|
2002
|
|
|
Mendebaldea
|
azken
mende laurdenean, batez ere bi abagunetan: 79ko Irango iraultzan eta 91ko Aljeriako krisian.
|
|
2006
|
|
|
pentsamendua, humanitateak, euskal arazo larrienak, munduko han hemengo gune gorienak... Euskal kulturako garapen berrien lekuko izatea suertatu zaio aldizkariari, Joan Mari Torrealdaik
|
azken
mende laurdenean ongi gidatuta. Aski da zenbakietako gai nagusien txostenen aukerari begiratzea.
|
|
2007
|
|
|
Irakaskuntza publikoak urte askotan atzerapena izan eta gero,
|
azken
mende laurdenean, hezkuntzaren gizarte eskaria gehitu zen, garapen ekonomikoaren beharrizanek eta garapen ekonomikoaren ondoriozko gizarte aldaketek eraginda. Hezkuntza eskaria gehitzeari aurre egin zitzaion, batik bat, eskaintza publikoarekin.
|
|
|
baten ofizialtasunak mintzaira horren praktika soziolinguistikoa aldatzeko eragin indarrik ezbaldin badu, legearen ustezko legitimazio formala hutsala da. EAEko eskarmentuak hori frogatu digu
|
azken
mende laurden honetan. Eskarmentu horren ustezkohobekuntza bakarra euskararen ikaskuntzan datza, eskolaren bidezko euskalduntzepolitika dela medio.
|
|
2009
|
|
|
Baladak kantu narratibo laburrak dira eta estiloezaugarri bereziak dituzte, gainerako generoetatik bereizten dituztenak. Euskal literaturaren barruan erromantze izena erabili da aspalditxodanik, baina
|
azken
mende laurdenetik hona izen biok bereiztera jotzen da. Europako literaturaren terminologian balada erabiltzen da orokorrean.
|
|
|
Hala ere, adostasuna lortu zuten gauza batean: egun berean hil ziren biak, bi orduko ezberdintasunarekin.Tokiko egunkari baten arabera, Abdullah eta Kubra Yalcinkaya Aydingo hiri mendebaldarrean bizi ziren eta harreman sendoa zutela erakutsi zuten nahiz eta
|
azken
mende laurdenean elkarrekin hitz egin ez zuten.
|
|
|
Aziendak hobetu nahian,
|
azken
mende laurden honetan, genetika inportatzetik genetika esportatzera igaro da; Kanada, esaterako, punta puntako herrialdea da alor horretan, baina hara iristea ere lortu du Aberekinek. Duplex, adibidez, 1 kategoriako zezen gisa sailkatuta dago eta Ingalaterran, Holandan etaEstatu Batuetan antzeko sailkapenak irabaziak ditu.
|
|
2010
|
|
|
Kolonbian,
|
azken
mende laurdenean, bost milioi lagunek ihes egin behar izan dute beren etxe eta herrietatik gatazkaren ondorioz; horietako asko haurrak dira, eta Bogota hiriburuan hartu dute aterpe.
|
|
|
Gehienetan ez da, ordea, horrela jokatu: bertako irakasle taldeek berariaz sortutako (eta, gero, bertako edo estatuko argitaletxeek argitara emandako) materialez hornitu da nagusiki,
|
azken
mende laurdenean, gure eskola mundua. Euskarazko ikasmaterialgintza arautu egin du Sailak, batetik, eta diruz lagundu bestetik.
|
|
|
Aparteko eragina izan dute, hizkuntzen trataeran, unibertsitate alorreko irakasle eta ikertzaile adituek. Lan handia egin da horretan,
|
azken
mende laurdenean. Langintza hori guztia arautzen, diruz eta bestelako baliabidez osatzen, bideratzen eta, zenbaitetan, gidatzen saiatu da Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila126.
|
|
|
Zer egin da EAEko eskoletan,
|
azken
mende laurdenean, ikasleek euskaraz gehiago egin dezaten. Zer egin da, bereziki, ikasleen (eta, oro har, ikastetxearen) euskarazko jarduera orduak areagotzeko?
|
|
|
Kontuan hartzekoa da, orobat, berak eratuak dituela, eta 1994tik aurrera urterik urte aplikatzen dituela, hezkuntzako hizkuntza eskakizunen azterketak. Euskara Zerbitzuaren atal nagusietako batetik jestionatzen dira,
|
azken
mende laurdenean, hizkuntzazko gaitasun agiriak (HGA) 135 Horri guztiari, bestalde, HUISen menpeko hizkuntza eskola ofizialen langintza erantsi behar zaio. Ekintza horien berri ematen da, labur labur, hurrengo lerrootan.
|
|
|
Azken urteetan, 2000tik hona bereziki, ikastetxeek eutsi egin diote matrikula kopuruari eta, zenbaitetan, ikasle kopuruek gora egin dute zertxobait160 Ondorio nagusia, dena den, oso argia izan da: gero eta ikasle gutxiagoko irakas sistema izan da EAEkoa, oro har,
|
azken
mende laurdenean. Eragin sendoa izan du kontrakzio hertsitze horrek bestelako hainbat faktoretan.
|
|
|
ko irudiak azaltzen du hiru (edo bi) ereduek EAEko
|
azken
mende laurdenean izan duten bilakaera globala. EAEko ikastetxe guztiak (publiko+ pribatu) eta irakasmaila guztiak (DBH+ Batxilergoa+ Lanbide Heziketa) hartzen dira hor kontuan.
|
|
|
Hori bakarrik ez: euskaraz ikasteko aukera zabaldu egin da, oro har,
|
azken
mende laurdenean. Orain dela 25 urte, beren seme alabentzat euskarazko ikasbidea nahi zuen hainbat gurasok ez zuen hartarako aukerarik izan.
|
|
|
Euskarazko eskola nahi zuenak baino askozaz zabalagoa normalean. Urteen joanean, ordea, aldatu egin dira gauzak eta egungo egunean, ikasmaila eta eskualde jakinetan bereziki, zail da erdara hutsezko aukera handirik topatzea190 Hortik ezin ondoriozta daiteke, jakina, gurasoek aukera hori izan ez dutenik
|
azken
mende laurdenean eta, beraz, eskola munduan gertatu den bilakaera beren gogoz kontrakoa, goitik inposatua edo induzitua alegia, izan denik. Ez dago motibo argirik hori baieztatzeko.
|
|
|
Are gutxiago, ezer lortu ez duenik. Gauza asko lortu du eskola munduak
|
azken
mende laurdenean, lege horren babesean. Honako bi gauza hauek, besteak beste:
|
|
|
Azterketa horietariko asko, ez denak baina bai gehienak, 17 eta 25 urte arteko gazteenak dira. Dagoeneko 300.000 bat herritarrek egina du azterketa hori
|
azken
mende laurdenean eta, horietarik, 80.000 pasatxok eskuratua du EGA agiria221 Euskaldun alfabetatu horiek ez ditu eskola sistemak bakarrik sortu. Asko bai ordea.
|
|
|
Are gehiago: dibertsifikatzen ari da errepertorio hori, soildu ordez,
|
azken
mende laurdenean. Euskalkiez eta euskara batuaz gainera ez euskara batutik eta ez behialako euskalkitik edaten duen bestelako euskara modu bat ari da guztion ezpain belarrietara hedatzen, eskola munduan eta hortik kanpora.
|
|
|
Industria sektorea berritzeaz gainera zerbitzu sektorearen zabalkundea gertatu da, aski era ohargarrian,
|
azken
mende laurdenean. Batez ere alor publikoan (Jaurlaritza eta hiru Foru Aldundiak, Estatuaren Ordezkaritzak, han hemengo udalak eta erakunde autonomo publikoak zein ofizialak).
|
|
|
Eskueran ditugun datuen artean fidagarrienetakoak dira, ene ustez, urtero EGAra aurkezten diren milaka azterketarien ezaugarri horiek237 Ez ditzagun, beraz, alde batera utzi. Datu horien argitan familia bizitza (etxe giro arrunta) eta lagunarte hurbila erdaldunduz joan da, familia euskaldunetan (ez, ezinbestean, erdal elebidunetan),
|
azken
mende laurdenean. Zehazkiago esanik, euskara hutsezko jarduna galduz joan da EAEko etxe giroan eta ele bikoa zabaldu da bere ordainean238 Ondoko taulek ematen dute gertaera horren berri:
|
|
|
Lehen baino ahulagoa da gaur eguneko familia euskalduna, bere euskaltasun hori etxean eta familiartean bizirik gordetzeko eta belaunaldi berriei indar betean transmititzeko. Euskarak mendez mende bere baitan izan duen transmisio bide nagusietako bat ahuldu egin da, indartu ordez,
|
azken
mende laurdenean. Aldiz familia erdaldun edo erdalelebidun zenbaitetan goranzko joera nabari da:
|
|
|
Orduan hasitako bideari jarraipen sendoa eman zaio gero. Sekularizazioa, hori dela-eta, nabarmenkiro gailendu da
|
azken
mende laurden honetan: bai pentsaeraz, bai hitzez eta bai egitez.
|
|
|
Telebista kate bi ziren erdaraz, 1982an EEN legea onartu zenean259 Hamarnaka dira orain, eta ingelesezko edo beste atzerri hizkuntzetako hainbat aukera erantsi behar zaizkio gaztelaniazko kate eskaintza ugari horri. Internetek eta bestelako lotura bide informatikoek erabat zabaldu dute gainera,
|
azken
mende laurden honetan, harreman sare birtualen mundua. Jendeak telefonoz, telegrafoz, eskutitzez eta, pasiboki, irratiz edo liburuz gaindi zezakeen 1982an, normalean, aurrez aurreko harremanaukera fisikoa.
|
|
|
Goiko bi esparru tradizionalok baino funtsezkoago, oro har, ikuspegi demolinguistiko globaletik. Beste hiru instantzia horiek (populazioaren hazkunde moldea, lurralde antolamendua eta lan esparruaren ordenazio berria) izan dira,
|
azken
mende laurden honetan, EAEko hizkuntza politikaren parametro askoren eragile nagusiak. Beren eraginaren nagusitasuna areagotu egingo da, itxuraz, hurrengo mende laurdenean.263
|
|
|
Bada beraz ordua, Jagon sailetik jasotako enkargua kontuan izanik hezkuntza/ hizkuntza alorrean urteotan egindako bideaz eta lortutako emaitzez balio irizpenik egiteko. Ondo egin al dira gauzak, EAEko eskola munduan,
|
azken
mende laurdenean. Zertan huts egin da, eta zertan asmatu?
|
|
|
Gizartearen eskutik al doa EAEko eskola,
|
azken
mende laurdenean. Bere kontura al dabil, libre?
|
|
|
Euskaldunek euskaldunekin euskaraz (euskara hutsean edo batez ere euskaraz) jarduteko esparruak, harreman sareak eta situazio komunikatiboak ez dira
|
azken
mende laurdenean nabarmenki indartu. Izatekotan, ahuldu egin dira.
|
|
|
Azpiegiturek (eta hauen eraikuntzek), oro har, protagonismo nabarmena bereganatu dute
|
azken
mende laurdenean herrialde industrializatuetan. Gobernuek berenlurraldearen garapenerako aurkezten dituzten politiken artean, azpiegiturak lehenmailako tresna bilakatu dira (Franco, 2003).
|
|
2011
|
|
|
Senderismoa eta xendazaletasuna bultzatzeko interes handia azaldu dute azken aldian instituzioek, baina bada ahaztu egiten duten puntu bat: bideetan seinale jartzeak zaintzea.Mendizaletasunak bilakaera handia izan du
|
azken
mende laurdenean. Nola bizi izan dituzu aldaketa horiek guztiak. Teknologia berrien garapena izan da funtsezkoa.
|
|
|
1949), nabarmen ahuldua zen azken ehun urtean. ordutik hona fenomeno hori, ezer egitekotan, indartu egin da: ikus
|
azken
mende laurdenean zer gertatu den euskal arnasguneetan173: hots, demografiaz gehiengo zabala osatzen duten euskaldun zaharrez, normalean bertan edo inguruan jaio eta hazi (eta, adin batetik gorakoak, hor ezkondu eta hor bizi) diren euskaldunez osaturiko biziguneetan (herri herrixka solteak dira horiek gehienetan, inoiz eskualdeak) 174 Beste horrenbeste esan liteke konpartimentazio soziofuntzionalean gertatzen ari denaz.
|
|
|
Teoriatik tiraka teko aukera. Azkenik, globalizazioak are larriago bihurtu digu egoera
|
azken
mende laurdenean. erakarri egiten gaitu globalizazio horren hainbat erosotasunek eta promesak. haren bidetik goaz maiz, gogotik joan ere202, era batera edo bestera. globalizazioa ere, aurreko modernizazio industrial urbanoa bezala, hizkuntza txikien lagun kaskarra da203.
|
|
|
Baina hala dira kontuak, bai hemen eta bai munduko lau hegaletan, gurea bezalako kontestuetan. Euskaldunek euskaldunekin euskaraz (euskara hutsean edo batez ere euskaraz) jarduteko esparruak, harreman sareak eta situazio komunikatiboak ez dira
|
azken
mende laurdenean nabarmenki indartu. Izatekotan, ahuldu egin dira.
|
|
2013
|
|
|
Will Kymlicka k (2003: 187) asimilaziotik kultur aniztasunerako igarobidea nabarmentzen du
|
azken
mende laurdenean jatorri Amerikako Estatu Batuetan, Kanadan eta Australian, eta horrek etorkinei euren etnia oinordetzako alderdi batzuk mantentzea bermatzen zien. Aitzitik, Australian, europar nortasuneko, eta britainiar jatorririk gabeko, klubei izendapena aldarazi izana ikuspegi horren aurkaria da, batik bat euren oinordetzaren euskarri esanguratsuenetakoa izaki.
|
|
2014
|
|
|
Zer egin? Haurdunaldi batek planteatzen dituen ohiko egoeretako batzuekin entretenitzeaz gain,
|
azken
mende laurdenean gauza batzuk nola aldatu diren aztertzeko eta galdetzeko ere balio du filmak. 6 ‘Lioso deserosoa’ 2007ko komedia honek (‘Knockedup’) ernaldiaren erdian kokatzen du haurdunaldia, eta 24 urteko etorkizun handiko kazetari baten istorioa kontatzen du, gau batean mutil alfer eta heldugabe batekin abentura bat izan ondoren.
|
|
|
Orduan ere bere buruari galdetu zion Bartholonik zertarako izkiriatu behar ote zuen hirurehun eta batgarrena. Eta ordea, hemen bildu ditugun testuak gero idatzi dituzte,
|
azken
mende laurdenean: Wagnerri buruzko gogoetak ez du etenik izan.
|
|
2015
|
|
|
Udalerri euskaldunetan dezente egin du atzera euskara lehen hizkuntza zutenen kopuruak
|
azken
mende laurden honetan: %68, 7koa zen 1986an eta %58, 4koa 2011n.
|
|
|
Udalerri euskaldunetan dezente egin du atzera euskara lehen hizkuntza zutenen kopuruak
|
azken
mende laurden honetan: %68, 7koa zen 1986an eta %58, 4koa 2011n.
|
|
|
Bi egunkari horiek aski gazteak izanik, oraindik euren ibilera aztertzeko behar besteko perspektibarik ez daukagula aitortu beharra dago. Hala ere, argi dago Garak zein Le Journalek
|
azken
mende laurdenean Hego zein Ipar Euskal Herrian beste hainbat kazeta abertzalek eginiko hautua hobetsi dutela: euskara hutsezko kazetak indartu eta berauetan oinarrituta euskaldunen eta euskaldun ez direnen arreta eta jakin mina piztuko lituzkeen komunikazio esparru autozentratu sendo eta erakargarria eraikitzera jo beharrean, prentsa elebidun diglosikoaren hautua egin izan dute, jende gehiagorengana iritsi guran.
|
|
|
euskal hedabideak euskaraz (edo nagusiki euskaraz) dihardutenak dira. Euskaraz diharduten/ ziharduten hedabideak izan dira
|
azken
mende laurdenean euskal komunikazio esparruari eutsi diotenak; eutsi ez ezik, zabaldu ere dezente zabaldu dute, hainbat egitasmo direla bide.
|
|
|
Keinu superstizioso bat nonbait. Hartu zuen tokian paratu zuen berriro aldizkaria,
|
azken
mende laurdena egin zuen tokian. Ez oso agerian.
|
|
2016
|
|
|
Aldaketa aldi bizian murgildurik daude arnasguneak, azken hamarkadotan (batez ere
|
azken
mende laurdenean). Lehen aski antzekoak eta aski sendoak ziren arnasguneak elkarrengandik bereizten (baina oro har ahultzen) ari dira.
|
|
|
Hona gure hipotesia, aurrerago (datu xeheagoen argitan) konprobatu beharrekoa: Iparraldeko ET euskaldun gehienen artean azken (demagun) 130 urteko Language shift edo luze zabaleko mintzaldatzea aski aurreraturik dago eta, translinguifikatzeko mekanismoak indartu eta ugaritu egin direlarik
|
azken
mende laurdenean, emagarri handirik gabe aurrera dirau mintzaldatze fenomenoak. Horrela dira kontuak, gure ustez, analisi soziolinguistiko kontestualizatuagoek edo bestelako elementu demografikoek (immigrazio emigrazioek bereziki) besterik frogatzen ez duten artean.
|
|
|
Ezaugarri horiek guztiak kontuan izanik, posible da arnasguneen kontzeptu marko nagusia eraikitzea. Arnasguneak gure begien aurrean ahultzen, urtzen, gesaltzen eta galtzen ari direnez
|
azken
mende laurdenean, badugu guztiok joera bizia, azken azken momentuko datuetan gehiegi zentratzekoa. Bide okerra da hori, kontzeptuari bere osoan eutsi nahi bazaio:
|
|
|
Aurrera begirako erronkak guistiko globaletik. Beste hiru instantzia horiek (populazioaren hazkunde moldea, lurralde antolamendua eta lan esparruaren ordenazio berria) izan dira,
|
azken
mende laurden honetan, EAEko hizkuntza politikaren parametro askoren eragile nagusiak. Beren eraginaren nagusitasuna areagotu egingo da, itxuraz, hurrengo mende laurdenean.
|
|
|
Horiek (populazioaren hazkunde moldea, lurraldeantolamendua eta lanesparruaren ordenazio berria) izan dira,
|
azken
mende laurden honetan, EAEko hizkuntzapolitikaren parametro askoren eragile nagusiak. Beren eraginaren nagusitasuna areagotu egingo da, itxuraz, hurrengo mendelaurdenean.
|
|
|
Momentu honetan, komunikabideen aurrerapenen ondorioz, beste giza antolakuntzaren paradigma baten aurrean gaude.
|
Azken
mende laurdenean, World Wide Web munduko biztanle guztiontzat ireki zenetik dena izugarri azkartu izan da. Dena da aldakorra, dena da iragankorra, dena da mugikorra.
|
|
2020
|
|
|
Uztartze hori lortu nahi bada, oinarrizko baldintza euskara bera indartzea da. Bestalde, alde formaletik,
|
azken
mende laurdenean areagotu egin dira, oro har, paper gaineko araudi hutsetik luze zabaleko estandarizazio sozialera pasatzeko inplementazio neurriak, eskola bidez bereziki. Aitzitik, inplementazio lanaren oinarri diren erabilera aukeren eta erabilera esparruen alorrean ez da parez pareko gogoeta lan zabalik egin.
|
|
2021
|
|
|
Eta, beti liburu berean, XX. mendeko azken berrogeita hamar urteek bederatzi sartze ezberdin badituzte, liburu osoak hogeitamar sartze dituelarik. Abantxu sartzeen erdia
|
azken
mende laurdenarentzat: aurreko historiekin konparatuz periodizazioa erabat aldatua da eta badirudi literatura garaiak gero eta lasterrago iragaiten direla" (Casenave, 2012:
|
|
|
|
Azken
mende laurdenean, sail berri batzuk ideki dira euskal literaturaren historian, Koldo Mitxelena edo Ibon Sarasola bezalako autoreen historia orokorretatik kanpo. Lehenik, diakroniaren ikuspegitik mugatuak ziren saioak agertu dira, adibidez.
|
|
|
Euskal literaturaren historialarien oinarrizko ekoizpena, erran nahi baita sorkuntza literarioa indartu da XX. mendeko
|
azken
mende laurdenean. Helduentzako literatura kopuruz gora joan da, baita ere ezagutza mailan barnean eta kanpoan, sariak, itzulpenak eta azterketa kritikoak bezalako ezaugarriak kontutan hartzen badira.
|
|
|
Zenbakiek eta kopuru gehitzeek erakutsitako alde baikorren ondotik, alde ezkorragoak ere aipatu behar dira. Euskal argitaletxek sorkuntzari guziz idekiak izan dira
|
azken
mende laurdenean, eta hala segitzen dute. Berrargitalpenek aldiz kopuru murritzak (5) osatzen dituzte.
|
|
|
Beraz, beste kulturetan pasatzen dena kondutan hartuz, erran daiteke euskal liburugintzan eta, haren baitan, euskarazko literaturan lortu dela" normalizazio" gisako zerbait
|
azken
mende laurdenean. Bilakaera hori izan da instituzioak sortu direlako, ahalbide ekonomikoak eta ingurumen soziokulturalak garatu direlako.
|
|
|
Hala holaxe egokituak izan zaizkio gure literaturen historiari," euskal literatura" objektu zientifiko bezala ez baita batere ingelez edo frantses literaturaren neurri berekoa. Arazo horietatik zenbait konpontzen ari dira, batez ere
|
azken
mende laurdenean euskal literaturaren baitan izan diren aldaketa kantitatiboak baita ere kalitatiboak direla medio. Halere, arazo historiografiko nagusi batzuk gelditzen dira.
|
|
|
Eta, beti liburu berean, XX. mendeko azken hogeita hamar urteek bederatzi sartze ezberdin badituzte, liburu osoak hogeita bat sartze dituelarik. Abantzu sartzeen erdia
|
azken
mende laurdenarentzat: aurreko historiekin konparatuz periodizazioa erabat aldatua da eta badirudi garai literarioak gero eta lasterrago iragaiten direla.
|
|
2022
|
|
|
Orduan ez zegoen mendia hain urbanizatuta, eta ibilaldi luzeak egin zitezkeen asfaltoa zapaldu gabe. Hiria bera izugarri aldatu da,
|
azken
mende laurdenean. Baina Tibidaboko ikuspegia gaur egungoa bezain zabala iruditzen zitzaidan niri.
|
|
2023
|
|
|
Kabalkada pizkunde aroan dugu.
|
Azken
mende laurden huntan, kabalkadak biderkatzen ari dira, aurten berean hiru bederen badauzkagula. Arrosatarrek" Ehun urtez" izenburua eman diote beren ikusgarriari, mende bateko ibilbideari behakoa, askotan zorrotza, emanez.
|
|
|
Eskarmentuak berekin dakarren patxadari esker, ziur aski, baina baita emakume guztien ordezkari bat eta bakar izan beharraren karga arindu izanaren ondorio ere.
|
Azken
mende laurdenean lehen aldiz, Lujanbio ez baita izan final nagusiko emakume bakarra.
|
|
|
Botila erdi betea ikusi zaleek badituzte hori sinesteko arrazoiak: lehen aldiz 3 emakume sailkatu ziren finalera,
|
azken
mende laurdenean, balentria hori bakarrak lortu ostean. Txapelketa osoa kontuan hartuta, gainera, kopuruz, sekula ez du parte hartu hainbeste emakumek (15).
|
|
|
Bihotza itzali zitzaion 95 urteko agureari.
|
Azken
mende laurdenean bizi izan zen bezala bildu zuen herioak bere baitara, bakar bakarrik.
|
|
|
Eta erantzun nioan ez nintzela gogoratzen noizbait egon ote nintzen halako ateraldi xelebreak zituen gizon batekin. Eta edanaz zerbait zerbelduta, konturatu nintzenerako gizon xelebre hari konfidentzia handiagoak eginak nizkioan minutu gutxi batzuen buruan, hiri
|
azken
mende laurdenean baino. Zabar aserik edergose ninduan.
|