zein konpainien akzioak, ontziak, merkatugaiak oro, mundu osoari dagozkio, mundua baita horretan Estatu bakarra eta horren kide gizarte guztiak dira.
|
|
|
Orain arte, Estatu gehienek izan dituzte lege batzuk, horien xedea atzerritarrek bertako lurrak eskuratzetik aldentzea zela, jabearen izateak ematen baitie horiei zinezko balioa; aberastasun mota hori, beren beregi dagokio Estatu bakoitzari. Higigarriak, ostera, hala dirua, nola balioko, kanbio letrak, banku zein konpainien akzioak, ontziak, merkatugaiak oro, mundu osoari
|
dagozkio
, mundua baita horretan Estatu bakarra eta horren kide gizarte guztiak dira. Efektu higigarri gehien dituen herria da aberatsena.
|
|
|
Idatzizkoa da, herri zibilizatu guztietan, kontratuen froga berezkoa. Haatik, aurreko lege guztiei men egin eta lekukoen froga onartu dugu, aurretiazko eta idatzizko froga zantzurik
|
badago
. Aldiz, idatzizko froga zantzua ez da premiazkoa merkataritza negozioetan, horiek Burtsan, plazan edo bat bateko elkarrizketan gauzatzen baitira.
|
|
|
Premiek gerturatzen dituzte; kontratuak biderkatu egiten dira, euren premiak beste. Ez
|
dago
munduan legerik giza kontuetan zenbat eta zer nolako itunak egin behar diren zehazteko. Hortik datoz, etorri ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak.
|
|
|
Kode Zibilari
|
dagokionez
, argi dago Frantziako Kode Zibilak bolada berria ireki zuela, hain zuzen ere, Alemaniako BGB (Burgerliches Gesetzbuch) Kode Zibilak itxi zuena, 1900 urtean. Artean, hainbat kode hainbeste herri eta estatutan, Espainiakoa ere barne.
|
|
|
Kode Zibilari dagokionez, argi
|
dago
Frantziako Kode Zibilak bolada berria ireki zuela, hain zuzen ere, Alemaniako BGB (Burgerliches Gesetzbuch) Kode Zibilak itxi zuena, 1900 urtean. Artean, hainbat kode hainbeste herri eta estatutan, Espainiakoa ere barne.
|
|
|
|
Beude
, zernahi gisaz ere, bi sistemen arteko ezaugarri nagusiak. Bata, Code Civil delakoarena, giza arrazoimen eta adimenean sustraitua, abstraktu eta orokorra, jabetza eskubide erabatekoena nonahi zabaldu nahi duena.
|
|
|
Alferreko legerik, beraz, inola ere ez, horrek premiazkoak beheratu eta legeriaren zehaztasuna eta aginpidekotasuna zalantzan jarriko lituzke eta. Horren ondorioz, Frantzia gisako Estatu handi batek, nekazaritza zein merkataritza baitaratu eta horrenbeste langintza desberdin eta mota anitzekoak eskaintzen dituen horrek, hain juxtu ere, ez lituzke gizarte ezeuki edo urriago bati
|
dagozkion
lege single horiek onetsiko.
|
|
|
Emaztearen amodioa izan dezake horrek, eta ez, ostera, arazo batzuen gaineko konfiantza. Emazte hori, behartuta al
|
dago
bere bihotza bortxatzera, ondasunak gordetzekotan edota ondasunok abandonatzera, bihotzaren taupadei men egin ahal izatekotan?
|
|
|
Konstituzioa, lege politikoak eta ororen gainetik ere, 1789 urteko Gizaki eta Herritar Eskubideen Adierazpena (Declaration des droits de l’homme et du citoyen). Gizabanakoa, ordu arte menpeko genuena, herritar gertatu eta herritar bati
|
dagozkion
eskubideen jabe egin. Eskubide politikoena, batik bat.
|
|
|
Erlijio nagusirik ba al
|
dago
–Zein, beraz, erlijio horren dogmak?
|
|
|
Nazioa eraturik
|
dagoenean
, jende aski izaten da; ugaltzeko gogoa gutxiago nabarmentzen da; ezkontzaren xedea baino, kezka zabalagoa da ezkontzaren gozo eta duintasunarena; familietan ordena iraunkorra bilatzen da eta amodioari aitortzen zaio halako esparru mugatua, ordena hori inoiz ere urratua izan ez dadin.
|
|
|
Erlijio katolikoa Frantzian nagusi izan den bitartean, erlijio erakundeak zibilekoekin batera estekaturik
|
egon
diren bitartean, ezinezkoa zen lege zibilek ezkontzaren hautsezintasuna adieraztea, erlijioaren legeak gauza bera egiten ez zuen bitartean. Izan ere, erlijioaren legea Estatuarena zen eta beharrena baita gizakiak gobernatzen dituzten oinarriak batera ibiltzea.
|
|
|
Egungo egunean kultu askatasuna da oinarrizko legea eta erlijio doktrina gehienek baimentzen dute dibortzioa; dibortziorako ahalmena, gure artean, kontzientzia askatasunarekin uztarturik
|
dago
.
|
|
|
Gure artean dibortzioa debekatu behar ez dugulako ustetan jardun dugu; bestela, gure legeak ere ageri agerian
|
leudeke
berori baimentzen duten kultuen aurka; orobat, ezin daitezke inola ere behartu kultu horietako gizakiak erlijioarena baino ezkon estekadura lazgarriago batez.
|
|
|
Ezkontzaren betierekotasunerako gogoak, izadiarena berarena dela ere, ezinbestean dakar grinak geldiarazteko muga; modu horretan, legeek dute, eduki ere, halako indar eta boterea, kontraturik santuena nahikeriaren edo iraungabekeriaren joko hutsa izan ez dadin; areago oraindik, inon
|
dagoen
eskuerarik indartsuena ere berea dute legeek, kontratu hori grina zital baten harat honat lotsagarrien objektua izan ez dadin.
|
|
|
Azken batean, halakoan oinarri hartzeak, dibortzioa legeztatzeko, ez dakar besterik ezkontide bakoitzari bere nahieraren arabera ezkontza desegiteko eskubide kaltegarria ematea baino. Ba al
|
dago
munduan kontraturik, kontratugile bakar batek bere gogo eta nahierara suntsi dezakeena, beste alderdiaren adostasunik gabe?
|
|
|
Izan daiteke halakorik, baina egia da, baita ere, izate eta aiurri baterazintasun horrek dibortziorako oinarri zentzuzko baten eza ezkuta dezakeela. Nork berma dezake, dibortziorako arrazoirik azaldu ez delarik, horretarako zio nahikorik
|
badagoela
–
|
|
|
Gure ohitura eta usadioei egotzi zaie ezkontza makurrak sustatzea. Horien konponbide bakarra dibortziorako erraztasunean
|
dago
.
|
|
|
Egia da senar emazteak maiz batu egiten direla elkar ezagutu gabe eta elkarrekin bizitzera kondenaturik
|
daudela
, elkarrekiko maitasunik gabe. Egia da, halaber, gutizia eta aberastasuna eta behin baino gehiagotan, fantasiak eta arinkeriak ere, batuketak osatzea eta familien geroa erabakitzen dituztela.
|
|
|
Oker dabiltzan ezkontzak direla eta, ezinezkoa al da sakratu eta urraezinak izatea? Abusuak grinen eskutik datozenean, legeak zuzentzeko modukoak dira; legeen emaitzak direnean, ostera, gaitza sendaezina da, sendabidean bertan
|
baitago
.
|
|
|
Legeek euren eskuetan
|
dagoen
oro egiten dute ezkontzetan desbideraketa eta gaitzespenak saihesteko, horiek konponezinak baitaitezke; kontratuegileei den askatasunik zabalena ekartzen diete; kontratuari ere publizitate itzela; gurasoen adostasuna eskatzen dute, adostasun hori hartzen dutelako, gurasoen arretak moldatua eta sentimendurik hunkigarrienek ukitua, beste edozein zuhurtziaren gainetik. Neurri horiek gorabehera, legeek ez badute euren objektua betetzen, ez dira eurak salagarritzat hartu behar, gizateriaren ahulezia berezkoak baino.
|
|
|
Elkarte arruntetan ondasun eta langintzaren batuketa soila
|
dago
. Ondasunak halabeharrez sartzen dira ezkontzan; kontratu horren izaera norbanakoen batuketa da.
|
|
|
Publikoa, beraz, beti
|
dago
ezkontza kontuetan eta publikotik aparte ere, badira hirugarren batzuk, begirune osoaren hartzekodun direnak. Horiei kalte egiteko borondaterik zein ahalmenik ezin izan.
|
|
|
Justiziaren parte hartzea saihestezina da pisu honetako gorabeheretan. Familiaren Kontseilua, agi denez, zer eskatu eta aurretik huraxe emateko prest
|
dago
. Ez du besterik eskaintzen nonzeberri edo onarterraz askoren taldea baino, beti zain senar emazteekin bat egiteko, legeen aurka eta gainetik.
|
|
|
Zeresanik ez, gizakien egoera zibilari
|
dagokiona
, euren itun eta eskubideak, auzitegien menpeko dira.
|
|
|
Arrazoi sustraidunak tartean direla erdietsi zuen hark dibortzioa; ordutik hona, haren egintzak, ordura arteko gaitzak menderaturik, beraren egoera hori ezerezten dio eta ordaindu beharreko kalte handiak ere egiten. Ez
|
dago
zertan orekatu, bi ezkontideon artean, dibortzioa nork eskuratu eta nork egin duen ezinbesteko.
|
|
|
Titulu ederra, zin zinez, zaharrek horri —eta ez lizunkeriari— irizten baitzioten bertutea eta ohorea. Bistakoa da, baita ere, lasaitu beharra
|
dagoela
batu egiten diren gizonezkoaren eta andrazkoaren egiazko gogoaren aldetik, batze hori gauzatzen bada jakineko baldintza eta eretan. Baldintza eta era horiek batuketa horren izaera ezagutarazi eta ondorioak ere bermatu egiten dituzte.
|
|
|
Izadiaren egintzak, sortzearen misterioaz, urraezinak dira; ezinezkoa litzaiguke beroriek ezkutatzen dizkigun oihal estalkia jasotzea; ezkontza publiko eta erazkorik gabe, seme alabatza kontu guztiak ezerezean geratuko lirateke; amatasuna, beti agerikoa; aitatasuna, aldiz, inoiz ere ez. Ba al
|
dago
ezkontzarik, behar den modukoa, legeak berretsia eta gizarteak aitortua. Aita finkoa da:
|
|
|
Bada, arauzko ezkontza, moldeaz eta zuzenbideaz burutua, bakarra da seme alabak legeztatzeko bidean. Ostera, seme alaba legezkotzat hartu dira itxurazko ezkontzarenak, hau da, ezkontideek legezkotzat hartu duten ezkontza horrenak, baldin eta ezkontza hori alderdiek modu askean egin badute, euren egoerari
|
dagokiona
betetzeko eta ordenapean bizitzeko, ezkontza amodioaren bertute eta garbitasunean.
|
|
|
Auzitan
|
dago
ezkontzak aurreko seme alabak legeztatu behar dituen. Ingalaterrako legeek ez dute, osteko ezkontza dela eta, legeztatze hori onartzen; egia esan, legeztatze horri mesfidantzaz begiratzen diote, ohituretan askakeria zabaldu eta familietan ordena ezabatzeko modukoa bailitzan.
|
|
|
Ezkontzatik at sorturiko seme alaben egoera zehaztugabea da, neurri gehiagoaz zein gutxiagoaz. Zuzenbide presuntziorik ez
|
dago
haren alde, eta egintza ilunetan du jatorria, horien froga ere ezina dela sarritan. Geroko ezkontzaren bidezko legeztatzea zela eta, izaki misteriotsuak eta ezkutuenak zetozen, itxurakeriazko eskabideak tartean, familien baretasuna aztoratzera.
|
|
|
Legeak deus ezartzen ez badu, eta berak berresten ez duen elkarketa batetik etorri badira seme alabak, ezinbestekoa da seme alaba horiek, eskubideok eskatu ahal izateko, euren gurasoen aldetik halakotzat aitortuak izatea. Bestela izatera, emakumeen ohorea, batuketen bakea eta herritarren onura arriskuan
|
leudeke
etengabe. Lege berriek gaitzari aurre egin diote eta horrexegatik zaindu ditugu lege horien xedapenak.
|
|
|
Froga hori, zinezko eta legezkoa izanagatik ere, ez da bakarra; hori gorabehera, ez da zilegi gizakia bere egoera frogatzeko ezinean ibiltzea, dela gurasoen arduragabekeria, dela erregistro publikoak jagoten dituztenen prebarikazioa, dela, azkenez ere, erregistro horien hondamena edo galera. Legearen ekitateari
|
dagokio
, halakoetan, beste frogabide bat proposatzea, erregistroaren eza eta galera ordezka ditzakeena. Froga hori, ezin bestelakorik izan, gainontzeko titulu eta lekukoen aitorpenetatik datorrena baino.
|
|
|
Argi dakusagu, hortaz, egoera zibilaren arloan, lekukoen bitarteko froga ezin daitekeela hainbestean onartu, sekula ez baita hori onargarri izan idatzizko froga aztarnarik gabe.
|
Badago
lasai egoteko premia, mesfidantza sortzen duen froga mota baten aurrean: lekukoak ustelarazi edo erosiak izan daitezke, horien oroitzapenak nahas; jakin gabe ere, ideia arrotzek eurengana ditzakete.
|
|
|
Argi dakusagu, hortaz, egoera zibilaren arloan, lekukoen bitarteko froga ezin daitekeela hainbestean onartu, sekula ez baita hori onargarri izan idatzizko froga aztarnarik gabe. Badago lasai
|
egoteko
premia, mesfidantza sortzen duen froga mota baten aurrean: lekukoak ustelarazi edo erosiak izan daitezke, horien oroitzapenak nahas; jakin gabe ere, ideia arrotzek eurengana ditzakete.
|
|
|
lekukoak ustelarazi edo erosiak izan daitezke, horien oroitzapenak nahas; jakin gabe ere, ideia arrotzek eurengana ditzakete. Lekukotza soilen aurrean, beraz, erne
|
egon
behar da.
|
|
|
Krimen gaiaren esparruan, legea, lekukoen froga onartu ezean, zigortu nahi duen krimena bera ezagutzeko ezinean
|
legoke
; krimenetan idatzizkoa zeharka baino ez baitago eta hori ere, gutxitan eta bakarka; hala ere, egitate hutsak ezin daitezke frogatu lekukoen bitartez ez bada. Lekukoen frogari ematen zaion harrera, krimen horien ikerketa eta epaiketan, premiatik bertatik dator.
|
|
|
Krimen gaiaren esparruan, legea, lekukoen froga onartu ezean, zigortu nahi duen krimena bera ezagutzeko ezinean legoke; krimenetan idatzizkoa zeharka baino ez
|
baitago
eta hori ere, gutxitan eta bakarka; hala ere, egitate hutsak ezin daitezke frogatu lekukoen bitartez ez bada. Lekukoen frogari ematen zaion harrera, krimen horien ikerketa eta epaiketan, premiatik bertatik dator.
|
|
|
Premia bera ez
|
dago
egoera zibilaren kontuetan. Legeak bere gogoa erakusten du gizakien egoera zibila agiri publikoetan idazteko; norbanakoekin ez ezik, familiekin ere arduratzen da nagusiki.
|
|
|
Bigarrenik ere, esan behar da krimen baten ikerketan badugula aspaldikoa ez den egitatea, berba batez esateko, gure begipean
|
dagoena
. Egitate eginberrien froga naturala lekukoena da.
|
|
|
Geroenean ere, krimen baten epaiketan, lekukoen bitarteko froga da biztua kontrakarreko esanetatik, salatuaren argudioetatik eta oro har, salatu hori babesteko forma guztietatik; aitzitik, egoera zibilaren kontuetan ez
|
dago
misterio bera argitu edo iraina desegin dezakeenik norbanakoak hil ostera arte: ez dago krimen guztietan esku eskura den baliabiderik, gezurra eta itxurakeria ezabatzeko.
|
|
|
Geroenean ere, krimen baten epaiketan, lekukoen bitarteko froga da biztua kontrakarreko esanetatik, salatuaren argudioetatik eta oro har, salatu hori babesteko forma guztietatik; aitzitik, egoera zibilaren kontuetan ez dago misterio bera argitu edo iraina desegin dezakeenik norbanakoak hil ostera arte: ez
|
dago
krimen guztietan esku eskura den baliabiderik, gezurra eta itxurakeria ezabatzeko.
|
|
|
Senarraren administrazioak, haatik, zuhurra behar du izan eta ikuskaketak, mugatua; senarraren eraginak zabalago jokatu behar du babesean aginpidean baino; indartsuena da ahulena defendatu eta sostengatu behar duena. Emazteen gaineko aginpide mugagabeak, eskualde batzuetan
|
dagoen
modukoak, nazioari eta legeen gozotasunari muzin egingo lieke. Baditugu, sexu ahularengan, berrikeriak eta arinkeriak; dohainak dira horiek, eta ordena baztertu eta lotsa galtzeko egintzak eragin gabe, saihets dezagun horien kontrako zehazpenik, askatasun politikoarekin bateraezina izango bailitzateke halakoa.
|
|
|
Seme alaben adin nagusitasunarekin amaitu egiten da gurasoen aginpidea, ondorio zibilei
|
dagokienez
. Nolanahi ere, begiruneak eta aitortzak hortxe diraute, legegileak berak halakoak arautu ez arren, ondorengoekiko arreta eta betebehar horietan; aldi horretan, bistan da, seme alabek gurasoekiko izan dezaketen kontua legearena ez ezik ohiturarena ere bada.
|
|
|
Tutoreak du pertsona eta ondasunen ardura; familiak bere baitan hautatu behar du hori, behar beharrezkoa baita zinezko gogoa, pertsonaren ondasunak gorde eta heziketa eta osasuna jagoteko, ohore eta atxikimendu osoz. Ezin, beraz, arrazoirik eta formarik gabe eskualdatu bere artapean
|
dagoen
ondarea; tentuaz administratu eta fideltasunaz kudeatu beharra du; kontularia da, administratzailea bezainbestekoa; bere jokabidearen erantzulea; kaltea ere ezin sortu, horren konponketa gauzatu gabe. Horra hor tutoretza guztien teoria.
|
|
|
Egoitza arloan zuzenbidea eta egitatea nahasian dira. Gizaki baten egiazko egoitza zein izan daitekeen zehazteko erregelak finkatu ditugu judizio ekintza eta bizitzaren joan etorri arruntetarako, oinarrizkoa baita halakoetan pertsona baten egoitza jakitea, berarengana iritsi beharrik baldin
|
badago
.
|
|
|
Absentzia unean uneko egoera da. Norbera absente
|
egon
daiteke beraren edo errepublikaren interesarengatik. Absenteek, batik bat arrazoi publikoak tartean direla, egoera horretan badiraute, badute eskubide propiorik legeen babeserako:
|
|
|
eskubide horiek zehaztu ditugu. Ezinbestekoa izan da absente baten ustezko bizia, horri buruzko albisterik ez
|
dagoenean
, familiak eta jabetzak zehazgabetasun kaltegarrian ez uzteko. Absenteei dagozkien puntuetan jurisprudentzia desberdinak erkatu ditugu eta oinarri batzuen alde egin dugu hautua, uste izanda horiek direla ekitate zabalena eta kalte txikiena bideratzen dituztenak.
|
|
|
Ezinbestekoa izan da absente baten ustezko bizia, horri buruzko albisterik ez dagoenean, familiak eta jabetzak zehazgabetasun kaltegarrian ez uzteko. Absenteei
|
dagozkien
puntuetan jurisprudentzia desberdinak erkatu ditugu eta oinarri batzuen alde egin dugu hautua, uste izanda horiek direla ekitate zabalena eta kalte txikiena bideratzen dituztenak.
|
|
|
Gure merkataritzako ezagupideek agortu dituzte eztabaida amaigabeak, mailegu korritudun, monopolio edo itsas kontratuetako baldintzen legezkotasuna eta antzeko gaien ingurukoak. Konturatu egin gara arlo batzuetan, zuzenbide edo moralaren arazoak zenbaketa edo administrazioaren kontuen azpian
|
daudela
.
|
|
|
Lege korrituaren finkatzea ez dugu aztertu. Finkatze hori gobernuari
|
dagokio
; eta gobernuak gai honetan har ditzakeen neurriak ezin lasterkeriaz ondu.
|
|
|
Bigarrenak, ordea, eginkizun du nazioak eta herriak hurbiltzea, gizakien arteko gizarte unibertsalaren beharrak betetzea. Merkataritza mota horien eragiketak, ia beti, loturik
|
egon
ohi dira administrazio eta politikaren ikuspegi nagusiei. Hortaz, Kode Zibil baten egitasmoan sartzen ez diren lege bereziak dira gai horiek arautu beharrekoak.
|
|
|
Dena den, justiziarik eta zentzurik gabekoa litzateke halako akzioak negozio zibiletan ez onartzea. Negozio zibil horiek, ia beti, ondasun higiezinen gainekoak dira eta ondasun horiek leku finko batean
|
daude
, pertsegitzeko modukoak dira, edonoren eskuetan direla ere; iraunkortasunaren bidez, egingarri eta errazak egiten dituzte justiziaren interesak galda ditzakeen eztabaida guztiak.
|
|
|
Sekula ere ez da onartu, merkataritza esparruan, bidezko salneurriaren erdia baino goragoko kaltea dela eta, kontratuaren hutsalketa akzioa, merkatugaien higigarritasunak, arriskuak, ustekabeak eta ezinbestekoak akzio hori eragozten baitute. Arean bere, bazen arrazoirik moneta paperaren garaian, paper horrek erreka arin jo zuela, hutsalketa akzioa gai zibiletan ere ezabatzeko; aldi bitarte horretan eta gai zibiletan ere, merkataritzako gaien mugikortasuna eta ustekabe berberak tartean zirelako; gaur egun, bestera, berori ostera ere ezar dezakegulakoan
|
gaude
, justiziak berak, oztoporik gabe, bere eskubideak berreskuratu ditzakeelako eta kontratu pribatuak, orobat, mehatxupean ez direlako, orain arte izan diren moduan, gai publikoen desordena zela eta.
|
|
|
hipoteka erregistro legeen benetako jatorria fiskala da, egintza zibiletan parte hartzea edo erregistroaren legearena den bezalaxe. Fiskoak elkartasun egokia gauza dezake legeriarekin eta beraren interesetara ekarri ordena eta gobernu zuzena; edozelan ere, arreta handiarekin jokatu beharra dugu; betiere, adi
|
egon
behar batuketa horietan, legeriaren edo ordena eta gobernu zuzenaren asmoa beheratua izan ez dadin ogasunaren pean. Erregistroa, kasurako, bada ogasun zein herritarren onura eskuratzeko moduko erakundea:
|
|
|
Kalte itzela dator, bestaldetik ere, erregistroaren eskubideak, neurrikoak nahiz gehiegizkoak izan, molde eztabaidatsuan batzen direnean. Halakoetan eskubide horien kobraketa uztarturik
|
dago
zuzenbidearen arazorik latzenekin eta zerga biltzaileak edo zerga errentariak eskura du, itun misteriotsu hori dela bide, botererik arriskutsuena. Erregistroaz esan dugun gauza bera esan daiteke hipoteka kodeaz.
|
|
|
Iraultza hasi denetik ondasun higiezinen salmenta kontuetan eman diren erreforma egokiei eutsi diegu. Salmenta horiek ez
|
daude
jada atzera eskuraketa eskubide multzo horiei lotuta. Horiek horrela, urte batean edo askotan, ondasun saldua jabe zehatzik gabe zegoen, hori ere nekazaritzarako kaltegarria izanik.
|
|
|
Salmenta horiek ez daude jada atzera eskuraketa eskubide multzo horiei lotuta. Horiek horrela, urte batean edo askotan, ondasun saldua jabe zehatzik gabe
|
zegoen
, hori ere nekazaritzarako kaltegarria izanik. Soberako iritzi diogu, ostera, beste honi:
|
|
|
Bi biok ere baliabide errazak eman dizkiete baserritar nekazaleei, hain zuzen ere, besoak aberastasun sortzaile dituztenei, euren buruak lurren jabe egiteko. Hori gorabehera, ezin izan ditugu ezkutatu legeria sailkatu eta korapilatsu bati loturik
|
egon
daitezkeen makur handiak. Kontratu horiek halakoa eskatzen dute; horrexegatik, gobernuaren zuhurtziaren pean jarri dugu auzia, hark erabaki dezan ea kontratu mota horiek beste behin ere arautu behar diren.
|
|
|
Inork ez zukeen landaketarik egingo, ezta erein edo eraikiko, lurrak banatuak izan ez balira eta norbanako bakoitza seguru
|
egon
ez balitz bere jabetza modu baketsuan edukitzeaz.
|
|
|
Seme alaba naturalak eta legezkoak berdin berdinak izango al dira? Ondorengorik ez
|
badago
, alboko senide guztiak deituak izango al dira oinordetzara, senide gradua edozein izanda ere. Testamentua egiteko ahalmena onartu, debekatu ala mugatu egingo dugu?
|
|
|
Oinordeko izateko eskubideak badu, beraz, gizarte erakunde izaera. Baina oinordetzak nola zatitu hori, argi
|
dago
, zuzenbide politiko eta zibilaren pekoa da.
|
|
|
Lehenengo hura, alegia, kode bakarrarena, hainbestean
|
zegoen
. Lege idatzi baten bidez, ordu arte sakabanatuta zegoena testu bakar batean jartzekoa zen, gizabanakoaren adimen eta arrazoimenaren argitan, aro berriari zegozkion lege zibil berriak egokiro eho eta mamituak.
|
|
|
Lehenengo hura, alegia, kode bakarrarena, hainbestean zegoen. Lege idatzi baten bidez, ordu arte sakabanatuta
|
zegoena
testu bakar batean jartzekoa zen, gizabanakoaren adimen eta arrazoimenaren argitan, aro berriari zegozkion lege zibil berriak egokiro eho eta mamituak.
|
|
|
Lehenengo hura, alegia, kode bakarrarena, hainbestean zegoen. Lege idatzi baten bidez, ordu arte sakabanatuta zegoena testu bakar batean jartzekoa zen, gizabanakoaren adimen eta arrazoimenaren argitan, aro berriari
|
zegozkion
lege zibil berriak egokiro eho eta mamituak.
|
|
|
Aipatu legelarien arteko erkidetasunik ote
|
dagoen
galdetuz gero, erantzuna berehala ematekoa da: zuhurtzia eta moderazioa.
|
|
|
Cambaceres kontsulak, urte batzuk direla, halako kode proiektua argitaratu zuen. Bertan gaiak egoki sailkaturik
|
daude
, zehatz eta taxuz. Magistratu horrek, jakintsu bezain jakile, ez zigun deus ere egiteko utziko bere argi eta oinarriei men eginda askatasun osoz jardun izan balu.
|
|
|
Esan beharrik ez
|
badago
ere, kodegintza berriaren helburuak bide irekitzetik datoz. Haren giltzarria eta barne zokoak plazaratzeko asmotan, Halperinek laburbildu ditu Napoleon Bonaparte zenaren jomugak:
|
|
|
Lege idatziaren lehentasunak, beraz, ez du aterik ixten bestelako arau iturburuentzat. Ohiturak, ekitatea, zuzenbide goiburuak eta jurisprudentziak saihestezinak dira lege zibilaren aplikazioan, beste horiek bigarren mailan kokatuta
|
badaude
ere, lege zibil horren aurrean. Portalisen ariora:
|
|
|
Idatzizkoa eta jendartean aldarrikatua,
|
beude
hor zuzenbide berriaren bestelako ezaugarriak.
|
|
|
Iraultzaren izpiritu esaten diogu guk xede politiko baten pentzudan eskubide guztiak gogorki ezerezteko gogo nabarmenari. Gogo horrek, argi
|
dago
, ez du onartzen besterik Estatuaren interes misteriotsu eta aldakorra baino. (...)
|
|
|
Goi mailako lege testu horretan ikusten du, galbidea baino, urgazi tinko eta boteretsua, hain zuzen ere, legegileak behar duen giroa bermatzen duena: " Gaur, Frantzia bizirik
|
dago
, konstituzioak oraingo atsedena bermatu eta bihar etziko aurrerabideak ziurtatzen baitizkio".
|
|
|
Nor agintean
|
egon
eta nor meneko, herritar bakoitza zein herritar guztiak, horien arteko harremanak dira konstituzio eta politika legeen gaiak.
|
|
|
(...) ulertu bide da, herritar izan eta gizarte partikular bati lotua dela gizabanakoa. Alabaina, gizabanako berbera, gizaki moduan, gizateriari
|
dagokio
. Horren ondorioz, erakunde politikoak Estatu bakoitzaren kideenak badira ere, atzerritarrak onartuak dira, zabal nahiz estu, erakunde zibiletan, erakunde horiek askoz sakonago ukitzen baitituzte gizakiaren eskubide pribatu horiek, herritarraren egoera publikoa baino.
|
|
|
Eten du erlijioaren eta legearen uztardura luzea. Legea gizonaren arrazoimenean
|
dago
, eta erlijiotik aske behar du izan. Estatuak erlijio zehatzik babestu beharrik ez du, eta moral laiko baten aitzindaria dugu, besteak beste, dibortzioaren neke larrietan.
|
|
|
Erlijio katolikoa Frantzian nagusi izan den bitartean, erlijio erakundeak zibilekoekin batera estekaturik
|
egon
diren bitartean, ezinezkoa zen lege zibilek ezkontzaren hautsezintasuna adieraztea, erlijioaren legeak gauza bera egiten ez zuen bitartean. Izan ere, erlijioaren legea Estatuarena zen eta beharrena baita gizakiak gobernatzen dituzten oinarriak batera ibiltzea.
|
|
|
Egungo egunean kultu askatasuna da oinarrizko legea eta erlijio doktrina gehienek baimentzen dute dibortzioa; dibortziorako ahalmena, gure artean, kontzientzia askatasunarekin uztarturik
|
dago
.
|
|
|
Kode Zibil berriaren lorratzetik, berori garatzeko puntu puntuan, Portalisek XVIII. mendeko Domat eta Pothier legelarien sailkapena berpiztu eta aurreko hori modu egituratu batean ematen du, oso osorik eta zehaztuta, zuzenbide zibilari
|
dagokionez
behinik behin.
|
|
|
Horixe da horren testugintzan zatirik osotuena eta biribilena. Horri
|
dagozkio
, baita ere, inguruko beste gaiak, hala nola, gurasoen ahalgoa, dibortzioa, seme alaben egoera zibila, egoitza, absentzia eta abarrekoak, den denak Kode Zibil batera bildu beharrekoak:
|
|
|
Ezkontzari
|
dagokio
, ez beste edozeri, seme alaben egoera zibila zehazteko modu bakarra. Legezkoak dira arauzko ezkontzaren barneko seme alabak, baldin eta ezkontza hori publikoa eta erazkoa bada:
|
|
|
Ezkontzatik at sorturiko seme alaben egoera zehaztugabea da, neurri handiagoarekin zein txikiagoarekin. Zuzenbide presuntziorik ez
|
dago
haren alde eta egintza ilunetan du jatorria, horien froga ere ezina dela sarritan. Geroko ezkontzaren bidezko legeztatzea zela eta, izaki misteriotsuak eta ezkutuenak zetozen, itxurakeriazko eskabideak tartean, familien baretasuna aztoratzera.
|
|
|
Ez
|
dago
munduan legerik giza kontuetan zenbat eta zer nolako itunak egin behar diren zehazteko. Hortik datoz, etorri ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak.
|
|
|
Iraultza hasi denetik ondasun higiezinen salmenta kontuetan eman diren erreforma egokiei eutsi diegu. Salmenta horiek ez
|
daude
jada atzera eskuraketa eskubide multzo horiei lotuta. Horiek horrela, urte batean edo askotan, ondasun saldua jabe zehatzik gabe zegoen, hori ere nekazaritzarako kaltegarria izanik.
|
|
|
Salmenta horiek ez daude jada atzera eskuraketa eskubide multzo horiei lotuta. Horiek horrela, urte batean edo askotan, ondasun saldua jabe zehatzik gabe
|
zegoen
, hori ere nekazaritzarako kaltegarria izanik.
|
|
|
Horiek herri hilaren meneko jartzen dituzte herri biziaren interesak. Horien bidez ere, jada ez den belaunaldiak bizirik
|
dagoen
belaunaldia behin eta berriro azpiratzen du.
|
|
|
Lege hauek indarrean
|
dauden
egun beretik, Erromako legeak, ordenantzak, ohitura orokor zein bereiziak, estatutuak eta araudiak indargabe geratzen dira, lege nagusi nahiz lege banandu moduan, lege hauen objektu diren gai guztietan.11
|
|
|
Adin aitzinatuago batean, izpirituak kultura behar du. Bihotzaren lehen garatze horiek ere jagon behar dira, grinaren hasierako kimuak zuzendu eta zigortu, arrazoimenaren egoki zertu, sedukzio mota guztien aurrean babes egokia emanda; berba batez esateko, izadiaren zelatan
|
egon
, haren eraginak ez saihesteko eta harekin batera osatzeko beraren obra nagusia, horri lotuta, kide legez, onartzen baikaitu hark.
|
|
|
Zahartzaroa,
|
begokigu
hala esatea, ez da egundo ere iristen senar emazte fidel eta bertutetsuentzat. Aro horretako ajeak direla eta, bizitza iraungiz doa.
|
|
|
Oro har, ezkontzarako baimena dute erakundearen xedea bete dezaketen guztiek. Ez
|
dago
berezko erregela horren salbuesterik, gradu jakin batzuen arteko senideak izan ezik. Ezkontza debekatuta dago aurreko eta ondorengo senideentzat, lerro zuzenekoak badira horiek.
|
|
|
Ez dago berezko erregela horren salbuesterik, gradu jakin batzuen arteko senideak izan ezik. Ezkontza debekatuta
|
dago
aurreko eta ondorengo senideentzat, lerro zuzenekoak badira horiek. Debeku horren arrazoiak ez dira azaldu behar, legegile guztiek onartu baitituzte historian zehar.
|
|
|
Neba arreben artean ere ezkontza debekatu behar da, ezkontza bera ohitura zuzenen santutegia baita. Bestela, ohitura on horiek mehatxupean
|
leudeke
amodio, gurari eta sedukzio jokoen aldetik. Ezkontza aurretik datoz, etorri ere, halakoak eta berori antolatzen dute.
|
|
|
Soil soilean uste du, grinarik gogorrenek —munduan hainbeste kalte sortu eta egun ere, sortzen dutenek— senar emazteen arteko giro gozoa urra dezaketela; halaber, uste du larregikeriak astunak izan daitezkeela, senar emazteen ezkon bizimodua jasanezin eginez. Orduantxe da eta orduantxe bakarrik, legegileak salbuesten duela, senar emazte horien lasaitasun, segurtasun eta poztasunaz arduratuta, bata bestearekin loturik
|
egotea
, eurak bereizteko dituzten arrazoiak gorabehera. Erlijioaren ikuspegia ez da horrekin saihesten, erlijioak berak gai horretan eta beste batzuetan gizakiak gobernatzen baititu meritu eta askatasunaren esparruan.
|
|
|
Esan ohi da, dibortzioaren alde, ezkontzan gozorik ezabatzen dela, horren hautsezintasuna adierazten denean; ezkon lotura gehiegi estutzen bada, argaldu egiten dela; etxeko neke eta lorrak lazgarriak direla, begi bistan osterantzekorik ez denean betierekotasuna baino; elkar ulertzen ez duten senar emazteen bizimodua, modu hautsezinean loturik
|
badaude
, galdua dela ondorengotzarako; ohitura onak kolokan jartzen dituztela senar emazte horiek, euren arteko konpondu ezak eta hautsi ezinak direla eta; era berean senarrak, betiko emazteaz aspertuta, andre lardasketan diharduela eta horrek, ezkontzaren objektua bete gabe, ez dio besterik erakartzen plazerra baino; seme alabek ere ez dutela zertan gehiago sufritu dibortzioarekin, ezkontza urratu bati ...
|
|
|
...e, galdua dela ondorengotzarako; ohitura onak kolokan jartzen dituztela senar emazte horiek, euren arteko konpondu ezak eta hautsi ezinak direla eta; era berean senarrak, betiko emazteaz aspertuta, andre lardasketan diharduela eta horrek, ezkontzaren objektua bete gabe, ez dio besterik erakartzen plazerra baino; seme alabek ere ez dutela zertan gehiago sufritu dibortzioarekin, ezkontza urratu bati
|
dagozkion
desadostasunekin baino; ororen buruan ere, hautsezintasunik erabatekoena familiaren zinezko onuraren kontrakoa dela, Estatuaren onuraren aurkakoa adina, gutxienez ere.
|
|
|
Horri erantzun zaio arriskutsua dela bihotza nahikeria eta aldakerietara uztea, norberak ere etxeko lorrak jasan egiten dituela; arean bere, halakoak aurreikusteko lana egiten dela, dibortziorako ahalmena ez
|
dagoenean
; ez dago jada senarraren aginpiderik, ez gurasoenik ezta etxeko gobernurik ere, ahalmen hori onartzen den guztietan; banantzeak arindu egiten dituela ezkon bizimoduaren garratzak; dibortzioa emazte eta seme alaba horien mesedekoa ez dela; ohitura onak ere, mehatxatu egiten dituela, garra eta irristarik gogorrenak askatuz; ez dagoela deus ere sakratu edo erlijiosorik gizakien artean, ezkontzaren l...
|
|
|
Horri erantzun zaio arriskutsua dela bihotza nahikeria eta aldakerietara uztea, norberak ere etxeko lorrak jasan egiten dituela; arean bere, halakoak aurreikusteko lana egiten dela, dibortziorako ahalmena ez dagoenean; ez
|
dago
jada senarraren aginpiderik, ez gurasoenik ezta etxeko gobernurik ere, ahalmen hori onartzen den guztietan; banantzeak arindu egiten dituela ezkon bizimoduaren garratzak; dibortzioa emazte eta seme alaba horien mesedekoa ez dela; ohitura onak ere, mehatxatu egiten dituela, garra eta irristarik gogorrenak askatuz; ez dagoela deus ere sakratu edo erlijiosorik gizakien artean, ezkontzaren lotura hau...
|
|
|
...akoak aurreikusteko lana egiten dela, dibortziorako ahalmena ez dagoenean; ez dago jada senarraren aginpiderik, ez gurasoenik ezta etxeko gobernurik ere, ahalmen hori onartzen den guztietan; banantzeak arindu egiten dituela ezkon bizimoduaren garratzak; dibortzioa emazte eta seme alaba horien mesedekoa ez dela; ohitura onak ere, mehatxatu egiten dituela, garra eta irristarik gogorrenak askatuz; ez
|
dagoela
deus ere sakratu edo erlijiosorik gizakien artean, ezkontzaren lotura hautsezina ez bada; giza espeziearen zabaltzea bermatuago dagoela senar emazte fidelen arteko konfiantzaz gustu aldakorreko batuketaz baino, azken hori gorabeheratsu eta zehazgabe izan daitekeelako; bukatzeko ere, gizartearen iraupen eta ordena egokiak familien egonkortasunean dutela oinarri, familia horiek direlako gizarte guz...
|
|
|
...o gobernurik ere, ahalmen hori onartzen den guztietan; banantzeak arindu egiten dituela ezkon bizimoduaren garratzak; dibortzioa emazte eta seme alaba horien mesedekoa ez dela; ohitura onak ere, mehatxatu egiten dituela, garra eta irristarik gogorrenak askatuz; ez dagoela deus ere sakratu edo erlijiosorik gizakien artean, ezkontzaren lotura hautsezina ez bada; giza espeziearen zabaltzea bermatuago
|
dagoela
senar emazte fidelen arteko konfiantzaz gustu aldakorreko batuketaz baino, azken hori gorabeheratsu eta zehazgabe izan daitekeelako; bukatzeko ere, gizartearen iraupen eta ordena egokiak familien egonkortasunean dutela oinarri, familia horiek direlako gizarte guztien pilarriak, erresumen hazia eta habe sendoak.
|