|
2000
|
|
|
Arau berriak datoz, karramarroen moduan atzera egiteko. Urte hasieran iniziatiba harturik zebilen euskal jendea ahal bezala ari da defentsa lanean
|
azken
hilabeteotan. Erresistentzian eusteko indarrak biltzen.
|
|
|
2000ko kultur tantak aztertzeko garaian,
|
azken
orduko berrien larritasuna dela eta, egokiago deritzot atzetik hasteari. Oro har, euskara eta euskalgintzaren alorrean garai ilunak datozkigula ezin ukatuko dugu.
|
|
|
Baina orain arteko
|
azken
harribitxia, larriena seguruenik, ezagutu berria dugu. AEKren ondasunen bahimendua eta erakunde honen hainbat eta hainbat kideren aurkako prozesamenduak ez du, tamalez, ia inor harritu.
|
|
|
Gero eta zailagoa da horrelako tradizioa duen funtzionamenduari jarraipena ematea. Baina
|
azken
batean, hori dena gertatzearen arrazoia, erakunde publikoen babes falta da eta, era berean, halako taldeentzako antzoki sare bat ez antolatzea, prestatzen diren lanak eskaintzeko aukera izateko. Horrekin batera, antzerki talde profesionalek eta ikus entzunezko komunikabideek herriz herri maila amateurrean aritzen ziren aktoreak, gazteak zein beteranoak, talde hauei zurrupatu izana ere bada lanerako oztopo, jakina baita horregatik ez direla afizionatuaren esparrutik behin betiko ateratzen.
|
|
|
N murritza izaki, gazteen probaleku eta zailtzeko aukera izateari ere uzten ari zaio antzerki amateurra gaur egun. sIpar Euskal Herriko antzerkigintzan ez da sumatu aurrerapausorik
|
azken
urte honetan eta desintegrazioaren bide beretik doala esan daiteke; nahiz eta taldeek kalitatea<3 ren errekonozimendua lortu izan duten beti, nahiz eta bertako idazleek behin eta berriro sariak jaso, oso esparru txikian eskaintzen dira euren muntaiak eta kasu honetan muga ez da banaketa administratibo hutsa. Ipar Euskal Herrian emanaldiak eskaintzeaz gain, Hego Euskal Herrira ere iritsi lukete, baina urrats hori egitea ezinezkoa dirudi gaur egun. Ea eurak ere azken mohikanoez mintzatzen hasi diren une honetan bertako antzerkigintzari ateak zabaltzen zaizkion.
|
|
|
N murritza izaki, gazteen probaleku eta zailtzeko aukera izateari ere uzten ari zaio antzerki amateurra gaur egun. sIpar Euskal Herriko antzerkigintzan ez da sumatu aurrerapausorik azken urte honetan eta desintegrazioaren bide beretik doala esan daiteke; nahiz eta taldeek kalitatea<3 ren errekonozimendua lortu izan duten beti, nahiz eta bertako idazleek behin eta berriro sariak jaso, oso esparru txikian eskaintzen dira euren muntaiak eta kasu honetan muga ez da banaketa administratibo hutsa. Ipar Euskal Herrian emanaldiak eskaintzeaz gain, Hego Euskal Herrira ere iritsi lukete, baina urrats hori egitea ezinezkoa dirudi gaur egun. Ea eurak ere
|
azken
mohikanoez mintzatzen hasi diren une honetan bertako antzerkigintzari ateak zabaltzen zaizkion. Erakunde publikoek izan lukete zeresana arlo honetan, batez ere euskaraz idatzi eta egiten dela kontuan harturik.
|
|
|
Agian
|
azken
garaian suma daitekeen joera da idazle berri batek ez duela atxiki behar aurretik sorturiko" kapila" batean. Nor bere kabuz abia daiteke literaturgintzan, uj batzuekin edo besteekin lerrokatu behar izan gabe.
|
|
|
Artikulutxo honetan aipatu nahi nukeen
|
azken
puntua, aurrekoari estuki loturik dago: irakurzaletasunaren gaia, hain zuzen.
|
|
|
Hau izango da Xiberoko Botzaren egoitza berriaren ekarpen handienetatik bat, saioak jende aurrean egingo diren gela honek lotura are sendoagoa egingo baitu irratiaren eta haren entzuleen artean. Entzuleak baino gehiago,
|
azken
finean, jarduleak, parte hartzaileak nahi eta merezi baititu Xiberoko Botza bezalako irrati batek. j
|
|
|
Edozein akademiarentzat garrantzitsu izan ohi da hizkuntzaren hiztegia ontzea. Bere berea du Euskaltzaindiak euskararena eta horri ekin dio, buru belarri,
|
azken
urteotan. Askorentzat luzeegi joan doana, beste batzuentzat labur arin etorri dator, hizkeraren biziraupenari bagagozkio bederen.
|
|
|
Indian hindierak ingelesa eta portugesa baztertu ditu; frantsesa zokoan utzi dute arabierak eta vietnamerak; Israelen hebreera yiddish, aleman eta polonieraren gainean jarri da, Filipinetan tagalogak espainierari lekua kendu dion bezala. Eta
|
azken
informazioen arabera, gure egunotan Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna ezereztu zenetik, Kaukaso aldean errusierak atzera egiten du, inondik ere malgukariak ez diren georgiera, txetxeniera edo Azerbaijango turkieraren bultzadapean. Beraz, dakusagunez, errealitatea, azkenean, espekulazioaren eta aurriritzien gainetik ageri zaigu6.
|
|
|
Izan ere, Salbatore Mitxelenak berak ongi aurpegiratu zionez, euskara baztertzeko zergati nagusia, logika hotzaren arrazoia bazen, ironiaz Unamunoren beraren argudioak erabiliz, horri euskaldunek erraz kontrajar ziezaioketen sentimenduaren logika beroa. Beraz, hark hain gustuko zituen paradoxetako bat erabiliz, itxurazko kolpe latz harekin,
|
azken
buruan mesedea egin digu nolabait.
|
|
|
Gizarte unibertsalaren bizitzari traba egiten diozu, alde egin behar duzu, hil behar duzu, gelditzen zaizun bizia zapaltzen eta inbaditzen zaituen herriari emanez". Horri gutxi iritziz, nonbait,
|
azken
gehigarri zaratatsu gisa, jai hartako erregina iraintzeko ausartzia barkaezina ere izan zuen, hari, lotsagabeki, ezjakina zela aurpegiratuz: " harribitxiz beterik zaude, baina pinpirina zara eta ez dakizu horiek behar bezala eramaten:
|
|
|
Honetan, Unamunok, berdintzaleago izanik —Sabino Aranak berak bezala3— euskal herritar guztiek kultur maila goren berbera lortzeko eskubidearen alde egiten zuen, eta horregatik euskararen aurka jartzen zen, berau paria ezjakin batzuen mintzaira izan zitekeelakoan. Eta,
|
azken
buruan, hori hizkuntzaganako maitasun eta duintasun zentzuagatik egiten zuela uste dut, hots, euskara hilik ikusi nahiago zuelako, guztien irrigarri izan baino.
|
|
|
Alienazioaren denuntziaz haratago jo nahi du, moral askatzaile bat proposatzen du nitasun espiritual batetik kaos antolatu honi aurka egiteko baino gainditzeko. Gizarte materialista honetan ez etsitzeko ahalegin poetikoa da bere
|
azken
obra ere, salmodia kutsuko hegalditan antolatua. Poetak ez du galdu, haatik, hitzaren alderdi guztiak ustiatzeko talentua, baina orain joko haiek zama semantiko handiagoa dute, eta esan liteke adieraren arabera antolatzen direla.
|
|
|
Xabier Montoia bezala, neroni bezala,
|
azken
finean.
|
|
|
probokaziozko jarrera, zenbaitetan desatsegina zaigun eta beti ere poxelu egiten digun tonuz gora edo beheragoko agertze bat. Bere inkonformismoa, izan ere, berdin jazartzen zaio etika kristauari zein zintzotasun komunistari,
|
azken
finean ortodoxia modu desberdinei egiten die eraso, kontziente eta zuhurki.
|
|
|
Hiru izen nabarmenduko nituzke nik exilioko poetak bezala: Monzon, Etxebarria eta Zaitegi, eta
|
azken
hau hartuko nuke exilioak, exilio politikoak alegia, sorrarazi ohi duen poesiaren egile eredutzat. Utzitako lurraldearen deia, hizkuntzaren hotsa, galdutako lagunak, urrundutako zapore, hotz-bero eta koloreak, herrimina, malenkonia, etorkizun libre baten ametsa... inondik ere, poeta exiliatuen prototipoa izan genuen Nazim Hikmet en gaiak dira (Arestik itzulitako Lau Gartzelakhartan baino hobe ikusi genitzakeenak Lanbide gogorra dela erbestea izeneko bilduman).
|
|
|
Baina nire joera klasikoak Zurbaran pintore espainiarrarengana eraman nau berriro ere, Bilboko Arte Ederretako Museoa
|
azken
bizpahiru urte hauetan, Migel Zugazaren zuzendaritzapean, egiten ari den lan azpimarragarriaren azken isla. Ez dituzte pintorearen lan gehiegi zintzilikatu Bilbokoan, baina bai extremadurarraren maisutasuna nabaritzeko adina.
|
|
|
Baina nire joera klasikoak Zurbaran pintore espainiarrarengana eraman nau berriro ere, Bilboko Arte Ederretako Museoa azken bizpahiru urte hauetan, Migel Zugazaren zuzendaritzapean, egiten ari den lan azpimarragarriaren
|
azken
isla. Ez dituzte pintorearen lan gehiegi zintzilikatu Bilbokoan, baina bai extremadurarraren maisutasuna nabaritzeko adina.
|
|
|
Ez dut uste inor haserretzeko arrisku gehiegirik dagoenik Susa argitaletxea poesiarekin konprometituen dagoen euskal argitaletxea dela diodanean. XX. Mendeko Poesia Kaierak izeneko bilduma da haien
|
azken
apustua: XX. mendeko euskal poetarik esanguratsuenen antologia.
|
|
|
Erronka ez da edonolakoa: hamarnako lau sortatan eskainiko diren berrogei poesia kaieraz osaturik egongo da bilduma,
|
azken
hamarrak 2001 urteko neguan argitaratuko direla. Estreinako hamarrak liburu dendatan dira dagoeneko:
|
|
|
Jose Mari Sorsek Euskaldunon Egunka ri a n adierazten zuenez, Ingalaterran antzeko neurri bat hartu zuten duela lau urte eta liburu denden laurdenak itxi egin behar izan dituzte, argitaletxeen% 20 desagertu direlarik. Frantzian indarrean jarri zen prezioen liberalizazioa, baina
|
azken
unean atzera jo zuen bertako gobernuak. Erregaiekin gertatu den gauza bera gerta omen daiteke liburuekin ere:
|
|
|
Egunkari garrantsitsuenen hemerotekan miaketa lana
|
azken
zazpi aleen artean ahalbidetzen bada, La Vanguard iaDigita l en kasuan aukera hau aurretik plazaratutako ale guztietara zabaltzen da, bilaketa sistema azkarra erabiliz.
|
|
|
Azkenik, aipatu beharra dago egunkari honek
|
azken
orduko albisteei eskaintzen dien gunea. Bertan goizeko 7:00etatik gaueko 23:00ak arte, etengabe berritzen den zerbitzu baten bitartez, mundu zabaleko gertakari garrantsitsuenei buruzko informazioa eskaintzen da.
|
|
|
Eztabaidarako foroak ere baditu. Baina publikoaren artean arrakasta izan duen zerbitzua
|
azken
orduko albisteena da.
|
|
|
1998ko erdialdera paperezko egunkariaren 8 edizioak webgunean sartu zituzten. 1999ko otsailaren 23tik aurrera
|
azken
orduko albisteen zerbitzua sareratu zuten 9:00etatik 22:00etara aldi oro berritzen zena. Eskaintza hau informazio berezituarekin osatzen da, besteak beste," Motor"," Cine de estreno"," Eurofutbol" edo" Euro" izenburupean agertzen direnak.
|
|
|
Estatu espainiarrean egunkari ugari dira bere webgunean zerbitzu hau dagoeneko eskaintzen dutenak. Kataluniako La Va nguardiaizan zen aitzindaria ekimen honetan eta
|
azken
urte honetan asko eta asko izan dira bide berari ekin diotenak.
|
|
|
Kopuru honetatik 2 milioik erabili zuten Internet hilabete horietan. Zenbaki hauek zibernauten kopuruak
|
azken
urteotan izan duen gorakada adierazten digute. Kontuan eduki behar da 1996 urteko lehen hiruhilekoan Estatuko populazioaren% 1,4 soilik zegoela konektatuta.
|
|
|
Diseinu eta itxurarekin zerikusia duten kontuekin batera finkatzeke dago ere webgune hauen errentagarritasuna. Agi denez,
|
azken
arlo hau —errentagarritasunarena, hain zuzen— ez omen da agertzen egunkarien lehentasunen artean. Hala ere, 1998ko udan agertu zen paperezko ediziorik ez duen La Estrella Digital.
|
|
|
" Diari electronic independent" lelopean agertzen den webgune honek baditu informazio arrunta eskaintzen duten sail arruntak eta erabiltzaileen parte hartzea bultzatzen duten beste batzuk ere; besteak beste, chat direlakoak (berriketa guneak) eta eztabaidarako foroak. Zerbitzu hauez guztiez gain, Europa Press berri agentziak eskainitako
|
azken
orduko albisteen atala ere badu eta baita herrietako berriak jasotzeko gunea ere.
|
|
|
Liberalismoak kultura alboratu izanagatik zenbait autorek ideologia honen gaurkotze eta egokitze lanari ekin diote. Haietatik guztietatik, egin duen gutxiengo kulturalen defentsagatik nabarmendu da
|
azken
urteotan Kymlicka filosofo kanadarra, liberalismoaren parametroen barne beti ere (1989, 1996) 7 Autore honen ustez, gutxiengo nazionalek8 aldarrikatzen dituzten eskubide kolektiboak liberalek horrenbeste estimatzen dituzten eskubide indibidualekin bateragarriak dira, nork bere bizitza onaz aukeratzea ahalbidetzen dituzten eskubideak, hain zuzen ere. Eskubide kolektiboak eta indibidualak, orduan, ez lirateke elkarren kontra egongo, eguneroko diskurtsoetan hainbat ahotsek behin eta berriro kontrakoa aditzera ematen duten arren.
|
|
|
Ikuspegi" atomista" (Taylor, 1997) honen arabera, isolaturik aurkitzen den, hots, aurresoziala den eta lotura komunitariorik ez duen gizabanakoak, giza harremanetan sartu aurretik, nortasun finko eta erabat osatua dauka. ...k ezagutzen du, gainerako gizartekideekin nortasun osatze horretaz" negoziatu" behar ez duelarik3 Liberalismoaren kritiko hauentzat, aldiz, ni a praktika sozial eta kultural jakin batzuetan" uztarturik" dago; bizitza onaren norabide jakin bat hartzerakoan, gizakiok kokatzen gareneko ingurune soziokulturala ezinbestekoa egiten zaigun datua da, ingurune horrek eskaintzen baitigu,
|
azken
finean, bizimodu onen zabalera eta horizontea, hala nola haietariko bakoitza perspektiban jartzeko irizpideak. Hauxe da, funtsean, zenbait autore komunitaristek defendatzen duten" tesi sozialaren" mamia (Taylor, 1997).
|
|
|
Euskal nazionalismoaren kanpo jarduera hori mugimendu politikoek gauzatu ohi dutenen antzekoa izan zen, hau da, gobernuaren menpetik kanpoko diplomazia bat izan zen. Kanpo protagonismoaren
|
azken
xedea hauxe izan zen: nazionalismoak berak nazioarteko onarpena eskuratzea, mugimendu politiko bezala, etorkizunean euskal nazioaren nazioarteko onarpena lortzeko asmoz.
|
|
|
Euzkadi Buru Batzarraren lehen biltzarra 1895eko uztailaren 31n izan zen, eta batzar hori Euzko Alderdi Jeltzalearen (EAJ) abiapuntutzat har daiteke. Mugimendu politiko hori XIX. mendeko
|
azken
hamarkadan eratu zen, haren doktrina, programa eta antolakuntza urte horietan finkatu ziren eta. Alderdiaren eragin soziala hazi egin zen harrezkeroztik, hauteskundeetan lortutako emaitzek hobera egin zuten hein berean; horren ondorioz, Euskal Herriaren gaur egungo historiaren osagai nagusietako bat izatera iritsi zen EAJ, erakunde garrantzitsu bilakatu baitzen Euskadiko errealitate soziopolitiko konplexuaren historian, ideologia, politika eta antolakuntza mailako formulazioetan islatu den bezala.
|
|
|
Publikazioaren bizitza osoa benetan zaila izan zen, oztopoz beterikoa, eta kaleratu zen
|
azken
zenbakian salatua izan zen hori. Ge rnik a-k pairatu zituen erasoak eta boikotak, lerro artean eta batzuetan oso garbi azaltzen dira salaketa horretan, eta bertan asko dira Euskal Gobernuaren laguntza eza kritikatu zuten kolaboratzaileak.
|
|
|
Herriaren
|
azken
erribaletako mugan haizeak zuhaitzak biluzten dihardu pasio pausatuzko errito zaharrean fagoak ezkiak, zumarrak, platanoak fereka inbisiblez biluzten. isil hoientzat ere espresio perfetik ez dea?
|
|
|
Etiopia eta haren area Arestiren harriari kontrajarri izan zaio. Ez dut esanen interpretazio zilegizkoa ez denik, baina harria bera area ale aunitzez sortzen baita,
|
azken
finean zentrorik ez dagoela digu adierazten harriaren hondartzeak. Eta horixe izan zen modernotasun berriaren ekarririk eraginkorrena:
|
|
|
Zuhaitz handian ikustean zerutik hurbil hurbila den
|
azken
muskila, jauzten zait bihotza: ez nindake mintza...
|
|
|
Biblioteka nazionalaren fundatzea 2000 urteko helburu bihurtu, Herri Biblioteka nagusi bati dagozkion eta ohiko diren funtzio nagusi eta gidari izateko. Horra helburu garbia eta subiranoa, estatutuaren babespean,
|
azken
batean Euskal Herri mendebalean dago herri borondatea horrelako proiektuan abiatzeko. Beharbada ez du izango ondare baliotsu nagusiena baina bai aginte nagusia, biblioteken Herri sare nagusia artikulatzeko eta arautzeko.
|
|
|
Beraz, orrialde labur honetan goiko galderari behar bezain sakonki erantzuteko gauza ez naizela aitortu behar dut. Auzo bateko liburutegi batek ez du ia zerikusirik unibertsitate batekoarekin, ezta
|
azken
honek Washington' Biblioteka goLibra ry of Congress ospetsuarekin. Ezer gutxi... eta halere asko:
|
|
|
Alde batetik, ez zait iruditzen osotasuna edo exhaustibitatearen helburua errealista denik. Izan ere, beste arlo gehienetan gertatu den bezalaxe, euskal gaiei buruzko argitalpenek
|
azken
hamarkadetan ere berebiziko gorakada eta hedapena ezagutu baitute, bai kopuruari, bai jorratzen diren arloei dagokienez. Bestetik, gure interesen bereizketa eta mugapena dela eta, ez dut uste —esate baterako— euskal kirol batekiko interes berezia duen ikertzaile edo irakurle batek aldi berean Nafarroako perretxikoei edo Iparraldeko dantzei buruzko duenik.
|
|
|
Biblinleka gerogarrenerako hasiera gorpuzteko hazia,
|
azken
xede hori iristeko.
|
|
|
Nabarmena da liburutegiek
|
azken
hamarkada honetan egin duten aurrerakada, eskaini zaizkien laguntzei, baliabideei, ahaleginei eta abarri esker. Ildo horri jarraituz, Euskal Autonomia Erkidegoko liburutegien egoera orokorra aipatu behar da.
|
|
|
Ezin da ahaztu, bestalde, Euskal Kultura Ondarearen 7/ 1990 Legea onartu zenetik Euskal Autonomia Erkidegoan 72 liburutegi berri sortu direla. Azpimarratu genuke Eusko Jaurlaritzak
|
azken
hamarkada honetan ahalegin berezia egin duela gure erkidegoko liburutegien azpiegituraren garapena bermatzeko.
|
|
|
Haureta gazte literatura dugu, ezbairik gabe, euskal liburugintzan
|
azken
urteotan gehien garatu den arloa. Egitasmo horren zereginik behinena Euskal Herriko umeen eta haientzat idatziriko liburuen arteko lotura sendotzea da, hain zuzen ere.
|
|
|
Plangintza falta ohikoa eta iraunkorra bada ere, ez dira ahaztu behar duela zenbait urte, bereziki laurogeiko hamarkadan, eginiko pausoak. Bidezkoa da gestoreen lana aintzat hartzea,
|
azken
urteotan liburutegiak eta liburuzainen egoera (langileen egonkortasuna, zerbitzua irekita izateko orduak gehitzea, liburutegi barreneko lanak, etab.) pixkanaka hobetzeari lotu baitzaizkio. Hobekuntza horiek guztiak garrantzitsuak dira; partzialak halere, eta ez aski, beraz.
|
|
|
...en zehazgabetasunaz; zenbait liburutegiren eta bereziki Nafarroako Liburutegi Nagusiaren egoera kaskarraz; antolaketa eta zuzendaritza egitura urriaz; Foru Erkidegoko arloen arteko desorekaz, liburutegiko dotazioei dagokienez (hiriburuan bertan, Iruñean, defizit nabarmena dago); XXI. mendearen atarian herritarrek jaso behar dituzten zerbitzuak zehaztu eta ba' Biblioteka teratu beharraz; eta,
|
azken
batez, eredu tradizional eta estu baten ordez eredu moderno eta berritzaile bat geureganatzearen egokitasunaz.
|
|
|
Eskema hau, lehen begiratuan sinplea badirudi ere, dexente korapilatu da
|
azken
hamar urteotan. Laurogeiko hamarkadaren amaieran eta laurogeita hamarrekoaren hasieran, Nafarroako Gobernuak plantilak bere horretan utzi zituenez, zenbait herritan liburutegia zabaltzeko beste bide bat jorratu zen:
|
|
|
Bestalde,
|
azken
urteotan, behin eta berriz entzuten da liburuak bizitza laburra daukala gizarte berri honetan eta telekomunikazio sareen artean itoko dela. Oraingoz historia zein den badakigu, profeta guztiek huts egin dute, eta inprimatua da oinarrizko medioa ezagutza erregistratu, bildu, antolatu, kontserbatu, erabili eta zabaltzeko.
|
|
|
Liburutegi eredu hau definitzeko esaldi ezberdinak erabili izan dira: " liburutegi birtuala"," liburutegi elektronikoa"," hormarik gabeko liburutegia", eta
|
azken
aldian" liburutegi digitala". Hitz hauekin esan nahi da liburutegi hauek eta eskaintzen dituzten zerbitzuak teknologia eredu berri baten ondorioz sortutakoak direla, ez besterik.
|
|
|
Egoera berri honi erantzun ahal izateko
|
azken
hamarkadan aldaketa ugari ikusi ditugu profesionalok. Hasteko eta nola ez, Bibliotekonomia eta Dokumentazio irakaskuntza erabat aldatu da Estatu espainiarrean.
|
|
|
Honek aldaketa garrantzitsua suposatzen du atzera begira jartzen bagara. Historikoki liburutegietan eremuak itxi egin dizkiogu gizarteari,
|
azken
honi arreta gehiegi egin gabe bizi izan garelarik. Orain informazio bir findegiak garenez, kontsumitzaileak edo/ eta erabiltzaileak behar duen ezagutza prestatzen aritzen gara.
|
|
|
Oraingoan, ordea, Gustavo de Maeztu ez dago bakarrik. Lizarrako museoaren
|
azken
erakusketak, Maezturekin batera hemeretzi eta hogeigarren mendeetako pintore espainiar ugari bildu ditu, Gustavo de Maeztu bereziki kezkatzen zuen emakumearen gaia aztertzeko asmoz. Ramon Alsina, Julio Romero de Torres, Joaqum Sorolla, Ignacio Zuloaga, Francisco Iturrino eta beste hainbaten koadroak zintzilikatu dituzte garai batean Nafarroako erregeerreginen jauregia izandakoan.
|
|
|
Utziko bagenu begiz jotako argazki haren kontua, utziko bagenu askoren mirespena jaso duen filme horren tristezia, antzerkiaren maskara jantziko bagenu... zer aurkituko genuke
|
azken
egun hauetako kronikan. Ba, esaterako, Euskal Aktoreen Batasunak antolaturiko festa erraldoiaren oihartzun nagia.
|
|
|
Pello Salaburu). 40 urte eta gero hau! Franco ondoko trantsizio politikoa Euskal Herrian. 113 zk. (1999), 41 CIEMEN en IV. Ihardunaldien
|
azken
komunikatua. 11 zk. (1979), 82 Guggenheim museoaren. 77/ 78 zk. (1993), 109 Apocalipsiaren lilura. 81 zk. (1994), 95 Jon Mirande eta Robert Laxalt, adiskidantza baten historia. 106 zk. (1998), 59 Funtzio publikoa eta hizkuntzagatiko diskriminazioa. 33 zk. (1984), 105 eta. 26/ 27 zk. (1983), 104
|
|
|
15 zk. (1961), 16 Zubiartea’ri. 17 zk. (1964), 26 Zubiarteari. 18 zk. (1965), 63 La Mennais. Bide urratzaile. 19 zk. (1965), 3 Axmutil i erantzun agiria. 20 zk. (1965), 28 Euskal kezka Barojaren baitan. 21 zk. (1966), 16" Axmutil" Jaunari nere
|
azken
hitza. 23 zk. (1966), 60 Euskal kezka Baroja’ren baitan (Jarraipena). 24 zk. (1967), 52 Susa.
|
|
|
AIZPURUA, Xabier Euskal Herriko biztanleen hizkuntz gaitasuna. 77/ 78 zk. (1993), 91 Denok Apez (Aldapeko’ri tzaz atzizkia dela ta). 19 zk. (1965), 93 Aldapeko Jaunari nere
|
azken
itza. 22 zk. (1966), 93
|
|
|
LOPEZ, Manu Kritika eta kritikoak
|
azken
Euskal Literaturan. 49 zk. (1988), 73" Historiarik gabeko" Iparrari buruz zuzenketa batzu. 10 zk. (1979), 129 Sartre Camus-en aurka, edo Iraultza eta Errebolta. 14/ 15 zk. (1980), 190 Marx eta iraultza. 30 zk. (1984), 26: Ezkerra Europan. 47 zk. (1988), 7 Iraultza eta Hexagonoko nazio ukatuak. 51 zk. (1989), 33 Esperantza eta arazoak Ipar Euskal Herrian.
|
|
|
MUJIKA, Bitor Aingeruak eta gu Liturgian. 8 zk. (1958), 21 Euskal Arkeologiaren lanak. Historia eta
|
azken
hamarkada. 54 zk. (1989), 197
|
|
|
(Itz.: Jose Antonio Aduriz). Elizaren
|
azken
aldiotako historia Euskal Herrian (1975). 95 zk. (1996), 11 (Itz.: Esteban Agirre).
|
|
|
15 zk. (1961), 48 Puebla 79. 10 zk. (1979), 93 Sotanak eta, edo sekulartasuna auzitan (Orain eta Hemen). 25 zk. (1982), 124 Elizaren
|
azken
aldiotako historia Euskal Herrian (1975). 95 zk. (1996), 11 (Itz.: Esteban Agirre). Ertamerikako Eliza. 38 zk. (1986), 87 (Itz.:
|
|
|
ALDAPEKO Idazki agiri bati erantzunaz(" Aurraitz" ene adiskide onari, biotzez) 15 zk. (1961), 16 Zubiartea’ri. 17 zk. (1964), 26 Zubiarteari. 18 zk. (1965), 63 Axmutil i erantzun agiria. 20 zk. (1965), 28" Axmutil" Jaunari nere
|
azken
hitza. 23 zk. (1966), 60 Euskal Aditza neuk ikusten dedanez. 24 zk. (1967), 59
|
|
|
AURREKOETXEA, Gotzon Euskal dialektologia etorkizunaren atarian. 67 zk. (1991), 53 Denok Apez (Aldapeko’ri tzaz atzizkia dela ta). 19 zk. (1965), 93 Aldapeko Jaunari nere
|
azken
itza. 22 zk. (1966), 93
|
|
|
LOPEZ, Manu Kritika eta kritikoak
|
azken
Euskal Literaturan. 49 zk. (1988), 73 Mikel Zarateren bizitza eta lanak. 11 zk. (1979), 43
|
|
|
oraina eta geroa. 39 zk. (1986), 71 (Itz.: Gotzon Nazabal). CIEMEN en IV. Ihardunaldien
|
azken
komunikatua. 11 zk. (1979), 82
|
|
|
Joan Mari Torrealdai). Euskal Arkeologiaren lanak. Historia eta
|
azken
hamarkada. 54 zk. (1989), 197
|
|
2001
|
|
|
autoen lurpeko aparkalekua omen da hemen progresua. Helburu noblea, ez balitz asmoak erantsita dakarrela hiriaren ikuspegi automobilzentrista, agintaritza ren jokabide autoritarioa, interes pribatu eta espekulatiboen kutsua, hiri honetako udaletxean sekula ezagutu ez den presazko tramitazio susmagarria, ustel usaina,
|
azken
batean.
|
|
|
Alonsok Euskal karma n nahiago du neurriak gainez jo eta hautsi, harrikada gordin bota. Tabernak Txokolatezko dinamita n
|
azken
milimetroraino neurturiko errelatuak jaso ditu, borobildu arte esku artean leuntzen eduki dituenak. Zerikustekorik ez.
|
|
|
Baten batek agian aurpegiratuko dit ezker abertzalearen erratuak baino ez ditudala aipatzen, eta beharbada hala da
|
azken
aldi honetan, baina egia ere bada, aspaldi honetako egokierarik onena gure ezker abertzale ofizialaren ezgaitasunagatik izorratu zaigula batez ere, eta halaber beraren harrokeriagatik: zelan pentsa daiteke beraiek kontrolatuko zutela PNVa eta alderdi horrek ordezkatzen duena?
|
|
|
Arazoa kezkatzekoa zen, eta orain ahantzixea badugu ere, aitortu beharra dago euskaltzale guztiok benetan kezkaturik geundela. Gure naziogintzaren bidean
|
azken
hogei urte autonomikootan egindakoa, askotxo izanik ere, neurri handiz oraindik behin behineko egoeran aurkitzen da, erabat sendotu eta gotortu gabe, eta, horregatik, hezkuntzan edota hizkuntz politikan aurkako jokabideak praktikan jarriz gero, beldur izatekoa zen ez ote zitzaigun orain arteko lan guztia goitik behera amilduko, kolokan dagoen karta gaztelu bat bezala. Aurretikorik ere bazen, aski baikenuen Nafarroan gertatuari begiratzea, Autonomia Erkidegoan ere zer jazo zekigukeen konturatzeko.
|
|
|
Hori dela eta, politikari abertzaleen jokabidea, oro har, bitarikoa izan da: ...razpide guztiak eskaintzea —" Euskal Herrian lan egiten duen guztia euskal herritarra da" —, Europa zabalean atzerrikoei bertoko naziotasuna eskuratzeko beste inon onartuko ez litzatekeenes kuzabaltasunarekin (adibidez, Espainia Frantzietan aspaldidanik lanean ari direnei, hizkuntza ofiziala ongi jakinarren ere, ez zaie" espainiar frantsestasuna" besterik gabe ematen,
|
azken
urteotan atzerritartasun legeek behin etabe rriro erakusten digutenez), edota b) gure eskuinak praktikatua, arazotik ihes egin, bera garbi planteatu gabe, denborari denbora emanez, nolabaiteko laissez faire, laissez passer hura gogoan, jatorrizko etorkin zaharren bigarreneta hirugarren belaunaldiak berez bertokotuko zirelako esperantza isilaz. Kasu batean zein bestean, ez zaie inoiz barkamen argirik eskatu iragan denboretan haiekin izandako jokabide desegokiagatik, ez eta behialako arrazismo horren kritikarik egin ere, guk geure bularra jotzeko darabilgun harria etsaiak gure kontra duela jaurtikiahantziz.
|
|
|
Bai eta eman ere, baina gehienok espero ez genuen moduan. ETAren politika eroaz eta Herri Batasuneko buruzagi politikoen jarraikeria itsuaz asperturik, EAJ EA koalizioari beren botoa ematea erabaki zuten abertzale ezkertiar ugarien pisua inola ere gutxietsi gabe, ene irudiko, hauteskundeak abertzaletasunaren alde desbideratu zutenak, neurri handiz, etorkinak izan ziren,
|
azken
20 urteotako autonomialdian haien integrazio prozesua askok uste eta gura duten baino aurrerago joan dela erakutsiz.
|
|
|
Euskal herrian publikatzen diren liburu guztien %95 ingu ru euskara batuan argitaratzen omen dira. Gure hizkuntzaz ematen den irakaskuntza testuak,
|
azken
hamarurteotan, praktikan %100ean hizkuntza estandarrean eskaintzen dira, eredu horretan gure gazte guzti guztiak alfabetatuak izanez. Euskaltegietan ari diren ia pertsona nagusi guzti guztiek euskara batua ikasten dihardute.
|
|
|
Baina
|
azken
bolada honetan, Alexander Fleming-ek penizilina aurkitu zuenetik antibiotikoak aspaldian hor direla ahantzi duten —edo agian ikasi nahi ez duten— batzuek azken farmakopea berritzat sendabelarrak harturik, hor ari dira, jo eta ke, euskalkiak berpiztu guran, bizkaiera bereziki, berau dialekto bat barik, hizkuntza oso, beregain eta aparta balitz bezala. Jokabide hori berez lauzpabost txotxoloren keria litzateke, eragin praktikorik gabea, baldin eta beren inguruan bozgorailu sistema bikaina eratu ez balute, non eta Euskaldunon Egunkaria n.
|
|
|
Baina azken bolada honetan, Alexander Fleming-ek penizilina aurkitu zuenetik antibiotikoak aspaldian hor direla ahantzi duten —edo agian ikasi nahi ez duten— batzuek
|
azken
farmakopea berritzat sendabelarrak harturik, hor ari dira, jo eta ke, euskalkiak berpiztu guran, bizkaiera bereziki, berau dialekto bat barik, hizkuntza oso, beregain eta aparta balitz bezala. Jokabide hori berez lauzpabost txotxoloren keria litzateke, eragin praktikorik gabea, baldin eta beren inguruan bozgorailu sistema bikaina eratu ez balute, non eta Euskaldunon Egunkaria n.
|
|
|
Bizkaieraren aldeko gurutzada sutsu honetan, gainera, munduko inongo hizkuntzatan onartuko ez liratekeen gehiegikeriak egiten ari dira: bizkaitarrok euskara batuan esandako gauzak" bizkaierara" itzultzea, jatorrizko" topatzen ibiltzen naiz", ez dakigu zein irakurlek hobeto uler dezan," topetan ibilten naz" bilakaraziz, euskaltzain honi
|
azken
orduko kazetari umegorri ausart batek inoiz egin dionez.
|
|
|
Aspaldion euskarak aurrera egin badu, neurri handiz, euskara batuagatik izan da, eta hori ongisko dakite gure hizkuntzaren etsaiek. ...antsi nahi zaion" artif izial" kutsu horrek, bidezkoa ez izateaz gainera —bai baitirudi euskalkiz mintzo diren analfabeto guztiak hiztun eredugarriak direla—, aspaldiko salatzaile nagusiaren hitzez," Ma rteko euskara" delako etiketak, mesede baino kalte handiagoa egiten du, Jose Ignacio Perez Iglesiasek, EHUko euskara errektoreorde ohiak zuhurki salatu duenez, horrek,
|
azken
buruan, euskaldun berriak erdaraz egitera gonbidatzen dituelako, hainbeste nekez ikasi duten euskara baztertuz, eta, bide batez euskara ikasteko inolako ahaleginik egin nahi ez dutenen zabarkeria eta alfertasuna xuritzen duelako. Hori al da ba nahi duguna?
|
|
|
Ordua da ura bere bidera itzultzeko eta inon arrakastarik izan ez duten esperimentu dialektal banatzaile eta galgarri guztiokin behin betiko amai dezagun. Zeren
|
azken
buruan, Mitxelenak argi eta garbi esan zuenez, euskara batuarekin euskara salbatuko dugula ezin ziurta dezakegun arren, euskalki egoeran segituz gero, ordea, gauza segurua da euskara hilko zaigula.
|
|
|
Gurean, ordea, Nicolas Redondo Terreros, Rosa Diez, Adolfo Ares edo Javier Rojo, orain arte ezertan nabarmendu badira, bere antieuskalduntasun amorratuagatik izan dira. Praktikan PPren politika espainol kolonialista bera erabili dute Euskal Herrian, baina
|
azken
hauteskundeen emaitzek inflexio puntua markatu dute, eta, beraz, badirudi susmatzen hasi direla jokabide horrek ez diela hemendik aurrera gehiago etekin onik ekarriko. Programa, eskaintza eta aurpegi politikoa aldatzeko ordua heldu zaie beraz, eta testuinguru horretan ulertu behar da atzora arte ostrazismoan erdi gorderik egondako kideak eta ideiak, izozkailutik atera eta orain plazaratzeko gertu egotea.
|
|
|
Beste gutxi batzuen artean Olatz Beobidek eta Eneko Olasagastik
|
azken
urteotan mugaz bi aldeetan lan egin izana mugarri da egon den eten historikoa gainditzeko. Euskal Herria zeharkatu zuen Korrikaren harira sorturiko Komeriakamuntaia bide egokia izan zen Pirinioen alde bietako aktoreak Tentazioaren ekoizpen honetan biltzeko.
|
|
|
Eta beraren ostean beste hainbat idazlek heldu diote inmigrazioaren dramari, modu batera edo bestera. Koldo Izagirre, Pablo Sastre, Iñaki Friera eta Ixiar Rozasek inmigrazioa hartu dute gaitzat beren
|
azken
lanetan.
|
|
|
Aurreko urteetako balantzeetan egin izan dudan bezalaxe, aurten ere gertakari zehatzei lotu ordez, joerei lotuko natzaie,
|
azken
urte honetako joerak, keriak edo dena delakoak nondik nora jo izan duten ikusteko asmoz.
|
|
|
Filosofia kutsuko esaldi hauek gaur egungo gertaerei berriro lotzeko gisan, bukatuko nuke Xiberoko Zohardiak amaitzen ari zaigun urte honen
|
azken
txanpetan abian jarritako ekimenarekin. Lehen begirada batetik, egitasmoa txalotzekoa da, hau da, Zuberoako udal guztiei proposatzea euren herrian bertan kantu gaualdiak antola ditzaten, Xiberoko Zohardiak bere gain hartzen duelarik kantariak etorraraztea.
|
|
|
Biltzarretik biltzarrera udako
|
azken
egunetan hamaikatxo euskaltzale bildu dira, Euskaltzaindiaren babesean, Bilboko Euskalduna Jauregira. Hiru egunetan ibili dira jardun eta gogoetan, euskararen etorkizuna nondik etor daitekeen asmatzeko.
|
|
|
Hori Euskalduna Jauregiaren sotoan, eroso eroso jarriak eta Ibaizabalen ur nabarrak aurre aurrean genituela. Lauzpabost solairu gorago, inurri finak, ekin eta ekin, euskarari
|
azken
tresna informatikoekzer ekarri diezaioketen erakusle.
|
|
|
Hori ez hain ondo! Bizkaierazko tradizioa ere gutxitan aipatzen da,
|
azken
berrehun urteotan hamaikatxo idazlek baliagarri izan dutena.
|
|
|
Auspoanargitaratu diote, eta Ene artzain e txolada haren titulua. Hortxe ditu irakurle euskaltzaleak Ipar Euskal Herriko
|
azken
berrogeita hamar urteak. Esan gabe doa bertan ere baduela euskara doia, maila jasokoa, bizi bizia, irradan joan doana, kazetari trebe baten eskutik.
|
|
|
Laburki aldatu dugun delako aitzinsolasetik hasita ondoko
|
azken
solaseraino Petainen gorazarrez eginiko kantua da:
|
|
|
Historialariok eta, oro har, unibertsitateko irakasle euskaldunok ez dakigu euskara nahikoa, eta horrek behartu du Lur hartu duen bidea hartzera:
|
azken
finean," itzultzaile prestamenik ez duenak, oro har, egin behar diren salbuespen guztiak(...) eginda, itzuli egiten du, gaizki itzuli ordea, eta antz ematen zaio. (...) Nik dakidala halakoei [historialari profesional euskaldunei] zuzentzaileak ez, maisuak behar zaizkie jarri".
|
|
|
Itzulpen lana txukuna bada ere, historialari euskaldun aditu baten edo batzuen gainbegiraketak zuzen zitzakeen akatsak ditu (ez naiz luzatuko horiek zerrendatzen, Uzta ro-ko artikuluan sorta esanguratsu bat —ez guztiak— aurkezten bainuen). Historiako
|
azken
bi lanen zuzendaria, ordea, ez da euskalduna, ezta atal nagusien koordinatzaile gehienak ere, eta ez dute azken emaitza berrikusteko paradarik izan, beraz.
|
|
|
Itzulpen lana txukuna bada ere, historialari euskaldun aditu baten edo batzuen gainbegiraketak zuzen zitzakeen akatsak ditu (ez naiz luzatuko horiek zerrendatzen, Uzta ro-ko artikuluan sorta esanguratsu bat —ez guztiak— aurkezten bainuen). Historiako azken bi lanen zuzendaria, ordea, ez da euskalduna, ezta atal nagusien koordinatzaile gehienak ere, eta ez dute
|
azken
emaitza berrikusteko paradarik izan, beraz.
|
|
|
Euskaldunon Egunkaria n (VII) Markos Zapiainek liburua neurriz kanpo goraipatu zuen bere iruzkin politiko ideologikoan, excusatio non petitaha rr igarri batzuez lagunduta baina(" Jakina, pedagogiaren arabera aritu behar izan du Txillardegik...";" Zenbait goiargik[?] Putz uren soiltasun formala mesprezuzko imintzio aristokratiko batez arbuiatzen du...";" Irakurle osasuntsuak plazer hartzen du nola Hamaika pausorekin hala Pu tz urekin";"... ez da soziopolitika tratatu zentzudun bat..."). Diario Vasc o ko Felipe Juaristik (VIII), ordea, ez zuen busti nahi izan, eta Unamunoren Paz en la guerralibu ru arekiko konparaketa lainotsu batzuez gain, ezer gutxi esan du Txillardegiren
|
azken
lanari buruz (izan ere, kasik lerro gehiago eskaintzen dizkio idazle bilbotarraren nobelari Putzu ri baino...). Luis Mari Mujikak zorroztasun handiagoz epaitzen du nobela hau (Ega n, 1999/ 4, 243), bai defendatzen dituen tesi historikoei dagokienez, baipe rtsonaien eta ekintzaren bilakaera literarioari dagokionez, baina, oro har, ezin ukatu tentu handi (egi) z jokatzen duenik.
|
|
|
Txillardegiri izan behar zaion errespetu handiaren ondorio izan daiteke, akaso:
|
azken
finean, euskal eleberrigintza modernoaren fundatzaileetakoa da. Besteak beste.
|
|
|
Gerran gertatutakoek eta ikasitakoek arrasto handia utziko dute bere baitan eta, hein batean," Putzu" karlismotik nola urrunduko den dugu nobelaren gai nagusietako bat; Euskal Herria rekiko maitasuna da harengan tinko iraungo duen gauza bakarrenetakoa. Alde horretatik,
|
azken
Karlistadan parte hartuko zukeen nolabaiteko aurrenazionalista baten bilakaera pertsonala renistorioa kontatzen zaigu. Txillardegi ezagututa, espero zitekeen zerbait.
|
|
|
Gipuzkoa, Bizkaia, Nafarroa, Lapurdi eta Zuberoako parajeak zein ederrakdi ren errepikatzen zaigu, behin eta berriro, eta turismo gidetan agian onargarria zatekeen etengabeko gorazarrea oztopo bihurtzen da pertsonaia ren bizitza pusketa grisarene rdian txertaturik. Ironia izpiaz ere azaltzen ez zaigun Euskal Herrian zeharreko tour sentibera horretan ez da,
|
azken
finean, ezer falta: ez mendirik, ez haranik, ez baserri ederrik, ez hiribildu noblerik, ezta denboran zeharreko turiston ikuskizunerako ia ia propio antolaturiko pastoralik ere.
|
|
|
Gudu deskribapenek berek zaharkituak dirudite, baita Stendhalek 1839anarg itaratutako La Chart reuse de Parm e ko Waterlookoarekinkonparatuta ere. Baina agian konparaketa hauek ez dira zuzenak, eta Txillardegiren nobela
|
azken
urte hauetan salmentaarrakasta itzela izan duten kiosko motako nobela historiko ugarien artean kokatu genuke. Agian.
|
|
|
Bestselle ra ren teknikak ondo barneratuta dituzte, abilki arinak dira, suspentse puntu bat izan ohi dute eta erloju mekanismo baten eraginkortasunaz garatzen dira; nik, ordea, ez dut halako ia ezer aurkitu lan honetan. Gure artean
|
azken
aldi honetan argitaratu diren historia edukiko beste nobela batzuekin konparatuta ere (adibidez, Egañaren Pa usoa noiz luzatu edo Mujikaren Gerezi denbora zoragarriarekin), atzean geratzen da Putzu.
|
|
|
gogora dezagun Juan Goytisolok Espainiako prentsa arloko literatur kritikari buruz argitara eman zituen hitz gogorrak, El Pas, I, eta, orobat, ondorengo polemika guztia). Gainera,
|
azken
hamabost edo hogei urteetan zehar euskal kulturan gertatutako aldaketek, eta ekoizpenaren hazkundeak berak, horretarako tartea lagatzen dutela uste dut (hutsuneak eta arriskuak asko direla ahaztu gabe, jakina). Alde horretatik, eta Pako Aristiren iritziaren aurka, kritika serioa eta anitza egiten ahalegintzen den saio batek, are telebistakoa bada ere, gehiago egiten du irakurzaletasunaren alde, ohiko hamaika iruzkin zuri eta (elkarren artean) kalkatuk baino.
|
|
|
Ez dut esan nahi Mari Jose Olaziregik gogora ekartzen dizkigun 80ko hamarkadako literatur kritikaren inguruko eztabaida haietara itzuli behar denik (ikus Uztaro 34, bereziki 92 orr.); urtetxo batzuk pasatu dira, besteak beste. Eta ez dakit Olaziregik berak aldarrikatzen duen kritika akademikoaren eta publikoaren arteko hurbilketa eraginkorra izan daitekeen; esan bezala,
|
azken
horrek arduratzen nau, batik bat. Ez naiz, norbaitek pentsa dezakeen bezala, kritika justiziero bat aldarrikatzen ari:
|