|
2000
|
|
|
egoera komikoak sorraraziko ditu. Bestetik, amaren pertsonaiaren bidez antzerki poetiko batean murgilduko gara, non sinbolo eta
|
ikus
jokoek izugarrizko garrantzia hartuko duten; hala nola, argazkiek, diapositibek, dantzak, abestiek... Euskararen historiaren alde tragikoa azaleratu arren, ez diote umoreari muzin egiten.
|
|
|
Ikasi!» titulupean, baserri giroko pertsonaiak aurkezten zitzaizkien irakurleei, baita hainbat irakaspen ere. Katoliko zintzoak nolako jarrera izan behar zuen, emazteak senarrarekiko jokabidea nola zuzendu behar zuen(
|
ikus
ezkerreko irudia)... arrazakeria puntturen bat ere topa daiteke bateren batean.
|
|
|
Aurreko orrialdean
|
ikus
daitekeen Donostiako planoan, Atotxako pilotalekuaren kokapena agerian da, Urumea ibaitik metro gutxi batzuetara. Donostiako Udal Artxiboan pilotaleku honen expedienteetan aurki dezakegunez, eraikitze prozesua luzea izan zen.
|
|
|
Ezkerraldeko orrialdean agertzen den argazkian gaur egungo pilotalekua ageri da duela gutxira artekoa hobeto esan, obrak direla-eta jada ez baitago. Alboko argazkian berriz, 1914an inauguratu zen pilotalekua
|
ikus
dezakegu. Argi eta garbi azaltzen denez, aurreko pareta bera da
|
|
|
Beheko solairuan indusketek agerian utzitako giza arrastoak izango dira ikusgai. Kontserbazio arrazoiak direla medio, bisitariek dute nekropolian sartu; sarrera lehen solairutik egingo da eta plataforma moduko batek ahalbidetuko du bisitariek arrasto hauek
|
ikus
ahal izatea. Panel interaktibo batek informazioa eskainiko du gainera.
|
|
|
«Zine oro»ko film ikusienen artean «Gaixo ingelesa», «Bihotz ondoko sekretuak», «Airbag», «Betiko kartzela», «Iluntzetik egunsentira arte», «Garrasia», «Etxean bakarrik», «Maverick», «Dreed epailea», «Fluke», «Oroimena erronka» eta «Izurria» ditugu. Hauek guztiek batez beste 300.000
|
ikus
entzuleko audientzia metatu dute.
|
|
|
Auzo gehienetan bezala pilotalekua ere bada Azkizun. Auzotik
|
ikus
genezakeena oso zabala da eta inguruetan bueltatxo bat emateak gehiago ikustea baimenduko digu. Itsasoa, beti da ikuskizun paregabea, baita hemendik ere.
|
|
|
Baina ez bakarrik euskal gaiak jorratzeko, beste makina bat gai ere hor egonik, natura, historia edo antropologia direla. Goi mailako bi profesional ditu gainera, Mirentxu Purroy «Mundo. hoy» saioko arduraduna(
|
ikus
ARGIAko 1743 alea) eta Koldo San Sebastian, ETBrentzat 300 dokumentaletik gora egin dituena. Berak dioskunez,
|
|
|
Hasierako irakasle haiek egin ohi zuten bezala, eskolak emateaz gain, didaktikarako materiala prestatzen ere lan handia egin zuen. Imanol Laspiurrek bere eskolak emateko erabilitako baliabide eta materialen nolakotasuna begiratuz gero, euskarak azken hamarkadetan izandako gorabehera eta eboluzioa
|
ikus
daiteke neurri handi batean: Zabala Aranaren gramatikarekin hasi zen eskolak ematen, gero Xabier Peñaren ikasbidea erabili zuen.
|
|
|
Oarsoaldean zinema, telebista eta publizitate lanak ekoizteko azpiegiturak bildukodituen gunea eraikiko dute denbora gutxi barru. Gaur egungo hutsunea betetzearren,
|
ikus
entzunezkoen industriari merezi duen lekua emango bide dio.
|
|
|
Zinema eskola bat du eta zinema ekoizpen ugari egin dituzte bertan, bai Sarobek, baita gune hori erabili duten enpresek ere. Esperientzia horretatik abiatuta,
|
ikus
entzunezko produktuek gorakada nabarmena izan dutela ikusi dute, eta hazten ari den merkatu horren aurrean, zerbait egin beharra zegoela hauteman zuten.
|
|
|
Bigarren alorrean Film Comission deritzan film batzordea legoke. Batzorde hau, administrazio publikoaren laguntzaz,
|
ikus
entzunezkoen ekoizpena bere ekintza eremura erakartzeaz arduratuko litzateke. Oarsoaldea Garapen Agentziako gerenteak honela definitu du:
|
|
|
Zinealdea proiektu aitzindaria da; alabaina, inguruan ez dago
|
ikus
entzunezko sektorearentzako zerbitzu azpiegiturak eskaintzen dituen halako gunerik. Proiektuaren sustatzaileek ikusi zuten horrelako proiektu bat martxan jartzeko momentu egokia zela hainbat arrazoirengatik.
|
|
|
Sustatzaileek azpimarratu dute Euskal Herriko paisaije ugaritasunak (mendia, itsasoa, basamortua, hiria, landa) aukera asko ematen dituela, eta
|
ikus
entzunezkoetan jarduten duten enpresek filmazioak hemen burutzeko nahia agertzen dutela. Momentu honetan lanak egiten diren arren, azpiegitura eta zerbitzu faltak kanpora eramatera behartzen ditu.
|
|
|
Urbiongo aintzira Aralarko tontor garaienetatik
|
ikus
daiteke egun argietan. Bertan babestu ohi zen Mari jainkosa eta bertatik sorrarazten zituen ekaitzak, bere dohai bereziekin.
|
|
|
Santanderreko matrikuladun autoak adina dira Bilboko matrikula dutenak. Hirigunetik kanpoaldera joanda, ekialdean bereziki, dozenaka garabi
|
ikus
daitezke lanean. Bilbotarrentzako etxeak egiten ari omen dira.
|
|
|
Screenfridge du izena prototipoak eta Interneten nabigatzeko balio du. Atean beira likidoko ordenagailu bat du, eta horren bitartez, erosketak egin, errezetak kontsultatu nahiz barruan dauden elikagaiei epea noiz amaitzen zaien
|
ikus
dezakegu. Enpresa bera plater hegalari antzeko zurgagailuak ikertzen ari da.
|
|
|
Kontrol gelatik bi gela
|
ikus
daitezke oso osorik, handik, bizilagunak nola dauden, arnasa nola duten... ikusteko aukera ematen du. Geletan txirrina dago, edozertarako gurekin komunika ahal daitezen.
|
|
|
Ezkon-bizitza amaitzeko arrazoi eta aukera sorta eskaintzen digu" Ez da hain erraza" k. Protagonistaren irudimenean zehar egiten den ibilbidea da, ikusleak bere burua irudikatua
|
ikus
dezan. Hain zuzen, milurte berriaren atarian giza jarduera eta ohiturei buruzko ikerketek ez dute oraindik argitu zergatik gizona edo emakumea bikotean bizitzen ahalegintzen den, bere egoera naturala askatasuna denean.
|
|
|
Azken zazpi urteetan eta turroiaren iragarkiak dioen bezala euskal selekzioa" Gabonetarako itzuli da". Botila erdi beteta
|
ikus
daiteke, aurreko garai zailekin konparaturik eta baita erdi hutsik ere, etorkizunerako nahi den ofizialtasunarekin alderatzen badugu, baina momentuz hauxe da dagoena: 93an Bolivia (3) ezagutu genuen Anoetan, 94an Errusia (1) San Mamesen, 95ean Paraguay (1) San Mamesen, 96an Estonia (3) San Mamesen, 97an Yugoslavia (3) San Mamesen, 98an Uruguay (5) Anoetan, eta azkenik, 99an Nigeria (5) San Mamesen.
|
|
|
Gaur egun,
|
ikus
entzunezkoen eragina nabaria da obra baten eszenaratzean; antzerkiaren indargunea den hitzari itzala egiteraino akaso?
|
|
|
Hedabideetan egunero, behin eta berriro, irakur, entzun,
|
ikus
dezakegu, globalizazioaren munduan bizi garela. Halere ez daukagu nahikoa ezagupena errateko hitz horrek adierazi nahi duena.
|
|
|
Uztaila hil zori zen, berriro mendebal kostarantz, Ajjacion sartu irten sinboliko bat egin eta Napoleonen goratzarre ikurren ihesi Propianun gaua pasa ondoren azken kanpamentua Bonifaccion jarri genuenean. Bonifaccio hego muturra da; zerua garbi dela, Sardinia
|
ikus
daiteken puntua; herri berezi eta polita; estratoetan mailaka mailaka eraikitako arroka zurien itsas-ertza; bere harresi eta kale estu; txoko kuttuna. Honenbestez, ipar hego dexenteko bira egina genuen eta Korsikaren inpresio bozeto bat ekarriko genuen bueltan.
|
|
|
non du muga? Noiz arte
|
ikus
ahal izango dugu. Pilotan hasi aurretik aizkoran ere jardun omen zenuen.
|
|
|
Orain,
|
ikus
entzunezkoen gizartean bizi garela, bide berriak urratu behar dira irudiek testuari iragana arakatzen eta argitzen lagun diezaioten. " Horren harira komikia ere helduleku aproposa izan daiteke testuetan murgiltzeko, horra hor Asterix komikia, Cesarren garaia irudikatzeaz gain, Frantziako gizartearen adierazle ere badena.
|
|
|
Bere zinemaren izaeraren inguruan sortu eztabaida non pausatzen den ere finkatu nahi da. Alegia, zinema nola ulertzen duen eta bere lanak sortzeko
|
ikus
entzunezkoen tresnak nola erabiltzen dituen jorratuko da. Horrez gain, egitura formalen logika arakatu, eta istorio bat kontatzeko eta ikusleeengan zirrara pizteko erabiltzen duen narrazio moldeetara gerturatuko dira, oinarrizko duen bere tresnari bereziki erreparatuz, muntaia, alegia, ariketa praktikoak barne.
|
|
|
Kostaldea, hiriak, bailarak, ordokiak, mendiak eta nortasun bereziko herriak... eta paisaia erakargarriaren tartean, biztanleak, herri bizia, alegia" azaldu du Iñaki Pangua saioko zuzendariak. Honenbestez, hegazkinetik, labarretan, zaldiak, traktoreak, ontzixkak, surflariak, eskalatzaileak eta abar
|
ikus
daitezke. Halaber, angelu zabaleko optika erabili dute, ziztu bizian hartu irudiek zirrara handiagoa piztu diezaguten.
|
|
|
Horri lotua, eskualde osorako aldizkari bat sortzearen ideia buruan darabilkite, urritik aurrera herri aldizkariekin batera osagarri gisa banatzeko. Gehigarria ordea, zubia baino ez da izango, egosten ari den" Goienkaria" k argia
|
ikus
dezan.
|
|
|
Nahiz eta egun pelikulak filmatzeko erraztasun gehiago izan, asko ez dira zine aretoetara iristen eta zinemaldietan soilik
|
ikus
daitezke. Zeren arabera neurtzen da egun pelikula baten kalitatea?
|
|
|
Aurrekontu txikiekin egindakoak dira eta gainera onak. Egun laburretan soilik
|
ikus
dezakegu kalitatezko zinea, jendeak bihotzarekin egiten du inolako interes ekonomikorik gabe, urteetan mamitzen joan den argumentua errealitate bihurtuz. Nire ustez, jendeak 700 pezeta ordainduko lituzke zortzi labur on ikusteko.
|
|
|
Hauexek irakur zitezkeen orrialdean: " Itz ederrak", Baztarrika Danielek" askatasuna, demokrazia, beartsuak, berdintasuna, gogorkeririk eza" eta antzeko hitz borobilen esanahiaz egindako lana;" Orixe eta batua", Letamendiak izenpetzen zuen gogoeta(
|
ikus
Hemeroteka);" Batasuna behar", zehazten ez zituen zenbait pertsonen izenean Patxi Altunak izenpetzen zuen" Baionako zina" (ikus Hemeroteka)... eta irakurle azkarraren errezeloa piztuarazi zezakeen lana, Gaztañaga' k osatutako" Kezkak. Sagardotegiko afaria.
|
|
|
Hauexek irakur zitezkeen orrialdean: " Itz ederrak", Baztarrika Danielek" askatasuna, demokrazia, beartsuak, berdintasuna, gogorkeririk eza" eta antzeko hitz borobilen esanahiaz egindako lana;" Orixe eta batua", Letamendiak izenpetzen zuen gogoeta (ikus Hemeroteka);" Batasuna behar", zehazten ez zituen zenbait pertsonen izenean Patxi Altunak izenpetzen zuen" Baionako zina"(
|
ikus
Hemeroteka)... eta irakurle azkarraren errezeloa piztuarazi zezakeen lana, Gaztañaga' k osatutako" Kezkak. Sagardotegiko afaria.
|
|
|
Erromeriako ekitaldi nagusiari arratsaldeko 18:00etan ekingo zaio. Erromeri nagusia izango da hau, eta egitarauan
|
ikus
daitekeenez, ugari eta izen handikoak izango dira bertan. Erromeria Eguneko helburua ekitaldi nagusi honetan gauzatzen da, batez ere.
|
|
|
Gurutze latindar oinplanoaren barrualdean, gurutzeriako sabaia izardunak
|
ikus
ditzakegu, organo erromantiko eder bat eta batez ere guztiaren erdian den erretaula nagusi errokokoa, XVIII. mendekoa.
|
|
|
Besteak beste, Zarauzko Lizardi, Alegiko Intxurre eta Baionako Xirristi Mirristi. Bigarren edizioan talde profesionalen lanak ere
|
ikus
ahal izan ziren, esaterako, Bederen 1 eta Tanttaka taldeenak. Zorionez, gaur egun talde gehiagorentzako daude irekiak topaketok, eta talde amateurrez gain, antzerki profesionala eta eskoletako ikasleen antzerkia ikusteko parada dago.
|
|
|
Loiolako Egoitzak ere merezi du begiratua, 1713an eraikia, Kristo Erregeren Ahizpak ordenaren komentua izan da orain arte. Gogo jarduneko etxea ere gune honetan
|
ikus
daitekeen eraikuntza da. Azkenik, aipagarria da Frantzisko Garate anaiaren jaiotetxea, Errekarte baserria
|
|
|
Soka dantzaren aldaera ugari
|
ikus
daiteke ikuskizunean. Sei ataletan dago banatuta saioa, eta bertan dantza tradizionala, sorpresa batzuk, ukitu garaikideak eta eszenaren aurkezpen ederrak nahasten dira.
|
|
|
Hizkuntza gutxituen aldeko jendearen artean elkartasuna egon ohi bada ere, zenbait gunetan benetako ezinikusia sortu da asturleoneraren eta galizieraren aldekoen artean. Hizkuntza bien garapena begiratuta, Penintsulako gainontzekoen antzekoa dela
|
ikus
daiteke: iparrean sortu eta erresuma kristauak hegoaldera jo ahala hizkuntza eroatea.
|
|
|
Azken bi hauen inguruan dagoeneko baserrien itxuraldaketa nabaria da, tonu gorriek urdinei utzi baitiete lekua. Paisajea ere ezberdina da; landaretza handia
|
ikus
dezakegu, baso txiki baina itxiak, fauna zabala duen uharkaren bat...
|
|
|
Bilbo ingururako emititzen duen Canal Bizkaia telebista lokala Prisa taldearekin hitzarmen batetara heldua zela zioen albisteak, eta horren arabera, Canal Bizkaia Pretesa izeneko elkartean integratuta geratuko zela. Pretesa, hain justu ere, Prisa taldeak
|
ikus
entzunezko eremu lokalen munduan sartzeko eratutako egitura da. Iragan urtearen amaiera aldera eratu zen eta bere asmoen artean telebista lokalez gain kable sareetan ere inbertitzea dago, Espainiar Estatu osoan eragingo duen sistema berria antolatzeko epe laburrera 80 bat telebista bereganatzea da bere helburua.
|
|
|
Prisak berak ere argi ikusi du arlo lokalak
|
ikus
entzunezkoan eduki dezakeen garrantzia, bereziki kablearen eta lurrazaleko telebista digitalaren kudeaketa zuzenetik kanpo geratu eta gero (Telefonica, Retevision Euskaltel eta Ono ren eskuetan geratu direnak). Horrela, bestelako estrategiak bideratzen hasi da:
|
|
|
Alemaniako Halenser Madrigalisten korua ere ez dute ahantzi. " Andreas Gopfert en zuzendaritzapean Alberto Mitxelenaren' Jaun handiak
|
ikus
zazue' obra maisutasun handiz eskaini zuten. Euskaldunen gisan ahoskatzeaz gainera, karakter polita eta egokia eman zioten kantuari" dio CITeko arduradunak.
|
|
|
Aurtengo Abesbatz Lehiaketak 60 milioiko aurrekontua du. Munduko abesbatzarik onenak
|
ikus
eta entzun ahal izango dira Tolosan Leidor zineman urteroko hitzorduan. Abesbatz gehienak Europako Ipar Ekialdekoak dira.
|
|
|
Eta nago antzeko zerbait ez ote zen gertatu zur eta lur utzi nauen Felix Urdanpilletaren pasarte batekin. Aipatu Urdanpilletak" Euskalerritik begira" sailerako" Zertarako Konkordato apaiñak?" idatzi zuen(
|
ikus
Hemeroteka). Progresistatzat jo daiteke artikulua, baina hasi eta berehala egiten zuen baieztapen bat marka horretatik kanpo gelditzen dela iruditzen zait.
|
|
|
Etorkizuneko telebistaren gakoa Interneten funtzionamenduan aurki dezakegu honenbestez. Ekoizpen industriaren lana telebistarako
|
ikus
entzunezko edukiak sortzen jarraitzea izango da, ikusleak entretenitzeko helburuarekin. Baina lan egiteko erak zeharo aldatuko dira.
|
|
|
Bideo eta telebista ekoizpena eta
|
ikus
entzunezko zerbitzuak.
|
|
|
ekoizpen osteko gela, efektu digitalen zentroa, grafikagintza zentroa,
|
ikus
entzunezko programa informatikoak, errealizaziorako unitate mugikorrak.
|
|
|
Grabaketa horiek izango dira hain zuzen orain Eusko Ikaskuntzak CD Rom batean bilduko dituenak. Grabaketak entzuteaz gain, abestien letra eta notak
|
ikus
daitezke. Ordenadorearen bidez gainera, irakurketen testuak eta abestien pentagramak jarrai litezke entzuten diren bitartean.
|
|
|
Jaitsieran, alde batetik Txindoki bera eta bestetik bailaran zehar sakabanatutako baserri multzoa ikusiko dugu. Pernando Amezketarra pertsonaia bitxiaren jaioterrian Jauregi Etxea, San Bartolome eliza (dorre ederra) eta San Martin baseliza
|
ikus
ditzakegu.
|
|
|
Poeta, antzerkigile, hiztegigile, itzultzaile, editore... izan genuen Gabriel Aresti, orain dela 25 urte betirako joan zitzaigun idazle bilbotarra. Pentsatu eta sentitzen zuena suharki defendatzen jakin zuen pertsona dugu Gabriel Aresti, kosta ahala kosta barruan zeramana besteoi islatzen saiatu zen gizona, eta bere izateko era horrengatik, lagun handiak lortu zituen bizitza honetan... baina baita arbuiatu, zokoratu eta iraindu zuenik ere, Angel Zelaietak berridatzi duen biografia honetan garbiki
|
ikus
daitekeen bezala. Gabriel Arestiren zenbait poema ikur bihurtu da denontzat, haren hizkuntza ereduak hurrengo belaunaldiak eta euskara bera markatu zituen, bere adimen kementsuak obra mugarri eta zabala utzi digu.
|
|
|
Udaletxea ezkerrean utziz, bide polit eta bihurgunetsua segituz, segituan Dorletako Andra Mari santutegira iritsiko gara; txirrindularien zaindariarengana, alegia. Gaur egungo eraikina XVII.ekoa da; aurrealdean Erdi Aroan landutako sinbolo ezberdinak
|
ikus
daiteke.
|
|
|
Kilometro bat beherago errepide nagusiarekin bat egiten duen bidegurutzea aurkituko dugu, baina guk momentuz zuzen jarraituko dugu, Legutioko erdigunean bertan barneratu asmoz. Bertan San Blas eliza nabarmentzen da, baina harresi hondarrak ere
|
ikus
daitezke.
|
|
|
" Egun laburretan soilik
|
ikus
daiteke kalitatezko zinea, jendeak bihotzarekin egiten du interes ekonomikorik gabe".
|
|
|
Aipamen honekin lotzen badugu epilogoaren amaieran dioena, garbi
|
ikus
genezake, Atxagaren ustez, Sarrionandiaren literaturak eta dudarik gabe adierazten duen joera etikoak nabigatzera badaramala, nahiz eta hartu lukeen portuaren ideiarik ez duen, eta nabigatu egiten duela" Baina nabigatzen ari da. Eta oraingoz, hori da funtsezkoena." (141) Beraz, nabigatzailearentzat egitea posible zaion eta ezinbestekoa duena egiten du, nabigatu, horretarako sortua balitz bezala.
|
|
|
Esan bezala liburuaren egitura hamar narraziok osatzen dute, luzera, taxuera eta gai ezberdinekoak dira. Amaieran, Sarrionandiak berak erantsiriko oharrak
|
ikus
daitezke, berak dioen moduan" irakurlearentzat erreferentzia literarioen azalpen gisa" erantsiak. Azkenik, aldiz, Bernardo Atxagak POTT bandaren kide ziren garaietako idazle lagunen arteko konplizitatea agertu alde Jean Baptiste Hargous
|
|
|
Jakina, Joseba Sarrionandiaren bigarren liburua da sailkapen honetarako bidea ematen diona. Liburu honetan egileak autozentsura egin duela dio" Literatura eta iraultza" poeman
|
ikus
daitekeenez, eta Lauaxeta omendu eta gero, Aresti egiten duela etorkizuneko euskal olerkiaren buruzagi.
|
|
|
Honen guztiaren berri emateko, batzuetan kronotopo zehaztua eta besteetan zehazgabea darabil. Zehazgabetasuna batez ere historiaurreko pasarteetan
|
ikus
daiteke, eta zehaztasuna garaikideak diren pasarteetan. Gainera, mende honetan kokatzen diren gertakizunetan kronotopoak garrantzia berezia du.
|
|
|
Aitzitik, arretaz eginiko irakurketa baten bidez Arrietak eskaintzen digun mundu iradokitzailea barneratzeko zailtasunik ez dugu izango. Gainera, patroi berri honen erabileraren atzean, ezarririko canon edo ereduak desjosi eta berriro josteko beharraren aldarrikapena ere
|
ikus
genezake.
|
|
|
Hartara, kultura eta naturaren arteko lehia
|
ikus
daiteke. Iñaki eskolak irudikatzen duen kultur mundura egokitzen ez denez, baserrian lanean jarraitu du.
|
|
|
(Honek gogora dakarkigu beste hainbat narraziotan deskribaturiko giroa: Manhattan
|
ikus
4.2, eta Speed gauak ikus 2.2, esaterako). Gainera, oso gertutik deskribatzen digu mundu hori bertan aurki daitekeen samurtasun eta adiskidetasunaren berri emanez.
|
|
|
(Honek gogora dakarkigu beste hainbat narraziotan deskribaturiko giroa: Manhattan ikus 4.2, eta Speed gauak
|
ikus
2.2, esaterako). Gainera, oso gertutik deskribatzen digu mundu hori bertan aurki daitekeen samurtasun eta adiskidetasunaren berri emanez.
|
|
|
Ondorioz, naturaren aldarrikapena ere
|
ikus
dezakegu bilduma honetan.
|
|
|
Lasartearrak ipuin oso laburrak ere idatzi dituela aipatu dugu. Hauetan ildo honetako ipuinetan aurki daitezkeen ezaugarriak
|
ikus
ditzakegu: izenburuaren garrantzia; denbora eta espazioaren zehazgabetasuna; ironiaren erabilera; amaieraren garrantzia, ezustea eta zentzugabekeriaren bidez sentsazio bereziak sortaraziz; erreferentzia literarioen erabilera;...
|
|
|
Narratzeko eran aurki daitekeen aniztasun bera
|
ikus
daiteke espazioan ere. Bilbotik hasi eta hainbat hiri ezberdinen aipamena egiten da:
|
|
|
Ipuin hauek estiloari eta gaiari dagokionez estuki lotuta daude. Gaiari begiratuz, ipuinok maitasunaren zein bikoteen harremanen inguruko istorioak direla
|
ikus
daiteke. Iruzkin honetan era honetara laburbiltzen da ipuin hauetako edukia:
|
|
|
90eko hamarkadan idazle honen hiru ipuin bilduma eskuratu ahal izan ditugu. 1992 urtean Eldarnioak lehen bilduma argitaratu zuen, eta ondoren, 1994 urtean estuki loturik dauden Zer gerta ere eta Ipuin arriskutsuak kaleratu zituen(
|
ikus
4.3). 1999 urtean ere ipuin labur bat argitaratu zuen ipuin askeen atalean aipatuko duguna:
|
|
|
Narrazio hauetan guztietan narratzerakoan ikuspegi ezberdinak hautatu dituela
|
ikus
dezakegu: hirugarren pertsona, lehen pertsona, berorika,...
|
|
|
Idazleak sortaraziz irakurlea irakurtzen jarraitzera bultzatu nahi du. Gaiari begiratuz, ordea, Rikartek berak esan bezala" desioaren narrazioak" direla
|
ikus
dezakegu (Elizondo, Edurne: Egunkaria VI).
|
|
|
Ipuin hauetan, bestalde, maila narratibo desberdinak
|
ikus
ditzakegu. Rakel Beaumont ipuinean, Albertek Rakelen koaderno bat aurkitzen du eta beraz, hau irakurtzean narratzaile homodiegetikoa (Rakel) narratario intradiegetikoari zuzenean mintzatzen zaio:
|
|
|
Egunkaria VII) eta horretarako, kronotopoa zehazteke utzi du. Beraz, espazioa irudikatzeko darabilen zehaztasun eza ere denboran
|
ikus
dezakegu. Hots, ez digu gertaera noiz gerta daitekeen susmatzeko daturik eskaintzen.
|
|
|
iraganari oraina erantsiz. Beraz, oraina eta iragana bata bestearekin harilkaturik
|
ikus
ditzakegu. Izan ere, askotan iraganetik ihesi eta etorkizun berri baten bila dabiltzan pertsonaiak aurkezten zaizkigu:
|
|
|
Ipuin oso laburrak dira, eta hauetan argazkiak berak ipuinotan ageri ez diren arren, ipuin hauen bidez egoera jakin bateko argazki txiki bat eskaintzen zaigu, sentsazio ezberdinak iradokitzen zaizkigula. Hortaz, oso ipuin eskematikoak dira, topikoz beterik daudenak eta gehienetan galtzaileen mistifikazioa ere
|
ikus
daiteke.
|
|
|
Hortaz, aurreko ipuinetako hainbat gai berragertzen dira. Izan ere, ipuin hauetan ere heriotzaren zantzuak non nahi
|
ikus
ditzakegu: HIESA, birusa,...
|
|
|
Beraz, ikuspuntuari dagokionez, Apalategiren Gauak eta hiriak eleberrian ikusten genuen jokoaren antzekoa
|
ikus
dezakegu. Hala ere, kasu honetan aurkakoa gertatzen da.
|
|
|
(gogoratu Oñederraren eleberria:
|
ikus
1.4) Izan ere, bidaiaren istorioaren ibilbidean amodiozko istorio bat tartekatuko du. Itxuraz, bidaia izpiritual honek indar gehiago bereganatuko du narrazioak aurrera egin ahala.
|
|
|
Intrigazko argumentuaren eta fokalizazioaren bidez, filme baten antzera eraikitako eleberri baten aurrean gaudela
|
ikus
dezakegu. Kasu honetan ere, narratzaile estradiegetiko batek kontatzen digu intrigazko istorioa, honela narratzaile guztiahalduna pertsonaia guztiengana hurbil baitaiteke.
|
|
|
Argumentua aipatzean
|
ikus
zitekeen bezala, intrigazko istorio hau Euskal Herrian kokatzea erabaki du idazleak. Zehazki zein lurraldetan kokatzen den aipatzen ez zaigun arren, idazlanean zehar aipaturiko datuen arabera Euskal Herriaz mintzo dela garbi geratzen da:
|
|
|
Bi eleberri hauetan denbora kronologikoki antolaturik badago ere, zenbaitetan iraganerako salto batzuk
|
ikus
daitezke. Haatik, hari nagusiaren jarraikortasuna da nabarmenena.
|
|
|
Bestalde, ondorengo ipuin bilduma batzuetan ikusi ahal izango dugun bezala, ipuin laburrerako joera hedatuz doa. Ipuin labur13 honek bat edo bi orrialde izaten ditu, eta bere luzera dela-eta, ezau13 Zehaztasun gehiagorako
|
ikus
Lucanor aldizkariko 15 zenbakia. garri jakin batzuk ditu. Hona hemen horietariko batzuk:
|
|
|
Izenburuan
|
ikus
dezakegun moduan, giroak edo naturak garrantzia berezia du. Honela, eguraldiaren bidez egoera animikoak deskribatzen dizkigu:
|
|
|
Bestalde, ipuin bilduma honetan zehazgabetasunetik zehaztasunera doan gradazio bat
|
ikus
dezakegu: izan ere, hasierako ipuinetan ez da kokalekua zehazten eta gero guztietan kokalekua zehazten hasiko da.
|
|
|
80ko eta 90eko hamarkadan literaturaren sistemaren finkatzea eta indartzea izan da euskal literaturaren indarberritzea ekarri duen gertakaririk aipagarriena. Jon Kortazarrek aipatu zuen bezala17, gertakari honen ondorioz narratiba gailendu da; izan ere, batetik, narratiban erabilitako teknikek
|
ikus
entzunezko komunikabideekin parekotasun handia baitute; eta bestetik, eskoletan poesia baino narratiba lan gehiago lantzeko joera dago (eta ondorioz, narratiba da gehien saltzen dena). Hartara, artikulu berean aipatzen duen bezala, 80ko hamarkadaren erdialdetik aurrera poeta asko narrazioak idazteari ekingo diote.
|
|
|
Jarraikortasunari begiratuz gero, hainbatetan barne analepsiak darabiltzala
|
ikus
dezakegu. Ondorioz, narrazio barruan jada kontaturiko hainbat gertaerari erreferentzia eginez, gertakizunak lotzeko saioa errazten digu.
|
|
|
Eleberri historikoetan ohikoa den kokapen zehaztasuna
|
ikus
dezakegu. Denborari dagokionez, laburpenean aipatzen zen bezala, Frankismo garaiko Euskal Herrian girotu ditu gertakizunak, Bizkaian bereziki (Bilbo, Gastelugatxe...).
|
|
|
Bere gainerako lanak aintzat hartuz gero, bere narrazioetan behin eta berriro errepikatzen diren elementuak
|
ikus
ditzakegu eleberri honetan ere: itsasoa, uhartea, arrantzaleak, portua,...
|
|
|
Eleberri honetan ere gerrate baten testuratzea eta plano ezberdinen erabilera
|
ikus
ditzakegu:
|
|
|
Fidel. Hartara, maila narratibo ezberdinak
|
ikus
ditzakegu plano bakoitzean: batetik, narratzaile intradiegetiko heterodiegetiko batek kontatzen dizkigu kanposantuko gertaerak; bestetik, narratzaile autodiegetikoak beste bi planoko gertaeren berri emango digu:
|
|
|
Bere aurreko eleberrietan ikusten den ideologia bikoiztasuna hemen ere
|
ikus
daiteke:
|
|
|
Bestalde, prolepsiak ez ditu sarritan erabili: batik bat, hasieran bere buruaz beste egitera dihoala iragartzen duenean
|
ikus
ditzakegu. Hortaz, barne prolepsiak dira gehienak, lehen mailako narrazioaren denboraren barruan kokatzen dira-eta.
|
|
|
Bigarren eleberria, berriz, izenburuan bertan
|
ikus
daitekeen bezala, Pasaia Antxon kokatu du. Dirudienez, lehen eleberriko giro lausotu hori Euskal Herriko egoeran ere txerta daitekeela erakutsi nahi izan du.
|
|
|
Ondorioz, lehen pertsonako narratzaile autodiegetikoa, hirugarren pertsona erabiltzen du fokoa beste pertsonaia batzuengana gerturatuz. Honela, hainbat paralepsi
|
ikus
genitzake: izan ere, narratzaileak orojakilea balitz bezala jokatzen du zenbait pasartetan, nahiz eta hasiera batean ikuspuntua murriztu egin duen.
|
|
|
Xabier Mendiguren Elizegiren aburuz, aldiz, Flaubert-en L´Education sentimentale bezala Gauak eta hiriak heziketa sentimental bat da eta" idazlea horren gaztea izanda harrigarria egiten zaio irakurle zaharxeagoari zein sakon eta barnetik ezagutzen dituen giza erlazioen miseriak, nahi eta ezinak, mozorro jokoak, jokabide ustelak..."(
|
ikus
liburuaren hitzaurrea).
|
|
|
(Berasaluze, Garikoitz: Egunkaria) Honela, maitasun harremanak idealizaziorik gabe aurkezten dizkigula
|
ikus
dezakegu.
|
|
|
(Berasaluze, Garikoitz: Egunkaria) Hots, bere asmoa irakurleek pertsonaiak egunero kalean
|
ikus
ditzakeen horien modukoak direlako ustea beregana dezaten nahi izatea da. Argumentuaren kokalekua egiantzekotasunez deskribatzeaz gain, pertsonaien jarrerak ere egiantzekotasuna sortu nahian irudikatzean datza lorpen hori.
|
|
|
Arestian esandakoaren haritik, narratzailea lehenengo pertsonan aritzen da eta kontakizuneko pertsonaia nagusia da. Hortaz, narra9 Zehaztasun gehiagorako
|
ikus
bedi: Estébanez Calderón, Diccionario de Términos literarios, 900 orr.; Antonio Garrido Domínguez.
|
|
|
hau da, eleberri hauetan errepikapenak eta itzulinguruak etengabeak dira: besteak beste, denboraren garapenean, leloen errepikapenean, egoera berdinak ikuspuntu ezberdinetatik berriro kontatzeko joeran...
|
ikus
daiteke joera hori. Hori honela izanik ere, erritmo aldaketak ere ugariak dira:
|
|
|
Hartara, artikulu berean aipatzen duen bezala, 80ko hamarkadaren erdialdetik aurrera poeta asko narrazioak idazteari ekingo diote. Joera honek 90eko hamarkadan ere jarraipena izan duela
|
ikus
dezakegu: hitzaurrean aipatu dugun modura, besteak beste, Iñigo Aranbarri, Xabier Montoia, Edorta Jimenez, Manu Erzilla, Jose Luis Otamendi, poesiatik narrazioetara igaro dira.
|
|
|
Hau da, X. Montoiak lau narratiba lan argitaratu ditu; E. Jimenezek sei; eta Mujikak zazpi. (
|
ikus
I eranskina)
|
|
|
Izan ere, narratibazko lan hauetako gehienetan hiritartasuna eta kaletartasuna islatzen dira, nekazal giroa idazle gutxi batzuek besterik ez baitute irudikatu (besteak beste, Mujika, Muñoz, Legorburu, Luku). Gainera, hiriarekin batera
|
ikus
entzunezko komunikabideen eragina nabaria da narrazioak eratzeko garaian: batik bat, zinemaren eta musikaren eragina.
|
|
|
Hemen ere Pott Bandakoen eragina nabarmentzen da, antiheroiaren agerpenaren bidez. Horretarako, eguneroko egoerak islatzea izango dute helburu idazle askok: izan ere, egunerokotasuna oinarri izanik arrunta azalarazi eta bitxi bilakatzeko joera
|
ikus
daiteke. Gainera, aro modernoa niaren exaltazioarekin hasten denez, literaturan genero autobiografikoaren ildotik idatziriko istorioak nagusitzen dira:
|