|
2001
|
|
|
denboraldi ikaragarriak aurreko belaunaldien oroimen kolektiboan daude, iraganeko ezaugarri gisa:
|
azken
mende erdian Europan elur kopurua %20an jaitsi dela kalkulatzen dute.
|
|
|
izkribuetan bigarren mailakoa da, honengatik izen bereziak berak ere pasarte bakanetan ageri dira gehienetan, edota areago oraindik, erromantze moldez ematen dira, honelakorik baldin bada, eta ez euskaraz. Historialariarentzako gaitz erdi, zenbait auzitan aipamenak hitzez hitz ematea axola handikoa zela-eta, perpaus batzuk euskaraz ematen dira;
|
azken
mende erdi honetan hasi zaizkigu honelakoak biltzen eta argitaratzen. Hau dela eta, are Inkisizioaren prozedurak gorrotatzen ditugunok ere, haren ardura eta zehaztasunari eskerrak eman beharrean gara oraingo honetan.
|
|
2003
|
|
|
Arrantzako industria arteen erabilera intentsiboaren ondorioz, arrain handien populazioak (halibut, marlin, ezpata arraina, marra, bakailaoa edo atuna) kolapsutik oso gertu daude. Naturen argitaratu berri den azterlan baten emaitzen arabera,
|
azken
mende erdian banku handiak %90 murriztu dira. Arrantzan eta ingurumenean eragin handia duela ohartarazi dute zientzialariek.
|
|
|
Ikerketaren arabera, azterlanean aintzat hartutako espezie askoren batez besteko tamaina iraganean lortzen zutenaren bosten eta erdiaren artean dago. Myersek eta Wormek diotenez, hiru metroko luzera duten ezpata arrainak edo atunak ez dira hain ugariak izan
|
azken
mende erdian. Ondorioak arrain handien populazioak berreskuratzeko gaitasunera ere zabaltzen dira.
|
|
2005
|
|
|
|
Azken
mende erdi honetan anitz gauza aldatu dira Iparraldeko herri ta hirietan, eskoletan eta katiximetan, bainan iduritu zaigu Eskualduna xaharra ren azken zenbakietan, alemanen denboran agertu pasarte horietarik zenbai tek merezi zutela berrirakurketa baten egitea, menturaz gaur beste itxura bat hartu duten baina beti hor dirauten arazo batzuen argitzeko. Post Scriptum:
|
|
|
Bestalde, Waleed Abdalatik, NASAren espazio hegaldien Goddard Zentroko Criofera Programaren (elurrez edo izotzez estalitako eskualdeak) arduradunak, uste du 100 milioi pertsona baino gehiago bizi direla Mississippiko deltatik hasi eta Maldivak uharteetaraino, eta itsasoaren inguruko kosta eremu askotan.
|
Azken
mende erdian, itsas maila urtean 1,8 zentimetro hazi da, gutxi gorabehera, baina azken 12 urteetan erritmo hori hiru zentimetro da urteko. Horrek esan nahi du azken 50 urteetako batez besteko erritmoa baino %50 handiagoa dela.
|
|
|
Klaus Toepfer Ingurumenerako NBEko Programaren zuzendari exekutiboak azaldu duenez, “pobreziaren bideari buelta emateko” unea iritsi da, naturaren ahalmen izugarria erabiliz.
|
Azken
mende erdian bezala ingurumenaren degradazioarekin jarraituz gero, ez da inoiz erabili ahal izango pobreei biziraupenaz haraindi bultzada emango dien garapen ekonomikorako, txostenean esaten da. Egoera onean dagoen ingurumenak nutrizio eta osasun hobea ematen die familiei, bai eta aberastasuna metatzen hasteko aukerak ere.
|
|
|
1950az geroztik, pertsonako labore eremua erdira jaitsi da. Labore lurren mundu mailako produktibitateak
|
azken
mende erdian zehar izugarri gora egin duela egia bada ere, azken hamarkadan ikusten ari da lur hauen produktibitateak, mundu mailan, ez duela hainbesteko gorakadarik izan.
|
|
|
|
Azken
mende erdi honetan zehar munduak hartu duen astinduak, bata bestearen atzetik etorri dira eta gerrak, ingurumenari loturiko krisiak, goseteak eta era guztietako mehatxuak, ageri agerian laga du itxaropenik eza, are gehiago, etorkizun horren berorren ere absentzia bera.
|
|
2006
|
|
|
Gutxienez, epe laburrean. Izan ere, substantzia kimiko, artifizial edo natural horiek izan daitezke gizarte garatuetan gizonen ugalkortasuna murrizteko arrazoi nagusietako bat, eta, adituen arabera,
|
azken
mende erdian behera egin du. Semenaren kalitatea murrizteko funtsezko faktore gisa disruptore endokrinoen garrantzia da aurreko astean El Escorialen (Madril) egindako Espermatologia Biltzarrean aurkeztu zen ondorioetako bat.
|
|
|
Asko aldatu da Euskal Herria
|
azken
mende erdi honetan, agian lehenagoko bizpahiru gizaldietan baino gehiago: gizartea, ohiturak, bizimodua, kultura, ekonomia, hiriak eta herriak, euskara bera, aldatu egin dira.
|
|
2007
|
|
|
Lan horren arabera, leku horietako posidoniaren zurtoina 80 milimetro baino gehiago hazten da, eta bost adar berri izaten ditu urtean; gizakiak “kolpatutako” belardietan, berriz, 20 milimetro inguru hazten dira, eta adar bakarra dute. Azterlan horren arabera,
|
azken
mende erdian Mediterraneo osoan posidonia ozeanikoko belardien %40 inguru desagertu dira; zehazki, legez kanpoko arraste arrantzan, hondakin uren isurketan edo gatzunetan, hondartzen birsorkuntzan eta kostaldeko lanetan. Ikerketaren ekarpen nagusia da komunitate zientifikoak orain arte onartu duen premisari amaiera ematen diola:
|
|
2008
|
|
|
Orduko hartan ikasitakoak ikasita, arazo larrien aurrean hartutako jarrerak egin ditu bost udalerriok berezi eta eredugarri; herri txiki guztiek
|
azken
mende erdian bizi izan dituzten astinaldien aurrean erakutsitako jokamoldeak, hain justu.
|
|
|
Inoiz baino egutegi tako gehiago izan ditugu euskaraz
|
azken
mende erdian, eta horietako zenbait bizirik dago XXI. mendearen hasiera honetan.
|
|
|
Izan ere, 400 sarrera baino gehiago daukan ondoko zerrenda, dudarik ez, bere buruz aski klarki eta ozenki mintzo da. Ordea, ez da horretan ahitzen kontua, zeren, orok dakigunaz, idazlan edo hitzaldi horietako anitzen gibelean gordetzen baitira oren jale bezain gogo higagarri diren antolamenduz ko lanak, euskalgintza kasik osoki egituragabekoa zen garaietan hasiak, eta
|
azken
mende erdian euskalaritzak maila akademikoan izan duen bilakaeraren lekuko direnak. Bestalde, beste asko badira oraino Iparraldeko kultura elkarteetan euskal ikerketen sustatzeko eta antolatzeko eginak, maila apalagokoak, ez bibliografietan agertzekoak izanagatik, batere ez gutiestekoak.
|
|
|
elkartezko A alde> guztiak aniztasun edo multzo adierazle direnik. Argi azaldu da, aitzitik, komunzki leku adierakotzat jotzen den hainbat A alde> dagoela egon gure artean eta, bereziki, ugariak direla azken mende t, erdi hone tan (batez ere
|
azken
mende erdian) sortuz doazen horrelako morfema erai kuntzak.
|
|
|
Diktadura faxista gailenduta, Bilbon
|
azken
mende erdian haziz joandako kazetaritza eredua, Azkuek sortua eta bere apopilo Bustintzak sabindar bidera eramana (eta hogeita hamar urtez garatua), kolpera akabatu zen. 1888tik 1937 arteko urteetan, Azkue sabindarrekin lehian ibili zen aldizkariaren kontuan, baina arriskua «goitik» zetorrenean, euskarazko publikazioak babesteko edozer egiteko prest egon zen.
|
|
|
Finean, fabrika bera aitzakia besterik ez da bertan lanean aritutako langileen bizipenak plazaratzeko. Eta, halaber, Txinaren
|
azken
mende erdiko historia biluzteko.
|
|
|
Baskoniaren zaleei taldeko izen ezagunenak botatzeko eskatuz gero, Josean Kerejeta esango lukete azken bi belaunaldiek. Aurrekoek, ordea, Santxon esango lukete,
|
azken
mende erdian Baskoniaren arima izan dena.
|
|
2009
|
|
|
1990eko hamarkadan Argiak elkarrizketatu zuenean, Kristiane Etxaluz nekazaritzan ari zen Domintxinen eta Ekin aldizkarian. Bere buruan gordetzen du ezker abertzalearen
|
azken
mende erdiko memoriaren zati ederra. Horretan jasotako batzuk Manu Robles Arangiz Fundazioaren Sustraiak aldizkarian publikatu ziren 2008an," Iparraldeko mugimendu abertzalearen Historiaren haritik" sailaren barruan.
|
|
|
Mikel Zalbideren lana izan da hori, batez ere. Bera arduratu da nazioarteko bibliografia soziolinguistikoa aztertzeaz eta zientzia oinarri itxurazkoa(
|
azken
mende erdi honetan sorturiko konstruktu soziolinguistiko ustez sendoenetan sustraitua) prestatzeaz, aurkezteaz eta doitzeaz. Berariazko ahalegina egin du berak, EHS proiektuak oinarri sendoa izan dezan.
|
|
|
|
Azken
mende erdian asko aldatu da errealitate sozio-ekonomikoa. Eta berriemaileek azpimarratzen dute industrializazioak aldea etxearekin geratzearen ohorea desitxuratu zuela.
|
|
|
Espainiako hezeguneen %60 desagertu egin da
|
azken
mende erdian
|
|
|
Mundu osoko ur ozeanikoen batez besteko hazkundea 0,31 gradukoa izan da
|
azken
mende erdian
|
|
|
Mediterraneo itsasoaren ipar mendebaldeko azaleko uren tenperatura (300 metroko sakoneraraino) gradu bat igo da azken 30 urteetan. Hori ez dator bat
|
azken
mende erdian mundu osoko ur ozeanikoen batez besteko 0,31 graduko igoerarekin, Kataluniako Gobernuko Ingurumen Sailaren argitalpen baten arabera. “Ura eta klima aldaketa.
|
|
|
[...] Dudarik gabe, gizartea izugarri aldatu da
|
azken
mende erdian, gehienetan onerako. Baina pertsonak ez hainbeste, gaurko irrikak atzokoak dira eta seguru aski biharkoak.
|
|
2010
|
|
|
nolakoa da euskal gizartea euskarari dagokionez eta, halaber, euskararen unibertsoak nola joka lezakeen iritzi publiko horren aurrean. izan ere, gure ustez, euskararen etorkizunerako berebiziko bidegurutzea binomio horretan datza: euskara versus iritzi publikoa. horregatik, lehendabizi azalduko dugu euskararen errealitatearen hautematea eta irudikapena gidatu dituzten egitura kognitiboak nolakoak izan diren
|
azken
mende erdian, eta nolakoak diren gaur egun. horretarako, komunikazio politikoaren eta komunikabideen eragin kognitiboaren teorietatik edango dugu. hurbilpen teoriko horiek lagunduko digute sistematikoki ezagutzen euskararen diskurtsoen eraketan zer nolako osagai soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain
|
|
|
Hori bezain egia da, ordea, gizatalde zabalen hizkera molde nagusia, mintzajardunaren gizarte moldaera alegia, norbanakoaz haraindiko baldintza jakinez gogor eta hertsiki mugatua egon ohi dela nonahi eta noiznahi. Hizkuntza soziologiak ezer erakutsi badu
|
azken
mende erdian horixe da, hain zuzen: norbanakook hizkuntza jakin bat egitea (edo beste bat, edo biak) ez da zori itsuaren ondorio, hiztun talde jakinak hizkuntza horretaz/ horietaz baliatzeko duen beharraren eta egokieraren emaitza baizik.
|
|
|
|
Azken
mende erdiko merkataritzaren hazkunde bizkorra 3.1 irudian egiaztadaiteke. Ikus daitekeenez bi indizeren berri ematen da, biak ere hazkuntza tasa gisaadierazita daudela.
|
|
|
bizi kalitate handiagoa eta pentsio iraunkorragoak”, esan zuten Bruselatik. EBko bizi itxaropena bost urtez luzatu da, batez beste,
|
azken
mende erdian. Azken proiekzio demografikoek erakusten dutenez, hemendik 2060ra beste hazkunde bat gerta liteke, zazpi urte ingurukoa.
|
|
|
UZEIren asmazioari, euskararen historia sozialaren garrantziaren predikuari eta Euskal Herriko historia erlijiosoan egindako lanari begiratzen diet harrotasunez teraturak sariak jasotzen ditu.
|
Azken
mende erdian sekula baino indartsuago eta argiagoa izan dugu ondare linguistikoaren kontzientzia. Hala ere, dena dago, alor bakoitza, osatzeko eta hobetzeko.
|
|
2011
|
|
|
Gerra Hotzaren azken testigantza bihurtu da blokeoa, eta egunerokotasunean antzematen da hori. Ipar Amerikako potentziak ezarritako kontrolak automobilen inportazio esportazioa galarazi du
|
azken
mende erdian, eta kubatarrek adimena zorroztu behar izan dute orduan zituzten autoak gaur egun erabilgarri izateko.AEBek eta Kubak izandako harremanaren isla dira uharteko autoak. 60ko hamarkadara arte lotura estua zegoen bi herrialdeen artean.
|
|
|
«Bere lekua oso argi ez daukan pertsona baten esperientziak kontatzen dira.
|
Azken
mende erdian emakumeak egin duen ibilbidea oso handia izan da, eta horrek gizonezkoaren lekuari eragin egiten dio. Gizonak beste leku baten bila jarri gaitu horrek, oraindik aurkitu ez dugun beste leku baten bila».Ondarroako Udalak emandako Augustin Zubikarai bekaren laguntza izan du Joxean Agirrek nobela idazteko.
|
|
|
Amerikaren konkista etnozida eta odolzalea kulturizazio ahalegin eskergarria izan zen, arraza espainolak asko dituenez; herri garatu gabeekiko elkartasun adierazle bat, besterik gabe; mairuak eta juduak halako orekatze demografiko natural batek erbesteratu zituen, sua eta ezpata asmatu gabe zeuden?; Nafarroan ez zen konkistarik egon 1200.etik 1512.era; baskongadoek lehenik eta nafarrek ondoren onartu egin genuen Espainiaren boterea: historian sartzeko aukera paregabea eskaini ziguten.Baina, orain,
|
azken
mende erdiaren irakurketak du lehentasuna: torturatuak, jipoituak, irainduak, kognitiboki kolonizatuak alde batera utzita, gutxienez 1.494 biktima eragin dituen sasoi horrek irabazleak eta galtzaileak behar ditu izan.Horretarako, noski, gau eta egun, egunkarietan, telebistetan, irratietan. El Correo Español eta ETB jasanezintasuna ari dira ukitzen?, ETAk eragin zituen biktimak gogoraraziko dizkigute modurik hunkigarrienean, mugarik gabe, pertsuasio biolentoena erabiliz:
|
|
|
|
Azken
mende erdiko musikagintzako diskorik aipagarrienak jaso ditu Azaletatik Sustraietara liburuak
|
|
|
Horien arriskuak aztertu eta arautzeko agentziak sortu dira
|
azken
mende erdian mundu aurreratuan. Agentziok finkatzen dituzte gai kimiko batetik egunean zenbat hartu dezakegun, Eguneko Dosi Onargarria (EDO) delakoa.
|
|
|
Herritarrek zeresan handia daukate, alta, eta edozein unetan esan diezaiokete Estatuari" kontuz, marra gorria gainditu duzue, ez gatoz bat". Zibismoaren emendatze argia gertatu da
|
azken
mende erdian, eta horrela soilik mantendu daitezke demokraziak bizirik. Hala ere, gazteen artean badago etsitzeko, paso egiteko, joera bat oso larria iruditzen zaidana.
|
|
|
Saio bat baino gehiago egin da izan mundu zabalean,
|
azken
mende erdi honetan, diglosiaren inguruko adostasun terminologikokontzeptuala (erabatekoa ez bada oinarrioinarrizkoa bederen) eskuratzeko (azkena 2002an, aurrerago ikusiko dugunez). Alferrik izan dira orain arteko saioak, eta aurrez n definizio diferente zeuden lekuan n+ 1 (n+ m) definiziorekin bukatu izan dugu halakoetan, sarri asko.
|
|
|
Teoriatik tiraka – Mikel Zalbide bera argitzea. egundoko nahaspila daukagu, izan ere, hitz horren. egia da ez garela bakarrak munduan, hanka horretatik herren egiten dugunak: beterik dago atzerriko bibliografia teknikoa ere, aldez edo moldez, diglosia kontzeptuaren formulazio dibergentez eta, are, bateraezinez. hori dela-eta saio bat baino gehiago egin da izan mundu zabalean,
|
azken
mende erdi honetan, diglosiaren inguruko adostasun terminologiko kontzeptuala (erabatekoa ez bada oinarri oinarrizkoa bederen) eskuratzeko (azkena 2002an, aurrerago ikusiko dugunez). Alferrik izan dira orain arteko saioak, eta aurrez n definizio diferente zeuden lekuan n+ 1 (n+ m) definiziorekin bukatu izan dugu halakoetan, sarri asko.
|
|
|
Berandu zen, alde batetik, munduko hiztun herri, ele anitzeko gizarte eta kontinente atal osoen hizkuntza egoera ikuspegi soziolinguistiko koherentez deskribatzeko lehen baino ondotxoz tresneria kontzeptual mugatuagoaz uzten zuelako hudson en proposamen horrek. hala uzten zituen, gurea bezalako hiztun herriez gainera, Amerikako hainbat etnia indigenen mundua, Asiako hego ekialdea edota ozeaniako hainbat gune, ginea Berri adibidez. hango hainbat egoera, europarron ikuspegi nagusitik aski diferente, ezin analiza ditzake hizkuntza soziologiak Ferguson-en eredu hutsaz. ezin ditzake eta, de facto, ez ditu analizatu. ...a halakoetan, maiz asko34 hori ezinezkoa gertatu da, horrezaz gainera, hudson ek deitoratzen zuen uniformetasun falta edo" multiple ambiguity" haren iturrian ez zegoelako hainbat kasutan" its use with reference to quite disparate sociolinguistic situations", beste zerbait baizik. egia da" with reference to quite disparate sociolinguistic situations" erabili izan dela,
|
azken
mende erdi honetan, diglosia hitza. Barreiatze arrisku kontzeptuala areagotu egin du horrek, murriztu ordez. ez da hori bakarrik, ordea, kontua.
|
|
|
ETA izanik
|
azken
mende erdian euskal politikaren gertakizuna, ba al da ezer hasierako txinparta iraultzailean erreskatatzea eta errepikatzea merezi duenik. Errepikatzeak lehena hila dagoela esan nahi du hasteko, eta errepikatzea ez dela historian zehar eginiko akatsak onartzea edo haien jarraipena bilatzea, baizik eta egin ez zuenaren promesa berpiztea, hasieran agindu baina gauzatu ez zuen askatasuna gaur egun betetzea.
|
|
|
Ondorengoaren sarrera gisa, honako hau esango dut: zeinahi dela ere norberaren jarrera euskal nazionalismoari buruz edo ETAri eta hari lotutako indarkeriari buruz, ia ezinezkoa izan da
|
azken
mende erdi honetan edozein euskal intelektualentzat gai horiek ahaztea. Punturen batera iritsita, badirudi euskal idazle, eskultore, margolari edo zinegile guztiek beren adierazpen artistikoa (edo bat baino gehiago) egin beharra daukatela gai horri buruz.
|
|
2012
|
|
|
Dislokazio fisiko bortitzik ez da gertatu. Edozein modutan,
|
azken
mende erditik aurrera, biztanleen beherakada hasi zen. Batetik, gazte euskaldunen emigrazioa gertatu zen.
|
|
2013
|
|
|
Saltseatu emakumeei egindako elkarrizketetan eta berehala konturatuko zara, gehienek helburu feministak dituzte, eta boterean daude asko!
|
Azken
mende erdian feminismoak ereindako haziak loratzen eta zabaltzen ari dira. Hirigintza, zinea, ekologia, ekonomia, ekografia... edozein errealitate berraztertzen ari dira emakumeen ikuspuntutik".
|
|
|
Zer litzateke Euskal Herria
|
azken
mende erdian izan den bilakaerarik gabe?
|
|
|
Energia eskaria ere handitu egingo da datozen hamarkadetan, eta ingurumen eta ekonomia arazo larria izango litzateke. Adibidez, Hego Korearen aldaketa ekonomiko azkarrak per capita petrolio kontsumoa
|
azken
mende erdian 25 aldiz baino gehiago haztea ekarri du. Brasil, Txina, India eta Indonesiak populazio askoz handiagoak dituen garapen eredu hori errepikatzen badute, munduko energia eskaria izugarri handituko da.
|
|
|
Gure espeziearen eboluzio natural kulturalean sexu olgeta eta ugalketa oso estu loturik agertu zaizkigu,
|
azken
mende erdian zientziak eraikitako zenbait ezagupidek —antisorgailuen aniztasuna, erraztasuna eta eraginkortasuna; ugalketa laguntzeko metodoak: in vitro ernalketarekin hasi eta alokairuzko amekin bukatu— bi jarduera horiek kontzeptualki banatzen lagundu duten arte.
|
|
|
Nire gusturako, Edu Apodakak finkatu zuen hobekien, jadanik ia udazkenean, organista ohiak merezi duen arrapostuetako bat: behar gorrienean gurera etorri zen horrenbeste jende zintzoren leinukoek, euskal jatorriko eta abizen nahikodun askorekin batera, euskara eta euskal kultura, behar beltzean zeudenean, etxetik kanpo, edo etxean topatutako azken arrastoekin, hartu, onartu, maitatu eta jaso egin ditugula
|
azken
mende erdian, gutxitan posible den aldaketa iraultzailea taxutuz.
|
|
|
Dena den, esan liteke herri honetan euskaltasun dei dezakegun errealitate kultural honenganako atxikimendua, konpromisoa eta maitasun soziala nagusiki bi korronte politiko handitan banatu direla
|
azken
mende erdian. Batetik, abertzaletasun historiko edo klasiko instituzionala, eta bestetik ezker abertzalea.
|
|
|
Direnak eta ez direnak moztu zizkioten gero gizajoari. Gabriel Arestik eman nahi zion esanahian esploratzaile lanak egin gabe, bera ez baitzihoan hortik, har dezadan irudi hori libreki,
|
azken
mende erdi honetan abertzaleek izan duten iparra adierazteko. Aitaren etxea:
|
|
|
Euskalgintzako erakundeok merkatuan eta euskara biziberritzeko helburu publikoari lotuta ari dira lanean, bi botere esparrurekin igurtzian beraz, gizarte antolatuaren abiapuntutik. Euskalgintza modernoa,
|
azken
mende erdian euskara biziberritu duten estrategia eta azpiegituren multzoa, neurri esanguratsuan gizarte antolatuan oinarritu da, hor du bere motorra eta azpiegitura sare nagusia, eta une honetan ekonomia soziala deitu dezakegun esparrutik ari da lanean.
|
|
2014
|
|
|
Fokuetatik kanpo gelditu ohi diren horien gainean argi pixka bat ematea. Horretarako,
|
azken
mende erdian AEBetako musikak izan duen garapena hartu du aztergai. 1960ko hamarkadan musika beltzaren eztanda gertatu zenean, asko izan ziren arrakasta izan zuten taldeak.
|
|
|
Katiximaz ari baigara, erran behar dugu, liburuak aparte, pundu hau dela baikorrena
|
azken
mende erdi honetan. Lehenago apez eta serorek zuten egiten katixima, orai katekista gehienak laikoak dira.
|
|
2015
|
|
|
Horiek guztiak egon dira
|
azken
mende erdiko Euskal Herriaren historian eta egin liteke gorde edo azalerazi. Gizarte gisa teraupetikoki egokiena zer den ez da zalantzarik, azaleratzea eta hitz egitea.
|
|
|
|
Azken
mende erdian, munduko eremu guztietan jaitsi da ugalkortasuna, baina ez erritmo berean: Ekialdeko Asian eta Pazifikoan %70 jaitsi da eta Saharaz hegoaldeko Afrikan %24.
|
|
|
|
Azken
mende erdian, bilakaera garrantzitsua izan da nekazaritzako eta basozaintzako sistemetan izurriteak, gaixotasunak eta landare arrotzak kontrolatzeko ideia eta metodo egokienetan. Ideien eta jarduteko eraren bilakaera, funtsean, plagizida kimikoen erabilera intentsiboak laborantzetan sorturiko arazo biologikoei eta ingurumenekoei erantzuteko gertatu da.
|
|
|
Frisierak indar gehien familian eta auzoan erabiltzen den ahozko hizkuntzan dauka. Euskaldunok
|
azken
mende erdian erruz jorratu ditugun goragoko arloak landu dituzte frisiarrek ere, baina emaitzak, oro har, apalagoak izan dira. Hezkuntza arloan, adibidez, Lehen Hezkuntzan hemengo A eredu moduko zerbait da nagusi, gela gutxi batzuetan zenbait irakasgai frisieraz ematen badira ere, gehienetan eredu bat izatera iritsi gabe.
|
|
|
|
Azken
mende erdian bizimoduan eta gizartean gertatutako aldaketen eraginez zabaldu da basoen azalera. Gero eta pinu gehiago daudenaren iritzia orokortu bada ere, alderantzizkoa gertatzen ari da Araban eta Euskal Herrian, Gerenabarrenak azaldu duenez:
|
|
|
Estratigrafia eta Paleontologia Saileko ikerlariak Getxoko Gorrondatxeko itsas-labarretako geruzen azterketa koordinatu du azken 10 urteotan. Payrosek HIRUKAri azaldu dionez, ikerketan antzeman zuten gertaera geologikoak kronologikoki datatzeko eta ordenatzeko nazioartean
|
azken
mende erdian erabiltzen ziren teknika ezberdinek ez zutela bat egiten Gorrondatxen aplikatzean. Erloju ezberdinen arteko aldea 3 milioi urtekoa zen," alde nabarmenegia".
|
|
|
Erran daiteke gai arras minbera dela eta anitz dira fededunak, berdin fedegabeak, Aita Sainduaren ekimen huntarik asko (ez ote sobera?) igurikatzen dutenak. Alabaina, familia" tradizionala" edo" nuklearra" ren kontzeptua errotik iraulia izan da
|
azken
mende erdi huntan, eta beste egitura bateko familiaereduak ugaritzen eta normalizatzen ari dira gero eta gehiago gure artean: ezkontza loturarik gabeko familiak, guraso bakarreko familiak, familia ber osatuak, genero berdineko bikoteek osatu familiak, familia multikulturalak...
|
|
2016
|
|
|
Aurtengoa berezia da Gerediaga Elkartearentzat. 50 urte dira txapelketa lehen aldiz antolatu zela, eta, horregatik,
|
azken
mende erdian izan diren 50 irabazleak omenduko ditu elkarteak larunbateko ekitaldian. 1967an egin zen Euskal Herriko lehen artzain txakur txapelketa, Mañarian.
|
|
|
Berrikasi eta berrikusi. Euskararen
|
azken
mende erdiaren errepasoa, irakurketa horretatik etorkizuna ondorioztatzeko. Topaberri 66 (2). http://topagunea.eus/2015/ 06/ topaberri berrikasi eta berrikusi/ (azken kontsulta:
|
|
|
Baserri giro tradizionaletik fabrika girora lekualdatzean (azken ehun urte luzean, bereziki azken 60 urtean) eus> erd mintzaldaketa gertatu zen nabarmen, BizkaiGipuzkoetako lan esparruan bereziki. Zerbitzu sektorearen
|
azken
mende erdiko leher eztandak (hitzezko jardunaren osagarri idatzizkoa ekarri duelarik) are situazio delikatuagora eramango gintuela pentsa zitekeen. Eta horra:
|
|
|
Hala ere, behintzat, susmatzen dugu nolabaiteko garrantzia duela hizkuntza kontzientzian, pertsona ororen esperientzia sozialari esker jasotakoa. Inkestek
|
azken
mende erdiaren eboluzioaren inguruko irudi sinesgarria erakusten digute, eta baita XX. mendearen erdialdean gertatutako gaztelaniatik asturierarako ordezpenaren gakoak ere. Puntu honetan, nire asmoa da aztertzea zer gertatuko zatekeen aurreko belaunaldietan, hau da, asturieraz hitz egiteari edo asturiera semeei transmititzeari uko egin zioten lehen asturiarren gurasoen belaunaldietan.
|
|
|
Autoritarioa dela salatzen dute batzuek; diktadura bat sortu duela presidente denez geroztik, besteek. Ortega beti egon da Nikaraguako
|
azken
mende erdiaren garai politiko garrantzitsuenetan. Herritarren artean sekulako arrakasta du, eta gehiengo handiaren babesa.1980ko hamarkadan mundu osoan ezagun egin ziren sandinisten buruetako bat da Ortega.
|
|
|
Baina gurean bakarra zen. Eta horrela, sarrerako hesi atetik urrun samar altxatuta zegoen arren,
|
azken
mende erdian eta gehiagoan inor lurperatu ez zuten lursail baten hondoan hain zuzen ere, nabarmendu egiten zen, berehala zetorren begien bistara.
|
|
|
7.000 kilometro eginez.
|
Azken
mende erdian Iparraldean gizarte, kultur, ekonomia, politika arloan gertatu diren aldaketen lekuko zuzen eta eragile izan da. Nekazari munduaren eraldaketa eta kostaldearen turistifikazioari aurre egiteko lanak; Iparraldearen urritze demografikoa eta asimilazioaren aurkako eginahalak; emigrante ekonomiko oldeak eta errefuxiatu olatuak; gerra propioak eta gerra kolonialak; 68ko Maiatz beroa eta Gerra Hotza... zuzenean ezagutu ditu.
|
|
2017
|
|
|
Baita egungo punta puntako bertsolariak ere:
|
azken
mende erdiko bertsolaritzaren lekuko zuzena izan da. " Lehengoak ere oso onak ziren.
|
|
|
Hurrengo hitzaldia Andrés Napuri perutarrarena izan zen, zeinek
|
azken
mende erdi honetan Peruk Amazoniako hizkuntzekin izan duen hizkuntza politika aztertu zuen. Horrela, aipatu zuen amazoniarrak oraindik ere mespretxatuak direla, esanez atzerakoiak direla, herrialdetik at bizi direla, moderniari bizkarra emanda, eta abar.
|
|
|
Andonik esaten zuen jateko ohiturak izan direla mendeetan jendearengan errotuenak. . Herri zapalduetan, esate baterako, hizkuntzak desagertzen dira, jainkoz aldatzen dute, baina jateko ohiturei eutsi egin izan zaie,
|
azken
mende erdi honetara arte. Orain, globalizazioarekin, ohitura horiek iraultzen ari dira.
|
|
|
385? [Mintzajarduna] norbanakoaz haraindiko baldintza jakinez gogor eta hertsiki mugatua egon ohi da nonahi eta noiznahi. [?] Hizkuntza soziologiak ezer erakutsi badu
|
azken
mende erdian horixe da, hain zuzen: norbanakook hizkuntza jakin bat egitea (edo beste bat, edo biak) ez da zori itsuaren ondorio, hiztun talde jakinak hizkuntza horretaz/ horietaz baliatzeko duen beharraren eta egokieraren emaitza baizik?.
|
|
|
Batua berriz asmatu beharra ikusten du Akademiak? Batuaren eta euskalkien afera ezaguna da eta
|
azken
mende erdian presente dago euskararen bizimoduan. Hala ere, estandarrak porrot egin duelako esate horren aurrean, ñabardura asko egin daitezke.
|
|
|
Izan dira lehenago ere euriteak eta idorteak, izanen direla gero ta gehiago daukute hitzemaiten aroaz dakitenek.
|
Azken
mende erdi huntan axolarik gabe indartu den ekonomia zalapartek berotu dute mundu zahar hunen lur azala, eta ondorioak noizbait eta laster jasan ditugu!
|
|
|
Tresna haundiak erosirik, oraingo laborarien laneko moduak aldatu eta iduriz errextu dira, bainan baserritarren kopurua apalduz doa, lekuko ekonomiaren kalterako.
|
Azken
mende erdi huntan, laborantzako lur eremu zabalak iretsi ditu etxegintzak. Bertzalde, zonbait etxaldetan ez da arrahartzailerik.
|
|
2018
|
|
|
Aspalditik zeuden arazoaz ohartuak uharteko agintari eta zientzialari asko. Hedabideek sarritan aipatu diete herritarrei urteroko batez besteko tenperatura 0,9 ºC igo dela Kuban
|
azken
mende erdian, itsas maila 1966tik 6,77 zentimetrotan goratu dela, fenomenoa bizkortzen ari dela azken urteotan eta lehen ikerketa batean aztertutako 499 hondartzetatik dagoenekoz %82k higadura nozitzen dutela.
|
|
|
4 ZER GERTATU DA
|
AZKEN
MENDE ERDIAN?
|
|
|
Ordukoaz bestelako norberetasun edo subjektibitate berriak sortzeraino. Hots, gerra osteko belaunaldian gizakia eta bizitza ulertzeko ikuspegia bera aldatu bazen, beste horrenbeste gertatu da
|
azken
mende erdian.
|
|
|
Gerra aurreko belaunalditik gerra ondorengora mundu arrakala bat gertatu bazen, beste horrenbeste gertatu da 50.ekoen amaieratik gaur egunera. [...] Gerra osteko belaunaldian gizakia eta bizitza ulertzeko ikuspegia bera aldatu bazen, beste horrenbeste gertatu da
|
azken
mende erdian.
|
|
|
liburugintzak, antzerkigintzak, diskogintzak, bertsolaritzak... Kulturgintzarena bezalaxe,
|
azken
mende erdian, hedabideen kimatzea eta ernetzea ezagutu dugu: irrati, telebista, prentsa eta, bereziki, sareen sarean euskararen hedapena eredugarria izan da.
|
|
|
Zaldiei begira geunden arrats horietako batean kontatu zidan nola Parisko periferian langile auzoak edo hiriak eraikitzen aritu ziren
|
azken
mende erdian, eta Saint Gobain enpresak zer nolako ahalegina egin zuen langile etxe horietara argia sar zedin eta gelak ispiluz horni zitezen. Emile Justin Menierrek bere txokolate fabrikan zituen mila eta zazpiehun langileei etxe bana emateko burutu zuen egitasmoa aipatu zuen, village Noisiel izenez ezagutua.
|
|
|
Izan ere, arkitekturan kontrol profesionala homogeneoa da eskala guztietan. Hala ere, posible da kontrol profesionala polarizatzea eragile amateurrei kontrol eremuak lagatzeko,
|
azken
mende erdian Open Building aren teoriei jarraituz egindako esperientziak frogatzen duen bezala. Bestalde, esan beharra dago, Open Building aren teoriak eskala eta erabilera oso espezifiko bateko kontrol eremuak soilik lagatzen dizkiela ez profesionalei.
|
|
|
ari zen lanari buruz, haren sinbologiari buruz, erromanikoaz, arte tradizionalaz. azken honek desagertzen ari zen ohiko kulturaren gaira gintuen naturalki eramaten eta ezinbertzez— herrian galdutako Euskararenera. Josek gure gabezia bera zuen, ez zen gai Euskaraz mintzatzeko baina lekuko aparta zen herrian
|
azken
mende erdian zer gertatu zen kontatzeko eta guk horixe aditu nahi genuen gure zergatiak asetzeko. Josek, konparazione batera, herriko batzarrean Euskaraz egiten zenekoa oroitzen zuen.
|
|
2019
|
|
|
|
Azken
mende erdian ikastoletan, euskalduntze alfabetatzean edo euskal hedabideetan herri ekimena oinarrizkoa izan da hainbat proiektu aurrera ateratzeko. Elkarlanean eraiki da euskalgintzaren zatirik handiena.
|
|
|
Euskarak arnasguneetan, bere eremu geografiko eta soziofuntzional trinkoenetan, atzera egitea gauza larria da, nahiz eta (aspaldidanik edo
|
azken
mende erditik hona) berebereak ez dituen ingurumenetan jakite kontuan ezin ukatuzko irabaziak eskuratu dituen. harturik, eta denborazko eta geografiazko aldagaiak gogoan izanik, argi dago batetik Lastur edo ea ez direla tutera edo portugalete, ez orain eta ez une historiko zaharragoetan; bistan da, bestetik, 1940ko hizkuntza politika eta 1985ekoa ez direla gauza bera izan. hizkuntzaren osasuna ne... Beste kasu batzuetan aldiz, datu demografikoak aztertzerakoan indar batek ezkutatu egiten du bestea; horrek dakar, hain zuzen, ondorio okerrak ateratzeko arriskua. demagun, batetik, azken hamar urtean Barakaldon, portugaleten eta Sestaon 30.000 gaztek euskara ikasi duela hein batez, ikasgelatik kanpora osooso bakan erabiliz halere. demagun, bestetik, orain puntura arte arnasgune izandako, edota orain bertan arnasgune den, zenbait ingurumenetan (Bermeon, ean, Lekeition, ondarroan eta markinan adibidez) 1.000 gaztek euskaraz egiteari uzten diola, eguneroko mintzajardun arruntean (etxean eta auzoan, kalean eta herri giro zabalean ez zaielako transmititzen ari edo ez dutelako erabiltzen), aldi berean. kuantitatiboki, aski egoera baikorra izango genuke begien aurrean:
|
|
|
Beste kasu batzuetan aldiz, datu demografikoak aztertzerakoan indar batek ezkutatu egiten du bestea; horrek dakar, hain zuzen, ondorio okerrak ateratzeko arriskua. demagun, batetik, azken hamar urtean Barakaldon, portugaleten eta Sestaon 30.000 gaztek euskara ikasi duela hein batez, ikasgelatik kanpora osooso bakan erabiliz halere. demagun, bestetik, orain puntura arte arnasgune izandako, edota orain bertan arnasgune den, zenbait ingurumenetan (Bermeon, ean, Lekeition, ondarroan eta markinan adibidez) 1.000 gaztek euskaraz egiteari uzten diola, eguneroko mintzajardun arruntean (etxean eta auzoan, kalean eta herri giro zabalean ez zaielako transmititzen ari edo ez dutelako erabiltzen), aldi berean. kuantitatiboki, aski egoera baikorra izango genuke begien aurrean: ...29.000 pertsona" irabazi" ditu euskarak. egoera soziolinguistikoaren azterketa objektiboagoa eginez, halere, laster konturatuko gara eremurik euskaldunenetan, are arnasguneetan, euskararen erabilerak hainbateko gainbehera izatea oso gauza larria dela. euskarak arnasguneetan, bere eremu geografiko eta soziofuntzional trinkoenetan, atzera egitea gauza larria da, nahiz eta (aspaldidanik edo
|
azken
mende erditik hona) bere bereak ez dituen ingurumenetan jakite kontuan ezin ukatuzko irabaziak eskuratu dituen. Bistan da zergatik:
|
|
|
Eneko Gorrik, BAM dinamikak eta Euskaraldiak erabileraren gaia Ipar Euskal herrian pausatzeko aukeraz gogoetatzen du bere artikuluan. Izan ere, lur eremu horretan
|
azken
mende erdian hizkuntzaren transmisioak lehentasuna izan badu ere, hizkuntza erabileraren auzia segida logiko gisa irudikatzen du. " Erabileraren aroa" zabaltzeko giltza batzuk aurkezten dizkigu Enekok.
|
|
|
ez zion aktore onenaren saririk eman, baina bai Ohorezko Oscarra. Eta Donostiako Zinemaldiak ere
|
azken
mende erdian baino gehiagoan egindako lan, bikaina, aitortu nahi izan dio Donostia saria emanez.
|
|
|
(1977), Espainolak eta euskaldunak (1992), Demokratak eta biolentoak (1997), Hizkuntza, Nazioa, Estatua (2017) eta beste hainbat saiakera eta ehunka artikulu. Lan horiek guztiak?
|
azken
mende erdiko Euskal Herriaren eta mundu aldakorraren lekuko, izan dira, Joxe Azurmendi.
|
|
|
Nekane Balluerka (UPV/EHUko errektorea): Euskaltzaindia eta Unibertsitatea bi erakunde desberdin dira, baina esan dezakegu bi biak eskutik helduta ibili direla
|
azken
mende erdian.
|
|
|
Gaurko ekitaldian Nekane Balluerkak adierazi duenez, Euskaltzaindia eta Unibertsitatea bi erakunde desberdin dira, baina esan dezakegu bi biak eskutik helduta ibili direla
|
azken
mende erdian. Euskaltzaindiak merezimendu osoz jaso du Euskal Herriko Unibertsitatearen urrezko domina.
|
|
|
Elizondok hainbat gai jorratu du gaztelaniaz ondu duen liburuan; besteak beste, organoak Euskalerriaren Adiskideen Elkartearen historian izan duen presentzia, musika tresna horrek artean eta literaturan izan duen eragina eta
|
azken
mende erdian organoaren bueltan Gipuzkoan antolatu dituzten egitasmoak azaldu ditu. Era berean, lurralde horretan dauden organoak eta horien zahaberritze lanak ekarri ditu gogora.
|
|
|
Izan ere, Stevi Jackson-ek esan bezala," 1980ko hamarkadako lehen urteetara arte, teoria feministaren barruko ikuspuntu nagusiek marxismotik edaten zuten, edo harekiko elkarrizketa bati jarraitzen zioten". 6 Nolanahi ere den, behar beharrezkoa da Marxen kategoriei oinarri berriak jartzea eta" Marxengandik harago" joatea; 7 ez bakarrik Marxen garaitik hona gertatu diren eraldaketa ekonomiko sozialengatik, baita Marxek harreman kapitalistak ulertzeko izan zituen mugengatik ere. Alta,
|
azken
mende erdiko gizarte mugimenduek agerian jarri dute muga horien garrantzi politikoa, eta argitara ekarri dituzte hainbat gai sozial Marxen teoriak aintzat hartu ez zituenak edo alde batera utzi zituenak.
|
|
2020
|
|
|
Baina, zertan aldatu dira EIEren helburuak
|
azken
mende erdi honetan zehar?
|
|
|
Etxe eta lan oso baldar uztartu izan ditugu
|
azken
mende erdi honetan euskaraz. Debereak ziren haiei euskarazko izena eman behar eta etxeko lanak agintzen zizkiguten ikastolan.
|
|
|
Ez du balio lan merkatuaren edozein eraldaketak, alabaina. Sekulako transformazioa izan da
|
azken
mende erdian emakume gehienak soldatapeko lan merkatura sartu izana, baina ez du balio izan soldata eta pentsio duinak bermatzeko. Kotizaziopeko pentsio eskubide zuzena ere oso meharra da oraindik emakume askorentzat.
|
|
|
Nazio Batuen Elikadura eta Nekazaritza Erakundearen (FAO) datuen arabera, hamar milioi hektarea oihan desagertzen dira urtero munduan.
|
Azken
mende erdian, deforestazioak desagerrarazi egin du jatorrizko basoen puska handi bat. Oihan tropikalen kasuan, Amazoniaren %20 inguru desagertu da (milioi bat kilometro koadro), eta proportzio handiagoan soildu dira Afrikako eta Indonesiako oihanak.
|
|
|
|
Azken
mende erdian, baina, deforestazioak desagerrarazi egin du jatorrizko basoen puska handi bat. Oihan tropikalen kasuan, Amazoniaren %20 inguru desagertu da (milioi bat kilometro koadro), eta proportzio handiagoan soildu dira Afrikako eta Indonesiako oihanak ere.
|
|
2021
|
|
|
Baina,
|
azken
mende erdi huntan, historiak, filosofiak, giza zientziek eta medikuntzak Tradizioaren ikuspegi hau inarrosten eta kordokatzen dute. Homosexualitatea gaur egun ulertzen den moldeak ez du greziar edo (ta) erromatar antzinatean ulertzen zen moldearekin zerikusirik.
|
|
|
“Elikagaien industriari dagokionez, bai eraldaketari bai banaketari dagokionez, birformulatu eta garatu egin behar dira biztanleriaren eskakizunetara egokitutako konposizioak dituzten elikagaiak”, azaldu du Rafael Urrialde Madrilgo Unibertsitate Konplutentseko Biologia Zientzien Fakultateko mikrobiologia irakasleak eta Elikaduran, Elikagaien Segurtasunean eta Nutrizioan adituak.
|
Azken
mende erdian, gutxitu egin dira kaloria beharrak, automobilgintzaren, igogailuen edo aisialdi sedentarioaren ondorioz. Hala ere, industriak oso proposamen energetikoak egiten jarraitzen du:
|
|
|
Hondamendi natural larrienak eta ohikoenak Irudia: geralt
|
Azken
mende erdian, egunero, munduko tokiren batean muturreko gertaera meteorologikoren bat izan da. Hori adierazten du Munduko Meteorologia Erakundearen Txostenaren azken azterketak; duela 50 urtetik azken udara arte planeta jo duten 11.000 klima hondamendi baino gehiago xehetasunez aztertu ditu.
|