|
2006
|
|
|
Ariketa labur bat egiten badugu agian hobeto
|
ikus
genezake; demagun 81 urteak bitartean euskaldun ikasiak, 22.551, helduen euskalduntzearen ondoriozuzena direla. Demagun ere hurrengo epealdian 86 16 eta 64 urte bitarteko biztanleria ez dela aldatu, eta egia da ez dela gehiegi aldatu.
|
|
|
Hori da gure artean egiten dena
|
ikus
dezagun.
|
|
|
Renoko Euskal Mintegiak (ingelesez CBS: Center for Basque Studies;
|
ikus
webgunea) batez ere ikerkuntzan dihardu. Bere euskal gaiei buruzko liburutegia oso ezaguna da Euskal Herrian eta asko dira Europatik aldi labur batean hainbat dokumentu, artikulu, eta liburu begiratzeko bertaratzen direnak.
|
|
2007
|
|
|
Beste alde batetik, eta hortik aparte, sakabanaketa historiko bat ere badago HEAren sektorean, mundu honetan urte luzetan ibili garenok ondo ezagutzen duguna, eta urte gutxiagotan ibili direnek ere argi
|
ikus
dezaketena, oraindik ere aztarnak edo oihartzunak entzun egiten direlako gure euskaltegietan.
|
|
|
Testuinguruari dagokionez, arloak, lekuak, erakundeak, pertsonak, objektuak, gertaerak, jarduerak eta testuak bereizten ditu. Argi
|
ikus
daiteke banaketa honen eta EBPN eta Bai Euskarari Plan Estrategikoaren arteko lotura. Elementu hauek guztiak baliatuko ditugu ikas prozesua antolatu eta esanguraz jantzitako jarduera didaktikoak antolatzeko.
|
|
|
Hala ere, ikuspegi komunikatiboa zabaltzen hasi zenetik klasean bertan xede hizkuntza erabili beharraren ideia sano zabaldu zen: dokumentu errealekin lan egitea (idatziak nahiz
|
ikus
entzunezkoak), eta, nagusiki euskara klaseko hizkuntza bihurtu behar zelako ideia errotu ziren. Irakaslearen klaseko diskurtsoa xede hizkuntzara ahalbait arinen ekartzen saiatzen gara, baita ikasleari klasean euskara erabiltzeko aukerak ematen ere.
|
|
|
Ondoren, datu bilketan erabilitako fitxa
|
ikus
daiteke. Soziolingusitika Klusterrak lan handia egin du fitxa horren diseinua doitzen.
|
|
|
Ondoren, datu bilketan erabilitako fitxa
|
ikus
daiteke. Soziolingusitika
|
|
|
Adibide modura,
|
ikus
ditzagun% 25 bitarteko ezagutza tipologiako emaitzak lortzeko egindako kalkuluak.
|
|
|
0,18ko zuzenketa indizea 2006ko neurketan jasotako erabilerari(
|
ikus
2 taula) aplikatu diogu. Horrela lortu da euskararen erabilerari dagokion% 15,66ko emaitza orokorra tipologia horretarako.
|
|
|
Alderaketarako Gasteiz hartuta, soziolinguistikoki Iruñetik gertuena baita,
|
ikus
daiteke Iruñea baino garapen hobea izan duela. Gainera, azken kale neurketan Gasteizen, Iruñean ez bezala, adinekoek ez bertze adin taldeek garapen positiboa izan dute eta bereziki nabarmena izan da haur eta gazteen erabilerek izan duten goratzea:
|
|
|
Beraz, kasuz kasuko agerpena gainditzearren eta joerak ezagutze aldera,
|
ikus
dezagun 10.000 – 25.000 biztanle tarteko udalerriek (Barañain, Burlata, Lizarra, Zizur Nagusia, Tafalla eta Atarrabiak) izan duten garapena. Taula honetan Berriozar ez dago eta aldiz, Iruñerrikoak ez diren Lizarra eta Tafalla bai.
|
|
|
Berriozar Iruñerriko udalerria da eta han txertatu dugu haren azterketa. Baina
|
ikus
dezagun tamainaren araberako azterketa honek zer ematen duen: oro har hartuta, tipologia honetako udalerriek ere haurren inoizko erabilerarik garaiena eman dute azken neurketan:
|
|
|
Irakurketa zabalagoa hartze aldera,
|
ikus
dezagun zer joera ikusten den 5.000 biztanletik beheitiko tipologiako herrietan. Nafarroan dauden 254 udalerrietatik 2 neurtu dira:
|
|
|
Gurutzatze hori eginda,
|
ikus
daiteke tamaina horretako udalerrietan joera orokorra aski egonkor dagoela. Haurren erabilerak beheiti egin du, bai eta helduena ere bai, baina gazteek ordea, euren erabilera handitu eta inoizko altuena eman dute:
|
|
|
Beraz, mutatis mutandis, herrialde horretan euskararen kale erabileraren ehunekoak eta elebidunen ehunekoak bide paralelo bati jarraitzen zaiotela erran dezakegu, jaisten den bide bat. Hari berean," eraginkortasun indizea" ren kalkulatzea baliagarri litzateke, indize hori" behatutako erabileraren eta neurtutako ezagutzaren ratioa" delarik(
|
ikus
Altuna, Iurrebaso: 127) Errorea!
|
|
|
Lehenik aipa dezagun euskararen transmisioa. Iparraldean herritarren %28k euskara dute beren ama hizkuntza. ezberdintasun handiak badira adinaren arabera. hiru adin talde
|
ikus
ditzagun, 1933, 1964 eta 1986 ingurukoak. Aitona amonen denboran %38k euskara zuten lehen hizkuntza. oraingo gurasoetan %26k eta gazteengan %14k.
|
|
|
Berbarako, elkarren ondoan bizi diren hizkuntza erkidego biren jazokizun bat azaldu nahi dut oraingoan, hau ere adibide batez emanda. Bilboko metroko igogailu baten iragarki hau
|
ikus
dezakegu:
|
|
|
Pilota partida guztietan, lehenengo eta bat, zozketa egiten da nork egin behar duen lehenengo sakea jakiteko; sakea egin behar duenak, berriz, pilota aukeratzen du, eta bera eskaini beste pilotariari, hau da, errestoa egin behar duenari, eta hori gertatzen da tanto guztietan, errestoa egin behar duenak
|
ikus
dezan zelakoa den tanto bakoitza jokatzeko usatzen den pilota. Ez da jendeari begirako keinua, ezpada nork bere aurrean duen aurkariari abantailarik hortik aterako ez diola erakusteko.
|
|
|
Betiere, denbora ez da alferrik igarotzen, eta horrela
|
ikus
dezakegu lehen erabat zilegi eta txalotuak ziren ohiturek gaur egungo munduan ez dutela lekurik; horrela, bada, ahari topekek galdu dute behinola izan zuten gunea. Gaur egun, horrelako kirolek, ikusmira barik, deitora sorrarazten dute.
|
|
2008
|
|
|
Corpus idatzien adibide gisa(
|
ikus
Corpus Survey16) aipa daiteke British National Corpus17 Honek 4000 testu zati ditu, eta denera 100 milioi hitz. Gure inguruan baditugu adibide batzuk (etiketatuak: XX. Mendeko Corpusa18 (4,6 Mhitz), Ereduzko Prosa Gaur19 (9,6 Mhitz) eta ZT20 (8 Mhitz); ez etiketatuak:
|
|
|
Erabilera publikokoak direlako eta aurreko atalean aurkeztu ditugun aplikazioetako oinarri direlako merezi du ekartzea hona analizatzailea morfologikoa eta lematizatzailea. IXA taldeko Demoak orrira joz (ixa.si.ehu.es/Ixa/Demoak), praktikan
|
ikus
dezakegu nolakoa den esaldi bateko hitzen analisi morfologikoa (Alegria et al., 96), eta programa lematizatzaileak nola murrizten dituen gero analisi aukerak.
|
|
|
Hori erraz
|
ikus
dezakegu IXA taldeko Demoak orrira joz. Batetik analizatu morfologikoki ondoko esaldia:
|
|
|
Argi dago analizatzaile morfologikoak hitz bakoitza testuingurua kontuan hartu gabe analizatzen duela(
|
ikus
4 irudia). Itxura hitza aditza ere izan daitekeela dio; hori hitza aditza eta adjektibo ere izan daitekeela; edo ikusi hitza izena.
|
|
|
Orduan gero analizatu esaldi bera lematizatzailearekin. Lematizatzaileak analisi morfologikoa egiten du baina gero hitzaren testuingurua aztertuta hitz bakoitzerako analisi bakarra aukeratzen du(
|
ikus
5 irudia).
|
|
|
Bukatzeko, esan IXA Taldeko Demoak orriaren bidez beste tresna batzuk
|
ikus
daitezkeela martxan: Xuxen zuzentzaile ortografikoa, Eihera entitateen ezagutzailea (pertsonen izenak, tokiak eta erakundeak detektatzen ditu testuan; Aranzabe eta al., 2004) eta Izati sintagma banatzailea (azaleko sintaxia; Alegria et al., 2004)).
|
|
|
Baina horrelako aplikazio guztiak ingelesez erabili ahal badira ere, beste hizkuntzetarako ezin da berdin esan, kuantitatiboki eta kualitatiboki. Ondoko 1 taulan
|
ikus
daiteke zenbat produktu jaso diren zenbait hizkuntzarentzat, hizkuntza teknologiako produktuen berri ematen duten hiru gunetan.
|
|
|
Bigarren taulan
|
ikus
daiteke zenbat itzulpen sistema zeuden Europako hizkuntza ofizialen artean 2005 Argi dago aldea hizkuntzen artekoa. Eta horiek guztiak ofizialak dira:
|
|
|
Noski, morfologia aberatsa duen euskara bezalako hizkuntza baterako kontsulta askoz erosoagoa da lematizazio automatikoa egiten bada, bestela atzizkiren bat duen hitz bat bilatzerakoan ez zen ezer aurkituko. Lematizazioa espainieraz ere lagungarria izaten da; hori
|
ikus
daiteke ondoko irudian, esate baterako, erabiltzaileak cupiéramos hitza aztertu nahi duela. Hitz hori ezin daiteke aurkitu paperezko hiztegi batean, adizki jokatu bat duelako, baina plugin ari esker programak caber aditzaren forma bat dela dakienez, erakutsiko dizkigu caber hitzaren euskarazko ordainak (kabitu, sartu...).
|
|
|
Bestalde, aldez aurretik egindako itzulpen eskuragarrien bolumen handiak asko laguntzen du itzulpen automatikorako hainbat teknika erabiltzen direnean(
|
ikus
teknologiak atala), teknika horiek egindako itzulpenen informazioan oinarritzen diren neurrian. Beraz, berebiziko garrantzia dute itzulpen automatikoko egitasmoak garatzeko orduan itzulpenmemoria edo corpus paralelo deritzen baliabideak.
|
|
|
batetik, aipatu dugun itzulpen profesionala, zabalkundeko itzulpena (dissemination ingelesez) deritzona; eta bestetik, asimilazioa deritzon eta norberarentzat den itzulpena. Bigarren hori itzulpen automatikorik gabe egingo ez litzatekeen itzulpen gisa
|
ikus
liteke.
|
|
|
Aurki, hizketa izango da, beste zenbait modalitate naturalek lagundurik, ordenagailuarekin komunikatzeko era nagusietariko bat. speech). ASR eta TTS dira hizketa teknologien muina, testua prozesatzeko teknologiei datu sarrera eta irteera mintzatua ematen baitiete(
|
ikus
1 irudia). ASR eta TTS teknologiez gainera, makinak interpretatze, ulertzeeta elkarrizketa osagaiak ere behar ditu erabiltzailearekin interakzio bat sortu ahal izateko; hortaz, ezaguera edo jakintza beharrezko ditu makinak.
|
|
|
bitartean, ildo beretik, AnHitz proiektua (http:// www.anhitz.com/) finantzatu du Eusko Jaurlaritzaren Industria Sailak, pertsonen eta gailuen arteko interakzioa eta jakintzaren kudeaketa naturala, intuitiboa eta atsegina izan dadin euskarazko hizkuntza teknologietan ikerketa eta garapena sustatzea helburu duen proiektua(
|
ikus
2 irudia). Hortaz, hizketa teknologiez gain, testua prozesatzeko teknologiak ere hartzen ditu proiektuak bere gain.
|
|
|
Ez hori bakarrik, prozesu osoan zehar egindako aldaketa guztiak gordeta gelditzen dira eta nork eta noiz egin dituen ere ikus daiteke. Horiek horrela, dokumentuaren bertsioak erkatu eta egile ezberdinen aldaketak gorriz eta berdez azaltzen direnez, ikasleek oso garbi
|
ikus
dezakete zer zuten idatzia eta zein izan den irakaslearen zuzenketa. Horrela, ondo egindakoa, akatsak eta hobetzeko arloak, besteak beste, ikus ditzakete.
|
|
|
Horiek horrela, dokumentuaren bertsioak erkatu eta egile ezberdinen aldaketak gorriz eta berdez azaltzen direnez, ikasleek oso garbi ikus dezakete zer zuten idatzia eta zein izan den irakaslearen zuzenketa. Horrela, ondo egindakoa, akatsak eta hobetzeko arloak, besteak beste,
|
ikus
ditzakete. Zuzenketarekin batera, irakasleak atalez ataleko balorazio txantiloia bidaltzen die.
|
|
|
Lehenengo urratsa bi wiki sortzea izaten da eta, hurrengoa, baimenak banatzea. Gela bateko ikasleek wiki batean lan egin dezakete, hau da, bakarrik wiki hori
|
ikus
, edita eta alda dezakete.
|
|
|
Lehenengo urratsa bi wiki sortzea izaten da eta, hurrengoa, baimenak banatzea. Gela bateko ikasleek wiki batean lan egin dezakete, hau da, bakarrik wiki hori
|
ikus
, edita eta alda dezakete. Beste gelakoekin beste horrenbeste egiten da.
|
|
|
Aurretik aipatu dugun eran, wikiek zuzenketak ikusteko aukera ematen dute. Denek
|
ikus
ditzakete irakasleak egindako zuzenketa guztiak eta horiengandik ikasi.
|
|
|
Gune horietan hainbat erabiltzailek orrialdeak sor, edita, ezaba eta eralda ditzake. Ez hori bakarrik, prozesu osoan zehar egindako aldaketa guztiak gordeta gelditzen dira eta nork eta noiz egin dituen ere
|
ikus
daiteke. Horiek horrela, dokumentuaren bertsioak erkatu eta egile ezberdinen aldaketak gorriz eta berdez azaltzen direnez, ikasleek oso garbi ikus dezakete zer zuten idatzia eta zein izan den irakaslearen zuzenketa.
|
|
|
Txepetxen teoria sakonki aztertu gabe, holako lana luzeegi bailizate, esan dezakeguna
|
ikus
dezagun, gure azterketan baliagarri izan daitekeena. Prozesuak hola gauzatzen baldin badira, ohar bat berehala etortzen zaigu.
|
|
|
Hizkuntza politika publikoaren sortzea eta bilakaera euskalgintzaren historiari lotua da Ipar Euskal Herrian. Erramun Baxokek historia horretan parte hartu, aitzindarietatik bat izanez(
|
ikus
bere biografia), eta hori buruz asko idatzi du. Beraz lerroalde hau labur izanen da12 2006ko" Eremu urriko hizkuntzak Europa Batuan" artikuluan, adibidez, Erramunek historia hori laburtzen du eta erakusten du Europako erakundeen hizkuntzei buruzko ideologiak zer eragin zuen eta duen Ipar Euskal Herriko euskalgintzan eta bai ere Frantziako botere publikoetan.
|
|
|
Deixonne legea (1951/01/11) izan zen lehen urratsen oinarria(
|
ikus
III.2). Hori indarrean jartzeko, 1959an, Ikas elkartea sortu zuten euskaltzale batzuek (Haritschelhar, Lafitte, Malharin, Soubelet).
|
|
|
Euskararen alde lan egin behar zuen lehen enplegatua zen Iparraldeko kolektibitate publikoetan. Okzitaniera ere bere eskumenetan bazuen eta lehen urtean Pauen kokatua zen14 Hortik landa, euskara teknikarien kopurua emendatu da Euskararen Erakunde Publikoaren sortzearekin (2004,
|
ikus
V).
|
|
|
Hizkuntza politika publikoaren sortzea eta bilakaera euskalgintzaren historiari lotua da Ipar Euskal Herrian. Erramun Baxokek historia horretan parte hartu, aitzindarietatik bat izanez(
|
ikus
bere biografia), eta hori buruz asko idatzi du. deetako hizkuntzak, bizi publikotik kasik baztertuak izanez, familietan gutxi transmititzen direla. Irakaskuntza eredu hori garatzen da Iparraldean (Seaska elkartearen ikastoletan), baina bere onarpena zalantzan dela esan dezakegu.
|
|
|
Legeriari buruzko lerroalde hau bukatzeko
|
ikus
dezagun pixka bat zein (izan) diren lurraldeetako hizkuntzei buruzko jurisdikzio hori aldatzeko ahaleginak. Jakin behar da 1951eko urtarrilaren 11ko" Tokiko Hizkuntzei eta Dialektoei buruzko" legea, Deixonne legea deitua dena, bakarra dela frantsesetik kanpo Frantziako hizkuntzei osoki emana dena.
|
|
|
Lege horrek" tokiko hizkuntzen eta dialektoen ikastea" baimentzen zuen (1 artikulua). Baina irakaskuntza hori borondatezkoa zen (3 artikulua) eta hori, ordudanik, ez da sekula aldatu(
|
ikus
Coyos, Euskera, 2006: 989).
|
|
|
Euskararen Erakunde Publikoa egitura berriaren hizkuntza politika proiektuan(
|
ikus
beherago, V. atalean) irakaskuntza da programazio zehatz bat duen alor bakarra (2005, Euskararen eta euskarazko irakaskuntza Epe luzeko programazioa). Urtero 4/ 6 irakasle postu berri aurreikusten dituzte lehen mailan (20/ 30 orotara), adibidez.
|
|
|
Frantzian holako legerik ez dugu. Lurraldeetako irakaskuntza borondatezkoa da(
|
ikus
III.2).
|
|
|
89). Legearen arabera euskararen ezagutza beharrezkoa ez dela ikusi dugu gorago; gehiago ere legeak euskarari aitorpenik ez dio ematen(
|
ikus
III). Beraz, babesik gabe, hizkuntzaren geroa norbanakoen nahikarian gelditzen da, bakoitzaren ahaleginetan.
|
|
|
Legearen arabera euskararen ezagutza beharrezkoa ez dela ikusi dugu gorago; gehiago ere legeak euskarari aitorpenik ez dio ematen(
|
ikus
III). Beraz, babesik gabe, hizkuntzaren geroa norbanakoen nahikarian gelditzen da, bakoitzaren ahaleginetan. haur kopuruaren emendatzea, botere publikoen jarrera berria26), badirudi" hizkuntzaren nahi"," motibapen" horiek ez direla behar bezain eraginkorrak izango euskararen egoera aldatzeko.
|
|
|
Dirulaguntzaren gehiengoa 2001az geroztik Euskal Herriko Hitzarmen bereziaren bidez lagunduak ziren elkarte eta erakundeei doakie. Egia da EEP ren proiektua elkarteek ideki dituzten hizkuntza politika eremuetan oinarritzen dela(
|
ikus
gorago II). EEP k, haurtzaindegi elebidun edo euskaradunak izan ezik, ez dio hizkuntzari beste gizarte erabileremurik eskaintzen.
|
|
|
Halaber, egitasmo desberdinak gauzatuak diren ala ez ebaluaketaneurgailurik ez da. Halere, irakaskuntzaren kasuan, berriz,
|
ikus
dugu tresna sortzeko nahikeria dutela. Era orokor batean, proiektuak hizkuntza politika eremu asko kontuan hartzen ditu, baina azaleko eran.
|
|
|
Esan dugun dena kontuan hartuz, egitura publiko berri hori eta bere hizkuntza politika proiektua urrats beharrezko eta garrantzitsuak direla agertzen zaigu, baina aldi berean nahikoak ez direla oraino" hizkuntzaren aldaketaren alderantzikatzeko"(
|
ikus
I.3). Ikusiz zein den frantsesaren eta euskararen arteko desoreka Ipar Euskal Herrian, badirudi hizkuntza politika proiektua ez dadila behar bezain eraginkorra izango euskararen egoera zinez aldatzeko.
|
|
|
Piramidea 2 eta 29 urte bitarteko seme alaben adinaren eta sexuaren arabera lantzean (2 irudia), zenbait diferentzia
|
ikus
ditzakegu zenbaki absolututan, gizonezkoen kopurua emakumeena baino handiagoa delako. Baina portzentajeen balioei begiratzen badiegu lehen hizkuntzaren banaketari dagokionez adin talde desberdinetan ere sexuak ez du aldaketa adierazgarririk eragiten, adin talde bakoitzaren barruan, bi sexuentzat lehen hizkuntzaren portzentajea antzekoa delako.
|
|
|
talde batek bere patuan eta beste taldeen patuan duen kontrol maila. Hizkuntza talde batek garai bereko beste hizkuntza talde batzuen aldean duen botere sozial gisa
|
ikus
daiteke (Sachdev eta Bourhis, 2001, 2005). Kontrol instituzionala, berriz, hauxe da:
|
|
|
2 irudian
|
ikus
daitekeen moduan, gizarte zibilaren barruan babes instituzionalari eusteko edota hura areagotzeko proiektu soziopolitikoak definitzeko ere erabil dezakete hizkuntza gutxiengoek kultura autonomiaren eredua. Eredua eremu mugatuan aplika daiteke hizkuntza komunitate jakin batetarako edota, eremu zabalagoan, estatu eleaniztun jakin batetarako.
|
|
|
Kultura autonomia neurtzeko, bestalde, komunitate batek testuinguru soziopolitiko batean zer nolako autogobernua duen ere ikusi behar da, taldearen barruan zer hurbiltasun sozial dagoen eta taldeak zer legitimitate ideologiko duen kontuan hartuta. 2 irudian
|
ikus
daitekeen moduan, kontrol instituzionalak, hurbiltasun sozialak eta legitimitate ideologikoak elkarri eragiten diote, bai eta identitate kolektiboari ere, eta horrek kultura autonomia orokorra indartu edo ahuldu dezake. Elkarreragin horiek hobeto ulertzeko, osagai bakoitza definituko dugu orain.
|
|
|
hau da, aukera gehiago dituzte zenbait taldez osatutako eremu jakin baten barruan hizkuntza talde berezitu gisa desagertzeko azkenean. 1 irudian
|
ikus
daitekeen moduan, gizarte— eta egitura aldagaien hiru dimentsio zabalek dute eragina hizkuntza komunitateen bizindarrean: demografiak, babes instituzionalak eta estatusak (Bourhis, 1979, Bourhis eta Barrette, 2006).
|
|
|
3 irudian
|
ikus
daitekeen moduan, Bourhisek (2001a) estatuek edo eskualdeek gutxiengoaren hizkuntzaren taldeekiko hartzen dituzten hizkuntza politiken joera ideologikoen continuum bat egitea proposatu zuen. Joera ideologikoak zenbait eratakoak izan daitezke; continuum ideologikoaren mutur batean pluralismoaren ideologia topa dezakegu eta continuumaren beste muturrean ideologia" etnizista" (Bourhis eta beste batzuk, 2007).
|
|
|
2 irudian
|
ikus
daitekeen moduan, kontrol instituzionalaren eta legitimitate ideologikoaren arteko elkarreraginak ere interesgarriak dira. KomuHurbiltasun soziala sendoa bada, taldearen erakunde kultural eta sozialetan komunitateak parte hartze handiagoa izango du.
|
|
|
2 irudian
|
ikus
daitekeen moduan, legitimitate ideologiko osagaiak eta hurbiltasun sozial osagaiak ere eragiten diote elkarri. Adibidez, komunitateko kideak beren erakundeengandik fisikoki hurbil bizi direnean, eta komunitate bizitzan parte hartze aktiboa dutenean, errazago justifika dezakete gobernu programak eta —zerbitzuak behar dituztela.
|
|
|
Aldi berean, taldeko kideek estatuaren babes aktiboa eta hizkuntza eskubideak baldin badituzte, gizartean legitimitatea dutela nabarituko dute, eta pertzepzio horrek, identitate kolektiboan eragin dezake. Adibidez, taldearen hizkuntza paisaia linguistikoan
|
ikus
daitekeenean, hizkuntzagutxiengoek era positiboagoan ikusi ohi izaten dute beren talde bizindarra (Landry eta Bourhis, 1997). Komunitateko kideek erakunde pribatuen portaera eta jarrera linguistikoetan ere izan dezakete eragina, gutxiengoaren hizkuntzan ematen diren zerbitzuak eskatzen dituztenean.
|
|
|
4a irudian
|
ikus
daitekeen moduan, bi dimentsioko espazioa antolatu dugu, ardatz bertikal batez eta ardatz horizontal batez osatua. Ardatz bertikalak demografia bizindarra adierazten du:
|
|
|
4a irudian
|
ikus
dezakegunez, 1 koadrantearekin hasiz gero erlojuaren orratzen noranzkoan, lehendabizi aurki dezakegun hizkuntzagutxiengoaren kasua katalanarena da, Espainian. Gauza jakina da katalanak demografia bizindar eta babes instituzional handia dituela Katalunian.
|
|
|
3 koadrantean
|
ikus
daitekeen moduan, arriskuan dauden hizkuntza taldeek, demografia bizindar baxua badute, askotan zailtasunak izaten dituzte hizkuntza gehiengo menderatzailea konbentzitzeko hizkuntza gutxiengoei babes instituzionala eman diezaien. Hortaz, nahiz eta gutxiengoaren taldea asko mobilizatu talde menderatzaileko erabakihartzaileak konbentzitzeko eta babes instituzionalean aurrerapenak egiteko, finkatuta dauden hizkuntza politika asimilazionistek entzungor egin diezaiekete ahalegin horiei nahi izanez gero, eta azkenean gutxiengoaren hizkuntzaren aldeko aktibismo hori poliziaren bidez zapaldu dezakete.
|
|
|
Hizkuntza lege batzuek, esaterako, 101 legeak, gehiengo frankofonoari kontrol instituzionala bermatu diote; hortaz, esan daiteke gehiengo frankofonoak babes instituzional osoa duela probintziako administrazio publikoan, hezkuntzan, osasun— eta gizarte zerbitzuetan, botere judizialean eta negozio eta jarduera komertzialetan (Bourhis, 2001b; Bourhis eta Lepicq, 2004). 101 legearen arrakasta argi
|
ikus
daiteke zenbait datutan. Adibidez, probintziako biztanleen %93, 6k zekien frantsesa 1991ko erroldan, eta 2006ko erroldan, berriz, ehuneko hori %95, 5era igo zen.
|
|
|
Horrez gain, hizkuntza suspertzea helburu duten hizkuntza plangintzarako jarduerak gidatzeko ere erabil daiteke kultura autonomiaren eredua (Landry, Deveau eta Allard, 2006b). 2 irudian
|
ikus
daitekeen moduan, aldagai ugari hartu behar dira kontuan kultura autonomiaren prozesua aurrera eramateko. Ez da nahikoa hizkuntza eskubideak lortzea (Bourhis, 2003b).
|
|
|
33 euskarazko ziberkomunikabidek foroak dituzte; hiruk chat bat dute; 16k elkarrizketa interaktiboak dituzte; batek ere ez eztabaida talderik. Hurrengo irudietan
|
ikus
daitekeenez, baliabide bakoitza eskaintzen duten komunikabideak konparatu ditugu, eta horrela argi ageri da euskarazko ziberkomunikabideetan elkarreragina baxua dela. Figura honetan barra luzeetan agertzen da baliabide hau erabiltzen ez duten komunikabide kopurua, Euskalkomunikabideaketa ziberkomunikabideetan euskararen erabilera – Javier D� az Noci
|
|
|
Goiena.net, esaterako. Ziberkomunikabide honen barietate nagusi nagusia euskara batua da, Deba Goieneko tokian tokiko komunikabide idatzi eta
|
ikus
entzunezkoetatik baldin badator ere. Jatorrizko komunikabide askok hango bizkaieraren (edo, nahiago bada ere, hizkuntz kontzeptuak eta administratiboak ez nahastearren, Deba Goiena Gipuzkoa baita, Mendebaldeko barietatea) formak erabiltzen zituzten.
|
|
|
Oso mugimendu gipuzkoarra da, bide batez esanda. Goiena.net, Deba Goienako tokian tokiko komunikabide inprimatu edo
|
ikus
entzunezko batzuetan oinarritutako webgunea ere oso garrantzitsua da. Euskarazko komunikabide gehienak errebistak dira, magazineak. Gehienak, tokian tokikoak.
|
|
|
Grafiko honetan
|
ikus
daitekeenez, Euskal Herri osorako aldizkariak nagusi dira: Berria egunkaria eta Argia astekaria dira zabalkunde gehien dutenak, dudarik gabe.
|
|
|
Komunikabide guztiak kontuan hartuta, idatziak zein
|
ikus
entzunezkoak, euskararen erabilera ere minoritarioa da. Telebista da Euskal Herriko biztanleriak gehien kontsultatzen duen komunikabidea; %85ak aitortzen du egunero ikusten duela.
|
|
|
Beste euskarri bat duten ziberkomunikabideak: %77 beste komunikabide (idatzi zein
|
ikus
entzunezko) batetik dator. Iturria:
|
|
|
Hala eta guztiz ere, azken bolada honetako eskasiak ere mantentzen dira:
|
ikus
entzunezko komunikabide nagusiek oso denbora gutxi, de ezer ez, ematen diote euskarari. Ezta deskonexio territorialetan.
|
|
|
Kontsumoa zatitu eta pertsonalizatu egingo da. Audientzia erraldoiek birrintze aldera egingo dute,
|
ikus
entzule multzo txiki eta definituak agertuz.
|
|
|
Ezagutza, erabilera eta euskaren pertzepzioa aldatu egin dira, eta aldaketa horren lekuko eta eragile izan da, hezkuntza sistema eta mugimendu sozialekin batera, telebista. Aldaketa horien nolakoak hemendik aurrerako telebista baldintzatuko duelakoan,
|
ikus
ditzagun zertan diren.
|
|
|
Batzuk zein besteak euskarazko telebista ulertzeko gai direla aintzat hartuz gero, irauli egin dira portzentajeak: ETB sortu zenean populazioaren %64k ezin zuen euskarazko emanaldirik ulertu, gaur egun %45 litzateke kopuru hori, 1 taulan
|
ikus
daitekeenez:
|
|
|
Planteatzen duguna, hartara, ez da ETB1en eta aurki emititzen hasiko den ETB3n gaztelera lagungarri gisa sartzea, baizik eta ETB2 eta ETB4 (zein etorkizunean sor daitezkeen beste kanalak, interneten bidezko euskarriak zein irratiak) ere euskararen normalkuntzari begira jartzea, pausoz pauso. Hedabide hauek duten ikustekotasunean (irudiak, grafismoa, gainprimaketak...) oinarritu euskara modu goxoan txertatzeko, ulermen maila baxua edota ohiturarik ez duten
|
ikus
entzuleak erakargarriz. b) Digitalizazioak irekitzen dituen aukerak baliatu: kanalen kopurua handituz, euskarrien arteko sinbiosiak sortuz eta azpititulaketa eta emisio dualak erabiliz.
|
|
|
Euskararen susperkuntzarekin arduratutako beste erakunde (eskola, helduen euskalduntzea, e.a.) eta antolakundeekin (herri erakundeak) orain arte garatu ez den elkarlana bultzatuz, hirugarrenik. Horrekin batera, orain arte umeentzat arrakastaz erabili izan diren
|
ikus
entzule kluben kontzeptua zabaldu eta komunitate birtualak eta foroak adin eta interes-gune desberdinetara zabaldu, sarearen aukerak baliatuz.
|
|
|
Zeregin horretan, EITBk, Euskal Herriko
|
ikus
entzunezko panoraman eragile nagusiena den heinean, erantzukizun handia duen arren, beharrezkoa ikusten da ikus entzunezkoen sistema osoa arautuko duen erakunde publikoa sortzea, lehenago aipatu dugu CSA edota Kataluniakoaren tankeran.
|
|
|
Zeregin horretan, EITBk, Euskal Herriko ikus entzunezko panoraman eragile nagusiena den heinean, erantzukizun handia duen arren, beharrezkoa ikusten da
|
ikus
entzunezkoen sistema osoa arautuko duen erakunde publikoa sortzea, lehenago aipatu dugu CSA edota Kataluniakoaren tankeran.
|
|
|
Estatu frantziarrean, 1989an, CSA (Conseil Supérieur de l’Audiovisuel) sortu bazen ere, espainiarrean ez da inoiz egon
|
ikus
entzunezko panorama orokorra arautuko duen erakunderik, eta beraz, ez da martxan jarri telebista kateen (izan estatu mailakoak, autonomikoak ala tokikoak) helburuak, finantziazioa, kudeaketa eta edukiei buruzko irizpideak markatuko eta berauek bete izanaren jarraipena egingo duenik.
|
|
|
Bi mundu horien arteko mugak desagerraraziko ditu eta igorle gisa aritzen den kanal bat eta milaka hartzaileen arteko norabide bakarreko harremana hautsi egingo du. Telebista izendatzen dugun hori, aldatuz joan da eta are eta gehiago aldatuko da, epe laburrean, eskaerapeko
|
ikus
entzunezko zerbitzuen erabilera normaldu, ordenagailu, telefono mugikor zein bestelako kontsumo plataformak zabaldu eta etxeetan iturri desberdineko edukien kudeaketa
|
|
|
Bestalde, eta pantailaren alde honetako hartzaileari erreparatuta, azpimarratzekoa da digitalizazioak
|
ikus
entzunezko medio honen kontsumoan ere izango duela eragina. Oraintsu arte, nagusi izan da orotariko programazioa zuen telebista taldean ikusteko ohitura; baina digitalizazioaren eskutik etorriko diren gaikako kanalak telebista ikusteko euskarri fisikoen ugaritzearekin bateranork bere edukiak aukeratzeko bidea irekitzen ari dira, bakarkako kontsumoranzko joera indartuz.
|
|
|
Kontsumoa zatitu eta pertsonalizatu egingo da. Audientzia erraldoiek birrintze aldera egingo dute,
|
ikus
entzule multzo txiki eta definituak agertuz. Jendartearen baitako ikus entzule tarte soziodemografiko perfilatuak nagusituko dira, bakarkako kontsumoa handituko delarik.
|
|
|
Audientzia erraldoiek birrintze aldera egingo dute, ikus entzule multzo txiki eta definituak agertuz. Jendartearen baitako
|
ikus
entzule tarte soziodemografiko perfilatuak nagusituko dira, bakarkako kontsumoa handituko delarik.
|
|
|
Lehenengo eginkizuna (parte hartze politikoa), aipatu dugun Autonomi Erkidegoko erakundetzearen eskutik ulertu behar dugu. Bigarrena berriz, euskarazko
|
ikus
entzunezko komunikabideen aldeko aldarrikapenari lotuta. Bestalde, lege honek berak dioenez, Eusko Jaurlaritzaren menpeko komunikabideek, euskararen erabilera erabakitzean, helburutzat izango dute Erkidego Autonomoko irrati eta telebistaren panorama globalaren barneko hizkuntzen oreka bilatzea.
|
|
|
Badirudi egunkari digitalek baztertu egin dutela inprimatutako kazetek eskaintzen duten eredua, eta horren ordez lengoaia propio baten bila dabiltzala. Oraindik oso laster da jakiteko norantz joko duten, baina argi dago
|
ikus
entzunezkoen eragina nabarmena dela, nahiz eta soinua eta irudi mugikorrak oraindik gutxik erabiltzen dituzten.
|
|
|
Horixe da, hain zuzen ere, beste datu interesgarri bat, bi arrazoirengatik: bata, benetako egoera eta indarren banaketa nolakoa den zinez
|
ikus
daitekeelako neurri handi batean, eta bestea, Interneti buruzko apustu eskasa eta beldurtia euskal erakundeen aldetik. Salbuespen batzuekin:
|
|
|
Euskarazko hedabideen sektorean, era askotako komunikabideak daude: handiak, txikiak, nazionalak, lokalak, publikoak, pribatuak, idatziak,
|
ikus
entzunezkoak, digitalak...
|
|
|
Eskariaren arazoak islatzen dituzten beste zenbait datu ere badaude ikerketa hauetan. Esate baterako, Eusko Jaurlaritzaren Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak egin duen ikerketan
|
ikus
daiteke euskal hedabideak kontsumitzen dituztenen artean ere islatzen dela euskararen hizkuntza erkidegoaren ahulezia (ikus 6 Grafikoa). Adibidez, Berria irakurtzen dutenen artean %46ak erantzun du errazago irakurtzen duela gaztelaniaz (HPS, 14).
|
|
|
Eskariaren arazoak islatzen dituzten beste zenbait datu ere badaude ikerketa hauetan. Esate baterako, Eusko Jaurlaritzaren Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak egin duen ikerketan ikus daiteke euskal hedabideak kontsumitzen dituztenen artean ere islatzen dela euskararen hizkuntza erkidegoaren ahulezia(
|
ikus
6 Grafikoa). Adibidez, Berria irakurtzen dutenen artean %46ak erantzun du errazago irakurtzen duela gaztelaniaz (HPS, 14).
|
|
|
Baina idatzizkoak ez diren euskal hedabideen datuei erreparatzen badiegu,
|
ikus
genezake gaztelaniaz irakurtzeko erraztasun handiagoa dutenen kopurua are handiagoa dela: Euskadi Irratiaren kontsumitzaileen %66ak erantzun du gaztelaniaz errazago irakurtzen duela (HPS 46), eta ETB1 kontsumitzen dutenen artean ere %66ak erantzun du hori (HPS 59).
|
|
|
Bestalde, ETB1en eskaintza arazoa Ikerfel en eta Eusko Jaurlaritzaren HPS ren ikerketetan
|
ikus
dezakegu. HPS ren ikerketan ikus daiteke
|
|
|
Bestalde, ETB1en eskaintza arazoa Ikerfel en eta Eusko Jaurlaritzaren HPS ren ikerketetan ikus dezakegu. HPS ren ikerketan
|
ikus
daiteke
|
|
|
Eusko Jaurlaritzaren Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak egin duen ikerketan
|
ikus
daiteke euskal hedabideak kontsumitzen dituztenen artean ere islatzen dela euskararen hizkuntza erkidegoaren ahulezia (ikus 6 Grafikoa).
|
|
|
Eusko Jaurlaritzaren Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak egin duen ikerketan ikus daiteke euskal hedabideak kontsumitzen dituztenen artean ere islatzen dela euskararen hizkuntza erkidegoaren ahulezia(
|
ikus
6 Grafikoa).
|
|
|
Adibidez, Berria irakurtzen dutenen artean %46ak erantzun du errazago irakurtzen duela gaztelaniaz (HPS, 14). Kopuru hori handiagoa da Hitza irakurtzen dutenen artean, %55 hain zuzen (HPS, 15). telebistaren
|
ikus
entzuleen adinari dagokionez, kontsumitzaileak oso gazteak edo oso helduak direla (HPS, 66 or). Ikerfel en analisi kualitatiboetan, berriz, nabarmendu egiten da ETB1ek soilik publiko oso zehatz batentzako eskaintza duela.
|
|
|
Ikerfel en analisi kualitatiboetan, berriz, nabarmendu egiten da ETB1ek soilik publiko oso zehatz batentzako eskaintza duela. Analisi kuantitatiboetan ere
|
ikus
daiteke elkarrizketatutakoen artean kopuru adierazgarri baten iritziz ETB1ek saioen aniztasunean gabezia esanguratsuak dituela (Ikerfel, 169 or.). Ondorioz, ikerketa kualitatiboan ikus daitekeenez, ETB1 kanalari egiten zaion eskaera nagusia eskaintzen dituen edukien aniztasuna zabaltzea da (Ikerfel, 190).
|
|
|
Ikerfel en analisi kualitatiboetan, berriz, nabarmendu egiten da ETB1ek soilik publiko oso zehatz batentzako eskaintza duela. Analisi kuantitatiboetan ere ikus daiteke elkarrizketatutakoen artean kopuru adierazgarri baten iritziz ETB1ek saioen aniztasunean gabezia esanguratsuak dituela (Ikerfel, 169 or.). Ondorioz, ikerketa kualitatiboan
|
ikus
daitekeenez, ETB1 kanalari egiten zaion eskaera nagusia eskaintzen dituen edukien aniztasuna zabaltzea da (Ikerfel, 190).
|