|
2000
|
|
|
Erabat gutxitutako hizkuntza izanik, onarpenaren borroka basamortuan oihu egitearen antzekoa da. Aragoiko Autonomia Estatutuak erkidegoan
|
dauden
hizkuntza aldaerak zaindu beharra aipatzen du, baina horretara mugatzen da. Egun, ez dago inolako eredurik, errepide seinale edo antzekorik, aragoeraren berri ematen duenik.
|
|
|
Ondorioak baino, gure planteamenduak berretsi ditugu. Nik uste dut gauza guztien gainetik euskaraz, ingelesez edo alemanez abestu
|
badagoela
hizkuntza musikala. Niretzat lotura hori oso garrantzitsua da.
|
|
|
|
Dagozkigun
hizkuntz eskubideak aldarrikatu behar ditugu, protesta eta aldarrikapen bide zibilizatuak erabiliz eta iritzi publikoaren presioa aktibatzen saiatuz; bide juridikoei ekin behar zaie, nahiz eta luzerako jotzen dutela jakin, eta nahiz eta honelako kasuetan gure epaile hurbilen inpartzialitatea noraino iristen den ederki ikasia dugun, ez baikara ahaztutzen Barañain eta irrati lizentzien kasuetako h...
|
|
|
Espainiak ere, 1978ko Konstituzioaren 3 artikulua aldatu behar luke, Estatupean
|
dauden
hizkuntza guztiak Konstituzio beretik onartzeko, Suitzan XIX. mende hasieratik duten bezala. Horri buruz, ikus bere garaian Euskaltzaindiak eskatu zuena (Euskera, XXIV, 1979, 131 orr.).
|
|
|
Bigarren moduluak, aldez aurretik, bere sarreran ager daitezkeen soinu guztiak, ezagutu? behar ditu, hots, hizkuntzaren soinu inbentarioa eduki behar du, baina, xehetasun honez lekora, haren funtzionamendua ez
|
dago
hizkuntza bakoitzaren menpe.Lortuko den ahots seinalearen kalitateari, prozesaketa linguistikoari legozkiokeenxehetasunak bazter utzita, erabiliko den ereduaren ontasunak eragingo dio. Gaur egunerabiltzen diren sintesi ereduetan lortu den kalitatea oso handia da; izan ere, zenbaitkasutan seinale naturaletatik zuzenki lortutako ezaugarriak dituzten elementu kateasistemari emanez gero, seinale sintetikoa eta naturala ez bereizteraino hel daiteke.
|
|
|
Zazpigarrena, gizakiak berezkoa du komunikazio bide hau, eta jaio garenetikgaratzen dugu (Donegan ek dioenez, umeak honetarako entzumenaren feedbacka etasare propizeptiboarena darabiltza, besteak beste), eta honegatik suposatu behar da,
|
badaudela
hizkuntz oinarri komun batzuk gizakion adimenean; komunikazio aleak erealdi berean prozesatzen ditugu, sistema konbinatorio diskretu bat erabiliz, soinu kateaketa informazio trasbasea (bakoitza bere aldetik baina paraleloki) eraginkorki burutzenikasten ditugu, eta hau dena ikaspen prozesu ontogenikoaren barruan garatzeaneskuratzen dugu, satorrek usainen artean bereizten ikasten duten bezalaxe....
|
|
|
edo itzuliizan dugu euskal hiztunaren jarrera desegile hau izendatzeko. Txillardegiren lanhauetan, ordea, ordurako begiz joa
|
zegoen
hizkuntza portaeraren azterbidean.. Hizkuntza gorrotoa, ere erabili izan da hiztun mota honen jokabidea azaltzeko:. Hizkuntza galdu duen eskualdea, bere jatorrizko edo ethniazko enborretik ebakitzeneta berezten da arras; eta bere sorkurazko arroztasuna < garbitu> nahirik, beresorterriarekiko jatorrizko maitasunari, herra eta gorrotoa darraizkio?
|
|
|
Estatu Nazio frantsesaren ikuspegitik, ezin da ukatu aipaturiko elementu hauen garrantzia, eta guztiz oinarrizkoak suertatzen dira, bestalde, dagoeneko behin baino gehiagotan aipatu dugun hizkuntza politikaren aldetik. Balibar ek eta Laporte k diotenaren arabera, nazioaren formazioa erabat lotuta
|
dago
hizkuntza nazionalaren ezarpenarekin, azken hau nahitaez erabaki politikoetan oinarritzen delarik; eta Frantziaren kasuan iraultzaileen politika nazionalak hizkuntza politika ere ekarri zuen, eskola politikatik bereiz ezin daitekeena hain zuzen72 Zentzu horretan,. Convention, eko Irakaskuntza Publikorako Batzordeko partaidea zen Grégoire k aparteko ardura erakutsi zuen frantsesa ezartzeko, bere ...
|
|
|
Jadanik gaindituak diren baina haren garaian eskuarki onartzen ziren gertakari horietan oinarriturik, gizarte mota ezberdinen eta horietako bakoitzari
|
zegokiokeen
hizkuntza tipologiaren arteko korrelazioa ezarri nahi zuen Unamunok: hortik atera zuen hordak hizkuntza silababakarrez mintzo zirela, gizarte militarrek hizkuntza eranskariak zerabiltzatela eta, azkenean, industria garaiko gizarterik aurreratuenek hizkuntza malgukariez hitz egin behar zutela.
|
|
|
Jon Bergaretxe). Komunikabideak erakundeen gatibu. 81 zk. (1994), 21 (Itz.: Juan Mari Mendizabal). Hizkuntz hedapena eta arriskuan
|
dauden
hizkuntzetarako hizkuntz politika. 48 zk. (1988), 5 (Itz.:
|
|
|
BASTARRIKA, Iñaki Eberkera eredu... 3 zk. (1957), 147 Hizkuntz hedapena eta arriskuan
|
dauden
hizkuntzetarako hizkuntz politika. 48 zk. (1988), 5 (Itz.:
|
|
|
Fisikaren hizkuntza haurtzarotik ikas daiteke. Norbaitek aurresateak ematen baditu eta bere kabuz nahi baditu aztertu, bere sentimen sisteman ematen diren aldaketak hartu behar ditu kontuan, erlojuak eta erregelak erabili behar ditu; laburbilduz, ustez isolaturik
|
dagoenak
hizkuntza sentimenarteko eta ‘subjektuartekoa’ erabiltzen ditu jadanik.96
|
|
|
Honekin, ezagutza razionala ulertzeko ohikoa zen logika bat eta bakarrak — Tractatus ean agindu moduan— suposatzen zuen ikuspegia errefusatzen zuen Carnapek. Harrezkero ez zen hizkuntza bakar bati buruz soilik mintzatuko, dagoeneko berarentzat ez baitzen
|
egongo
hizkuntza bakarrik enuntziatu esanahidun guztiak azaltzeko.
|
|
|
Tragikoa ere bada gizon baten eta emakume baten arteko amodioa hiltzear egotea, baino ez dago ezer egiterik. Hori da gertatzen dena hiltzear
|
dagoen
hizkuntza batekin. Baina zerbait lortzen da izenak gaelikoz jarriz:
|
|
2001
|
|
|
Norbaitek esan dezake nahikoa delaerabilera aztertzea ondoren hizkuntza era egokian erabiltzeko. Ordea, gu konbentzituta
|
gaude
hizkuntza horren kulturan murgildu ezean ikaslea ez dela inoiz jabetuko bigarren hizkuntzaz, eta atzerritar hizkuntza modura ikasiko duela. Badirudigaur egun bereizketa hau ere eztabaidatik kanpo geratu dela.
|
|
|
Bi doktorego tesi horien izenburuek dioten bezala, batak euskararen ikaskuntza eta ezagutza eta besteak euskararen erabilera direlako gaiak aztertzen dituzte, bai prozesu eta baita portaera modura ere kontsideratuz; gaiak beren arteaninterdependenteak direlako, batez ere ukipen egoeran
|
dauden
hizkuntzekiko, etahorien artean menpeko hizkuntzekiko gehienbat, euskararekin gertatzen denbezala?, biak lotzea komeni da, euskararen normalizazioan eraginez, euskararennormalkuntza lortzeko. Hori da lan honen helburu orokorra.
|
|
|
Alderantziz, garbi dago azpian
|
dagoen
hizkuntz taldeak, kontrol instituzionalean, aldeko posizioa lortu eta mantendu behar duela beste taldearengandikdesberdindutako talde kolektibo bezala biziraun nahi badu taldearteko estrukturabarnean (Herberg, 1989; Skutnabb Kangas eta Cummins, 1988).
|
|
|
2 2H ukipenezkoen jabekuntza prozesua, berriz, batez ere aldagai soziolinguistiko eta psikosozialen arabera ulertzen da, eta baita aldagai psikopedagogikoen arabera ere, neurriren batean. Baina ukipen egoeran
|
dauden
hizkuntzak eta hiztun taldeak beren artean dituzten harremanak asimetrikoakdira gehienetan, hizkuntza eta hiztun talde horiek botere (soziologikoki) edobizitasun etnolinguistiko (psikosozialki) ezberdinekoak direlako; horregatik, bai soziologiaren ikuspegiari jarraituz eta baita ikuspegi psikosozialarijarraituz ere, modu ezberdinean funtzionatuko dute, ukipenezko 2H bateskuratzerakoan:... 1) menpeko hiztun taldea ukipenezko 2H dominatzaileazjabetzen da, eta 2) hiztun talde dominatzailea 2H menpekoaz jabetzen da; azken horixe da, hain zuzen, euskararen kasua Euskal Herrian.
|
|
|
eta, ukipen egoerako bigarren hizkuntzak? noraino diren arazo antzekoak/ bereziak jakitea; baita ere ikustea ukipen egoeran
|
dauden
hizkuntzen artean, noraino dominatzaile/ menpeko, edo gehiengo/ gutxiengo egoeretan dauden hizkuntzak antzera/ ezberdin ulertu behar diren.
|
|
|
eta, ukipen egoerako bigarren hizkuntzak? noraino diren arazo antzekoak/ bereziak jakitea; baita ere ikustea ukipen egoeran dauden hizkuntzen artean, noraino dominatzaile/ menpeko, edo gehiengo/ gutxiengo egoeretan
|
dauden
hizkuntzak antzera/ ezberdin ulertu behar diren.
|
|
|
Ukipen egoeran
|
dauden
hizkuntzak nola ikasten diren ulertzeko, sare sozialaerabili ohi da. Elebitasun prozesua nola gertatzen den aztertzeko, gehienbat elebitasun aditibo/ sustraktibo motak azaltzeko?, egoera sozialen eta prozesu psikosozialen arteko zubi moduan aztertu ohi da gizabanakoen sare soziala (Hamers etaBlanc, 1983).
|
|
|
1 Aldeko edo kontrako jarrerak, ukipen egoeran
|
dagoen
hizkuntza bat ikasteko eta erabiltzeko erabakiarekin erlazionatzen dira; motibazioak, berriz, (integratiboak edota intrumentalak) bigarren hizkuntzan lortzen den gaitasun mailarekin lotzen dira. Clement eta Noels ek (1990) talde pertenentziari garrantzi berezia ematen diote, prozesu psikosozialak, talde menperatzaileetan eta menperatuetan ez baitira berdin gertatzen:
|
|
|
Taldearteko komunikazioa eta ukipen egoeran
|
dauden
hizkuntza jabekuntzarenbi eremu teorikoen integrazioa
|
|
|
eredu psikosoziologikoa (Lambert, 1972); akulturazio eredua (Schuman, 1978); hizkuntza ikasle onareneredua (Naimann, Frohlich, Stern eta Todesco, 1978); testuinguru sozialaren eredua (Clement, 1980), aurrerago berrikusiz, taldearteko komunikazio eredua deitukozena (Clement y Noels, 1996); monitore eredua (Krashen, 1982); taldeartekoereduaren bertsio ezberdinak (Giles eta Byrne, 1982; Garrett, Giles eta Coupland, 1988; Giles, Leets eta Coupland, 1990); eredu psikosoziala (Hamers eta Blanc, 1983); eredu soziohezitzailearen bertsio ezberdinak (Gardner, 1985; Gardner etaMcIntyre, 1993); gutxiengo bigarren hizkuntzen jabekuntza natural eta kulturaleneredua (Sanchez Carrion Txepetx, 1987); ezberdintasun indibidualen eredua (Skehan, 1989); bizitasun etnolinguistikoa eta elebitasunaren garapenaren eredua (Landry eta Allard, 1990); hizkuntz minorizatuen, reversing language schift RLS, eredua (Fishman, 1991); jarrera eredu globala izeneko eredua (Baker, 1992); jarrera etnolinguistiko eta motibazio intrinseko/ estrinseko eredua (Richards, 1993); motibazioen ikaskuntza prozesuko emaitzen erreakzio kateatua izeneko eredua (Dorney, 1994); motibazio hedatua izeneko eredua (Oxford eta Shearing, 1996); identitate etnosoziala eta taldearteko portaerak izeneko eredua (Azurmendi, Romay eta Valencia, 1996). Zentzu horretan, Arratibelek (1999), azaltzen du psikologia sozialaren ikuspegitik, ukipen egoeran
|
dauden
hizkuntzen jabekuntzaren etaerabileraren ikerketa eremuaren tradizioan, zeintzuk diren alderdirik garrantzitsuenak.
|
|
|
Gai hori ikertzeko, bi eremu teoriko nagusidaude: 1) Taldearteko komunikazioa, eta 2) Ukipen egoeran
|
dauden
hizkuntzen jabekuntza. Bi eremu teoriko horiek integratzeko zenbait saiakeraegin dira; horien artean hauek:
|
|
|
Teoriak aukeratzeko, bi irizpide hartu dira kontuan: 1) Irizpide kuantitatiboa, tradizio psikosozialean gehien erabili diren teoriak, eta 2) Irizpide kualitatiboa, ukipen egoeran
|
dauden
hizkuntzen erabilera azaltzeko zeintzuk izan diren teoriagarrantzitsuenak, bai tradizio psikosozialean, eta baita euskal testuinguruan ere. Biirizpide horien konbinazioak ondorengo esparru teorikoak hautatzera eraman gaitu: a) bizitasun etnolinguistikoarena; b) sare soziala; c) ukipen egoeran dauden hizkuntz eta hiztun taldeekiko jarrerak eta motibazioak; d) identitate etnolinguistikoa, eta e) sare sozialak.
|
|
|
1) Irizpide kuantitatiboa, tradizio psikosozialean gehien erabili diren teoriak, eta 2) Irizpide kualitatiboa, ukipen egoeran dauden hizkuntzen erabilera azaltzeko zeintzuk izan diren teoriagarrantzitsuenak, bai tradizio psikosozialean, eta baita euskal testuinguruan ere. Biirizpide horien konbinazioak ondorengo esparru teorikoak hautatzera eraman gaitu: a) bizitasun etnolinguistikoarena; b) sare soziala; c) ukipen egoeran
|
dauden
hizkuntz eta hiztun taldeekiko jarrerak eta motibazioak; d) identitate etnolinguistikoa, eta e) sare sozialak. Aurreneko ataletan, teoria horietaz mintzatu da; horregatik, ondorengo azpiataletan, azkeneko bi teorien alderdi batzuetan sakonduko da, batezere hizkuntzen erabileraren azalpenarekin zerikusia duten alderdietan.
|
|
|
eta asoziazio pertsonalen artekoerlazioa demostratu zuten: 1) Sare sozial sendo eta itxiak talde zehatz baten arauenaplikazioa indartzen du, baita hizkuntz portaerarena ere, horrela sare bateko kideeksare horretako arau, balio eta portaerak hartuko dituztelarik; 2) Sare irekietan, berriz, arau estandarrekin ados ez
|
dagoen
hizkuntz jokabidea bultzatzen da (Romaine, 1996); Milroy k (1980) hizkuntz erabileraren eta sare sozialen dentsitate etaanizkoiztasunaren artean erlazio positiboa dagoela demostratu zuen.
|
|
|
Hizkuntzaren erabilera aztertzeko kontuan hartu beharreko alderdi batzukondokoak dira: a) ukipen egoeran
|
dauden
hizkuntzen ikerketetan, aplikazio etaanalisi maila ezberdinen beharra, bereziki, zabalak direnak: taldeartekoa, posiozkoa edo ideologikoa; b) alderdi teoriko eta praktikoak lotzeko beharra; lan honetanhizkuntz portaera azaldu nahi da, eta horretarako zenbait prozesu psikosozial baliatuko da; c) prozesu psikosozialak beren artean ere lotzeko beharra:
|
|
|
1) Taldearteko harremanak, bereziki etnien arteko harremanak; baita harreman horietan bereizgarriak diren prozesu psikosozialak ere, gehienbat identitate soziala. Testuinguru horretan, ukipen egoeran
|
dauden
hizkuntzen erabilera taldearteko komunikazioaren ikuspegiteorikotik ikertzen da. 2) Ukipen egoeran dauden hizkuntzen jabekuntzaren etaetniarteko prozesuen eta portaeren ondorioz eman daitezkeen elebitasun edotaeleaniztasun motak.
|
|
|
Testuinguru horretan, ukipen egoeran dauden hizkuntzen erabilera taldearteko komunikazioaren ikuspegiteorikotik ikertzen da. 2) Ukipen egoeran
|
dauden
hizkuntzen jabekuntzaren etaetniarteko prozesuen eta portaeren ondorioz eman daitezkeen elebitasun edotaeleaniztasun motak. Gai horiek ikertzen dituztenen artean interesgarrienetako batGilesek (1977) argitaratutako Language, Ethnicity and Intergroup Relations lanada.
|
|
|
Hizkuntzen arteko ukipen egoeran aplikatzen denean, hirugarren faktore bat kontuan hartu behar da: 3) Ukipen egoeran
|
dauden
hizkuntzen edo kodeen rol sozialak, erabileraren araberahonela deskriba daitezkeenak: formala/ ez formala, publiko/ pribatua, kultua/ popularra.
|
|
|
Gainera, beste faktore bat ere erants daiteke: 4) Ukipen egoeran
|
dauden
hizkuntzen edo kodeen rol soziopolitikoak; rol horiek taldearteko harremanetatik edo zabalagoak diren analisi mailen bidez azaltzendira, eta ondorengoak izan daitezke: a) onarpen politikoaren arabera, ofiziala/ ez ofiziala; b) botere erlatiboaren arabera, menperatzailea/ menperatua; c) estatus erlatiboaren arabera, prestigio altukoa/ baxukoa; d) tamainaren arabera, gehiengo taldea/ gutxiengo taldea, eta abar.
|
|
|
2 Arauak jarraitzen dituzten hizkuntz erabilerak ongi ebaluatuak izaten dira; alderantziz, arauetatik at
|
dauden
hizkuntz erabilerak negatiboki baloratzendira. Hala ere, salbuespenak ere izaten dira; adibidez, Aboud, Clement etaTaylor ek (1974), Matched guise teknika erabiliz, Quebec-eko unibertsitariofrankofonoek sei hiztun nola ebaluatzen dituzten ikertu zuten.
|
|
|
Ukipen egoeran
|
dauden
hizkuntza jabekuntza eremu teorikoen arabera
|
|
|
izeneko azpikapituluan, bigarren hizkuntzen jabekuntza prozesua eta erabilera prozesua nola uler daitezkeen adierazten saiatzen dena. Bi lan horiek ondo laburtzen dute talde etnikoen arteko ukipen egoeran
|
dauden
hizkuntzen jabekuntza eta erabilera orain arte nola ulertu diren.Bi lan horien artean, ezberdintasun garrantzitsua dago: Gardner eta Clement (1990) ikerlarien lana hizkuntzen jabekuntza eremu teorikoan gehien zentratu denada; Clement eta Noels (1996), berriz, taldearteko komunikazio eremu eta taldearteko ukipen egoerako hizkuntzen jabekuntza eremu teorikoen arteko lotura egitensaiatu dira.
|
|
|
Horiek baitira euskararen eta euskal literaturaren aldetik besteekin harremanik gutxienak zituztenak. Horretarako aski duzue Nafarroa Garaiko edozein idazle, hamazortzigarren mendeko Lizarraga, esate baterako, hartzea; hor ikusiko duzue idazle horrek zer ikusi gutxi duela bestetan ordurako landua
|
zegoen
hizkuntzarekin. Eta Lizarraga bezalako nafarrik, alegia Larramendi, eta Larramendiren ingurukoen lanak ongi ezagutzen eta imitatzen zituenik ez da erraz aurkitzen.
|
|
|
Ilunpe beltzen artean, haatik, agertu zitzaigun argia, eta inork  espero ezin izan zezakeen adinakoa. Galzorian
|
zegoen
hizkuntzari eutsi nahiak sortu zituen gure arteko ikastolak7, ezkutuan lehenbizikoz, erdi agerian gero (ez ikusia egiten zieten hartan), legez azkenik. Ikastolak heldu ziren lizeo mailara eta horien inguruan ernatu eta hazi dira hainbeste mota  bateko eta besteko lantegi.
|
|
|
Euskara, uste denez, irla bereizia da, edota zehatzago esan, genetikaz bereizia7; ahaiko genetikoaren teoria, teoriari ipintzen zaizkion erreparoak8 gorabehera, eta bere frogabideak, edozein hizkuntzalarik onartzen baititu bere jardunean. Argi
|
baitago
hizkuntzen arteko harremanak betidanikoak direla, eta sekula ez dela egiazko bakardaderik izan, guztizkoa behintzat. Diogun ere, gaztelu hurbilgaitzean baino areago pasabideko lurraldean mintzatua denez, beste edozeinek hainbat harreman izan duela gureak bi mila urteotan zehar bederen.
|
|
|
Baina gaitz horien sorburutzat euskararen co rpusaha rtzen du Zuazok, hizkuntza horrenestatus a ahaztuta, eta gaixotasun horiek, aldiz, beste hizkuntza nagusi batekiko meneko egoeran
|
dagoen
hizkuntza gutxituaren ahuleziak ohi dira gehienbat. Azter ditzagun, bada, eritasun horiek banan banan.
|
|
|
Izan ere, hizkuntza gutxituabe rreskuratzea ez da txantxetako lana, ez. Euskarak, eta antzeko egoeran
|
dauden
hizkuntzek, hizkuntza nagusiekin duten eguneroko borrokan garaile irteteko, iaiotasun handia eskatzen dute: euren alde egiteko erabilgarri dituzten baliabideak oso eskasak dira, hizkuntza boteretsuek dituztenekin konparatuta.
|
|
|
Iazko udaberrian pil pilean
|
zegoen
hizkuntzaren arazoa Nafarroan. Ordukoak dira Jesus Mana Oses eta Matas Mugicaren ekarpenak.
|
|
|
Bestea, hizkuntza azpiratua ordezkatu nahi dutenen predikua da. Euskal herriko mailarik onenean indarrean
|
dagoen
hizkuntza politika ez da (iruzur den) horretarra ere iristen, sasielebitasunarena baino ez da ta; ez nahikoa eta ordezkatzailea, beraz. Eta bizirauteko maila minimoaz ari naiz.
|
|
|
Ni banoa. Hor zehar, galaxiaren luze zabal osoan,
|
badaude
hizkuntza gutxituak dituzten planeta asko, eta segitu behar dut nire mezu askatzailea barreiatzen. Ez zenuten uste izango betiko geldituko nintzela, ezta?
|
|
2002
|
|
|
Euskadiko Kutxaren bezeroek ere makinetan eragiketak euskaraz egiteko aukera dute, baita sukurtsaletan egin ohi diren eragiketak ere; besteak beste, mailegu bat eskatu, kontu bat ireki edo mailegu baten simulazioa egin. Aurrezki kutxa honetan ezarrita
|
dauden
hizkuntza irizpideen arabera, etxera bidalitako gutunak eta, oro har, dokumentazio guztia dago. Hala ere, bezero den udalak, kultur taldeak edo bestelako bezero batek bidalitako kontu laburpenetako datu batzuk gaztelaniaz egon daitezke.
|
|
|
Ni herdoildua
|
dagoen
hizkuntza desherdoiltzen ahalegintzen naiz. Halako likido bat botatzen saiatzen naiz askatasun bat emateko eta askatasun horretatik literatura egiteko.
|
|
|
S. Arana Goiriren() ideia puristak irabazle suertatu ziren R. M. Azkue() eta Julio Urkijo() filologoen ikuspegi moderatuagoaren aurrean, eta horrek erromanikoaren kontaminazio sintaktiko eta lexikaletik libre
|
zegoen
hizkuntza hobestea ekarri zuen, baita garai hartako euskaldun gehien gehienentzat ulertezinak ziren neologismoak erabiltzea ere. Jeltzaleentzat zerotik abiatu beharra zegoen, klasikoak ahaztu beharra," Jaungoikoa eta Lege zarra" ikurritzarentzat baliagarri izango zen literatura idatzi ahal izateko.
|
|
|
Aipatzen ari garen etapa horretan, eta garai hartan nagusi zen garbizalekeriatik urrun
|
zegoen
hizkuntz eredutik abiatuta, euskara kultura bideratzeko tresna izatea lortu nahi zen. Ildo berean, euskal bizitza literarioaren irekitze eta eguneratze unea izan zela erakusten dute 1950eko hamarkadan egin ziren literatur itzulpenek (itzuliak izan ziren, besteak beste, Shakespeare, Baroja, Homero edo Juan Ramón Jiménez); joera hau sendotu egin zen ondoko bi hamarkadetan, Hemingway, Tagore, Ionesco, Cela, Brecht, Camus, Kafka, Stevenson edo Twainen itzulpen astiroei esker.
|
|
|
Zutabe bakoitzean,
|
dagokion
hizkuntzan ikasten diren irakasgaiak edo ikasleak bakarrik hartu ditugu batezbesteko balioak kalkulatzeko. Dena den, argi gerabedi taula horretan adierazitako batez bestekoek ez dutela zerikusirik irakasle bakoitzaren irakas zamarekin (ordu edo kredituekin).
|
|
|
Irakaslea begirale gisa arituko da, eta irakasleen lana taldeetan gertatzen denabehatzea izango da; une hau ez da oso aproposa gerta daitezkeen erroreak zuzentzeko, komunikazioa oztopatzen ez duten bitartean behintzat. Atazaren unean arretaez
|
dago
hizkuntzan jarrita; beraz, ez da oso eraginkorra izango eta ikasle lotsatiengan kontrako eragina sor dezake.
|
|
|
Lehenenego atal honetan, gizarte batean bizirik
|
dauden
hizkuntzetako bat euren orrialdeetan modu sistematikoan enoratzen duten hedabideak sailka daitezke. Hizkuntza gutxituan idatzitako artikuluak hain dira gutxi, ezen balio estatistikorik ere ez duten.
|
|
|
ez baitu asebetetzen irakurlearen jakin mina ingurukoaren ezagutzan. Portaera anekdotikoaren aurrean, irakurlea derrigorturik
|
dago
hizkuntza gutxituan idatzi ez diren albisteak irakurtzera, baldin eta inguratzen duen munduaz modu moderno batean informaturik egon gura baldin badu. Kasu honetan, hizkuntza gutxituak medioan duen agerpena detektaerrazagoa den arren, konplimenduzko jarrera baino ez da islatzen.
|
|
|
Ez dira ingelesa, frantsesa edo gaztelania galbidean daudenak. Hil ala biziko arriskuan
|
dauden
hizkuntzak, dialektoak eta hizkerak milaka konta daitezke, ordea.
|
|
|
Botere harremanen gai honetan, argi
|
dago
hizkuntza nagusia modu egokian ezagutzen ez duen pertsonak egoki hitz egiten duenak baino rol sozial txikiagoa duela gizartean. Adibideak nonahi dira:
|
|
|
Barthes semiologoaren berbetan esateko: arropa deskribatua bere egoera puruan
|
dagoen
hizkuntza bat da, zeinu eta erregela multzo sistematikoa. Gure berbetan esateko:
|
|
|
Munduan hitz egiten diren 6.000 hizkuntzetatik gutxienez 3.000 desagertzeko arriskuan daude, neurri handiagoan edo txikiagoan, hizkuntzen arteko gatazka egoerak ugaritu egin direlako, Hezkuntza, Zientzia eta Kulturarako Nazio Batuen Erakundearen arabera (Unesco). Arriskuan
|
dauden
hizkuntzen atlasaren bigarren edizioa, 1996ko edizioan baino askoz zehatzagoa, gaur zabaldu zen, nahiz eta bihar ofizialki aurkeztu, Unescok 2000 urtean eratutako Ama Hizkuntzaren Nazioarteko Egunarekin batera. Erakunde horrek uste du komunitate baten hizkuntza arriskuan dagoela haurren %30ek ez duenean ikasten, eta hori gertatzeko arrazoien artean, komunitatearen desplazamendu behartua, kultura oldarkorrago batekin harremana izatea edo kultura menderatzaile bateko kideen ekintza suntsitzaileak aipatzen ditu.
|
|
|
Ruizek dioenez, industriak ahaleginak egin behar ditu azken urteotan garapen bidean dauden herrialdeetan proiektu garrantzitsuak egin direla hedatzeko, horietako asko Latinoamerikan, fitosanitarioen erabilera arduratsua sustatzeko, hala nola ontzien kudeaketa edo iraungitako produktuen bilketa. «Industriak bere berrikuntzak kontsumitzaileengandik hurbilago
|
dagoen
hizkuntza batekin defendatu behar ditu», gehitu zuen. GEOak Enpresa fitosanitarioek teknologia berriei buruz ere eztabaidatu zuten, hala nola Genetikoki Eraldatutako Organismoen (GEO) garapena Afrikako herrialdeetan, Kenyan adibidez.
|
|
|
Euskal Gobernuari
|
baitagokio
hizkuntzaren normalizazioaren alde hartu behar diren erabakiak hartzea eta, behin hartuz gero, erabaki horien indartzeko erabili behar diren baliabideak mahai gainean paratzea. Eusko Jaurlaritzari [12] dagokio hizkuntzaren normalizazioa, ez Euskaltzaindiari batzuek uste duten bezala.
|
|
|
Euskal Gobernuari baitagokio hizkuntzaren normalizazioaren alde hartu behar diren erabakiak hartzea eta, behin hartuz gero, erabaki horien indartzeko erabili behar diren baliabideak mahai gainean paratzea. Eusko Jaurlaritzari [12]
|
dagokio
hizkuntzaren normalizazioa, ez Euskaltzaindiari batzuek uste duten bezala.
|
|
|
Lehenbiziko katea sortu zenean helburu nagusietako bat euskara bultzatzea zela esan zen. Non
|
daude
hizkuntza aholkulariak. Ez orduka, lan hau edo bestea egiteko kontratatzen direnak, baizik aginduak emateko eta betearazteko agindua betetzen ez duenarendako izan ditzakeen ondorio txar eta onekin benetako ahala dutenak.
|
|
|
Horretan egiten du huts euskarak (eta beste hizkuntza askorekin ere berdin gertatzen da). Alderantziz, gure inguruan
|
dauden
hizkuntzak (gaztelania, frantsesa, ingelesa, eta abar) bere garaian ongi garatu ziren, sistema pospositibo batetik sistema prepositibo batera pasatuz, esaterako, eta sekulako aldea hartu zioten horrela euskarari. Komunikazioaren ikuspuntutik begiraturik, garatutzat jo daitezkeen hizkuntza guztiek bide hori segitu dute (deklinabide markak utzi eta preposizioetara iragan, adibidez), eta munduan ez da hizkuntza garaturik alderantzizko bidea kurritu duenik.
|
|
|
hizkuntz normalizazioaren alde hainbat ekimen, proie ktu eta ildo ditugu martxan, eta hala ere ez dirudi datozen urteotan euskararen erabilpen normalerako bidean aldaketanaba rmenik ikusiko dugunik. Unescoren Hizkuntzen Atlasak (2001) euskara desagertzeko arriskuan
|
dauden
hizkuntzen artean sailkatzen du. Eusko Jaurlaritzak 1998an garatutako Reclus prospekzio ereduaren arabera, gaur egungo erritmoari eutsiz, 2050ean euskaldunok ez garabiztanleria ren erdia izatera iritsiko; bereziki kezkatzekoaIparr alde ari dagokionean egiten duen aurreikuspena, hemendik mende erdi batera ia desagertutzat jotzen baitu euskara lurralde hartan.
|
|
|
Euskara Batuarenibilbide laburrean —35 urte ozta ozta—, gauza asko egin izan dira, egia da, baina askoz gehiago behar dira Euskal Unibertsita tearenoinarriak jartzeko. Unescoren azken adierazpenetan euskara desagertzekoarriskuan
|
dagoen
hizkuntza gisa hartu da. Hori horrela da, euskara desagertzeko arriskuan dago.
|
|
|
Horrexegatik, euskara politizatua izana ezin zaio alde bati leporatu, biei baizik. Argi dago, aldeko nahiz aurkako jarre retan ideologia eta alderdi guzti guztiak bat etorriz gero, ez
|
legokeela
hizkuntzaren politizaziorako aukerarik.
|
|
2003
|
|
|
J.M. Barrill en iritzia jarraituz," gutxiengo linguistikoa" eta" hizkuntza gutxitua" desberdinduko dugu. Lehena, estatu baten barruan gutxiengoan
|
dagoen
hizkuntzari deritzo (adibidez, katalanera Espainian edo frantsesa Kanadan), eta bigarrena bere nazioan bertan gutxiengoan dagoen hizkuntzari deritzo (bretoiera, euskara edo galesa, adibidez).
|
|
|
J.M. Barrill en iritzia jarraituz," gutxiengo linguistikoa" eta" hizkuntza gutxitua" desberdinduko dugu. Lehena, estatu baten barruan gutxiengoan dagoen hizkuntzari deritzo (adibidez, katalanera Espainian edo frantsesa Kanadan), eta bigarrena bere nazioan bertan gutxiengoan
|
dagoen
hizkuntzari deritzo (bretoiera, euskara edo galesa, adibidez).
|
|
|
Artikulu honetan Hexagonoaren hizkuntza ezberdinen egoera eskolarra aztertuko dugu, Derrigorrezko Hezkuntzaren etapan (16 urtera arte). Ikusiko dugunez, ez dago eskoletan egoera onean
|
dagoen
hizkuntzarik (frantsesa izan ezik, jakina). Frantziako Estatuko nazio batzuek haien berezko eskolak sortu dituzte," hizkuntz murgilketa" tokiko hizkuntzan eskaintzen dutenak:
|
|
|
Atzerakada nabarmena ezagutu du okzitanierak XX. mendean. Baina iraganean osasuntsu eta bizkor
|
zegoen
hizkuntza, historia distiratsuaren jabea baita; Erdi Aroa garai oparoa izan zen Oc hizkuntzarentzat, trobalariek sortutako literaturak gailurrera eraman baitzuen mintzaira. XVI. mendetik aurrera ofizialtasuna galdu zuen frantsesaren alde, baina herri xehearen komunikazio tresna izaten jarraitu zuen XX. mendearen hasierara arte.
|
|
|
Ta... zenbatek ulertu edo konprenditu? Artu degun bide au al da ain larri
|
dagoen
izkuntza salbatzeko bidea?».
|
|
|
«Zabal zabalik» da kanpainaren leloa eta igorri nahi den mezua konplexua izan arren, modu erakargarri eta sinplean ematea lortu dute: euskara bizirik
|
dagoen
hizkuntza da eta euskaldunak garai berrietara egokitzeko prestatuak gaude.
|
|
|
Euskarazko umoreak, euskararen eta euskal kulturaren ibilbide bera eraman du eta darama: hizkuntzarik gabe ez baitago umorerik eta umorerik gabe ez
|
baitago
hizkuntzarik.
|
|
|
Hiru helburu nagusi izan ditut lan hau egiterakoan. Batetik, munduan bizirik
|
dauden
hizkuntzen aniztasuna nabarmendu nahi nuen, eta bide batez, hizkuntza aniztasuna eta giza dibertsitatea gauza bera direla agerian jarri. Bestetik, komunitate baten eta bere ama hizkuntzaren arteko berberatasuna azpimarratu nahi izan dut, alegia herrien historia eta haien hizkuntzen historia berbera direla.
|
|
|
Nolanahi ere, nire lan honekin azpimarratu nahi izan dudan beste gauza hauxe izan da: gizarte bat hizkuntza anitza izatea hau da, komunitate berberean bi hizkuntza edo gehiago mintzatzea egoerarik naturalena dela; naturala ez dena beste egoera baita, eta beti ere lurralde horretan aurretik
|
egondakoen
hizkuntzak galarazi dituztela pentsatzera derrigortzen zaitu.
|
|
|
\ Munduan inongo lekutan normalizatua ez
|
dagoen
hizkuntza da (desberdintasun nagusia).
|
|
|
Munduko estatu askotan normalizatua
|
dagoen
hizkuntza.
|
|
|
Ba, hara: ume euskaldunak batera samar ikasi ta landu behar
|
dauz
hizkuntza biak, euskerea ta erderea. Bestelan, erderea sakonetik ikasten eta ganoraz lantzen badau eta, bien bitartean, etxeko ta herriko euskera apurra alde batera itxita badauka, orduan alde ta tarte handiegia sortzen da hizkuntza bion artean.
|
|
|
Mayans y Siscar, JoaquÃn Traggia  eta beste zenbait hizkuntzalarik gogor erantzun zioten: ez dago historiatik kanpo
|
dagoen
hizkuntzarik, eta denak aldatu eta egokitu ohi dira inguruko hizkuntzekin harremanetan jartzean. Larramendik entzungor egin eta bere horretan setatu zen:
|
|
|
Euskara eta haren gaineko diskurtsoa guri begira daude. Diskurtso eta jardunbide berrien behar handian
|
dago
hizkuntza bera, gaude hiztunok. Aberastu eta berritu beharra dago:
|
|
|
Hizkuntzak, dakigunez, be reganatua daukan estatus sozialaren arabera eskuratzen du dagokion ospea, eragina eta itzala, eta estatus sozial horri dagozkion komunikazio eginkizunak beteko ditu gainerako hizkuntzekiko lehian. Ukipen egoeran
|
dagoen
hizkuntza baten egoera ezin da inoiz era bakartuan antzeman, lehiakide (euskararen kasuan, galbide eta are heriotza bide) dituen hizkuntzen estatus egoera aintzat hartu gabe.
|
|
|
Eta atzerrian egindako saio teoriko zein enpirikoak aztertu eta gurera ekartzeko ahaleginetan diharduela, horra hor euskarak pairatzen duen antzeko egoeratan
|
dauden
hizkuntzen egoeraz Zalbidek dioena:
|
|
|
1999ko bukaera hartan, gobernuak berak osatutako Euskararen Aholku Batzordeko kide gehienek dimisioa aurkeztu zuten. Publikoki salatu zuten gobernuan inolako asmorik ez
|
zegoela
hizkuntza politika duin eta eraginkorra bururatzeko, eta asmo politikoak nagusi zirela. Akusazioak sumindu egin zuen Sanz presidentea.
|
|
|
Legeztatu gabeko bost ikastola —Tutera, Lodosa, Sartaguda, Viana eta Irunberrikoa— ito beharrean
|
zeuden
Hizkuntza Politikako zuzendaritzak jarritako irizpide berrien ondorioz. Pedro Pegenaute zuzendari zenetik, 643.000 euro gutxiago jaso zuten ikastola hauek, eta irakasle eta langileen soldatak ordaintzeko arazo handiak zituzten.
|
|
|
Legea ez dago pentsatuta euskararen normalizazioa errazteko eta Nafarroako herritar guztien eskubidea den euskara ikastea eta erabiltzea bermatzeko. Legea egin zutenen asmoa ez zen urteetako errepresioaren ondorioz ordezkatze prozesua gelditzea eta egoera kezkagarrian zegoen eta
|
dagoen
hizkuntzari berezko garapena erraztea. Vascuencearen legea bultzatu zutenen asmoa oso bestelakoa izan zen:
|
|
2004
|
|
|
Orain 20 urte, edo gutxiago, Las Meninas koadroaren aldamenean karteltxo bat besterik ez zegoen, egilearen izena eta koadroaren datarekin. Gaur egunean, obraren alboan argibide oharrak
|
daude
hizkuntza ezberdinetan, argibide liburuxkak eta baita katalogoak ere, nahi duenak aldez aurretik presta dezan bisita edo museotik irtendakoan koadroa ezagutzen jarrai dezan. Interneteko sarea ere funtsezko osagai bilakatu da ezagutzaren hedapenean eta herritarrak museora hurbilarazteko orduan.
|
|
|
Bizkaiko enpresaburu eta profesional talde batek Club Unesco Metalingua Fundazioa osatu berri du. Fundazioaren helburua hizkuntza gutxituak dituzten komunitateen babeserako lana egitea izango da Informazioaren Gizartean
|
dagoen
hizkuntza aniztasunaren alde eginez. Talde horrek Erandioko Geinsa enpresan izango du bere egoitza, eta bultzatzaileek beste hainbat lan egiteko asmoa jakinarazi dute.
|
|
|
Izan ere, esparru horretan irakasleok bideratu dezakegun hizkuntza erabilera antzua ez ezik, artifiziala ere gerta daiteke. Horregatik, hizkuntzaren erabilera egokia bermatu nahi badugu, eskolaz kanpoko ekintza horiek bideratzen dituztenek ondo ezagutu dituzte egoera horiei
|
dagokien
hizkuntza eta haren erabilera sustatzeko estrategiak.
|
|
|
Eta gainera zehaztu genuke zeri deritzon Europako Batasunak aniztasuna: estatuetan ofiziala den hizkuntzaren aniztasunaz ari den, ala estatu barruan
|
dauden
hizkuntza gutxiagotuen aniztasunaz. " Hizkuntz komunitateei izaera aitortu behar zaie lehenengo; eta eskubideak aitortu gero", zioen Paul Bilbaok.
|
|
|
Estatu nazio bihurtzea lortu ez duten komunitateak mundu osoan egoera oso larrian, desagertze zorian bizi direla gogoratu zuen: " Ez dago ia desagertzera kondenaturik
|
dagoen
hizkuntzarik, Estatu bat edukita. Salbuespena gaelikoa izan daiteke, eta hortik asko daukagu ikasteko".
|
|
|
Hezkuntzan ezarrita
|
dauden
hizkuntz ereduak eztabaidagai dira aspalditxoan, hainbat ereduk ikasleek euskara ikasteko bermerik ematen ez dutelakoan. Edozein hizkuntz ereduk euskararen ezagutza bermatzen ez duela-eta, Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak abendurako 16 urteko gazteentzat azterketa prestatuko du.
|
|
|
Labur zurrean esateko, beraz: hizkuntzak ekoizten du gure izate soziala dagokion neurrian, baina ukipenezko testuinguru elebidunetan hizkuntza hegemonikoak bakarrik betetzen du gizagintzako funtzio hori, bestearen sozializazio ahalmena ukatua
|
baitago
hizkuntza komunitateen arteko asimetria dela medio.
|
|
|
–Izan ere, hizkuntza pentsamendurako tresna funtsezkoa izateaz gain, gizarteko praktika askoren euskarria, gure bizitzaren arlo gehienetara zabaltzen baita. Argi
|
dago
hizkuntza ez dela sistema adierazle bakarra; baina hori bezain argi dago gainerako sistemak iristen ez diren egoeretaraino iristen dela bera. Gainera, bestelako sistemak bere baitan integratzeko ahalmena dauka, gauzak eta harremanak izendatzeko eta sailkatzeko duen gaitasunagatik.
|
|
|
Euskaltzale askori ordea hau buruan sartzea, hirutasunaren miraria argitzea baino gaitzagoa da. Nolanahi ere, ideologia eraginkorraren esku
|
dago
hizkuntza murriztuaren etorkizuna, honek arautzen duelako hain zuzen hiztunaren eta taldearen portaera. Horrek markatzen ditu jarrerak eta jarraibideak hizkuntza erabileran.
|
|
|
Dena delako izen hori gure kolkotik atera ez dugunez, jabearen berri ematea dagokigu lehenbailehen. Joxemari Sarasuak hartu du ahotan Isabelen izena, eta izenaren azalpenean
|
dagoen
hizkuntza biografia honako hauxe dugu: –Isabel irakaslea da Bizkaiko ezkerraldean, esan nahi baita, euskara mortu batean?, eta euskaraz ematen ditu eskolak.
|
|
|
Ez
|
dago
hizkuntzaren bidez eraikitzen ez den pentsamendu eta kulturarik.536 Alabaina, eta hortxe dago gure zorigaiztoaren auzia, gaur gure herrian euskaraz jarduteak ez du esan nahi besterik gabe jarduera komunikatibo horretan pentsamendurik eta sentimendurik eraikitzen dugunik. Lan hori bi erdaren esku dago gaur egun. Bi horietan hizkuntzaren eta pentsamenduaren arteko harremanak sormenezkoak direnez, Vigotski k zioen moduan pentsamenduaren sorrera hizkuntzaren eginkizun delako, Euskal Herriko pentsamenduaren eta kulturaren oinarri eta iturri bi erdarak dira.
|
|
|
Darabilgun euskara kalitatearen neurria geure ingurune soziolinguistikoan gailendurik
|
dauden
hizkuntzen araberakoa izango dela ematen du. Elebitasunaren izaerak zeresan handia dauka, beraz, darabilgun euskararen alderdi jori eta ahuletan.
|
|
|
Hegoaldeaz bezainbatean, bi hizkuntza ditugu, baina kultur ikuspegi bat, espainierarena alegia. Azken batean, euskarak bere independentzia behar du bizirik iraungo badu, zeren, kultur ikuspegi bakarra erdararena baldin bada, euskara soberan dago, eta soberan
|
dauden
hizkuntzak desagertu egiten dira beti. Euskarak bere ahotsa behar du.
|
|
|
Bitasunaren, hirutasunaren, aniztasunaren eta era guztietako tasunen alde: . Batetik, munduan bizirik
|
dauden
hizkuntzen aniztasuna nabarmendu nahi nuen, eta bide batez, hizkuntza aniztasuna eta giza aniztasuna gauza bera direla agerian jarri. Bestetik, komunitate baten eta bere ama hizkuntzaren arteko berberatasuna azpimarratu nahi izan dut, alegia herrien historia eta haien hizkuntzen historia berbera direla?. 658
|
|
|
Hiztunak ez daki oso ziur noiz agertuko zaion mamua, ez baitaki noiz non norekin erabili ahal izango duen aldez aurretik. Euskara, mamu baten tankeran, egun garbietako ostarteen zain
|
dagoen
hizkuntza bihurturik, hiztunak ez du euskal munduaren erreferentzia garbirik. Hain zuzen ere, euskal mundu hori bera baita mamuaren sortzailea, tarteka marteka eta zatika erabiltzen den mintzabidea delako.
|
|
|
Edota ahozkoan ere ezin dugu geure administrazio zeregina euskararen errotan eho? Bietan huts egin bide du indarrean jarria
|
dagoen
hizkuntza perfilen politikak.
|
|
|
Izan luke, izan; baina, baluke eta balitz, badakigu nola dabiltzan?, euskal esaera ezaguna gure nahierara moldatzea zilegi bazaigu. Zubi horren funtzioa indarrean
|
dagoen
hizkuntza politikaren adierazle esanahitsua baldin bada, erreka jotzeko arriskuan gaudela dirudi: –Zergatik ez dira gazteak, espero genuen proportzioan, (euskal prentsaren) merkatura sartu??. 389 Horra Martxelo Otamendiren galdera kezkagarria.
|