|
2000
|
|
|
XX. mende erditsuan, euskal hizkuntza, kultura eta herria bera
|
azken
hatsetan zeudelazirudienean, gazte ameslari batzuk errebelatu egin ziren, agintearen kontra, historiarenmartxaren kontra, gure izatearen heriotza sinatua bide zuen patuaren kontra. Baldintzaobjektibo guztien aurkako matxinada zen hura, garaitzeko inongo aukerarik ez zuena.
|
|
|
Eta jaiki nintzen, eta bat batean argi izpi batzuk iragazi ziren hostoen artetik ustekabean... eta argiak eztanda egin zuen basoan eta eztanda egin zuen hosto haietan... eta milaka eta milaka gar ikusi nituen hosto haien lekuan —horiak eta gorriak, moreak eta okreak—, berant gabe erortzerat zihoazèn hosto haiek, bizitzaren azken dardaran eta bizitzaren
|
azken
hatsean, goiti nahi balute bezala, gero eta goitiago, suaren istanteko hegaldian betiko...
|
|
|
Eta
|
azken
hatsa jaurtiki zuen.
|
|
|
Entzun —eta, hitza keinuz laguntzen zuela, segitu zuen—: Jaunaren gorputza hartu bezain fite, hersten ditut begiak, eta mortu bat idurikatzen dut neure baitan, bihotzaren begiez baizik ikus ez dezakedana, eta, mortuan, Kalbario mendiaren iduriko muino bat, non baitago Kristo gurutzefikatua, bere
|
azken
hatsean, Aitari erraiten diola: Aita, zure eskuetan jartzen dut bizia; eta, guretzifikatuari neure amorioa aitortzen diodala, pizten da, bat batean, argi bat, Kristo hartzen duena; eta, argi hartan bildurik, erresuzitatzen da Kristo, jaisten da gurutzetik, betetzen da mortua lorez, erresuzitatuak bere oinez lurra ukitu orduko... hedatzen da ene arimaren leiho bat betiko udaberrirat, eta udaberriaren baitan biziberriturik sentitzen naiz...
|
|
|
Komeni al da,
|
azken
hatsetan dagoen gizaki hori, onuretan izan daitekeen komunikazio horretaz gabetzea. Alboko senide zahar eta gaixo hori, ez al da iraungiko, baliabiderik eta laguntzarik gabe, inguratu dezaketen horiek oinordetzarako igurikimenik ñimiñoena ere ez badute?
|
|
|
Espiritu mugikor hori gabe ez ditu sekula Wittgensteinen ideiak hartuko eta suzedaneo filosofiko batean geratuko da, Wittgenstein urardotu bat maneiatuz. Espiritu mugikor hori posmodernitatearen bezpera da, mugikortasuna eta nomadismoa modernitatearen
|
azken
hatsak baitira. Hala, Austria Hungariako Inperioan sortutako artista, zientzialari eta pentsalariak (Freud, Weininger, Schonberg, Webern, Berg, Mahler, Brahms, Strauss, Kokoschka, Schiele, Klimt, Klinger, Kubin, Loos, Otto Wagner, Kraus, Hofmannsthal, Schnitzler, Roth, Trakl, Rilke, Kafka, Hertz, Boltzmann, Kelsen, Schumpeter, Hayek, Mauthner, Vaihinger, Avenarius, Mach, Schlick, Neurath, Godel, Brouwer, Popper, Zweig, Musil eta Kakaniako beste seme alaba batzuk) gizaki modernotik haratago daude, Robert Musilen esanetan, hil ondoko edo hil osteko gizakiak direlako.
|
|
2001
|
|
|
batetik, egun haietan gertatzen ari zen Panamako inbasio estatubatuarra (3.000 hildako eragin zituena) estaltzea; bestetik, komunismo europarrari merezia zuen amaiera ematea: komunismoa ez zen berez hil, herriak hil egin behar izan zuen, eta bortizki eman zuen
|
azken
hatsa, filmetako munstro guztiek bezalaxe.
|
|
|
Ni, bentzuturik hil baninduzu ere ene heriotza zuretzat etsaia ene agurrik beroena litzateke[...] ni hilik ere.
|
Azken
hatsarekin batera ene eskuetarik abaildurikako harmak beste irlandarren aiduru itsatsiko zaizkio lurrari.
|
|
|
Halatan, Plantsungo nagusi zaharrak
|
azken
hatsa eman zuen. Nihaur gauaz bezala, garaitu ezin itxura zeukan gizon puskak mundu hau utzi behar zuen, adioen banatzeko astirik gabe, tipus tapasean, panpalahara lurrean hedailo, ebasle baten moldean jin herioarekin –baina zertan dabil polizia? – juntatzeko azkenean.
|
|
|
Egunkari hark ateratzen zuen berriaren pertsonaia nagusia Maddalen Erreka zela banekien, emaztearen egiazki ezagutzeko parada eduki nuelako ene gazte aroko exilio bideetan. Alabaina, Antonin Artaud poeta iluminatuak
|
azken
hatsa eman zuen ospitalea zegoen auzuneko lantoki publiko batean egunak higatzen nituen orduan: Tarahumara umeak herrokan, konkorturik eta lasaigarriz zintzurreraino emokaturik, jiten zitzaizkidan, gordeka bezala, sos bila.
|
|
|
Medikuek ziurtatu zutenez egunbete ez zuen egingo eta, bere agoniak iraun zuen ordu pare eskasa nahikoa izan zen bere ahotik eta zuri zuzendutako zenbait azalpen jasotzeko; gero, berak emandako helbidean zuri bidaltzeko erregutu zidan. Handik gutxira, nire besoetan eman zuen
|
azken
hatsa.
|
|
2002
|
|
|
Nolabaiteko poztasuna sortarazten dit gisa horretako aita ukan nuela jakiteak. Baina... bestetik... ez al dut nik neuk ere neure
|
azken
hatsa horrelako plazaren batean emango. Ez nadin laineztu.
|
|
2003
|
|
|
Zaraitzu haran piriniarra da; iparraldean Behe Nafarroa eta Zuberoa ditu, ekialdean Erronkari osoa, hegoaldean Romanzado ibarra dauka, eta mendebaldean Aezkoako bailara eta Urraul Goiti. Bailara horretan ibili da Arana denbora luzean bertako euskalkiaren
|
azken
hatsa arnasten. " Behin egunkari batean irakurri nuen zaraitzueraz zekiten bi hiztun bakarrik geratzen zirela, gizonezko bat eta emakumezko bat.
|
|
|
Bere burua bururik gabe ikusi zuenean, ezin pozikago jarri zen, lepoa ere neurri neurrikoa iruditu baitzitzaion: " Azkenik, ez buruhandia, ezta lepamotza ere!", oihu egin zuen haren bihotzak eta, munduko gizon zoriontsuena zela igartzen zuen bitartean,
|
azken
hatsa eman, eta bertan behera erori zen.
|
|
|
" Jakina, morroia hil zitzaioan-eta!", pentsa  tu du Aitorrek, eta tu egin du berriro beheko arroketara, ozen, lodi, berde. Askatasunaz, Justiziaz eta kezkatu bai, baina gero emazteak
|
azken
hatsean munduratutako seme tontoaz arduratzeko potrorik ez zuen eduki, kabroia!
|
|
|
Eta, aitzitik, heriotzarik gaiztoena da bat batean datorrena, kristaua bekatu larrian aurkitzen baitu sarri askotan. Hil urren dagoenaren ohea hainbat espirituz inguratu ohi da, onak eta gaiztoak, nahiz eta deabruak ugariago agertu bekatarien azken orduan, beti bezala tentatzen
|
azken
hatsa bota aurretik biraoren bat esan edo Jainkoa uka dezaten. Azken orduko tentaldi maltzur horietatik libre izateko otoitz labur, erregu, salmo eta abarrak errepikatzen ziren, hilzorian zegoenaren gelan penitentzia giro egokia ezarriz.
|
|
|
|
Azken
hatsa eman bezain pronto, eta hori gertatzen den lekuan bertan, hantxe izaten da hilberriaren arimaren judizio partikularra. Horregatik da hain berebiziko kontua ondo prestatua egotea, orduantxe erabakitzen baita behin betiko bere salbamena edo kondenazioa.
|
|
2004
|
|
|
Gogoeta honek 1975 urtera eraman nau, zeinean giro berezia izan baitzuen Eguberriak Euskal Herrian. Hilabete bat lehenago euskal herritar anitzen etxean botila xanpainak ireki ziren, Frankorekin batera berrogei urteko diktadurak
|
azken
hatsa eman zuelako. Edo, zuelakoan?
|
|
|
Horretarako, ordea, adierazi behar duen gizarte kulturaren mugak ahozko kulturaren barrutira errenditu behar. Jakina, guk dakigula, euskaldun gutxi bizi dira barruti horretako muga hertsien barruan; bizimodu tradizionalaren aztarnak
|
azken
hatsetan dabiltza gure artean.
|
|
|
Oker egonen ahal naiz, baina munduak sekula ezagutu duen sarraskirik handienaren atarian gaudela uste dut. Alemaniaren
|
azken
hatsaren lekuko izatea egokitu zaigu, Oskar.
|
|
|
Idatzizko harreman horrezaz gain, lauzpabost urtean behin itzultzen zen anai Benito etxera bisitan, eta orduan ere ez zen amonaz ahazten, auzoko lasalletarren eskolako atezaindegira espresuki joaten baitzitzaion. Joan zenetik hamabost hamasei urtera, baina, urtebete osoan egon zen gutunik bidali gabe, amonak hiruzpalau idatzi zizkion arren, harik eta anaietako batek jakinarazi zion arte anai Benitok larri antzean behar zuela, perlesiak jota, Mexikotik iritsi zitzaièn azken berriaren arabera; handik lau hilabetera, berriz, anai Benitok
|
azken
hatsa eman zuen; eta, handik urte erdira, finean, anai gazteago baten bisita izan zuen amonak: anai Jaxinto zen, Mexikora ere bost urterako joan zena, anai Benito zegoèn lekutik ez oso urruti.
|
|
2005
|
|
|
" kalitate/ prezioa" ekuazioa batere ez zuela ona. Egun batez, leher egina, Mentaxuriko patarraren erditsutan eman zuen
|
azken
hatsa. Mentaxuriko patarra!
|
|
|
Ez ote da hori Elizaren eginbidea
|
azken
hatsetatik atera nahi baldin badu. Irabazia izanen dugularik irria ezpainetan oroit araziko digu Etxepare eta Axular, apezak zirela.
|
|
|
Ez hemeretzi edo hamaseigarrenean. Eta
|
azken
hatsak aipatzean ez dut euskara gogoan. Elizaren azken hatsetaz ari naiz.
|
|
|
–
|
Azken
hatsa dik.
|
|
|
Batzuk zeruetako erresuma lehian, ez ziren tristatzen: aita edo ama
|
azken
hatsetan ikusi eta esperantza lantzen, iraultzen eta zaintzen zuten oraino. Graxi aldiz, hiltzea usnatuko zukeen kabala errabiatuaren maneran zebilen:
|
|
|
|
Azken
hats haren molekula bihurtzen ari zen, bera ere husten, erretzen, ezeztatzen, oinarrizko kaosera itzultzen. Kaos hartarik alabaina ibiltzen eta jendeekin solastatzen ikasten hasiko ote zen?
|
|
|
Zakurra zaunkaz ari zen loiroan, behiak marrakaz eta oiloak kuru kuru gosetiz. Bazen jada zazpi egun
|
azken
hatsa jabeari itzuli ziola. Usteltzen hasia zen.
|
|
|
Usaia, bistan da, arian lortzen ahal duzu, abdominalak hilduratzearen poderioz etorri ohi da gerriaren zalutasuna. Higuingarriena, tematze hutsaz erdiesten ahal ez dena, erla saskian baino larriago zaudela hauspoko
|
azken
hatsa erretzeko adore hori ukaitea da, besoak karranpa eginda dauzkazularik ipurdiko zintzurra estutu eta jadanik zazpi arroa pisatzen duen adarra behar adina sakonduz estroboari intziri sanoa eragiteko gauza izatea. Horixe da orain arraunlari ona izateko ukan behar dena, hiru milia jo batean eginda barrena kiskaltzen dizun urradura ez dela oinaze sinetsi ahal izateraino amorratzeko ahalmena.
|
|
2006
|
|
|
|
azken
hatsa huela bertsorik sakonena,
|
|
|
Bi urte, borroka armatua, erraten dugun zer horrek hondar heriotzak egin zituenetik.
|
Azken
hatsean dagoelaidatzi nuen duela hilabete eta erdi. Ausartegi berriz ere?
|
|
|
heideggeriarra hastapenetan, gero fenomenologia eta marxismoa uztartzen ahalegindu zen, eta azkenik, Freud-en bulkaden teorian inspiratutako antropologia eraikitzen saiatu zen.
|
Azken
hatsa hartu zuen arte defendatu zuen gizartearen teoria batek bulkaden teoria batean behar zuela sostengua; izan ere, gizarte kapitalista aurreratuek bideratzen duten opresio eta esplotazioan, funtsezkoa da egitura pultsionala manipulatzea. Gisa berean, elkartasunak, hots, beste norabide batean jar gaitzakeen osagaiak, gizakiak erotikoki lotzeko erroak behar ditu.
|
|
|
Denbora gutirako bizitza gelditzen zitzaion, eta hala ere, bere sinesteari bertze jira buelta bat egiteko astia izan zuen oraino: alemaniar erreformatu baten idurian, Augsburgoko Aitortzako kide hil nahi zuela erran omen zuen,
|
azken
hatsetan zelarik. Anarteraino inork ez zion isuririk batere ezagutu Martin Luteroren ikaskizunen aldera.
|
|
|
–Ez du gehiago kontra egiten.
|
Azken
hatsa ematen ari da –erantsi zuen.
|
|
|
Hainbertzerako grina genuen gure lanean, elkar ere zauritu baikenuen, Orthezeko konkistatzaileek bezala. Istant baten buruko, odolez zipaturik geunden, eta
|
azken
hatsean edo hilik ziegako preso guztiak.
|
|
|
Gazteluko patiora jaitsita, Jose Hiriarte Gorriarekin egin nuen buruz buru. Halako begiradak eskaintzen ohi zaizkio
|
azken
hatsean dagoenari. Oilarrak jo berria zuen eta eguzkiaren lehen pindarrak ageri ziren ekialdean.
|
|
|
–Eta gainera... –isildu egin naiz, ez diot aipatu
|
azken
hatsa bota aurretik Bernati agindutakoa betetzen hasi naizenik. Bazuen Bernatek istorioak idazteko liburutzar bat, ezagutu nuen iluntzean bertan erakutsi zidana.
|
|
|
Tristea" da"," dago" baino gehiago. Tristea da gure ama, aita gaztainak botatzera joan eta gaztainekin batera
|
azken
hatsa bota zuen egun hartatik. Amonak hala esan zidan.
|
|
2007
|
|
|
Barren barrenetik zetorkion itoari aurre egiten saiatu zen agurea, alferrik. Zerbait esan nahi zion Lisari, ordea, eta hura konortea galdu aurreko
|
azken
hatsean bilduta ekarri zuen:
|
|
|
Dioni zeruaren urdinari begira dago, bake osoan. Nonbait,
|
azken
hatsak irribarrea ekarri dio ezpainetara. Demetriok ileetatik zakar heldu dio Jesusi, eta makurrarazi egin du lagunaren begien pareraino.
|
|
|
Mutiko ilehoriak ez du txoperaraino segitu begiradaz, berehala begiak itxi baititu, eta pixaren beroa sentitu du galtzetatik behera. Horrela, ez du antzara ikusi, txoperaraino iritsita, makal beltz baten oinetan gorpu erori denean, oraindik
|
azken
hatsetan bildua.
|
|
|
Zenbaitetan zigarroa eskuan ere harrapatzen zuten eztul kolpeek, eta ito beharrean aritzen zen arnasari heldu ezinik. Halakoetan Lisak egitekoari uzten zion, eta adi egoten zen eztul oldarraldia noiz pasatuko, benetan baitzirudien
|
azken
hatsa eman behar zuela.
|
|
|
1947an egoera ekonomiko berdintsua bazegoen ere, lau urte beranduago izan ziren gatazketan kutsu politikoa ahulagoa izan zen 47koan baino, nahiz eta horiek guztiak protesta ziklo berberean sailkatu. Berez,
|
azken
hatsa ematen ari zen oposizio klasikoa, historikoa deitzen duguna, hau da, XX. mendearen lehenengo herenean eratutako langile kultura politikotik horniturik zegoena. Hain miseria gorrian zegoen jendea, ezen protestatan altxatzea beharrezkoa bihurtu baitzen, batzuetan matxinadaren antza hartuz (Iruñean kasu); eta Euskal Gobernuak alde batetik eta sindikatuek bestetik parte hartze handia ala txikia izatea alde batera utzita, protesta haien bultzadan eta garapenean pobreziaren aurkako borrokak neurri handi batean eragin zuela argudia daiteke.
|
|
|
– Zen, aspaldian eman zuelako
|
azken
hatsa. Umezurtz gelditu nintzen hamalau bedatsetan.
|
|
|
Etorri gara gure hilabeteroko bilkuralat eta bazkaritan ari ginen ostatuan tranpa egin zigun. Badu bi hamarkada orain Piarres Lafittek,
|
azken
hatsa eman zuenean, artoski zain genezan maleta bat eman zigula, Santa Engrazian dago giltza erranez.
|
|
|
Helikoptero bat heldu zen hiriburutik berehala. Oinutsik, lokatzetan, arropak zarpail, leher eginik, bere
|
azken
hatsa ospatzera propio etorritako jeneral zitalaren iraina entzun behar izan zuen; baina, zutik, harro, duintasunik galdu gabe, belarrondoko bat eman zion merezi bezala.
|
|
|
Aireplano bat agertu zen handik laster, eta metrailadoreen kalaketari egin behar izan zioten aurka. Inguruetan barreiu, balaren bidean paratu zen Ernesto Guevara;
|
azken
hatsa heldua zitzaiola uste baitzuen, zuhaitz baten kontra eratzan omen zen, zeharo etsirik mundu hau uzteko asmotan. Urtebete eskas falta zitzaion bitan hogei urte betetzeko.
|
|
|
|
azken
hatsa zahardadean zurkaiztuta ematearekin etsi dut
|
|
2008
|
|
|
Madril, 1938 Espainiako Gerra Zibila oraindik amaitu gabe zela, baina II. Errepublikari
|
azken
hatsa baino geratzen ez zitzaionean, frankistek 1939tik 1966ra bitartean indarrean egongo zen prentsaren legea garatu eta onartu zuten. Lege hura programa zabalago baten barruan beste atal bat baino ez zen:
|
|
|
Errepublikaren
|
azken
hatsen bila
|
|
|
Errepublikaren
|
azken
hatsen bila
|
|
|
–Hori baita ohitura, gehitu zuen, desenkusatuz bezala. Eta handik pixka batera,
|
azken
hatsa eman zuen.
|
|
|
Jotzen ari zen pieza bertan behera utzi eta besarkatu egin ninduen. Biolinaren soken dardarizoa entzun nuen belarrian, nota batzuen
|
azken
hatsa. Gero gingila miazkatu zidan.
|
|
|
Herri guzia...»?. Nolanahi, ez dira falta Goienetxeren
|
azken
hatsaren gaineko zenbait argibide (Hiriart Urruti, 1971: 86):
|
|
|
Oroitzen zarea, ene malko haietaz, Ohearen ondoan egin otoitzaz, Azken begiradaz eta zure hitzaz, Burua pausatuz hartu
|
azken
hatsaz. Jaunak nire argia itzali baitu, Betirako naiz itsutu eta mututu.
|
|
|
Mirakolatzako bidebanatzera iritsitakoan, eskuinera egin eta pinudiaren konpainian jarraituko dugu suabe suabe harik eta 1880ko data daraman harrizko gurutze baten aurretik igaro arte. Paraje horretan harri hura altxatu omen zen aspaldi, lapurreta baten ondorioz
|
azken
hatsa eman zuen kontrabandista baten omenez.
|
|
|
Coruñara heltzea lortu zuten, urak ateratzeko ponpak erabiliz eta zuloak estaliz. Hara iritsi zirenean, ordea, gipuzkoarrak ezin izan zion gaixotasunari buelta eman eta
|
azken
hatsa eman zuen, 1940ko ekainean.
|
|
|
|
Azken
hatsak ene ezpainak musukatu behar dituenean,
|
|
|
Diot gainerat, zure morroietan nehor ez dela ni baino leialagorik, ni baino atxikiago denik. Eman nazazu kartzelan, urkabean tilingo, errota suplizioa jasanaraz, errakin gaztigua pairaraz, edozein oinazez gaztiga,
|
azken
hatsa artino zure zerbitzari sineskorra nagoke.
|
|
|
Bere malurra gertatu zen gereziondotik hurbil boz ahul bat hauteman zuen. Lurrerat eta, sasiaren gibelean ikusi zuen saihetsaren gainean etzanik,
|
azken
hatsa zeramala iduri, bihotzoneko zakur ezagun bat.
|
|
2009
|
|
|
Berria naiz hemen. Bolumena jaitsita zegoenez, Saddamen
|
azken
hatsa gehiegitan eta kamera motelean errepikatzen ez bazuten, lan egin ahal izango nuela pentsatu nuen.
|
|
|
bataren zein bestearen ametsek, jakina, hazi bat zuten abiapuntu, burbuila bat?, amets guztiek bezala, baina Domingoren ametsa ametsetik at gauzatzera, gorputz hartzera eta itxuraldatzera, alegia? ...zegoen bitartean. Domingok zuèn ametsari, errealitatearekin eta grabitate indarrarekin lotuta zegoen heinean, errealitateak berak emango baitzion, azken batean, behin betiko sendotasuna, han helmugan, zurezko arranoa gobernatzeko gai izatean?, Gabinorena ez, honen ametsak ametsaren lurrak baitzituen abiapuntu eta helmuga, halako eran, non ametsak iraun bitartean iraungo baitzuen, baita ametsaren
|
azken
hatsarekin batera lehertuko ere bidaiaren helmugan, ezerezean amiltzeko: hots, Domingoren ametsa proiektu bat zen, ametsetik errealitateranzko jauzia egitera behartzen zuena; Gabinorena, aldiz, amets hutsa zen, ametsaren mehetasuna zuena eta bere izatea eta bere ibilbidea ametsaren baitan topatzen zituena; horregatik, begi erne bizi ongi zabalduak eskatzen zizkion ametsak Domingori, errealitatearekiko loturak ez zion besterik eskatzen, ziurki, errealitatearekin talka eginez gero edo lurra hartu beharrean lurra joz gero pikutara joan baitzitezkeen bere asmo guztiak?, eta Gabinori begi itxiak, bere baitan gauzatzen eta mamitzen den ametsak ezerezarekin lotutako hondo ilun mugarik gabekoa baitu sorterri, amets egiteko ahalmena ere, ezerezetik mundu bat sortzekoa, alegia, edo mundu bat dagoen lekutik beste mundu bat nahiz mila mundu?
|
|
|
Gero, begiak are gehiago zabaldu eta
|
azken
hatsa eman zuen; Domingo, lagunaren burua bere besomotzaz hartua zuena, hitzik gabe geratu zen hasieran; hiruzpalau segundo geroago, berriz, barru barruko negarrari ekin zion; handik bospasei segundora, azkenik, beste kanoikada baten inpaktua entzun zuen, hiru bat kale haratagotik etorri eta Domingo altxarazi zuena, baita ezker eskua gorarazi ere; gero, aldamenean zituèn taldekideei ezin ozenkia...
|
|
|
Borboiko kardinala, Katalinaren aholkulari nagusietariko bat, hainbat zerbitzariren artean eramaki zuten. Gau hartantxe eman zuen
|
azken
hatsa, haize izotzezkoak bihotza hormatuta.
|
|
|
Ez nuen galdegin zerk atxiki zuen susmoa bizirik. Karlos beti eriak hilabeteak zituen
|
azken
hatsik luzeenean, beti itzaltzen ari baina inoiz itzaltzera gabe. Hura oinazez leher ikusirik, nola ez erruduna bilatu parte txarreko inoren madarikazioan?
|
|
|
Neguarekin batera, halako mihise ilun batek beztitu zituen Louvreko ohiko kolore argiak, eta isiltasun hits batek suntsitu hango bestetako doinu eta dantzak. Errege Karlos IX.a
|
azken
hatsetan zen beti, sekula azken azkenera gabe, aldi berean gorpu eta gorputz. Eta gaitz erdi, horiek balira erregina amarendako berri gaizto bakarrak.
|
|
|
Frantziako Karlos IX.ak
|
azken
hatsa eman zuen gauean, Paristik etorritako 500 behartsu eta eskale, beltzez jantzirik, metatu ziren Vincennesko gazteluaren atean. Erregeren hilotza horiexek lagundu zuten hiriburuko karriketan barna Saint Denisera.
|
|
|
Gero bertzeei itsatsi gintzaizkien, hemen zizta eta han sasta. Istant baten buruko, odolez zipaturik geunden, eta
|
azken
hatsean edo hilik preso guztiak. Badakizue zer erran zidan Gerderestek azkena ematera hurbildu nintzaiolarik?
|
|
|
–Lehen lehenik, otoitz egin dezagun gure erreginaren alde, atzo eman baitzuen
|
azken
hatsa...
|
|
|
–Inork ez dizue erregea hilko, erregina ere ez baitizuete hil. Eritasunak emanarazi dio
|
azken
hatsa Joana Albretekoari.
|
|
|
Nire kotxearen arazoa, berriz, piezaren aldaketak ere ez zukeen konponduko. Kotxe fantastikoaren bi motorretatik funtzioan zegoen bakarrak bere
|
azken
hatsa botata zuela esan daiteke, eta horrela, jada, nire bizitzaren laurden bat joana denean, ezinikusiaren tunelaren barruan sarturik, zeruko izarren laguntzaz baizik ez baliatuz, aurrera egiten du nire motorrik gabeko kotxeak. Hobeto esanda, energia berriztagarriei esker doa aurrera:
|
|
|
Viseux artistaren
|
azken
hatsa
|
|
|
Zabalak ez dio utzi bertsoak biltzeari
|
azken
hatsa eman duen bitartean, eta, hala, balio handiko artxiboa bildu du Xabierren. Joxemari Iriondok adierazi duenez, 2005eko maiatzean berak eta Pello Esnalek eskari jakina egin zioten Zabalari:
|
|
|
Vous, vous aurez peut, tre le temps de la voir? l oeuvre. Idazlearen perpausaren oroitzapenak inarrosi zidan kaskoa, ulu gaixoa tripak eta hertzeak airean pantailan
|
azken
hatsa ematen begimentzean.
|
|
|
Atsedenaldira arte Lyongo orkestrak gutxi erakutsi zigun, denok Faureren
|
azken
hatsa entzuteko irrikan baikeunden. Bizeten sinfonian haria langile, baina distirarik gabe, egokitasunetik at ezer berririk ez.
|
|
|
Herenegun arratsean hil zen, 77 urte zituela. Zenbait oren lehenago, haren ezagun batzuek mezua jaso zuten, baizik eta
|
azken
hatsetan zela. Gaur izanen dira haren ehorzketak, 19:30ean, Donostiako Amara auzoko Olaeta plazako elizan.
|
|
|
Eskribauak jasotzen zuen deklarazioa, eta mediku baten zaintzan egiten zen tortura. Fintasunak alferrikakoak ziren, dena den, askok eta askok oinaze zaldian bota baitzuten
|
azken
hatsa. Kartzelan hil ziren Francisco Aranaz Patxikubaliente, Martin eta Pascual Elizalde, Luisa Retolaza eta Galtxagorri bera.
|
|
|
Gero, begiak are gehiago zabaldu eta
|
azken
hatsa eman zuen; Domingo, lagunaren burua bere besomotzaz hartua zuena, hitzik gabe geratu zen hasieran; hiruzpalau segundo geroago, berriz, barru barruko negarrari ekin zion; handik bospasei segundora, azkenik, beste kanoikada baten inpaktua entzun zuen, hiru bat kale haratagotik etorri eta Domingo altxarazi zuena, baita ezker eskua gorarazi ere; gero, aldamenean zituèn taldekideei ezin ozenkia...
|
|
|
Domingo eta Gabino, bi anaia, bi asmo, bi amets: ...tartean –Domingok zuèn ametsari, errealitatearekin eta grabitate indarrarekin lotuta zegoen heinean, errealitateak berak emango baitzion, azken batean, behin betiko sendotasuna, han helmugan, zurezko arranoa gobernatzeko gai izatean–, Gabinorena ez, honen ametsak ametsaren lurrak baitzituen abiapuntu eta helmuga, halako eran, non ametsak iraun bitartean iraungo baitzuen, baita ametsaren
|
azken
hatsarekin batera lehertuko ere bidaiaren helmugan, ezerezean amiltzeko: hots, Domingoren ametsa proiektu bat zen, ametsetik errealitateranzko jauzia egitera behartzen zuena; Gabinorena, aldiz, amets hutsa zen, ametsaren mehetasuna zuena eta bere izatea eta bere ibilbidea ametsaren baitan topatzen zituena; horregatik, begi erne bizi ongi zabalduak eskatzen zizkion ametsak Domingori –errealitatearekiko loturak ez zion besterik eskatzen, ziurki, errealitatearekin talka eginez gero edo lurra hartu beharrean lurra joz gero pikutara joan baitzitezkeen bere asmo guztiak–, eta Gabinori begi itxiak, bere baitan gauzatzen eta mamitzen den ametsak ezerezarekin lotutako hondo ilun mugarik gabekoa baitu sorterri, amets egiteko ahalmena ere –ezerezetik mundu bat sortzekoa, alegia, edo mundu bat dagoen lekutik beste mundu bat nahiz mila mundu– iturri agortezin bihurtzen duena, halako moldez, non lehertutako burbuilen baitatik beste burbuila batzuk sor daitezkeen:
|
|
|
–esan zuen hatsanka?. Dariok emaztearen ezpainetarantz makurtu zuen burua haren azken hitzak eta
|
azken
hatsa jasotzeko?. Hori ez...
|
|
|
Zer aurpegi izango zuen hildakoak, zer keinu? Non finkatu zuen begirada
|
azken
hatsa eman aurretik. Haren lepo eroria ikusten zuen, harrixken artean eta ile zurien biguntasunean endredatua, umel, buztinez zikinduta.
|
|
|
2008an hil zen Marie Smith Jones, baina berak ez ezik berarekin batera
|
azken
hatsa eman zuen eyak hizkuntzak ere, Marie baitzen azken hiztuna Alaskako hizkuntza ugarien artean oraindik bizirik zegoen hizkuntza horrena. Halakorik gerta ez zedin, 2008ko udan jakin genuenez, Mexikoko Tabasco estatuko baserritar batek, Manuel Segovia Jiménez indigenak, zoque ayapaneco hizkuntza irakasteari ekin zion, Manuelek berak eta bere lagun batek bakarrik hitz egiten dakiten hizkuntza mesoamerikar horrek bizirik iraun dezan.
|
|
|
Klase gatazkaren, klase identitatearen eta, beraz, errealitatea interpretatzeko molde marxistaren
|
azken
hatsa ote. Geure biografietan eragin zuzena duen gertakaria dela dudarik ez, eta etorkizunean are garrantzitsuagoa izango da.
|
|
|
Berkeleyn sehi dagoen Zitaren bi umeez axolatzen da auzoko emazteekin. Aitak
|
azken
hatsa eman zuen tekilaz hordi. Arraila ikusi dut egundaino.
|
|
2010
|
|
|
Oso gogorra egin zitzaidan, eta beste istorio batzuk tarteko, itzultzea erabaki nuen. Sandinistak oraindik gobernuan zeuden arren, mugimenduaren
|
azken
hatsa izan zen. Euskal Herriko eta Europako jende asko geunden bertan, eta Europan" Nikaragua sandinista" esatea jendearekin konektatzeko modua zen orduan.
|
|
|
Erietxeko atarian,
|
azken
hatsetan zen zahar batek oihu egin dit: Agur!
|
|
|
ezpainetan pausatu eta nire
|
azken
hatsaz elikatzen da.
|
|
|
Aurreratu dituen Volkswagen Bora grisaren sabela zerura begira dago, errepidea moztuz. Kostaldera hiltzera etorritako balea dirudi, ke hoditik
|
azken
hatsa, gurpilak oraindik bizirik. Gertatuko dena ulertu dute, eta bien garrasiak ijitoen txaloekin nahastu dira.
|
|
|
Bost hilabete baino ez ziren igaroak zorigaiztoko istripua izan nuenetik. Lehena eta bakarra hainbat urtetako jardunean baina gure lanbideak ez du akatsik onartzen; deskuidu ñimiñoenagatik
|
azken
hatsa utz daiteke airean. Eta gertu egon nintzen.
|
|
|
1858an,
|
azken
hatsetan zela, despeditzeko poema hau idatzi zuen: «Edon.
|
|
|
Ondoren,
|
azken
hatsa bota eta gorpu geratuko da. LEOk sustoa.
|
|
|
1939ko neguaren azken aste eta udaberriko hasiera hartan Espainiako Errepublikak
|
azken
hatsak ematen zituen bitartean, Frantzian bizi izan zen drama humanoa ordura arte gutxitan emandakoen modukoa izan zen. Milaka eta milakapertsona kontzentrazio esparru behin behinekoetan, asko eta asko soinean zituztenondasun apurren jabe zirela bakarrik, familia ugari kide batzuek besteen berri ezzutela, lanik gabe, aterperik gabe, eta abar.
|
|
|
–Bada, ondo, bai, ondo; laugarren goaz?. hitzon
|
azken
hatsarekin batera, amildegia sortu zen bien oinetan, bai baitzekiten berriro ere isilune narda garri berberak irentsiko zituela.
|
|
|
Behin, bitan, zazpitan... Kristaleko
|
azken
hats arrastoa lurrundu zen arte.
|
|
|
Errepresiotik, torturatik eta espetxetik ihesean hil da. Korsikan eman du bere
|
azken
hatsa, Euskal Herrira begira eta Euskal Herria gogoan zuela. Bera bezala, milaka dira mundu osoan zehar sakabanaturik dauden euskal iheslari politikoak.Mikelek bortizki ezagutu ditu errepresioa eta espetxe politika kriminalaren hatzaparrak.
|
|
|
Estrategiaren
|
azken
hatsa
|
|
|
biziaren
|
azken
hatsa
|
|
|
Irantzu dela-eta, bera lortzearren borrokan ari naiz berriro eta bistan da lehia honetan ez dudala azken hitzik esan erran, ez
|
azken
hatsik eman emon. Gainera oraintxe bertan Irantzu bera ikusten ari naiz nire etxeko atarian.
|
|
|
Antzezleak ez ziren jada gazte pentsatu nuen obra
|
azken
hatsetan zelaberrogeita hamar urte pasatxoko komediante nekatuak baizik. Makillajea bera urtu behar al zitzaien testua agortu aurretik?
|
|
|
Ordukoan ez nintzen eztabaidan korapilatu ordea, berarekin ados ez nengoen arren. Nire ustez ez baitago inon idatzia zein itsasotan emango dugun
|
azken
hatsa, eta egingo dugunaren edo egingo ez dugunaren baitan ere badago gure etorkizunaren norabidea erabakitzerik, aldatzerik. Jaiotzen garen unetik hiltzen garen arte.
|