|
2000
|
|
|
Batasunaren partaide diren hainbat estatutako agintari sozialistek ere ez dute lortu ezaugarri hori EBri ematea; ingeles erako" sozio liberalismoa" ren desitxuratze estrategien anbiguotasuna areagotu besterik ez baitute egin. Gaur egun Europan boterean dauden sozialdemokratak monetaren egonkortasunaren eta aurrekontu zorroztasunaren izenean, borroka sozialaren bidez
|
azken
bi mendeetan lortutako emaitza miresgarrienak suntsitzen ari dira: unibertsaltasuna, berdintasuna eta nazioartekotasuna.
|
|
|
Abeltzaintzak, eta bereziki esne sektoreak jasan duen espezializazioa dela eta, kanpoko arraza kopurua emendatuz joan da
|
azken
bi mendeetan. Esne behiek zabalkuntza handia izan dute, frisona arrazak batez ere.
|
|
2002
|
|
|
Gaur egungo ekonomia kapitalistetan soldatapeko lana da nagusi, baina horiez da berezko gauza,
|
azken
bi mendeetakoa baizik. Soldatapeko lana nagusi denekonomia hori baliabide produktiboen banaketa konkretu baten eta gizarte instituzio konkretuen menpekoa da.
|
|
|
Atzera begiratuz gero, erraz antzematen da ezen Unibertsitatea Euskal Herrian kokatzeko asmoak eta ahaleginak ugari izan direla
|
azken
bi mendeotan. Izanere, Europan Unibertsitatea instituzio kultural gisa bere lozorrotik atera eta prestigioa irabazten hasi zenean, XIX. mendetik aurrera, Euskal Herria unibertsitaterikgabe zegoen, eta horrela jarraitu zuen duela gutxi arte.
|
|
|
Aipatzekoada Ildefonso Gurrutxagaren lana, bereziki lehen gerra karlistari buruzkoa, bertanzuzenki kritikatzen zuelako Galindezek eta beste batzuk asmaturiko interpretazioa, non karlisten borroka euskal abertzaleena bihurtzen zen Galindezen artikuluetan.Argentinan beste saiakera garrantzitsu bat argitaratu zen Euskal Herriko gerra zibilei buruz, Ramon Aldasoro errepublikarrarena. Askatasunaren kontzeptuareninguruan artikulatu zuen bere diskurtsoa,
|
azken
bi mendeetan izandako bi gerrenazalpena egiteko orduan.
|
|
|
Euskal Herria bere osotasunean hartzea eta historiaren objektu berrietatikabiatzea artikulu honen lehenengo irizpideak izan badira ere, badugu hirugarrenirizpide bat gehitu beharra, batez ere, irakurleari egoeraren ulerkuntza errazteko.Zentzu horretan, eta irizpide gisa, denborari dagokionez, bi momentu edo garaizabal bereizi ditugu: Erdi Aroan eta Aro Berrian gertatutakoaren inguruan jardunduen historiografia, alde batetik, eta
|
azken
bi mendeetan jazotakoari buruz aritudena, bestetik.
|
|
|
XIX. eta XX. mendeei buruzko historiografiak
|
azken
bi mende hauetan EuskalHerrian hezkuntzak izan dituen ezaugarri nagusiak ezagutzea ahalbidetzen badiguere, ezin da esan gauza bera Aro Berriari dagokionez, edo, ikuspegi historiografikotik behintzat, egoera askoz ere pobreagoa dela aitortu beharrean gaude?; aregutxiago, Erdi Aroari buruz ari baldin bagara. Aurkitzen ditugun lanak oso sakabanatuak dira, eta askok ez dute ezer berezirik eskaintzen, edota oso ikuspegi mugatua dute.
|
|
|
|
Azken
bi mende hauetan indioek, gizon zuriek eragindako lokamutsak uxatu nahian, zenbat amets harrapagailu ez ote duten erre behar izan, ari nintzen pentsatzen nire kautan. Supituan, gurekin berbetan ari zen neskak aurpegia jiratu zuen.
|
|
2003
|
|
|
F. G. Bi galdera nagusiri eta bakoitzari lan batek. Lehenengoak, euskaldunok eta euskotarrok
|
azken
bi mendeotan bizi izan ditugun herri arazoen eta subiranotasunaren arteko zer ikusia jorratzen du. Eta bigarrenak...
|
|
|
Demografiaren aldetik ordea, aldaketa ikaragarria gertatu zaigu
|
azken
bi mendeetan, eta hori Frantziaren menpe dagoen Iparraldearen kaltetan: XIX. mendean alabaina, ekonomiaren beherakadak eraman gaitu jendetzearen erdia galtzera, eta XX. mendean ez dugu jakin herriaren odolustea geldiarazten, ez aterabide berriak asmatzen.
|
|
|
Zenbaki horiek erakusten dute zertaratu gaituen,
|
azken
bi mendeetan, Frantziako estatu nazioak Iparraldeko euskal herritar prestuak. Erran genezake, nolazpait, suntsitzera eta heriotzara gaituela eraman.
|
|
|
Goazen beraz, Hegoaldeko haurrideen
|
azken
bi mendeetako historiari so baten egitera! Eta aspaldiko arazoak badituztela zuritzeko hango gure herritarrek, bai beren artean, bai eta beren auzoekin, erran behar dugu lehenik.
|
|
2004
|
|
|
Gure ardura oso handia da gatazkaren efektuak oso dramatikoak direlako.
|
Azken
bi mendeetan Euskal Herrian ez dago kartzela, heriotza eta errepresio politikoa ezagutu ez duen belaunaldirik. Garaia da bakean bizitzeko eta politikagintza' normalizatu' bat egiteko.
|
|
|
Bi estatuen izaeraren menpeko errealitateak.
|
Azken
bi mende luzetan Frantziako Estatua »Espainiako Erresuma ez bezala» demokrazian garatu da. «Demokrazia» ulertzeko eta bizitzeko moldeak bi aldeetako herritarrak ezberdintzen ote ditu?
|
|
|
Nire ustez, ez. Guk
|
azken
bi mendeetan ez dugu demokraziarik izan. Azken 50 urtetan, beharbada, bai.
|
|
2005
|
|
|
Becerro de Bengoaren ikuspegiari jarraituz, berraztertu eta ara katu litzateke?. Oraingoan landuko dudana, literaturaren inguruko gaitzat ere har daitekeen historiografiaren ardatzak erakusten eta Euskal Herriko historia nola gihartu eta garatu den
|
azken
bi mendeotan erakusten saiatuko naiz.
|
|
2006
|
|
|
Ezin baitio erreferentziarik egin inolako elementu konkreturi, soilik eskubideei, zentzu generikoan hartuta.
|
Azken
bi mendeetan Nafarroa eta Baskongaden historiaren eta Kataluniakoaren artean alde esanguratsua dago. Finean, edozein lurraldek sortzen ditu berez eskubide historikoak, baina tradizio eta jarraipen juridikoa zein den zehaztu behar da.
|
|
|
Mendebaldean,
|
azken
bi mendeetan, emakumeek jasaten duten aukeraezberdintasuna argudio biologizisten bidez izan ohi da aztertua eta arrazoitua, horrela, emakumezkotasuna eta biologia estu estu lotuz. Eskema horren barruan, lan banaketa sexualaren jatorria, zeinen arabera emakumeei umeen eta besteenzaintzaren ardura eta garrantzi sozial txikiagoa duten zereginak egozten zaizkien, emakumeen, aparteko biologian?
|
|
2007
|
|
|
Beste bereizketa bat: sunitak izan direla gutxienik
|
azken
bi mendeotan hirietako merkatari, burokrata, idazle, artisau eta artistak. Xiitak, ordea, gehienetan baserri inguruetan bizi izan omen dira, ondorioz beren kultur transmisioa gehienbat ahozkoa izan da, mekanikoago eta zurrunagoa.
|
|
|
Irakurlea harrituko da jakitean
|
azken
bi mendeetan zenbat jurista ibili den zuzenbidearen bidezidorrean gure hizkuntza hauspotzen.
|
|
2008
|
|
|
Galeserari dagokionez, hizkuntza gutxiengo horrek Britainia Handiko gobernuaren hizkuntza politika asimilazionistak bizi izan ditu
|
azken
bi mendeetan. 90 hamarkadan konstituzio britainiarra garatu zuten eta Galesi eskualde autonomia bermatu zitzaion.
|
|
|
Gaelikoa hitz egiten duen gutxiengoak ere, gales hiztunen moduan, Britainia Handiko gobernuak hartutako hizkuntza politika asimilazionistak bizi izan ditu
|
azken
bi mendeetan. Horrez gain, Highlandsetik bidaltzeko legearen kalteak jasan zituen, legeak Eskoziako gaeliko hiztunak sakabanatu baitzituen.
|
|
|
Bakearen ideia eta bakezaletasuna antzinatik egon izan dira beraz, baina ez mugimendu bakezaleak. Elkarte bakezaleak
|
azken
bi mendeotako kontua dira.
|
|
|
Alde batetik, lan balioaren teoria, aberastasunaren benetako sortzailea lana delakoan. Bestetik,
|
azken
bi mendeotan Mendebaldeko herrietan gero eta zabalduago dagoen ideologia berdintzailea enpresan ezartzea (Ballestero, 1990: 195).
|
|
|
|
Azken
bi mendeetan gizatalde zuri ugari iritsi dira hara, negozioa egiteko asmoz. Latifundista handiak izan ziren lehenak.
|
|
|
Egoera horretan Euskal Herriak gutxi iraungo zuela esaten zuen. Egia da
|
azken
bi mendeetan asko galdu dugula (Nafarroako eskualde handia galdu dugu eta Iparraldea dramatikoki hondoratu zaigu azken hogei urteotan), baina, hala ere, iraun dugu. Herri honetan beti egon da euskararen aldeko kontzientzia, baina, orain, kontzientziaren eta koherentziaren arteko zubia ondo eraikitzea falta zaigu, oztopoak oztopo.
|
|
2009
|
|
|
Erlojua ezinbestekoa egin zaigu, eta
|
azken
bi mendeotako beste aurreramendu teknologiko guztiekin batera (argindarra, garraiobideak, gailu elektroniko eta informatikoak...) erritmo biologikoetatik aldentzea ekarri digu. Ordutegiek jada ez dute kontuan hartzen gauaren eta egunaren arteko aldea, orain edozein ordutan lan egin baitezakegu, eta batzuetan edozein ordutan lan egin behar izaten dugu.
|
|
|
onen eta txarren arteko borrokak; animaliak eszenategira ateratzea, ardiak edo zaldiak kasurako; borrokan pertsonaietako bat hiltzea eta gorpua eszenatokian dagoen zulotik ateratzea lurperatzeko. Halako osagaiak ez dira pastoraletan beti egon, baina
|
azken
bi mendeetan guztiz finkatu dira, testuak berak besteko garrantzia edo handiagoa hartzeraino.
|
|
|
Trantsizio garai betean sartuta dago komunikazioaren mundua:
|
azken
bi mendeetan nagusi izan den eredua (masa komunikazioarena) atzean geratzen hasi zen Interneten jaiotzarekin, eta, mende berriarekin batera, Informazioaren Gizartea, Sare Gizartea gailendu zaigu. Funtsezko aldaketak ekarri ditu Informazioaren Gizarteak; honako hauek, besteak beste:
|
|
|
“Akordio onargarria lortu dugu alde guztientzat, eta, aldi berean, aitzindaria marrazoaren arrantzan neurri handi batean inplikatutako herrialde batentzat”, adierazi zuen Rebecca Greenberg ek, Oceanak Europan egiten duen marrazo kanpainaren arduradunak. Erakunde ekologista horren arabera, Ipar Atlantikoko eta Mediterraneoko marrazo populazioak %80 baino gehiago jaitsi dira azken bi hamarkadetan, eta %99,
|
azken
bi mendeetan.
|
|
|
Beteta daudenean, espezie berriak bertan bizi daitezke, baldin eta desagertuak badira. Espezie exotikoek biodibertsitate berriaren bilakaera bultza dezakete Hala ere, Sax eta Gainesen azterketak
|
azken
bi mendeetan landare inbaditzaileak iritsi diren sei uharte eta uharte kateren kasuak erakusten ditu. Horietan, gutxitu beharrean, biodibertsitatea bikoiztu egin da.
|
|
|
|
Azken
bi mendeetako CO2 isurketen igoera estu lotuta dago herrialde garatuen hazkunde ekonomikoari. 1850etik hona, Europak eta Ipar Amerikak eragin dituzte CO2 isurketen %70, eta garapen bidean diren herrialdeek %25 Klima aldaketa eragiten duten gasen kontzentrazioa etengabe handitu da bi mendez, eta erronka da hurrengo mendean egonkortasun maila bat erdiestea, ondoren jaisten hasteko Kopenhagen bildutakoek proposatu dute 2050erako isurketak %95 gutxitzea.
|
|
|
Nolanahi ere,
|
azken
bi mendeetan, XIX.ean eta XX.eko lehen zazpi hamarkadetan gertaturiko gorabehera politiko eta sozial garrantzitsuenek euskararen ahulezia areagotu zuten etengabe. Aski dugu jada aipatuak ditugun gertakariak gogora ekartzea, hots, autogobernuaren galera, Espainia estatu nazio gisa hizkuntza bakar bat zurkaitz gisa hartu eta gainerakoak baztertuz eraikitzea eta antolatzea, industrializazioarekin batera gertaturiko egitura sozio demografikoaren aldaketa, eta testuinguru horretan euskal gizarteko eliteek euskararekiko izan zuten axolagabekeria.
|
|
|
Euskal Herria [34] kontzeptuaren beraren normalizazioan eta zabalkundean ere, hainbat etapa bereiz daitezke
|
azken
bi mendeotan. Kulturalki, hizkuntzak hartzen duen espazio fisiko gisa, oso erabilia izan da.
|
|
2010
|
|
|
2001eko erroldaren arabera, oibarko ibarreko biztanle elebidunen kopurua %5etik beherakoa da. ipar añanako biztanlekopuru elebiduna, aldiz, %10etik gorakoa da, eta eskola adinekoen artean, berriz, %50etik hurbilekoa (oibarko ibarrean, ordea, eskola adineko %15ak soilik aitortzen du gai dela euskaraz hitz egiteko). elkarren ondoan dauden ekialdeko arabako errioxa eta Viana alderatzen baditugu, emaitza bera jasoko dugu. horra beste froga bat, egiaztatzeko gizarteboluntarismoa ez dela aski, ezinbestekoa izan arren. ezin ditugu aipatu gabe utzi bi adibide adierazgarri: aguraingo eta aiarako koadrilak. bi koadrila horietan, biztanle euskaldunak galduz joan ziren
|
azken
bi mendeetan. horrenbestez, eskualde horietan bazegoen —neurri handi batean— substratu soziolinguistiko hori, edo nire definizioaren arabera, hizkuntza gutxitu batek hizkuntza hori berezkotzat duen herriarekiko —eta, hedaduraz, herri hori hartzen duen lurraldearekiko— duen eragina, eta hein handi batean hizkuntza horrek berreskuratzeko eta normalizatzeko duen aukera baldintzat...
|
|
|
Ospe txarra izan arren, benetako biktima dira: Ipar Atlantikoan, gehiegizko arrantzaren ondorioz, populazioak %80 baino gehiago jaitsi dira azken bi hamarkadetan, eta Mediterraneoan, %99 jaitsi da
|
azken
bi mendeetan. Espainia da egoera horren aurpegiaren eta gurutzearen protagonista.
|
|
|
“Selakofobia”, edo marrazoei arrazoirik gabe beldurra izatea, bere maila gorenera iritsi da Spielbergen filmaren ondoren. Animalia oso mehatxatua eta babesik gabea Mediterraneoan,% 99 jaitsi da
|
azken
bi mendeetan Marrazoek arrazoi gehiago dituzte gizakiaren beldur izateko. Ipar Atlantikoan, marrazo populazioak %80 baino gehiago jaitsi dira azken bi hamarkadetan.
|
|
|
Ipar Atlantikoan, marrazo populazioak %80 baino gehiago jaitsi dira azken bi hamarkadetan. Mediterraneoa “marrazoentzat munduko lekurik arriskutsuena” da, Natura Kontserbatzeko Nazioarteko Batasunaren (UICN) arabera,
|
azken
bi mendeetan %99 jaitsi baita. Ozeanoetako marrazo eta marra (pelagiko) 64 espezieetatik %32 desagertzeko zorian daude, gehiegizko arrantzaren ondorioz, espezie horien kontserbazio egoerari buruzko lehen ikerketaren arabera.
|
|
|
Horretarako, artikuluan hiru atal bereizi dira: lehenengoan, literaturaren irakaskuntzak
|
azken
bi mendeotan izan dituen xedeen garapena jasotzen da, eta gaur egun lortu nahi diren helburu berrietarako baliabideak. Bigarrenean, euskal literaturaren irakaskuntzak gaur egun duen egoeraren diagnosia eskaintzen da, hezkuntza legeak, eskola libuJakin 177 martxoa ekaina 2010 ruak eta ikastetxeetako jarduna aztertuz.
|
|
|
Irakaste xedeen garapena
|
azken
bi mendeotan
|
|
|
ikaslearen gaitasun komunikatiboak garatzea, literaturaren historia irakastea eta irakurzaletasuna sustatzea. Hortaz, badirudi curriculumean ere islatzen dela bi eredu pedagogikoren batuketa, eta
|
azken
bi mendeotan literaturaren irakaskuntzari esleitu zaizkion helburu guztiak bildu dituela. Edozelan ere, esan behar da edukietan curriculum biek eman diotela lehentasuna literatura nazionalaren historia irakasteari, garai bakoitzeko testu esanguratsuenak lantzea proposatuz.
|
|
|
Atzera begiratuta, aspaldiko kontuak berritzen direnean soluzioak errazagoa dirudi; bere garaian erabilitakoak gaurko egunera alda litezkeelako edo. Honela gertatzen da pluralismoaren aferarekin,
|
azken
bi mendeetako arrazoimenaren eta indibidualismoaren garapenak finkatu duen ezaugarriarekin, alegia. Erlijio, ohitura, pentsamolde eta kultura aniztasuna beti izan den arren, gutxitan egon dira espazio berbera betetzen.
|
|
2011
|
|
|
Gure historia hurbilak utzitako lezioak ezin dira ahaztu irekiko den garai politiko berrian.
|
Azken
bi mendeetan Euskal Herrian izan diren gatazka armatu guztiek ezaugarri berdina dute: armak isiltzean ez dela bakerik izan, alde baten garaipena eta bestearen porrota baizik.
|
|
2012
|
|
|
Azkenik, gizarte kohesioak komunitateari erreferentzia egiten dio. Frantziako Iraultzan «senidetasun» moduan ulertu bazen ere,
|
azken
bi mendeotako mugimendu komunistek langileen arteko «elkartasuna» aldarrikatu dute. Gizarte kohesioak herrialde bateko jendartearen harremanak bideratzea du helburu (McQuail, 1992:
|
|
|
Datu garrantzitsu bat hartu behar da kontuan:
|
azken
bi mendeotan, munduko biztanleria gehiago hazi da aurreko guztietan baino. XX. mendearen hasieran, 1.500 milioi pertsona bizi ziren Lurrean, eta gaur egun, berriz, 7.000 milioi inguru.
|
|
|
Ez naiz gai bi galdera horiei taxuzko erantzun bat emateko; bereziki, badut uste paradigma aldaketa kontzeptua oso alegeraki eta zorroztasun gehiegirik gabe erabiltzen dela gure artean aspaldi honetan. Bai esan daiteke, ordea, eta okertzeko beldurrik gabe, liburu hau gaur egun Espainian eta Euskal Herrian hegemonikoa den historiografiatik at kokatzen dela,
|
azken
bi mendeetako arazo politikoak ulertzeko ematen dizkigun gako nagusiek ez baitute zerikusirik Emiliano Fernandez de Pinedok, Manu Monterok, Antonio Elorzak, Fernando Garca de Cortazarrek edo Maria Cruz Minak (izen batzuk aipatzearren) ematen dizkigutenekin. Ikuspegi orokorraz ari naiz, jakina, ez kontu zehatz honetaz edo hartaz.
|
|
|
Eta berriz ere karlismoa. Hori da, nire uste apalean, Euskal Herriko
|
azken
bi mendeetako historiaren giltza nagusia: zer pentsatu behar dugu karlismoari buruz?
|
|
|
Oinordetutako euskarak eta bere eremuak,
|
azken
bi mendeen inertzia historikoari jarraituz, gainbehera jarraitu izan du azken urteotan. Alderantziz, berreskuratutako euskarak igoera nabarmena izan zuen 1980tik aurrera.
|
|
|
Errealista izatea, datuak haien finezian eta konplexutasunean aztertzea gauza bat da, eta ezkorra izatea beste bat. Euskararen historiaren gainbehera luzea da, aspalditik aipatzen dute autoreek euskara galtzen ari dela, eta
|
azken
bi mendeetan (19 mendean eta 20 mendearen aurreneko hiru laurdenetan) azkartu egin zen euskararen atzerapena, kasu batzuetan inertzia sozio historiko propioz eta gehienetan kontrako politika linguistiko jakinengatik. Hizkuntza plangintza abiatu zenean, argi eduki behar zen mendetatik zetorren inertziari ez zitzaiola bat batean bukaerarik emango; plangintza berriaren indar positiboa eta inertziaren indar ezkorra, hasiera batean behintzat, kontrako indarrak izango zirela:
|
|
2013
|
|
|
Ameriketako Eskola Hau ez da Kolonbiako matxinatuen kontra Washingtonek abiarazitako lehen egitasmoa. Esku sartze politikoak, diplomatikoak edo militarrak etengabeak izan dira
|
azken
bi mendeetan, eta horien artean, odol isurketa handienak eragin dituena Ameriketako Eskola da. Etxe Zuriak finantzatutako zentro horretan, gerrarako entrenamendua jaso dute kontinente osoko 65.000 soldaduk.
|
|
|
eta, deslekutu? hitzak erabili nituela gogoratu nuen, eta garaiz beste eta lekuz beste erabil ote nitzakeen pentsatu nuen), eta utopia bati leial edo leialegi eusteagatik dena eman eta ezer eskuratu gabe joan direnen patua aipatzen nuen eta, paralelismo beharbada merkeegiak eginez, Euskal Herrian
|
azken
bi mendeotan izan diren abentura armatuei buruzko gogoeta batzuekin bukatzen nuen saioa.
|
|
|
Historikoki, kristautasuna, neurri handi batean, mendebaldeko proiektu historikoarekin lotuta egon da. Zentzu horretan, kristautasunak historia eredu eta historia kontzeptu bat ekarri eta bultzatu du,
|
azken
bi mendeetan, gorabeherak gorabehera, modernitateari lotu zaiona. Narrazio handiekiko jarrera kritikoa —hain zuzen ere, postmodernitateak eragiten duena— kontuan izatea, fedea eta ideologia bereizteko, oso baliotsua izan daiteke.
|
|
2014
|
|
|
Guztiz gaitzesten zuen monarkia frantsesaren eboluzio, erromatarra? bereziki
|
azken
bi mendeetan (printzipio germaniarraren eta erromatarraren oposizioaren adieran) Gortearen absolutismorantz, askatasunaren eta nazioaren batasunaren armazoia zen noblezia herbalduz. Alderdi legitimistak konstituzioaren ideia Iraultzaren aberraziotzat zeukan.
|
|
|
Figura horren zentraltasuna, alegia, bertsolariarena, salatu izan zuen CarmenLarrañagak (Larrañaga, 1994), haren ustezjarduera bera ordezkatzeko erabiltzenzelako. Modu horretan, bertsolaritzaren definizioak bertsolarien ohiko ezaugarriakhartuko lituzke, eta argi dago
|
azken
bi mendeetan maskulinotasuna izan dela ezaugarri
|
|
|
Eredu teoriko hau urrundu egiten da gizarte zientzietan eta historian ohikoakizan diren planteamenduetatik, non gorputza azalera neutro, ideien gordailu edoirudikapen eta sinboloen multzo hutsa den. Orain gorputza agente izango da, egitura eta ekintzaren arteko korapilo, bizitzaren materialitatea eta haragizkotasunaberreskuratze eta irudikatze aldera5 Baina ikuspegi hau
|
azken
bi mendeetako lanintelektualaren zordun da, non XX. mendearen lehen erdiko bi egilek ohorezko lekuaduten: Marcel Mauss (1991 [1936]), gorputzaren teoria sozio antropologiko orokorbat egiten saiatu zen lehena; eta Maurice Merleau Ponty (1962 [1945]), mundua, guregorputzek denbora eta espazioan duten posizio zehatzaren bidez hautematen duguladefendatu zuena, bizipen hori existentziaren baldintza izanik.
|
|
|
|
Azken
bi mendeak arte ez da eskizofreniarik deskribatu izan. Beharbada lehenago ez zen horrelako nahasterik ezagutzen.
|
|
|
" Zientzia morala", duen interes eta erabilgarritasunagatik.
|
Azken
bi mendeotako bizi mailaren igoera itzelak neurriko arrazoia ematen omen dio. Gizakiaren gehiengoarentzako aberastasunaren bilaketa aurrerabide moralaren iturri handia da.
|
|
2015
|
|
|
|
Azken
bi mendeetan zientzialariek atomoen inguruko ikerketekin urrats handiak
|
|
|
2.2
|
Azken
bi mendeetako bilakaera
|
|
|
|
Azken
bi mendeetako nazioartean, eta nazio garaikideak ez zirenean jaio izan ere bai, ohikoak ziren erakunde edota botere politiko erlijiosoen arteko itunak: gerrak amaitu edo ekiditekoak, defentsa edo gerrarako aliantzetakoak, merkataritza bideak, lurrezko zein itsasokoak, partitu edo kontrolatzekoak...
|
|
2016
|
|
|
Gure mundua bost mendetan garaile izan da, menperatzailea.
|
Azken
bi mendeetan krisian egon da, orain desordenuaren mendea heldu zaigu.
|
|
|
Azken errolden arabera, Man uhartean 88.000 biztanle inguru daude, Jersey-n 100.800, eta Guernesey-n 63.000 Hiru uharteetatik, biztanle dentsitate handiena duena Guernesey da, eta, aldiz, Man uhartea da biztanle dentsitate txikiena duena.
|
Azken
bi mendeetan, guztiek izan dute Erresuma Batutik etorritako immigrazio handia; biztanleriaren bi heren baino gehiagok jatorri britainiarra du. Faktore hori nabarmena izan da bertako hizkuntzen beherakadan.
|
|
|
Ohar hau, jakina, berdintsu egin daiteke Mendebaldeko sailkapenari begiraturik.
|
Azken
bi mende honetan Euskal Herriak jasan duen kondaira hits eta odoltsuak, honen egiaren sakona salatzen du bortizki. Geroak erranen289.
|
|
|
eta gailuak asmatu dira,
|
azken
bi mendeetan.
|
|
|
|
Azken
bi mendeetan zientzialariek atomoen inguruko ikerketekin urrats handiak egin dituzte, eta hainbat eredu sortu dituzte, helburu nagusi batekin, hain zuzen ere, ezagutzea nolakoa den atomoen egitura. Hori jakitea garrantzi handikoa da jakiteko materialek zergatik dituzten ezaugarri
|
|
|
eta gailuak asmatu dira,
|
azken
bi mendeetan.
|
|
|
Bada liburu interesgarri bat gai hauek beste ikuspegi batetik jorratzen dituena eta erreferentzia garrantzitsua dena.
|
Azken
bi mendeetan sortu diren arkitektura jostailu gehienen katalogazio eta sailkapena egiten du, grafikoki bilduma zabal bat eskainiaz, eta horrek haiei buruzko hausnarketara garamatza. Juan Bordes en analisien arabera, hartu emana bi norabidetan suertatzen da:
|
|
|
Julen urkiza karmeldar ondarrutarrak
|
azken
bi mendeotako bertso eta olerki argitaratuen bibliografia oparoa eman berri du karrikara liburu mardul baina erabilgarri asko batean.
|
|
2017
|
|
|
4 EmAKUmEAREn ROlA EUSKARAREn SOzIAlIzAzIOAn7 egungo hizkuntza praktikak aztertzeko eta ulertzeko ezinbestekoa zaigu testuinguru sozio historikoari begiratzea.
|
azken
bi mendeetan euskal herrian hizkuntza ordezkapen prozesuak eta emakumeen bazterketak antzeko prozesuak izan dituzte. biak arlo publikotik kanpo geratu ziren, eta azken hamarkadetan" etxetik ateratzeko" ahalegina handia egin bada ere, oraindik, bai euskararen biziberritze prozesuan bai emakumearen askapenean ere bide luzea egiteke dago.
|
|
|
J.M.E.: Uste dut Navarro Villosladak esaten zuela Nafarroako
|
azken
bi mendeetako historia konta daitekeela jotaren bidez. Jotas heréticas liburuaren zati nagusia, hain zuzen, gertakari historikoei jarraiki eratu dut.
|
|
|
Nazionalismoak mobilizatu du jende gehien
|
azken
bi mendeotan (ez federalismo postnazionalak, ez kosmopolitismo globalak, ez moral teleologiko unibertsalak). Nazionalismoa eta nazioak populazioaren sinesmenetan eta egunerokoan existitzen baldin badira eta demokrazia konstituzional modernoen oinarri badira, orduan, teoria demokratiko (sozio liberal eta neo-liberal) hauek ez dute asmatu azaltzen ea zergatik zabaldu diren nazioak eta nazionalismoa demokrazia modernoarekin batera.
|
|
|
Azkenik, hazkunde etengabearen ildoan murgildu diren lurraldeetan, berriz,, lurraren?, eremu fisikoaren ustiaketa neurririk gabekoa izan da, eta baliabide naturalen agorpenarekin batera, bizi kalitatearen okertze nabarmena gertatu da. Horrela, esan daiteke merkatu indarren eta nazio estatuaren bultzada idelogiko politikoaren kariaz, giza garapen bidezkoarentzat kontzeptu ierarkia erabat desegokia ezarri dela
|
azken
bi mendeotako bilakaeran: Lurralde batasuna, lurraldetasuna, lurraldea eta, azkenik, lurra.
|
|
|
Euskararen transmisioaren eta zaintzaren papera emakumearen bizkar geratu dira, nolabait euskararekiko ardura femeninoa indartuz.
|
Azken
bi mendeetako diskurtsoetan eta praktiketan konstante gisa agertu zaigun transmisio ardura hori. Emakumeei ezarritako papera hizkuntzaren birsorkuntza ziurtatzea izan da.
|
|
|
8 Marrazoa Fama txarra izan arren, marrazoak dira benetako biktima: Atlantikoaren ipar mendebaldean, gehiegizko arrantzaren ondorioz, azken bi hamarkadetan% 80 baino gehiago jaitsi dira, eta Mediterraneoan, berriz,% 99
|
azken
bi mendeetan. Aipatzekoak dira marrazo balearen kasua (Rhincodypus), mugimendu geldoko erraldoi bat izateagatik Ozeano Atlantikoan eta Indo Pazifikoan, 2016 urtean «Kaltebera» izatetik «Mehatxatua» izatera pasatu baita.
|
|
|
Sarreratzat hartzen dut orain arte esandakoa. neure burua eta irakurlea denboran eta espazioan kokatzeko saiakera. Historiari begiradatxo bat emateaz gain, antzinateko hizkuntza egoerari buruzko teoria nagusiak azaltzen ahalegindu naiz, eta hizkuntzalariek eta beste aditu batzuek
|
azken
bi mendeetan burututako azterketa xeheagoak laburtzen ere bai, euskara, paleosardiniera, substratu mediterraneoa eta horrelako gaien inguruan.
|
|
|
Aspaldi honetan joera aldatu den arren, gauza jakina da
|
azken
bi mendeetan mundu zabaleko hizkuntzalari on askok arreta handia jarri diotela euskarari. Euskararen eta iberieraren arteko harremana izan da, eta da oraindik, gai aztertu eta eztabaidatuena.
|
|
|
Bien artekoa, Lotharingia, Mediterraneotik Iparreko Itsasora doan lur zerra bat da, bi mila kilometroko luzeran eta berrehun kilometroko zabaleran. Maiz liskarbide izango da XV. mendetik Frantziaren eta Austriako etxe inperialaren artean, eta
|
azken
bi mende hauetan Frantziaren eta Alemaniaren artean. Haatik bi lurralde hauek luzaz bakean bizi izan ziren, Alemaniaren aurretiko erromatar inperrio germanikoak ez baitzuen mendebaldera begiratzen, baina hegoaldera, eguzki bila, Italiarantz, han Aita Santuen agintearekin topo eginez.
|
|
|
Aberastasun natural horrek iraganean Frantziari balio izan dio Europako lurralde indartsuena izateko.
|
Azken
bi mendeotan Alemaniak eta Bretainia Handiak gainditu dute ikatzari esker, eta petrolioaren garaian lehentasun bat atxiki dute, ekonomian bederen, nahiz Frantziak hein bat ongi ihardoki dien erregai nuklearrari esker.
|
|
2018
|
|
|
|
Azken
bi mendeetan, baserri isolatu eta autarkikoaren ideia funtsezko topiko literarioa izan da Euskal Herriaren zati bat definitzeko. Iruditegi kolektiboaren arabera, hitzak berak adierazten du lurralde honetako landa paisaiaren izaera:
|
|
|
Keinu hartan, asturiarrek, berriki garaiturik, armak hartu dituzte, galiziarrak alde oroetatik altxatu dira, lusitaniarrek eta zeltiberiarrek gaineko burdinak erauzi dituzte.
|
Azken
bi mendeetako inperioaren uztarria hausteko puntuan da Espainia.
|
|
2019
|
|
|
gune horietatik kanpora bizi dira euskaldun gehien eta hori ezinbestean kontuan hartu behar da. oinordetutako euskararen eguneroko jarduera arruntak (eta bere eremuak: arnasguneak, hein handi batean) gainbehera jarraitu izan du azken urteotan,
|
azken
bi mendeen inertzia historikoari jarraipena emanez. alderantziz, berreskuratutako euskarak igoera nabarmena izan du 1980tik aurrera. gaitasun kontuetan zentraturiko datu demolinguistikoen argitan euskara ondo zihoala ematen zuen, izan ere kuantitatiboki ikusgarriagoak izan ziren berreskuratutako euskararen lorpenak. oinordetutako euskararen gainbeheraren jarraipena ezkutuan gelditzen zen, kuantit... irabaziak eremu soziofuntzional jasoenetan eta galerak, aldiz, euskarak mende askotan bere bereak izandako eremu soziofuntzional gertuenekoetan. diglosiaren egoera eraldatu egin da, diglosia terminoa modu akademikoan ulertuta eta ehko/ katalanisten moduan ulertuta. hori ere aztertzeko eta ausnartzeko gaia da11.
|
|
|
...BAIKORTASUnEAn BIZI, ERREAlITATEARI SO EgInEZ errealista izatea, datuak bere finezia eta konplexutasun osoan aztertzea, beharrezko eginbidea dugu guztiok. errealismoz jokatzea ez da, zenbaitek hala uste izango badu ere, setakeriaz edo isilpeko beste asmoren batek eraginik ezkor huts izatea. euskararen gainbehera ez da atzo goizekoa. aspaldi hasi zen hainbat autore euskara galtzen ari zela esaten.
|
azken
bi mendeotan (XIX. mendean eta XX. mendearen aurreneko hiru laurdenetan) ematu ordez bizkortu egin da euskararen atzerabide hori. zenbaitetan, inertzia sozio historikoak berak eragin du gainbehera hori. ez beti, ordea, eta ez gehienetan ere agian: inertzia sozio historiko horren osagarri, edota horren aurretik, kontrako politika linguistiko jakinak eragindako atzerakada bizi izan da hemen.
|
|
|
Eta Arrasaten dago eleberri hau kokatua. Arrasateko
|
azken
bi mendeak porrotaren kokaleku nabarmenak izan dira. Hori jaso dute bertakoek beren amonen amonengandik.
|
|
|
Ordutik, gauero komuneko tronuan jesarrita irakurtzen dut apur bat
|
azken
bi mendeetako literatura, ezkutatzeko beharrik izan gabe kisketa baten babesa bilatzen duenaren aldartez. Pikareskak ere elika baitezake arima, eta pertsona bakar batek herri oso baten estatistikan eragin, Bill Gates bizilagun izateak etxadi osoaren bataz besteko errentan eragiten duen beste.
|
|
|
«ikusezina»ren izaera gehitzen badiogu, XIX. eta XX. mendeetako lekuko bat topatuko dugu komikian. Galdetuz gero, lekuko isil horrek
|
azken
bi mendeetako hirien inguruko alde interesgarri eta berritzaileak konta ditzake.
|
|
|
Modu desatseginagoan esanda:
|
azken
bi mendetan nagusitutako gure ordenamendu txit originala eta betikoa omen dena ez da nonbait ez originala ezta betikoa ere, baina horrek guztiak baino garrantzi handiagoa du jakiteak ez dela erosoena ere gure inguruko beste hizkuntzatan ohikoak diren arnasa luzeko jardunak itzultzeko. Gure sintaxi trenaren erraila (subjektua objektua aditza) ez zaio egokitzen inguruko hizkuntzen errailen neurri ia gehienetan estandarrari (subjektua aditza objektua), eta gure trena beste errailetara behartzen dugunean, euskara baldarra ateratzen zaigu, segurtasun gutxi eta korapilo askokoa, behartua iruditzen zaigu errail berria, gure idatziek aldaroka egiten dute bertan.
|
|
|
40).
|
Azken
bi mendeetan, baina bereziki XX. mendean, maitasunak Mendebaldean balio kultural eta sinboliko handia bereganatu du. Eva Illouz soziologoaren ustez, politika liberal eta burgesaren eraikinaren oinarrian maitasunaren eta politikaren ustezko bereizketa dago (2016:
|
|
|
Han eta hemen marxismora bueltatzeko gogoa, nahia edo irrika nabari da. Karl Marxen jaiotzaren urteurrenak() Bilbon batu gaitu oraingoan,
|
azken
bi mendeetan corpus bizi honek izandako ibilbidearen balantze orokorra egiteko, uztak jasotzeko eta aurrera begira jartzeko aitzakia ere badena.
|
|
|
Marxismoa birpentsatzeko ariketa honetan, hirugarrenik eta azkenik, proiektu politikoaren afera eztabaidagai hartuko dugu ezinbestean. Bada, 1845 urtean Karl Marxek tesi ezaguna formulatu zuenetik —mundua interpretatzearekin ez dela nahikoa, zeregin nagusia mundua aldatzea dela—, belaunaldi marxista ezberdinak horretan aritu dira,
|
azken
bi mendeetan hamaika porrot jasoz eta zenbait garaipen lortuz. Gure aldetik, emantzipazio proiektuei eskainitako atal hau aitzakia bezala hartuko dugu zenbait ondorio plazaratzeko eta, nola ez, marxismoa aurrera begira jartzeko.
|
|
|
Euskarari dagokionez, ezin da erran orain arte ez dela egon galdera sorta hori erantzuten saiatu ez denik, eta emaitzak hor dauzkagu. Baina, mendeak ez dira alferrik pasatu; eta,
|
azken
bi mende hauetan, bertze teoria baten" begitik" haize berriak harrotu dira; bada, haien indarraz baliaturik, egoera onenean gaude galderei erantzuteko.
|
|
2020
|
|
|
Ildo horretatik, bigarrenik, euskaldunon asimilazioa ikusten dut izozmendiaren alde ezkutuan. Espainiaren mendeetako menderakuntzaren eta
|
azken
bi mendeetako inposizio bortitzaren eta mila debekuen ondoriozko gutxiagotasun konplexuaren eta gaztelaniaz egiteari eder iriztearen eta kolonizatuaren mila morrontza behiala Xabier Letek kantatzen zuen bezala, hots, gure ahultasun ugariak. Zenbat euskaldunek nahiago dute egun euskal administrazioarekin harremanak euskara hutsez izatea?, zenbat funtzionariok idazten ditu errazago txostenak euskaraz edo euskaraz gaztelaniaz bezain erraz?, zenbat politikarik egiten du bere lan politikoa errazago euskaraz erdaraz baino?
|
|
|
Tartean, merkantilizazio horrek prekarizazioa zabaltzen duelako eta patriarkala izaten jarraitzen duelako. Merkantilizazio patriarkalak ez ditu ondorio berdinak XIX. mendeko kapitalismoan edo XXI. mendekoan, gizarteaz gain estatua ere eraldatu delako
|
azken
bi mendeetan. Kapitala erdigunean egotetik, zaintza erdigunera ekartzeko, zaintza lana aitortzea, ekonomikoki baloratzea eta eskubide iturri bihurtzea proposatzen dugu.
|
|
|
Pandemia honen eragina ingurugiroan, pertsonen arteko erlazioetan eta ekonomian itzela izango da. Adituek diotenez, gainera, datorkigun krisia
|
azken
bi mendeetako handiena izango da. Eta mentatzearekin bakarrik txiki bihurtzen naiz berriro.
|
|
|
azken hirurehun eta berrogeita hamar urteetan apenas izan duen aldaketa esanguratsurik. Guztiz ezohikoa da hori,
|
azken
bi mendeetan mundu mailan muga politikoek izan dituzten eraldaketa ikaragarriak kontuan harturik. Nabarmen ikus daiteke hori Europan bertan, inperioen gainbeheraren ondoren, nazio estatuaren sendotze eta finkatzearen eraginez eta estatu berrien sorrera zein estatu zaharren desagerpenarekin, Europako mapa etengabe aldatu baita denbora tarte horretan.
|
|
|
Zerikusi gutxi dute EAJ PNVren abertzaletasun historikoak eta 1968an ETAren V. asanbladaren bigarren zatiak aldarrikatu zuen abertzaletasun iraultzaileak. Horri guztiari nazio kontzeptuak
|
azken
bi mendeetan izan duen eboluzioa gehitzen badiogu, dena lantzea ezinezkoa litzateke. Nire helburua, ezinbestean, xumeagoa da:
|
|
|
Frantzia laguna izan da
|
azken
bi mendeetan.
|
|
2021
|
|
|
XVIII. mendeko bukaeran (1786tik 1789ra), Joseph Teulere arkitektoaren gidaritzapean, itsasargiaren argigailua hobetzeko, lan handiak eginak izan ziren, itsasargia 20 metroz goratuz, 37 metrotik 57ra pasatuz.
|
Azken
bi mendeetan, Cordouan eko itsasargia, zientifiko ikerketen zentro bilakatu da. 1823an, Augustin Fresnelek hor zuen lentilla prototipo bat esperimentatu," Fresnel-en lentilla" famatua.
|
|
|
Hauteskundeak ekain hastapenean iragan ziren bainan haren parean aurkeztu den Keiko Fujimori eskuindar populistak egin errekurtso guziak aztertuak eta baztertuak izan ondoan, 43 egun berantago, ofizialki Pedro Castillok bere kargua hartu du. Lehen aldia da indigena bat izendatua dela Estatuko kargu gorenerat eta
|
azken
bi mende hauetan nagusiki eskuinak kudeatu duen herrian, demokratikoki ezkerra da botererat igan.
|
|
|
9.2.1 Bertsolaritzak
|
azken
bi mendeetan izandako metamorfosia hainbat dimentsiotako testuinguruen eraginen eskutik etorri da neurri handi batean
|
|
|
Indiako nekazariek borrokarako kultura dute eta azaroan abiatu zuten protesta ez dute lehena, ezta azkena ere
|
azken
bi mendeetan 77 protesta zenbatzen dituzte, bataz besteko, hiru urte guztiz bat. Baina guztiak ez dira hein berekoak, eta seguruenik aldi honetakoa historian idatzirik geldituko zaie.
|