2000
|
|
Poemotan aurki daitezke aurreko liburuetako zenbait irudi eta tematika: heroia eta haren heriotza, exilioa, marinel zaharra, itxaropena eta errebeldia, etorkizuneko
|
herri
proiektua, haurtzaroaren eta iraganeko euskal herriaren oroimena... Baina tematika berrien artean maitasuna eta lirikotasuna baloratzen dituzte kritikoek.
|
|
Bestalde sustraiak Miranderengan dituen hizkera poetiko interesgarri horrek" modernismoak sorturiko hizkera bat" dela esaten du, baina era berean Mirandez gain," Zuberoako
|
herri
kantetan agertzen denak osatzen dute hizkera poetiko honen tonua." (Lurra eta Luma, 73 or.) Hiru alderdi bereizten ditu hizkera horren baitan:
|
|
Hartara, bi maitaleen arteko istorioaz gain, garai bateko egoera sozial eta politikoaren alderdi bat ere islatuko da liburuan. Sinesgarritasuna eta egiantzekotasuna irudikatzeko asmoz, noski, gertaera guztiak
|
herri
ezagunetan kokatu ditu: besteak beste, Zumaia, Donostia, Bilbo aipatzen dira.
|
|
Oro har, garapen kronologikoaren arabera harilkatzen dira eleberriko gertakizunak, atzera egite gutxi batzuk besterik ez daude-eta. Bizkaiko
|
herri
txiki batean kokatzen da narrazioa, haatik, ez du honen deskribapenik eskaintzen, ez aipamen berezirik. Kontakizunean zehar aipatzen diren beste herriak ere Bizkaian kokatzen dira:
|
|
Hasierako mendeku hori dela-eta, protagonistak ihes egin du, eta
|
herri
ezberdinetan bizitzen egon ondoren, Urduñan ezkondu eta seme alabak izango ditu. Dirua eskuratzeko, merkataritzan lanean hasiko da bere bi lagunekin, Tomas eta Ferminekin.
|
|
Izan ere, trena eta tren geltokiaren inguruan mugituko dira pertsonaiak eta azken batean, honek emango dio bizitasuna Izurkiz herriari. Trenak eta trenbideak haustura bat dakarte
|
herri
honen bizimoduan. Baina, bada ipuinotako pertsonaiengan haustura aipagarria dakarren beste gertaera bat ere:
|
|
Hau da, bi narrazio hauek ez dira leku jakin batean kokatzen. Hiri edo
|
herri
konkretu batzuen izenak aipatzen diren arren (Bartzelona,...), desiraren inguruko gorabehera nagusienak non gertatzen diren ez da zehazten. Izan ere, lerindarrak" desioen hiria guztiok bizi garen hiria" dela diosku, (Elizondo, Edurne:
|
|
Beraz, honako bi plano hauek bereiz daitezke eleberri honetan: batetik,
|
herri
ustez ezagun batera iritsi den bidaztiaren planoa: honen berri narratzaile estradiegetikoak emango digu; bestetik, bidazti horrek irakurtzen duen egunkaria dugu, eta honetan, noski, lehen pertsonako narratzaile autodiegetikoa mintzatzen da.
|
|
Hala ere, aipu hauek guztiek narrazioa girotzeko baliagarriak diren arren, ez dute istorioaren nondik norakoa bideratzen, izan ere, istorio bera beste lekuren batean ere irudika baikenezake. Ondorioz, istorioa idazteko garaian, errealismoa aukeratu duen arren, ez du istorioa
|
herri
jakin batean kokatzen, kronotopo indeterminatua baitarabil. Egiten dituen aipamenen arabera, Donostiatik gertu dagoen herri bat izan daitekeela iradoki egiten zaigu.
|
|
Ondorioz, istorioa idazteko garaian, errealismoa aukeratu duen arren, ez du istorioa herri jakin batean kokatzen, kronotopo indeterminatua baitarabil. Egiten dituen aipamenen arabera, Donostiatik gertu dagoen
|
herri
bat izan daitekeela iradoki egiten zaigu.
|
|
Gerra zibila amaitu eta 15 urtera, 1952ko negu hotzeko gau elurtsu batean, Bizkaiko kostaldeko
|
herri
batean, maki batek aspaldiko lagun eta adiskide duen kapitain baten etxeko atea jotzen du, eleberri honetan jasotako fikziozko gertaerei hasiera emanez. Gerran parte hartu ez bazuen ere, makien gora-beheretan nahastuko da aurrerantzean Onofre kapitaina eta, jende eta kontu berrien ezagupidea emateaz gain, bere burua hobeto ezagutzen eta ulertzen ere lagunduko dio berak nahi izan gabe egindako lotura horrek, nahiz eta bere buruaren ezagutzak ez duen, jakina, pertsonaia baikor bihurtuko.
|
|
Bere berezkoak ditu askatasun eta justizia egarria ezagumen gutxikoa bada ere, XVI. mendeak ekarri zuen mundu eraberrituan jakintzak eta sineskeriak, handikien asmoak eta
|
herri
xehearen eguneroko epopeiak tupust egiten dute Bizkaiko kostaldean. (Hitzak eta ideiak 3)
|
|
Bestalde, garai hartako egoera islatu nahian" boterearen amarauna ongi asko definituta dago (Erregea, Jauntxoak, Prebostea, Lehorreko alkatea, Ustrumana, Inkisizioaren komisarioa, Maiordomoa,
|
herri
xehea...), hala nola jokabide eta portaera guztien logika." (Egia, Lutxo: Deia)
|
|
Gipuzkoatik gertu kokatutako
|
herri
nafar batean bizi zen giroa ere isladatzen du eleberriak. (Egunkaria II)
|
|
Urtuella eta Udarbe. " hurbil, Bizkaian daudelako biak; urrun, etengabeko aldakuntzek bien arteko zubi iragangaitza eraikiz joango delako." (Egan 48) Honela,
|
herri
bakoitzaren egoera zerbaiten adierazle litzateke: " Udarbe dugu tradizioa eta euskaltasuna adierazten dituen nekazal herria.
|
|
" Udarbe dugu tradizioa eta euskaltasuna adierazten dituen nekazal herria. Urtuellaren ardatza, berriz, meatzean dago, industrializazioan eta baita ideia berrietan ere." (Egan 48) Antza denez, gertu dauden bi
|
herri
hauen arteko urruntasuna deskribatzeko asmoz, bi mundu erabat ezberdin deskribatu dizkigu.
|
|
Bestalde, nahiz eta denbora tarte jakin bat kontatzen zaigun, diakronia puskatzen du, linealtasun eza nagusituz. Honela,
|
herri
batetik bestera salto egingo du atal batetik bestera, baina, denboraren jarraipenari begiratu gabe:
|
|
Gizarte arazoak ere isladatzen dira, hots, gizarte mailaketa horretan dagoen ierarkia:
|
herri
xumea, azienda handiko nagusiak, erretorea, tratalaria, albaitaria..., eta, batez ere, erlijioaren alde magikoa. (Egan 51)
|
|
Bestetik, lekuak ere zehaztasunez azaltzen dira. Gainera, atal bakoitzaren izenburua
|
herri
baten izena da. Hain zuzen ere, atal bakoitzaren hasieran bertan kontatuko dena non kokatu behar den hasieratik zehazten digu, bidaia fisikoaren adierazgarri.
|
2001
|
|
Errealitatean bazen literatur gai horren adibide garbirik: bikiak betidanik izan dira
|
herri
ipuingintzan antzaren eta izaeraren arteko zubi. Geroago etorri ziren egilearen aurka errebelatzen diren pertsonaiak edo, beranduago, pantailetatik ihes egiten duten heroiak, edo komikietako orrialdeetatik joan eta munduan bizitzen hasi diren pertsonaiak.
|
|
lurra eta itsasoa. Hiru hiri,
|
herri
bi, bostak, baina, literaturaren barne eginiko bidaia, espazioa ezin baita letratik urrundu eta banandu: Paris eta Boris Vian, Paris eta Mirande, Grezia eta Seferis, Elitis, eta Kavafis; Lisboa eta Pessoa; Irlanda eta Dylan Thomas, Yeats, eta Irlandako aho tradizioa eta gerrate ondoren bukaera tristea; Praga eta Holan, Praga eta Kafka, Praga, Praga...
|
|
irakurketa literarioek sortu dutena. Álvarez-en Museo de cera eta" berrogei Izen sonetoa egiteko", T. S. Eliot eta" Apirilari gorazarrea", Mirande eta hizkuntzaren sorketa, Kavafis, Pessoa zein Hola ren oihartzunak sakabanaturik nonahi, Dylan Thomas, Yeats eta Irlandako
|
herri
poesia agerian utziak. Batzuetan Sarrionandiaren poemak aldakiak dira, beste batzuetan, oihartzunez sortuak, oihartzunok ironikoak direlarik, eta alditan eta alditan benetakoak.
|
|
Jarraipen zehatz hau ulergarria da idazle gazte batengan, nahiz eta, edozeinek onartu beharrekoa baita, Sarrionandiak nahiko umatua agertzen duen bere idaztankera: joera narratiboa, pilaketen teknika eta Mirande eta Iparraldeko
|
herri
lirikaren artean agertzen den lexiko eta tonu poetiko baten bidez osatua.
|
|
Biak datoz bat bidaiaren izpiritualtasuna adierazten. Coleridge ren marinelaren antzera jakingo du Sarrionandiaren pertsonaiak zein garrantzizkoa den toki bateko,
|
herri
bateko, sorterriko izatea. Nahiz eta, hori jakinik berriro joatera behartuta egon.
|
|
Euskal literaturaren historiari begirada txikia botaz gero, bat batean konturatuko gara ez dela Atxaga irudia erabiltzen duen lehen euskal idazlea. Prozedura ezaguna da eta
|
herri
lirikan aurki dezakegu neke handirik gabe. Beharbada, ez da, neurri berean, irudi abangoardista erabiltzen lehena.
|
|
Tonuak ez du goraipamenik, noblezia desagertu da, bazterretako
|
herri
ahaztuak hartzen du testuan nagusitasuna eta norabidea. Estetizismoaren aurka egiten den borrokan jende xehearen dramatikotasunak hartzen du lehentasuna.
|
|
Ez da, noski, adibide bakarra. Irakurlea testura hurbiltzeko zukako erabilera hau ezaguna da
|
herri
lirikan, eta batez ere XVIII. mendeko lirika izenarekin ezagutzen den aho lirikako erabilpen argia da, eta zalantzarik gabe, hemendik harturiko espresabidea da.
|
2002
|
|
Eleberriko Azkue Sariaren irabazlea, Hiru argitaletxearen datuen arabera, 1993ko Durangoko Azokan gehien saldu zen eleberria izan zen. Liburuak azken urteetako historia zati baten argazkia egiten du; gertakizunak 1952an kokatzen dira, Bizkaiko kostaldeko
|
herri
batean (autorearen jaioterrian, Mundakan) trenbidea egiten ari ziren bitartean. Trenbideak herri osoaren paisaia zeharkatzen du, eta preso errepublikarrak ari dira burdinbidean lanean.
|
|
Liburuak azken urteetako historia zati baten argazkia egiten du; gertakizunak 1952an kokatzen dira, Bizkaiko kostaldeko herri batean (autorearen jaioterrian, Mundakan) trenbidea egiten ari ziren bitartean. Trenbideak
|
herri
osoaren paisaia zeharkatzen du, eta preso errepublikarrak ari dira burdinbidean lanean. Lan horien inguruan sortzen diren adiskidetasunen eta gertakarien kontakizunaz gain, bigarren plano narratiboa ere agertzen du eleberriak, bere adiskide Onofre kapitainaren etxean bat batean agertzen den makiseko gerrillariarena, hain zuzen.
|
|
Autorearen azken eleberria, Baleen berbaroa (Txalaparta, 1998) [itz.: Voces de ballena, Txalaparta, 1999] thriller historikoa da, XVI. mendean kokatua euskal kostaldeko
|
herri
batean. Behin batean, balea bat agertzen da Mundakako itsasertz aurrean, eta bertako bizitza baketsua aztoratzen du.
|
|
Hizkuntza zuzen eta laua, elkarrizketa biziak, edo bigarren pertsona narratiboaren erabilera genituzke eleberriaren baliabide estilistikoak. Euskal gizartearen irudi eta erretratu izan daitekeen honetan, gatazka politikoa, baserriko bizimoduaren gainbehera,
|
herri
txikietako bizimodua... azaleratuz doaz, eta jarrera politiko desberdinen arteko amildegia begitantzen. Edonola ere, tesi nobela izan gabe (eleberriaren amaiera irekia, protagonista nagusiaren bakardea begitantzen digun bigarren pertsona narratiboa,...), ezin ukatuzkoa da testuaren alderdi ideologikoaren esplizitazioa:
|
|
Egilearen hirugarren eleberriak, Gure barrioa 1975 izenburu duenak (Elkarlanean, 1998), data zehatza du: 1975eko uda,
|
herri
industrial bateko auzunean. Lehenengo pertsona plurala erabiliz, 11 urteko haur baten ikuspegitik kontatzen dira gertakizunak.
|
|
Horregatik, oroipen positiboek, Sabinoren ahotan jarriak euskal
|
herri
kantuen bidez, Obabara eramaten dute (baita W. Wordsworthek Gernikako arbolari eskainitako poemak ere), eta oroipen positibo haiek dira protagonistaren gogo atsekabetuan baretasun pixka bat jartzen duten bakarrak.
|
|
Garai hartan, eta argitaletxe berrien babesean, euskal eleberrigintza modernoa anizten eta generoak hedatzen joan ziren. Alde batetik, eleberri sozialetik hurbil zeuden eleberriak argitaratu ziren, prosa erraz eta
|
herri
hizkeran idatziak eta birtuosismo formaletatik ihes egiten zutenak.
|
|
Baina, gainera, bilduma honetan agertu zen estreinako aldiz Urturi herria, Ajea du Urturik bere eleberriaren muinean egongo zen topos narratiboa. Uholde baten ondoren
|
herri
horretan (Euskal Herriaren sinbolo argia) gertatutako erreakzioak kontatzen ditu eleberri horrek. Herria eleberriko pertsonaia kolektiboa da (ik.
|
|
Erreferente literario eta tematiko berak agertzen dira Zabalaren lehen bi eleberrietan ere. Zigarrokin ziztrin baten azken keak (Elkar, 1985) eleberri epistolar nahiko originala da, eta bertan Iverst irudizko
|
herri
bateko biztanle batek gutunak igortzen dizkio Marc Outryve izeneko ezezagun bati. Gutun bidezko harreman honek bi fase ditu:
|
|
Haren ekarri literarioak askotarikoak dira: haur eta gazte literaturako liburuetatik hasi, genero horretan modernitatearen aitzindaritzat hartu direnak (batez ere Tristeak kontsolatzeko makina [Erein, 1981] edo Lehorreko koadernoa [Alberdania, 1998]), eta atsotitz, mito edo
|
herri
kanten glosa bilduma bikainetara, Letrak kalekantoitik lanera (Alberdania, 1996), esaterako. Ondoren aipatuko ditugun sariez gain, PEN Club galiziarrak emandako" Rosalía de Castro" saria (2000) eta Rikardo Arregi Kazetaritza Saria (1995) gogoratu genituzke.
|
|
Honako izenburu hauek osatzen dute bilduma: Piztiaren izena (Alberdania, 1995) ipuin liburua, deabruaren eta Fausto mitoaren ingurukoa; Azkenaz beste (Alberdania, 1996) eta Argizariaren egunak (Alberdania, 1998) eleberriak; eta Letrak kalekantoitik (Alberdania, 1996) atsotitz, mito eta
|
herri
kanten glosa bilduma.
|
|
Alabaina, aldatu ez dena narratibak duen gailentasuna izan da. epeko liburugintzari begiratuz,% 48,5 zen narratiba liburua;% 20,2 poesia liburua;% 9,7
|
herri
literatura;% 9,1 an2 J. M. Torrealdairen liburu ezagunean lau argitaletxe belaunaldi bereizten dira 1936ko gerraren ondoren. Hona hemen Torrealdaik eskaintzen digun taula (ik.
|
|
3 Aipatutako egileez gain, hogeiko hamarkadakoak dira joera tradizionalistagoari jarraitzen zion Maddi Elissage eta
|
herri
ipuinen ekarriaz baliatu ziren Errose Bustintza eta Maddi Ariztia. Politikaren arloari dagokionez, urte horietan sortu ziren Emakume Abertzale Batza (1922) Bilbon, edo Begiraleak (1934) Iparraldean.
|
|
Jeltzaleentzat zerotik abiatu beharra zegoen, klasikoak ahaztu beharra," Jaungoikoa eta Lege zarra" ikurritzarentzat baliagarri izango zen literatura idatzi ahal izateko. Ideologia eta iruditeria jeltzalearen eragina nabarmena izan zen garai hartako
|
herri
generoan, genero dramatikoan, argitaratzen ziren literatur testuen% 51 antzerki lanak baitziren. Zenbait autorek, hala nola M. Soroa edo T. Altzagak, euskaraz irakurtzeko maila oso apala zuten irakurleengana iristea lortu zuten.
|
|
Eleberriak herritartasuna defendatu nahi du, tradizioa, zibilizazio modernoaren erasoaren aurrean. Esan beharrik ez dago ideologia katolikoa oso presente dagoela Agirreren bi nobeletan, eta narratzaileak garaiko euskaldunen
|
herri
hizkera islatu nahi izanak autorea Aranaren planteamendu puristetatik urrundu egin zela erakusten du. Egia esan, Agirreren arrakasta elkarrizketen freskotasunari zor zaio, nahiz eta freskotasun hori, Lasagabasterrek dioenez (1985), mende erdi batean ez zuten aprobetxatzen jakin eleberrigile errealistek.
|
|
Beti ere ohiturazko poetikaren alorrean kokatuak badira ere, zenbait berrikuntza nabarmen ageri zuten diskurtso narratiboaren mailan. Usauri (1929) lehen eleberriak kostaldeko
|
herri
bateko berezitasun eta ohiturak kontatzen dizkigu, eta narratzaile orojakilea erabiltzeaz gain, aurrekoetan baino sekuentzia objektiboagoak tartekatzen ditu. Zenbait narrazio maila erabiltzeak eta pertsonaien hizkera heteroglosikoa transkribatzeak gerraondoko eleberri lirikoaren aitzindari bihurtu dute (ik.
|
|
Jose Antonio Loidik ere (1916) Amabost egun Urgain" en eleberriarekin (1955) zenbait berritasun ekarri zizkion gaiari dagokionez garai hartako eleberrigintzari. Garbizalekeria orotik urrundua eta
|
herri
euskaran idatzia da
|
|
Inguruetan baita pagadi eta gaztainadiak be. Otaio mendiaren goietan, toki malkartsuan, arte ta txaparrak, elorri ta gurguxa,
|
herri
biren usia; eta atxa ta otea baino ez zana.
|
|
Lehorrean itsasoari begira dagoan
|
herri
honen zerak barriro gomuntaratutea, berezkoa ohi da. Ura goitik beherantz jostea lez.
|
|
hasi, heldu heiagora: oihua, deiadarra
|
herri
hoskaria: herriaren gogo esataria herrua:
|
|
Baina ni ez naiz hemengoa. Alderdi hauetako ohidurak eta usadioak jakitearren soilik heldu bait naiz zuen
|
herri
honetara. Laster be noake berriz ere nere lurraldera.
|
|
Horraitiño, gure Herri txiker eta aspaldietan bere aukeramena iñoren esku dauan honek, bere ohiturak, usadioak eta batez be, bere berbetea galtzeko arrisku benetan ikaragarrian, arrisku negargarrian
|
herri
jente gehiengoaren ardurarik ezaz, eta inguruan eta ganetik dituan kultura arrotzen azpietan, esan dogun lez, arrisku negargarrian ikusi izan dau bere burua, aldiak iraganago ta galpidea, hondamendi larritasuna handiago izateraiño.
|
|
Ta gaia mugatuz, euskaldunen
|
herri
honetan, nortzuk izan dira euskeraren alde zintzoro, arduratsuen, ekin sakonean jardun dabenak?
|
|
Hemendik urrun, beste
|
herri
batzuetan be, elizgiroa herri hizkuntzaren aldekoa izan ei da. Gure artean Eliza katolikoak berak baiño be, abade batzuk eta fraile batzuk arduratu izan dira, beren beregi, euskerearen onean eta mesedean lan egiteko.
|
|
Hemendik urrun, beste herri batzuetan be, elizgiroa
|
herri
hizkuntzaren aldekoa izan ei da. Gure artean Eliza katolikoak berak baiño be, abade batzuk eta fraile batzuk arduratu izan dira, beren beregi, euskerearen onean eta mesedean lan egiteko.
|
|
Eta han egin eben zubia harentzat" puente que se llama de Lea" zan. Leaalboa orain Leeaegi da aspaldion,
|
herri
hizkeran Liei, eta beraz, Lieiko zubia.
|
|
Munduko uririk haundiena ez hain zuzen, baina ederrenen artean, behintzat, ipini gura dabe. Mende honen hasierako Bilbo txikerra, itsasgizonen eta dendarien uria, industri
|
herri
indartsu izan ondoren, eta diru arloetan be bai, hemendik gorakoan industri osteko zerbitzu ugariko egonleku bihurtu behar ei da.
|
|
Orain 100 urte, gure
|
herri
honen barruan, euskera ekienak %54 ei ziran. Orain, lehen esan dogunez, %23 murrituz.
|
|
Askatasuna mende honetan lortu dauan
|
herri
horrek hizkerea galdu egin dau. Liburuz eta eskolan ikasi arren, ez dabe kalean, gizartean ez hartuemonetan erabilten.
|
|
Eskolan ikasi ez dalako, euskeraz liburuak irakurri ahal izatea, neketsua da gehienbat
|
herri
zehearentzat. Herri lauak euskeraz irakurten ez badau, berba egitean atzerantz bagoaz, irakurtean ez gara aurrerantz joango.
|
|
Idazle biok ondarrutarrak. Horraitio, lehenengoa abadea, beste hau
|
herri
gizona. Txominek gatz zehea, fina erabili eban bere lerroetan.
|
|
Toki jakin honetan sustraitu da, baina orain ehun urteko aroan, uria txikiago zan, lagunak be, urriago, baina mendu ta aiurri berekoa,
|
herri
zindo, zintzo, langile, bulartsu, bizigurakoa.
|
|
" Askotan leporatu jako Jean Barbierri ahozko iturritik hartutako ura liburuetara ixurtzerakoan eskua gehiegi sartzea, material horri itxura literarioa emon gurean, euskal kutsurik sartzea, material horri itxura literarioa emon gurean, euskal kutsurik ez dauken berbak eta egiturak kentzeko. Gure testu honetan euskera ulerterreza darabil,
|
herri
ipuinek berezkoa daben joskera errez eta aberatsagaz, esaldi laburrak gehienetan eta hiztegi ezaguna, batez be, euskalki hori erabilten dan lekuetan. Hizkera arina, bizia dala esango geunke, ohizkoa azken batean" (54 orr.).
|
|
Horrek askatasuna emoten deutso testuan berba, egitura eta antzerakoak moldatuteko. (...) Egia esan, begien bistakoa da Otxoluak bere eskuz landu dauzala ipuinok,
|
herri
kontalari batek inoiz erabiliko ez leukezan berba, egitura eta esakerak darabilzalako. Otxolua bere garaiko gizona dogu alde honetatik eta orduan indartsuen ebilen joerari jarraitu eutsan" (55 orr.).
|
2003
|
|
Hala gertatzen da Kurl, EusM, Akats obretan. Azkenengo euskarazko elaberrian, ostera, GabAt delakoan, Gernika aipatzen digu Mariño protagonistaren jaioterritzat, eta bere izenez aipatzen ditu albo
|
herri
batzuk ere, Forua eta Ajangiz. Oskillaso, Gernikan, Saraspe auzokoa zen, eta handik hurbil dago Lurgorri auzoa.
|
|
Egan aldizkarian argitaratua hau ere (102). Nafarroako Barrankan kokatzen duen ipuin horretan, eskualdeko"
|
herri
ttiki" bateko euskara modua islatzen du solas guztietan. Benetako eta irudipenezko gertaera eta solasak bilbatzen ditu, nekazari giroko gizarte baten erroturik.
|
|
Garrantzia handia ematen zion puntu horri, ez bakarrik dialektologia mailan, ezpada euskararen ikaskuntzan ere bai nahikoa da bere VascH obrako ereduak begiztatzea, zeren hizkuntza naturalaren ezaugarritzat baitzeukan. Ezaguna da, bestalde, Nafarroa aldeko
|
herri
euskaldunetan ere ibili zela inkestak egiten (Barranka aldean, besteak beste), hango euskalki eta azpieuskalkien fonetika eta doinuak ikertzen.
|
|
Era berean, lexikalizazio maila jakina duten hainbat konposatu: bizi-modu, buru-hauste, esku zabal, esku-zapi, etxekoandre, ezta baida, gora-behera, hil
|
herri
, ikas-urte, irri barre, hartu eman, kafe tegi, mutil-zahar, neska-zahar, ordu batak, sal-mahai, sudur zilo> bizimodu, buruhauste, eskuzabal, eskuzapi, etxekoandre, eztabaida, gorabehera, hartueman, hilerri, ikasurte, irribarre, kafetegi, mutilzahar, neskazahar,, salmahai,.
|
|
Eleberria idatzi nuanean, bertan agertzen dan gizon edo emakume bakoitzaren hitzak,
|
herri
banako euskaldun batek bere herriko modura ipintzen lagundu zidan. Enaiz oroitzen nortzuk eta nongoak ziran nere orduko laguntzaileak, bestela pozik ipiniko neukezan hemen euren izenak.
|
|
Pertsonaien hizkera erregistroak direla ta, zenbaiten berbakerak finkatzeko
|
herri
horietako lekukoen laguntza izan zuela aitortzen digu idazleak. Gabilondoren berbetak, esaterako, Gatikakoa islatu nahi du.
|
|
Herri txiki bat igaro zanean, doi doi erakutsi zituzten geltokiko argiek alde biko erlojua eta
|
herri
izena, eta gero, Gaztelako mahaia... ez zugaitzik, ez belarrik, ez etxerik ez mundu...
|
|
Ordubete edo zan,
|
herri
hura lehenbiziko aldiz igaro zala, eta gero herri berbera berriz, eta gero berriz, eta ostera ere, alde biko erloju berbera, burdina eta kristalezko txabola berbera, betiko elektrizidade tresnekin mukurru. Etziran ikusten ondo herrien izenak eta pentsa ziteken lehengoxeak zirala.
|
|
Ordubete edo zan, herri hura lehenbiziko aldiz igaro zala, eta gero
|
herri
berbera berriz, eta gero berriz, eta ostera ere, alde biko erloju berbera, burdina eta kristalezko txabola berbera, betiko elektrizidade tresnekin mukurru. Etziran ikusten ondo herrien izenak eta pentsa ziteken lehengoxeak zirala.
|
|
" Haurtzaroa lagunekin euskaraz igaro duena, Euskal Herritik kanpora joaten bada, gehien gehienetan
|
herri
mina sentiduko du(...) eta herri min honek beste euskaldunen tratua billatzera eramango du."
|
|
" Haurtzaroa lagunekin euskaraz igaro duena, Euskal Herritik kanpora joaten bada, gehien gehienetan herri mina sentiduko du(...) eta
|
herri
min honek beste euskaldunen tratua billatzera eramango du."
|
|
berriz, atzera. Komentatzen dituen beste hitz batzuk dialogoetan darabilen
|
herri
hizkerakoak dira. Hala:
|
|
Baina Oskillasok bere sorterriagazko atxikimendua bere elaberri eta narrazio luzeetan hilezkortuko du,. Kurloiak (Kur), Akatsbako gizonaren heriotza (Akats) eta Euskaldunak Madril" en (EuskM) obretako protagonista" Arrigorrieta" deritzan
|
herri
edo hirikoa izango da salbuespenez Gabeko Atorra (GabAt) elaberrian Gernikakoa dela diosku Mariño, eta beronen konplexu bako edo nortasun sendoko hizkeratik da ezagun gernikarra dena. Ez hori bakarrik, gauza jakina da, elaberrietako protagonistek euren buruak Arrigorrietakotzat dituzten bezala, idazleak ere bere burua gernikartzat izan zuela bere bizi guztian.
|
|
Munduko
|
herri
guztien arte, esan zion orduan Txominek, eztago Euskal Herria baino demokratikuagorik. Han, kale garbitzaileek ere, herriko semeak izan ezkero, denek daukate ikurdia ta.
|
|
Rusoak bai, ordea: hor dagoz Sakhalin ugartea eta
|
herri
sateliteak. Iparraldeko Korean munduko bigarren gudua amaitu zanean, egoteko indarrak utzi zituzten japondarrak desarmatzeko eta Koreari askatasuna emateko.
|
|
Bigarren munduko gudua bukatu zanean ehun milaka askatu zituzten inglesek, amerikanuek eta, nazionalsozialisten prisioneru batza tokietatik
|
herri
komunistetako soldaduak, eta gehien gehienek etxera joaterik inundik inora nahi ez arren, batez ere Estonia, Latvia, Lituania, Polonia, Rusi Zuria, Ukrania eta beste nazio askotakoek, RSSBko agintariek nahi ta nahiezko etxeratzea eskatu zuten, sovieten menpekoak zirala ta. Askok, batza tokietatik ihes egin ostean, sartalderuntz zoaztela, jendearen laguntza arkitu zuten eta sartaldean gelditu ziran, baina beste asko, milaka ta milaka, etziran izan hain zoriontsuak eta sovieten agintariek, indarrez eraman, ganadu trenetan sartu, ta nahita nahi ezko lantokietara bidaldu zituzten.
|
|
Askok, batza tokietatik ihes egin ostean, sartalderuntz zoaztela, jendearen laguntza arkitu zuten eta sartaldean gelditu ziran, baina beste asko, milaka ta milaka, etziran izan hain zoriontsuak eta sovieten agintariek, indarrez eraman, ganadu trenetan sartu, ta nahita nahi ezko lantokietara bidaldu zituzten. Eztute uzten
|
herri
komunistetatik jendea irtetzen. Komunismoa gauza ona balitz, irtetzea galerazo beharrean sartzea galerazo zuketen.
|
|
Zer besterik egin eban Jesusek, herririk
|
herri
ebilela, pekatariekin mahaian jarri eta eurakaz jaten ebanean?
|
|
Neure indar guztiakaz dinotsuet, barriro be: bai
|
herri
bakotxaren barruan, bai nazino artean, danentzat baina, batez be, gazteentzat lana aurkitu nahi badogu, herritar guztien eta nazino guztien alkartasuna behar da:
|
|
Ez ete zinan lotsagarri geratu,
|
herri
osoaren aurrean biloztu eta erropak aitari emon zeuntsazanean?
|
|
Gure artetik eta
|
herri
guztietatik guzurra, gorrotoa, indarkeria, askatasunik eza aldendu daitezala.
|
|
1go zatian, Herri literatura sartu dogu: antxinako erromantzeak,
|
herri
kantak, atsotitz edo errefrauak, ipuinak, jazoera barregarriak, bertsolaritza...
|
|
Herri literaturan be urriegi ibili nazana badakit, eta ez, egia esan, neure barruko pena handi barik. Hain da, izan be, aberatsa Iparraldeko
|
herri
literatura hori! Zorionez, gaurko abeslariak eta edonon zabaldu deuskuez hango kanta gozo xarmagarriak, Zuberokoak batez be; eta badoguz horretarako bilduma egokiak be.
|
|
Gizaldi horretan egindako bilduma batzuk antologia antza daukeenik ezin ukatu: F. Michel-en Le Pays Basque eta J. Salaberryren Chants populaires du Pays Basque (biok,
|
herri
elertiaren arlokoak), eta Gipuzkoan José Manterola gazteak argitara emondako Cancionero Vasco().
|
|
Alargun bat dirudi
|
herri
guztien jabiak; erki buru zana zergapean jausi da.
|
|
Zeri ekin behar deutso, ba, aurten, berarizko ahaleginez, Bizkaiko kristau
|
herri
osoak?
|
|
Lehenengo ekintza, orduan, kristau
|
herri
osoa" fedean hazi eta heztea" dala esan dozu. Zer da horregaz lortu nahi dana?
|
|
zati bi ditu. Orduan ikusi genduanez, Bizkaiko Eleizeak aurten aurrera eroan nahi dituan gauzen artean, gauza edo ekintza batzuk kristau
|
herri
osoak egin behar dituenak dira (eta horixe da lehenengo zatia).
|
|
Beste gauza edo ekintza batzuk, kristau
|
herri
osoak barik, kristinau batzuk edota alkarte batzuk eroan behar dabez aurrera, eta hauxe dozu aurtengo Egitarau horren bigarren zatia.
|
|
Lehen esan dogunez, kristinau alkarte batzuk ez
|
herri
osoak egin behar dituezan gauzak edo ekintzak; edo ta, argiago nahi badozu, gaurko mundu aldakor honetan berariaz jagon eta jorratu behar doguzan aparteko arlo batzuk.
|
|
Jesusen Barri Onak eta Jesusen Eleizeak Herri bakotxa bera dan letxe hartu behar dabe,
|
herri
horren balio ta aberastasun guztiak aintzat hartu, garbitu, aurrera eroan... Gure Euskal Herriak, herri lez, baditu bere bereak direan gauza batzuk:
|
|
Jesusen Barri Onak eta Jesusen Eleizeak Herri bakotxa bera dan letxe hartu behar dabe, herri horren balio ta aberastasun guztiak aintzat hartu, garbitu, aurrera eroan... Gure Euskal Herriak,
|
herri
lez, baditu bere bereak direan gauza batzuk: izakerea, hizkuntza, jakintza, kondaira, kezkak eta amesak, gurari biziak...
|
|
a) Esker onez beterik gatoz: badakigu, eta aho batez autortzen dogu, Bizkaiko
|
herri
osoak eta, batez be Eleizeak, eta Bizkaiaren barruan Durango aldeak, asko be asko zor deutsala Loiolako santu handiari; beronen otoitz gartsuari eta irabaziei; gogo jardunen bitartez emondako argibide ta bihotz eragin onurakorrei; Inaziok sortutako Lagundiaren ekinari ta hainbat eratako lan txalogarriri. b) Senidetasunak be ekarten gaitu gu hona: odolez, amaren jatorriz, Likonatarra genduan Loiolako Inazio, bizkaitarron artekoa, beraz; antxina antxinatik hartu eban Inazio bere zaindaritzat Bizkaiko herriak, eta gipuzkoarrokin batera" gure Patroi haundia" deitzen deutsagu, maitasun handiz; gaur berton, bizkaitarra dau Jesusen Lagundiak bere Aita Nagusia, Aita Arrupe maitagarria; eta durangoarra, Loiolako komunidade honek bere burua, Aita Oñate adiskidea.
|
|
zer diran oinaz eta ganboatar barriak; zenbat odol errugabe ixurtzen dan gure kale ta bideetan, anaien arteko gorrotoz; zenbateraino sartu dan herritar askoren bihotzetan bildurra, etsipena, etorkizunaren aurrean itxaropenik eza. Badaki gure
|
herri
maite honek zer dan gazteen eta gurasoen arteko alkar aitu ta konpondu ezina; zer, lanik ezak dakarzan buruhausteak eta larriminak.
|
|
" Jentilen Galilea" horretan hor zabilz Zu, herririk
|
herri
," epea bete dala" eta" Jaungoikoaren erreinua heldu dala" iragarten.
|
|
" Itsasondoan,/ mendi oinetan dagoan
|
herri
txiki/ zoragarria; ene sehaska,/ neure Lekeitio, herri guztietan/ maitiena..."
|
|
" Itsasondoan,/ mendi oinetan dagoan herri txiki/ zoragarria; ene sehaska,/ neure Lekeitio,
|
herri
guztietan/ maitiena..."
|
|
Lekeitioko herriak kitutu eban zor eutsun zorra. Gaur, Bizkaiko
|
herri
osoaren izenean, Foru Aldundiak eskaintzen deutsu omenaldi atsegin hau. Pozarren eta esker onez hartu egizu, irribarrez," irribarrea galtzen danean gizartea bera da ta galtzaile", zeure azken nobelan erakutsi deuskuzunez.
|
|
5.500 ale argitaratu ei zituan, eta, urtebeteren barruan, dan danak egozan salduta edo zabalduta. Egilea bera ibili zan, herririk
|
herri
, Bizkaiko eleizarik gehienetan bere" ume" barria aurkezten.
|