|
2003
|
|
|
KontuadageroetabiziagoaeginzitzaidalaAldudekomedikuaren, arrazoiak? ...bilez liburuaklerroenarteanostendutadaroatzanbenenoetariko bat, PiarresLafitte ondotxojabetuzenez.Bai, Aldudekomedikua HaeckeletaNietzsche bezalako batzuenliburukhiretserilotuzen, etaelizarenmoralakuestionatzeazgainzer eta eboluzionismoa sartunahiizanzueneuskararenmundura, kontrabandozizan arren.Horretazkonturatzea erabakigarri suertatuzitzaidan: JeanEtxepare une horretaraarteidazlelaikobatizanzen
|
niretzat
, hau da, euskalabifaunakoraraavis deigarrietainteresgarri bat; ostera, nirepredilektoabihurtuzueneboluzioaren zabalkundeanjardunzuelajakiteak.Unehorretatikaurreragogobiziaedukiizan dut, idazleazbestaldegizonaulertzeko, etabaigizonhorreninguruaere.
|
|
|
Erantzuna ezdasamurra.Orainarteko historia liburuetan ezduzu ezer aurkituko horretaz, bilatzenhasizgero, etakontuadazeozeregonbadagoela, nork etaÉliséeReclus ekberakbadiosku eta.Hauda, eskuarteansoilsoilikArbelbideren aipuaedukikobagenu, hainlaxoadenezerretorikotzat jo genezakebestebarik, baina, frantsesezkoa, ostera, zehatzadaoso, etaez dualdehorretatik zalantzarakozirrikiturikuzten.Zalantzabestealdebatetikdatorkigu, alegia, nortzukizanzirendelako, patriota? euskaldunhoriek, zereneta, euronoihartzunaReclus enbelarri xulorainoiritszedin,
|
nire
ustezezinbaitzitezkeenilunetaanonimoak izan, ezagunetaitzalzabalekoakbaino.Eta, esangabedoa, badaukaguholako, patriota, batzuenberri eta, antza, ezzirenhorrelakoerrepublikabatengaineanmintzatu.Nortzuk izanziren, ba, izan, horretazarituzirenak. Argitzekedagokontua.
|
|
|
Atoangelditunintzenflashatuta, bainaezhorrenbestearteeiudazkenean hostoakerortzearenairakurtzearren (gogoratuzarteakzuhaitzhostoiraunkorrakdirela, eta, hortaz, beraieiudazkena bostaxolazaiela), baiziketakonturatutaarteakeurakdeskribapenhorretan soberadaudela.Izanere, inguruhorietan, arteakbarik, haritzakikusikodituzu, ezerikustekotan.Hala ere, arteakaurkitukodituzulehenorrialdean, etaarteakbigarrenean, eta seigarrenean, etaarteakbeste hainbatetahainbatetan. Noski,
|
nire
RamuntchonhainbestearteagertzearenerantzukizunaezdaPierreLotirena, berak chêneidatzibaitzuenfrantsesez.Errua, inorenaizatekotan, neureaizandaitekegaztelaniazkoitzulpenairakurtzearren, edoitzultzailearena, ezegiaztatzearrenberbapolisemikohorrenesangurakasuhonetanharitza dela.Aitaginarrebakgaztelaniazkobestebertsiobatirakurridu, EmiliaPardoBazán ekitzulitakoa, etahorretanerearteakdiranagusi.Zerad...
|
|
|
Amodioa, haragiarenirritsbatdadena, etaharagiakberak asetzendu.
|
Ni
, hasteko, hortakoniz.Etaezdutustebadenemazterikezetzihardetsikodautanik... Zoroakdauzkatbertzelaiduritzenzeienak.Beudeothoi ametsakbazterrerat, gurebegizikusetaeskuzhunkidezakegunarigaudelarik!
|
|
|
–
|
Ni
, iduripenberekonintake, gazteagobanintz.Oixtikoerresumaharen ondotikbanindoakelasuhar, ezahal duzu dudarik?
|
|
|
Hauda, Etxeparek, hibridismodialektalera, jozuen.Terminohori,
|
nik
dakidala, GeorgesLacombedialektologoakerabilizuenfrantsesez1916an, MartinLanderretxeribidalitakoeskutitzbatean, Hiriart Urrutiktxiteanpiteandarabilen euskaranahasiakritikatzeko.Etxeparekerebazekienbere irakasleaklaberasartzenzuenoreajatorridesberdinekoirinezeginazela: –Hiriart Urrutiklapurtarrazerabilan, benabartarrekinapurbatnahasteka, noizetiknoizeraaditzarenjogia bederenmaileatzenzuelarikziberotarrari?.
|
|
|
Horrainolehenpasartea, printzipiozedozeinabertzalerenametsadirudiena, etaManexekEtxepareren kolkoanhautemanzuena.Alabaina,
|
nire
ustezhurrengopasarteakametshorrekikourruntasunbatadieraztendigu Etxeparerengan:
|
|
|
...en bazuensukaldekopuxkakoiloebatsiaksostuzerostenzituela, nehorguti baitzenorainohorrioharturik.Zonbaitekikusiazuten, ba, Hazparneko itzuliaeginik, argikoherriratheltzen, zarehandibatburuan; bainannor debrukametszezakenzertanzabilanhaingoizik. Gehiagodena, ainitzek maitezuten, zeren, etxebateanoilobateskastenzelarik, biharamunekohan baitzen, zioelanigarrabegian: «Galduduzieiaoilorik. Jinkomaitia!
|
Niri
bizpahiruegunhuntanzonbaitekhutsegitendautate, etaezxarrenek! Axeriabadabila, zirtzilhura! »Etaberehalalaborarigaizoakbazoatzin, ihizi gaixtoarileheregin arazibeharzakotela, potikarioratzerbaitenbila.
|
|
2006
|
|
|
|
Nire
irudituanTrabukoren kanta jasoduten biiturririkaberatsenak, eta kasikbakarrak, R.M.Azkuerenaeta AitaDonostiarenadira.Egiaesan, bada, bestehirugarreniturribatere: OiartzunaldeanOnManuelLekuonareningu
|
|
|
1 AnjelErro, EtaHarkadian
|
Ni
, 2002.
|
|
|
Baina, ezdiot inongo traza onik hartzen hirugarrenhoni. Bestebiiturrietatikhartutakodatuengainekoadabakipolitegiakbaitira,
|
nere
idurikotz.EtaLekuonatarrenpitxilan horixe azaltzea izanen duzu hemengo nereardailaguzia.
|
|
|
Etabestegauza: horidahori, Oiartzungofonetismoak azaldunahilarri ya!:. Berdabiyo, xaldiya, txuriya, esiya, biziya?. Zererakutsinahiotedugrina horrek,
|
nere
filologo bihotzekoak. Ez du erakutsi nahiko, bada, oiartzuar agrafopetobatenahotik jasoadelapitxihori. Gutxi fida, auzonobleak. Eta begira, Osaba zenaren esku finhori gordetzeko, zenbat luzatzen den gero ilobaJuanMari, behinetaberriz.Aurreneko laneanhoneladio17:
|
|
|
|
Ni
ordea, inolako zalantzarikgabe,, edoalderantziz, horren aldekoa nauzu.Nolaezdutebadaelkarrenantzikizanen, biarketipo literariohoriek?
|
|
|
19 Lehen, zidaten?
|
ni
erabilidu. Apaizeuskaldunak hagitztrebeak baitiraezinduguziakgusalatarihorren paradisura ekartzen.
|
|
|
Horioteda, geropaperofizialetanazaldukozelakoan, bertsoberria apaintzera etorri den«Martin Joxepe»xarmagarria?
|
Ni
baiezkoan nago, etsi etsian: horiizanzelapoetafinarenazkenargialdia, jendeonsinesberak, duda izpirikereegingabe, bertsoaherriaren ahotikjasotakotzatirentszezan.
|
|
|
Etabosgarren misteriohonekin bukatzeko, bestegaldettikibatdatorkit burura: berebakararrotzeanoraindik dirdiregiten duenbertsoederhau, zer gatikezotezuensartuJuanMariLekuonak1967anegindakoUsandizagadis ketxeko grabazio eder hartan? Esatea nahi
|
nik
–Oraindikpatentatu gabea omenzeukalakotz.
|
|
|
Etabadakit, noski, honelako gehiagoereegonendela gordean.
|
Nik
behintzatbadut esperantza, Lafitte edo Lekuona, ardi galdu gisan, bakarka geldituko ezdirena.Gauza jakinabaitaapaizak, nonahikoeta nolanahikoerediren, gorputzbakarraosatzendutela.Etaeuskalliteraturaren sotanapekomartingalok ezagutzeko, gorputzhori ikertu dute ongi gureondorekoek, arimazarimabakoitzaribereautopsiaeginez.
|
|
2007
|
|
|
Katolikotasun ortodoxia bakarrean, nkatzen diren euskaldunak, eta euskal zibilizazioaren oinarria kristautasunean zetzala defenditzen zutenak, bidegurutzean aurkitu ziren; batzuek, industrializatu gabeko herrialdeak alegia, ohizko integrismo tradizionaletik abiatuz ikuspegi totalitario esklusiboan agian; faxismoaren proposamenak zuzen zuzenak ikusiko dituzte. Aitzitik, oinarri berdintsuetatik abiatu arren, industriagintzak eragindako hiritar bizimoduak eta gizarte antolakizun berriak eta pluralak beharbada, abertzale aderdiko buruzagien bilakaera ideologikoak ere ezbairik gabeko garratzia iza
|
nik
, euskal abertzaletasuna aureka demokratikoaren bidean ezarriko zen, zalantzak izan arren10.
|
|
|
Eta nola ez, eskerrik asko Piarres> La, tteren> ekintzabideak>() > kultura> jasoko> euskaltzaleen> sarearen> baitan> tesia osatzeko laguntza handia eskaini didaten Joseba Agirreazkuenaga eta Javier Díaz Noci zuzendariei; esker mila jakinarazi didaten gaiari buruzko ezagueragatik eta
|
nirekiko
izan duten begiruneagatik.
|
|
|
Neretzat demokrata eta kristaua, eta bazuen sozial arloan bere iritziak eta Elizaren erakaspenetarik ari zen. Eta
|
nik
uste demokrata kristaua izan den gehienik, haren tendentzia hori zen. Berak erraten zuen gazte zelarik, Action> Française> hortan pixka bat zeregina zuela bainan gero urrundu zen, konprenitu zuelarik ez zela bide ona, Pierre Andiazabalekin izandako elkarrizketa, Baiona, 1997ko azaroaren 8a.
|
|
|
badut beldurra Dassancek buruan daukan gure bilkuratik egitea, zonbait urthe goiti beheti, Academiaño bat, Bilbaokoak alabatzat onhar lezakena mendiz hunaindian. Hola behar litakela, ba segur; holako izanen ere dela noizbait, ez dut
|
ene aldetik
bederen etsitzen234.
|
|
|
Ezen, zuen lanetan deus onik egitekotz, lagun bakochak behar lituzke jakin gure Euskal herriko mintzaira mota guziak. Eta
|
nik
erranen dautzuet lañoki ez dakizkatala batere ez Bizkaiako ez Gipuzkoako eskuara bereziak. Bertzalde, oraiko nere egitekoekin, ez nuke astirik zuen bilkuretan behar liteken bezen maiz aurkitzeko.
|
|
|
Eta nik erranen dautzuet lañoki ez dakizkatala batere ez Bizkaiako ez Gipuzkoako eskuara bereziak. Bertzalde, oraiko
|
nere
egitekoekin, ez nuke astirik zuen bilkuretan behar liteken bezen maiz aurkitzeko. Baditut bi astekari ene gain:...
|
|
|
LAssemblée rend un juste hommage à M. labbé Blazy sans qui Gure> Herria> naurait
|
ni
existé, ni survécu et elle associe à cet hommage, ce Maître dans lart de lImprimerie, qui nest autre que M. Sauveur Sordes, Nouvel essor, Gure> Herria, > 1930ko urtarrila otsaila, 1 orr.
|
|
|
LAssemblée rend un juste hommage à M. labbé Blazy sans qui Gure> Herria> naurait ni existé,
|
ni
survécu et elle associe à cet hommage, ce Maître dans lart de lImprimerie, qui nest autre que M. Sauveur Sordes, Nouvel essor, Gure> Herria, > 1930ko urtarrila otsaila, 1 orr.
|
|
|
Situé au milieu des bois... la hameu méritait bien dêtre appelé MONTAGNE noire. Baditake, Larramendy ren ondotik dion bezala, erran eta irakurgai zaharretan, arana dela mendia zeresan hitz bat nahiz zuek eta
|
nik
uste ginuen bethidanik arana lur chabal ideki bat, erdaraz plaine edo vallée.... zer nahi gisaz ez mendia376.
|
|
|
Telegrama bidali zidan esanez ez zutela aski gazte bildu, ez zela egingo, eta orduan
|
nik
eta bat edo hiru baginen ere behar ginuen egin, berotu nituen, eta orduan egin zuten, eta Eiheralarrera joan ginen eta azkenean zortzi edo bederatzi bildu ginen, Xabier Diharcerekin izandako elkarrizketa, Beloke, 1996ko abuztuaren 10a.
|
|
|
Egun batez izan genuen bilkura bat, Eskualdunaren konduak eman zituzten eta horiek oro.
|
Ni
xoko batetan nintzen, oraino gaztea. Orduan Ybarnegary ek atakatu ninduan:
|
|
|
Nere letrak noiz nahi baratzen dituzte. Ohartuko zirelarik
|
nere
ganikako letra bat idekia izan dela, othoi erradazu590.
|
|
|
Il a?
|
ni
de la droite française, avec Guy Petit, le maire de Biarritz, franquiste, ils étaient franquistes... Il avait, à part le petit sentiment basque, je crois quil avait un peu une petite contradiction parce que Biatarana cétait un acteur français quoi, il était dans un parti français qui était le Républicain> Indépendant, Jakes Abeberryrekin izandako elkarrizketa, Baiona, 1998ko apirilaren 25a.
|
|
|
Narbaitzekin euskaltasunean konpondu ginen aski ongi, lan asko egin genuen elgarrekin, itzalean. Politikan ez, zeren Narbaitz karlista zen, amorratua, eta bazekien
|
ni
ez nintzela. Gero, Pétainen aldekoa hura eta ni kontrakoa, Murua, I., aipatu artikulua, 97 or.
|
|
|
Politikan ez, zeren Narbaitz karlista zen, amorratua, eta bazekien ni ez nintzela. Gero, Pétainen aldekoa hura eta
|
ni
kontrakoa, Murua, I., aipatu artikulua, 97 or.
|
|
|
Aunque dijo que informaría a los seminaristas de que, esas actividades no son normales en esta casa, se abstuvo de realizar una prohibición pública y explícita. . Nosotros no teníamos
|
ni
idea. Una noche, después de cenar, Narbaitz me preguntó si ya nos lo había dicho el padre superior, porque todas la noches se reunía con los seminaristas.
|
|
|
Ici, nous (Ospital, Diharce, Charritton même, et moi) jugeons très severement lattitude de labbé Larzabal, qui nous a trompé. A la réunion du 14 Janvier il ne nous avait jamais dit quil comptait attaquer les Nationalistes,
|
ni
même publier un programme, Marc Legassek La, tteri idatzitako eskutitza, 1943ko otsailaren 15a.
|
|
|
Je ne suis plus rédacteur en chef dAintzina> et Aintzina> est tombé désarmé. Mon programme na pas plu à M. Légasse et, pour ma part, je nai pas voulu
|
ni
être nationaliste basque, ni continuer une espèce de revue qui ne savait pas trop ce quelle voulait et où le redacteur en chef était un collecteur darticles. Mon programme était du régionalisme, avec une pointe vers le nationalisme.
|
|
|
Je ne suis plus rédacteur en chef dAintzina> et Aintzina> est tombé désarmé. Mon programme na pas plu à M. Légasse et, pour ma part, je nai pas voulu ni être nationaliste basque,
|
ni
continuer une espèce de revue qui ne savait pas trop ce quelle voulait et où le redacteur en chef était un collecteur darticles. Mon programme était du régionalisme, avec une pointe vers le nationalisme.
|
|
|
Harat hunatetan maiz naukan paperño bat eskuan eta ikasten nituen egunean hogoi edo hogoi ta hamar euskal hitz. Su geiegi agertzen bide nuen eta
|
nere
buruari ez nion Jean emaiten izena, bainan Ganitx; egun batez erakasleak erran zautan: Nardatzen gaitutzu zure ganixkeriekin, Diharce, X.:
|
|
|
Piarres Xarrittonek esan digu Hik Hek Hok eta
|
Nik
berak erabilitako izenordeak zirela.
|
|
|
|
Nik
astearte guzi guziak hemengoak dauzkat, Herrirako, eta nere aurretik beste hainbeste, beste hogeita hamar urtez, hola hola, La, ttek; orduan asteartea izan da, adiskideek erraten zuten, edo kanpokoek, guretaz, min gaizto gaizki mintzatu, piko bat eman nahi zutenek: astearteko biltzarra dute, astearteetako bazkaria ere, orduan astearteetan, goizetan eta arratsaldeetan, lehenengo lana eta hiru terdietan elgaretaratzen ginelako bazkaltzera825.
|
|
|
Nik astearte guzi guziak hemengoak dauzkat, Herrirako, eta
|
nere
aurretik beste hainbeste, beste hogeita hamar urtez, hola hola, La, ttek; orduan asteartea izan da, adiskideek erraten zuten, edo kanpokoek, guretaz, min gaizto gaizki mintzatu, piko bat eman nahi zutenek: astearteko biltzarra dute, astearteetako bazkaria ere, orduan astearteetan, goizetan eta arratsaldeetan, lehenengo lana eta hiru terdietan elgaretaratzen ginelako bazkaltzera825.
|
|
|
Après avoir considéré quAINTZINA> nest
|
ni
un troupe ni un mouvement que par conséquent des clauses spèciales devraient régir ses rapports avec la Fédération, la démission est acceptée. Sans être lorgane o, ciel de la Fédération, AINTZINA publiera cependant tous les communiqués de la Fédération, déclare Marc LEGASSE.
|
|
|
Après avoir considéré quAINTZINA> nest ni un troupe
|
ni
un mouvement que par conséquent des clauses spèciales devraient régir ses rapports avec la Fédération, la démission est acceptée. Sans être lorgane o, ciel de la Fédération, AINTZINA publiera cependant tous les communiqués de la Fédération, déclare Marc LEGASSE.
|
|
2008
|
|
|
(110) > nik> gauza> asko> ikusi> dut> (111) >
|
ni
, > gauza> asko> ikusia> naiz
|
|
|
Beraz, ez dirudi erreflexibotasuna fenomeno guztiz erregularra denik, eta bade
|
nik
oinarrizko egitura bat nondik bestea eratortzen den.
|
|
|
Baina saio horiek txalogarriak izan arren, bada gauza bat, bere horretan irauten duena, eta
|
nik
esango nuke hori dela Administrazioaren komunikazioetako kontraesanik nabarmenena. Hona hemen:
|
|
|
–bulegoa?,, dekretua?,, egonean eta trabak jartzen dabilen funtzionario garratza?. Ez dut ukatuko
|
nik
badirela arrazoiak horrela pentsatzeko, baina topikoak topiko, gauza bat aitortu beharrean gaude: une honetan, euskararen normalkuntzaren zamarik astunena Administrazioak hartzen du bere gain; gehiago esango nuke:
|
|
|
(/) baakit askotan/ galderekin hastia zuzenean ez dela izaten erraza orduan ba/
|
nik
eh aurrena// baaa 10 minutuz eo gutxia goz ba gauza txiki bat// esango dizuet gauza txiki bat kontatuko dizuet// eta// gauza txiki hori kontatuta geo ba ikusiko deu aterako det halako ondoriyo bat halako moraleja txiki bat aterako det/ eta handikan aurrea ba pixka bat zuei utziko dizuet hitza ezta? /// esango nuke
|
|
|
//
|
nere
iritziz/ mundu hontan dena sekretua da eo garrantzia duen/ dana o gehiena sekre tua da// eta jakin egin behar dugu sekretu horiyek geureganatzen da sekretu horiyek asmatzen// eta hoi erakusteko/ hain zuzen ere dena sekretua dela erakusteko nik orain hemen jarriko dizuet/ kanta oso txikiya// ba ezagutuko duzuena ez dakit ezagutzen duzuen kanta txiki bat// euskaraz
|
|
|
// nere iritziz/ mundu hontan dena sekretua da eo garrantzia duen/ dana o gehiena sekre tua da// eta jakin egin behar dugu sekretu horiyek geureganatzen da sekretu horiyek asmatzen// eta hoi erakusteko/ hain zuzen ere dena sekretua dela erakusteko
|
nik
orain hemen jarriko dizuet/ kanta oso txikiya// ba ezagutuko duzuena ez dakit ezagutzen duzuen kanta txiki bat// euskaraz
|
|
|
Nere iritziz mundu honetan dena sekretua da, garrantzia duen/ dena da sekretua; halatan jakin egin behar dugu sekretu horiek asmatzen eta geurega natzen. Eta horretarako, hots, dena sekretua dela erakusteko
|
nik
orain kanta txiki bat jarri ko dizuet euskaraz; ez dakit ezagutzen duzuen, bai. Gutxi gorabehera honela esaten du...
|
|
|
(4) <// ez dakit/
|
nik
beti/ erizpidea galdetzen didatenean/ nik gomendatzen det// norberak gehien gustatzen zaiona aukeratzea/ I jakina/
|
|
|
(4) <// ez dakit/ nik beti/ erizpidea galdetzen didatenean/
|
nik
gomendatzen det// norberak gehien gustatzen zaiona aukeratzea/ I jakina/
|
|
|
(20)/
|
nere
/ nere auzoan/ ba: nere auzoan/ zeuden(/) e:
|
|
|
(20)/ nere/
|
nere
auzoan/ ba: nere auzoan/ zeuden(/) e:
|
|
|
(20)/ nere/ nere auzoan/ ba:
|
nere
auzoan/ zeuden(/) e: / nere auzoan/ ba berro berre berrehun ionki zentrimetro(/) kuadratuko// hor eee unibertsoa ez zegoen unibertsoa ez zegoen ezer!
|
|
|
nere auzoan/ zeuden(/) e: /
|
nere
auzoan/ ba berro berre berrehun ionki zentrimetro(/) kuadratuko// hor eee unibertsoa ez zegoen unibertsoa ez zegoen ezer! Jainkoa bakarrik/ (J.M.K.)
|
|
|
P.B. bai/ Europaren porrotaz eta/ e/ orokorrean nazioarteko erakundeetaz/ hor
|
nik
uste dut/ Yugoslaviako gatazkaren aurreko fasean/ ederki erakutsi egin zela/ Milosevic bera e/ estatu kriminal bat zela// eta horri ez zitzaion/ beharrezko neurriak aplikatu/ eta ez ziren beharrezko neurriak hartu ezta? / eta(...) eta azken finean/ ba bueno/ zer gertatzen den/ ba nolabait elkarrizketaren porrot horren aurrean/ edo presio hoien/ porrotaren aurrean/ nolabait indar gehiago hartzen du/ komunitate internazionalaren aurrean interbentzio militarrarena/ (GBP)
|
|
|
(23) Bueno
|
nik
esango nuke/ hor beti/ bi gauza dagoz/ beitzeko e/ bat/ nondikan diru hiri batzen dan/ e// eta nora/ diru hori eramaten dan// batu/ egin go da/ juan dan urtian bezelaxe/ aldundi bakoitzak diru gehiena/ ba/ ein die aldaketak/ zerga batzuetan/ baino bueno/ gutxi gorabehera batuko dira betiko/ beti edo/ atzenengo urtian bat dan bezela/ dirua// eta joan ere diru
|
|
|
hori/ aurreko urtian bezelaxe// bakarrikan orain/ haunditu dan mila ta bostehun miloi hoiek/ ba bueno badaoz hamar mila miloi/ errepideetarako dijoazela/ edo portuetarako/ edo infraestrukturako// eta
|
nik
uste det hori ona dala// eta beste bi mila eta bostehun ere/ ba dijuaz laguntza bezela/ lan kontrato berri hoieta/ bai relevo ta sustitucion/ deitzen jakona/ hoiek/ hoiei erraztasuna emateko// eta nik uste dut ba hori/ ba ondo dago/ bihar zan gauza bat da// baino/ aldaketa haundi haundi haundirikan horrek ez dut uste dakarrenik (GB.E)
|
|
|
...hori/ aurreko urtian bezelaxe// bakarrikan orain/ haunditu dan mila ta bostehun miloi hoiek/ ba bueno badaoz hamar mila miloi/ errepideetarako dijoazela/ edo portuetarako/ edo infraestrukturako// eta nik uste det hori ona dala// eta beste bi mila eta bostehun ere/ ba dijuaz laguntza bezela/ lan kontrato berri hoieta/ bai relevo ta sustitucion/ deitzen jakona/ hoiek/ hoiei erraztasuna emateko// eta
|
nik
uste dut ba hori/ ba ondo dago/ bihar zan gauza bat da// baino/ aldaketa haundi haundi haundirikan horrek ez dut uste dakarrenik (GB.E)
|
|
|
hots, latinez idatziriko epigrafeetan agertzen diren pertsona eta jainko izenak, Mitxelenak 1954an eta
|
nik
neuk 1984an ikertu genituen, orduko argitalpenen gaine an. Harrezkero ez da Akitanian bertan datu asko gehiagorik azaldu, ezta ezagutzen zirenak ere berriro editatu. Datu berrien faltan beharrezkoa zaigu epigrafe zaharren edizio gaurkotua, oso ugariak baitziren galdutako edo ondatutako harrien gainean egindako irakurketak.
|
|
|
Untermannek (1963) sorturiko. Namenlandschaft? nozioa
|
nire
ikerketa alorrari ere aplikatuz, Akitania eremu onomastiko berezitzat jotzea ez zela apriorismo huts bat, bilduriko corpusetik berez mekanikoki zetorrena, errealitatearen isla baizik, inork ere aldezaurretik pentsa ez zezakeen urrutiko toki batean kasualidadez aurkitutako lekukoek baieztatzen duten bezala. Hau da, datu batzuren gainean eraikitako azalbide teoriko batek zeharkako bidetik etorri zaion baieztapen esperimentala izan du urte batzu geroago.
|
|
|
|
Niri
euskararen historian denboraren aldetik luzea baina datuen aldetik murri tza den garaia aztertzea dagokit gaurko honetan, Erdi Arokoa baino lehenagokoa, an tzinatean aurkitzen ditugun leku izen, pertsona izen eta zeharkako lekukoak aztertuz orduko euskararen nondik norakoak argitzea, alegia.
|
|
|
Nahiz eta azken urte otan berriro ere euskoiberismoaren segitzaileren batek sutsu eta gartsu bien arteko lotura estua inon ere onartuko ez litzatekeen eran defenditu, berezilari guztiek ikus ten dute euskarak, edo hobeto esanda, euskararen gainean daukagun ezaguerak ez duela batere laguntzen iberierazko testuak ulertzeko. Eta
|
nire
ustez iberieraren alo rrean aurrerapenak oso urriak izango dira testu elebidunen bat agertzen ez den bitar tean, nahiz iberiera latina zein iberiera greziera izan.
|
|
|
Hizkuntza bien arteko ahaidetasuna onartzen ez dutenen artean egon da, hala ere, izen propioak konparatzeko joera.
|
Nik
neuk ere (1993) egin dut, Tovarren, Mitxelenaren eta Untermann en ildotik, holako lanik. Baina gorago esan dudan beza la, seguru al gaude, esaterako, iberieraz nahiko hedatua den adin> izen osagaiak aki tanierazko Dannadinnis> izeneko bigarren zatiarekin eta, batez ere, euskarazko adin> hitzarekin zer ikusia duenik?
|
|
|
Baina kontuan izanik brontzeak jasotzen dituen izenak Pirinioetatik Ebro ibairainoko biztanleenak direla, ezin dugu saihestu batzuk akaso euskal leinukoak izan daitezke enik:
|
niretako
Enneges> ez da iberiera orokorreko izena, aipatu dudan eremu mugatuan agertzen zaiguna baizik eta Erdi Arotik Euskal Herrian oso zabaldua den Enneco ren kidea.
|
|
|
En primer lugar el antro pónimo amputado Ar[....] thar> > presenta una aspiración vascona, el segundo... no tiene paralelos en ningún lado, excepto en el suf. tar, tampoco los tiene Oandissen[
|
ni
Arancisis
|
|
|
Luntbel...(?) eta Lutbelscottio, > nahiz eta euren azalpen etimologikoa zaila izan (Gorrochategui, J, 1995, Veleia> 12). Bizkaian eta Gipuzkoan ez da aurkikuntza epigrafiko berririk izan, baina interesga rria da esatea Foruako izkrizioan irakurtzen zen Iviliae> jainkosa izena,
|
nik
neuk ere erromatarren aurreko izena konsideratzen nuena, orain J. Velazaren bista fina eta jaki turiari esker Tutelae> irakurri behar dela. Honekin batera oso arraroa egiten zitzaigun euskal kutsurik gabeko izena ezabatu behar dugu lekukoen artetik.
|
|
|
Hori guztia jakinda, bururatu zait
|
niri
antzinako Itinerarium> > delakoak Akize eta Bordele artean kokatzen dituen Segosa> eta Coequosa> leku izenak aipatu dugun atzizkiaz osaturik egon daitezkeela, baina, egia esan, konparazioa Tolosa, > eta antzeko/ o:/ luzedun osa> atzizkia duten hiriekin askoz ere erra zagoa izango litzateke.
|
|
|
Aldaketa horien nondik norakoa gaur egun bakarrik arkeologiak eman diezaiguke eta badirudi azken urteotan aurkikuntza arras interesagarriak egon direla Hego Euskal Herriko zenbait lekutan, Basauri ondotik hasita Iruñearaino. Baina hori guztia euskal historiaren beste atal bateko atarikoa denez,
|
nire
gaurko xedetik urruntzen dena, esan dudanarekin bukatutzat emango dut nire hitzaldia, Euskaltzaindiaren gonbita biziki eskertuz.
|
|
|
Aldaketa horien nondik norakoa gaur egun bakarrik arkeologiak eman diezaiguke eta badirudi azken urteotan aurkikuntza arras interesagarriak egon direla Hego Euskal Herriko zenbait lekutan, Basauri ondotik hasita Iruñearaino. Baina hori guztia euskal historiaren beste atal bateko atarikoa denez, nire gaurko xedetik urruntzen dena, esan dudanarekin bukatutzat emango dut
|
nire
hitzaldia, Euskaltzaindiaren gonbita biziki eskertuz.
|
|
|
«Mientras tanto, conténtese el lector con saborear humildes producciones de ignorados bertsolaris que
|
ni
tuvieron siquiera noción de la poesía».
|
|
|
Lotan nituen aurre iritziak neuzkan.
|
Nire
senda kuntza galdeketa arrazionalismoz itoa, praktika zintzoez galdetzeko egina zen. Zorionez grabatzen dugunean eta grabatzen dugulako abantailarekin berriemaileak anekdoten edo beste gertaeren kontatzen uzten ditugu eta orduan azti botika, erreme dio bitxiak, praktika zahar zuzen eta okerrak, ustekizun on eta txarrak galdetu gabe agertu zitzaizkidan.
|
|
|
Alde> txarrak? > Azkuek ez zituen eta ezin zituen euskalki guztiak ezagutu, horre gatik, lotsorki, Eexen entzun dudan euskalki bakarrean, familiakoan, ama euskalkian zubereraz egin ditut
|
nire
ikerlan gehienak. Zoritxarrez Davant-i eta bioi gertatzen zaigu zuberotar ez diren ikerlariek, erreserbetako amerindiarren moduan ikusten gai tuztela eta ez gaituztelarik kontsultatzen gure lanak, gure lekukotasunak, testis> nullus > tzat ematen.
|
|
|
Jadanik esan dizuet hobe dela ezagunekin etnografia bilketaren egitea.
|
Nire aldetik
, auzo zaharrekin, ahidekin ibili ohi naiz. Ez naiz sekulan ausartu Azkuek hartu zituen arriskuetan Zuberoako zokoan, nire ama euskalkian.
|
|
|
Nire aldetik, auzo zaharrekin, ahidekin ibili ohi naiz. Ez naiz sekulan ausartu Azkuek hartu zituen arriskuetan Zuberoako zokoan,
|
nire
ama euskalkian. Berriemaileen adina dela
|
|
|
Hegoaldean, zergatik ez zuen lizunkeriarik entzun Azkuek, agian, han abadearenga nako errezelu eta begirune gehiago zegoelako. Iparraldean, batik bat Zuberoan, jada
|
nik
, apeza ez zen jende sakratua eta mutiriki diote «aphezak gü bezala tützü, ez tützü gü beno hobe».
|
|
|
Eta zein ziren manexek erabiltzen, omen, ez zituzten hitzak eta gaizki kopiatu erdarakadak pladzerra, > «d», batekin(?), xagriña> zubereraz «xangria» dena, esperan >, agian, Euskal Herrian Zuberoan bakarrik erabiltzen direa?
|
Nik
erran nezake Nafarroa garaian eta Iparralde osoan ezagunak direla. Bai, garaiko ustekizunen ara bera zebilen.
|
|
|
ta
|
nik
, orduan, esakera bat burutu arte itxaron ta gero euskeraz yosita banan banan
|
|
|
«Los tres últimos versos, apenas hacían sentido y
|
ni
siquiera tenían rima. Otras locucio nes exóticas quedaban, siendo preciso para hacer nuevos versos más tiempo del que habi tualmente dispone el folkorista».
|
|
|
Euskara dakitenen errua. Noski,
|
nik
ere erdaratan idazten dut eta testu elebidunetan Juan Garmendia Larrañaga eta Jose Miel Barandiaranek erakutsi bideetatik, baina Euskal ikerketen erakunde ospetsu baten katalogoan euskal kulturazko liburuak% 98 gaztelaniaz daudenean, nora goaz. XXI. mendean gure erronka litzakete erdiak euskaraz izatea.
|
|
|
Euskalkien mapa egikeran, oraintsurarte, hizkuntzalariek egin dituzten aldake tak,
|
nik
orain dakardan eliza eta foru eskualde zaharrak, hizkuntzaren historiaren lagungarri izan daitezkeela, gutxik erreparatu dute. Beroren diziplinatik lan oso onak egin dituzte, historialariek gutxiago, ia denak erdaldunak izan direlako.
|
|
|
Parrokia hauetan, Mendebal euskara egiten dela ziurtatu du Koldo Zuazo ikerlariak. Beronen ikerketa dialektologiaren lagungarri,
|
nik
eman nizkion xehetasun hauek. Orobat, Debagoieneko parrokiek denek osatzen baitzuten zortzi bat mendetan Leintz artziprestazgoa:
|
|
|
bagenu, Debarroko Markina, beraz, Elgoibarko bikaria, Bizkaiko Markina merinda dea, Durangalde eta Leintzekin aspaldiko batasun bat mendez mendetako, azpieus kalki berekoa,
|
nire
ustez, aurkituko genuke. Ez ziren aspaldidanik pasatuko hainbes te mendeetako batasun bat bi artziprestazgo hauetan.
|
|
|
Ganboarren leinuen aipamen asko egin dituzte historiagileek. Euskararen eta euskalkien aldetik,
|
nik
dakidala, ez ordea. Noski, hori ikertzeko Ganboa eskualdearen hedadura desberdinak kidekatu behar lirateke, alegia, gauza bat dela Ganboa artziprestazgoa, beste bat, ibar osoa eta hirugarrena, ibar administratiboa, alegia, lehen Ganboako Udala zena, 1957an des agertua, urtegiak zenbait herri urperatu zituenean.
|
|
|
Hain zuzen Agirre Asteasuko euskara Herniobeko euskara izango da, segu ru asko, Gatzagako abadearena, Leinzkoa den bezalaxe. Gipuzkoakoari dagokionez, Insausti eta Juan San Martinek Erdi Aroko eskualde historikoak, artziprestazgo edo korriedoak konparaturik egindako lanak ezagutzen ditugu; baina,
|
nik
dakidala, herriz
|
|
|
Soreasu eta Iraurgi gauza beretzat jotzen du Juan San Martinek. Hobeto zehaztu behar litzateke hau, zeren eta Iraurgi, egungo Azpeitia, Azkoitia iza
|
nik
, Zestoako parrokiak Soreasukoak izan baitzitezkeen. Beste batzutan kidekotasu na argi dago, herri batzuk zehazteko badaude ere.
|
|
|
Federiko Barrenengoa eta beste asko konturatu ziren, Aiarako forudun eta kuadrillako, Artzeniegako inguruko arabar herrixketan, euskal toponimiaren presentzia oso urria zela. Burgoskoa zibilki eta elizaz Santanderrekoaz, ordea,
|
nik
dakidala ez dago iker ketarik eginda, salbu, Jose Bustamante Briciok, bere La> Tierra> y> los> Valles> de> Mena, Gráficas Ellacuria, Bilbao, 1971 Oraindik ezagun diren herrixka zenbaitetan, badiru di, euskal toponimia agertzen dela, hala nola, Anzo, Arza, Artieta, Orrantia, Aiega, Burceña, Irus, Obilla, Ungo, Larrate, Ziella, Zirion, Aranduena herrixket... Ipar Mendebaldeko Tudela eskualde honek luke ikerketa bat bultzatzea, xehetasun historikoak, Santander eta Burgosen arakatuz.
|
|
|
Beste era batera esanda: Zuazoren, eskualdeko batua, k, erregiolekto, arekin lotura handiagoa du,
|
nire
ustez,, eskualdeko estandarra, rekin baino. Beraz, antzeko terminoak erabili arren kontzeptu desberdinak biltzen dituzte.
|
|
|
direla esatea.
|
Nire
ustez, baina, etenik bako eta ekidin edo saihestu ezin den lehian dihardute. Lehia horretan euskara galtzen ez ateratzea da helburua.
|
|
|
...Lengua> Vasca> ahaztu gabe, baita Corominasen Hiztegiak ere, Mitxelenak maiz idatzi zuen bezala5 Orain gaude, nire ustez, garai egokienean, euskara eta erromantze sistemen arteko harremanak, lexiko ari dagokionean zehatz eta sakonki aztertzeko, berehalaxe esan bezala batak bestea aberastu egin duela kontutan hartu ezkero eta gogoeta hau abiapuntu modura hartzen badugu behintzat, eta
|
nik
halaxe hartzen dut.
|
|
|
(Aragoi, Nafarroa eta Errioxan), merçero> edo bolsero>, diruzain?). Hori baliteke erakustea,
|
nire
ustez, komunikabidea irekita zegoela erromantze eta euskararen artean, bata nahiz bestean.
|
|
|
Hori egia izanik, esan dezagun beste batzuk euskara ren historian gertatu den guztia diglosiaren bitartez esplikatu nahi dutela. Baina bakoitzari berea eman behar zaio, hori da koskarik zail edo neketsuena eta hemen iza ten da maiz,
|
nire
ustez, Filologiaren aldetik oztoporik handiena.
|
|
|
Eta dena dela, esan bezala, susmatzen dut nafar erromantzea laguntza handi ko izango dugula zentzu horretan aztertzen irauteko. Ez da ahaztekoa etorkizunera begira gerta daitekeena, baina hori
|
nire
ikerketen mugatik irten den kontua da.
|
|
|
Badakit arlo honetan oraindik arazo anitz dagoela argitu gabe. Pentsatzen dut eztabaidatzeko bizitza guztia eramango gaituen denbora luze izango dugula (ba tzuentzat luzea izango da, besteentzat laburra, baina gizarteari dagokionez luzea izan go dela pentsatuz eta nahian ari naiz, eta gizarte filologikoari buruz mintzatzen ari naizen ezkero, batez ere euskal gizarte filologikoari eta
|
nire
iritzia eman behar baldin badut, Filologia eztabaida dagoen lekuan nahitaez aurkitzen dela esan nuke.
|
|
|
–La historia de una lengua no se comprende sin la historia de las lenguas con las que ha estado en contacto; por lo tanto, no tiene sentido enfrentar una lengua con otra,
|
ni
un hombre con otro?.
|
|
|
Nolanahi ere, badirudi Euskal Herriko beheko partearen jendea, erdi hegoalde koa, alegia, erromatarrekin bat egin zela. Goiko partea, ordea, baliteke bat ez egitea, baina erromatarrekin harreman anitz izan zutela ez da,
|
nire
ustez, zalantzan jarri behar den kontua, eta harreman estuetan egongo zirela gainera. Honen eragina hiz kuntzan agudo igerriko da:
|
|
|
Honen eragina hiz kuntzan agudo igerriko da: Euskal Herrian toki batzuk (batez ere hiriguneak) lurral de elebidunak bihurtzen dira eta
|
nire
ustez ordurako elebidunaren bitartez azaltzen da gaztelania Hegoalde lurraldetan alde batetik, eta gaskoia, okzitaniarra eta frantsesa Iparralde lurraldeetan bestetik: tartean ere nafar erromantzea (gaur egun desagerturik dagoena) eta aragoiera (okzitaniarrarekin zer ikusirik duen hizkera) Pirinioen bi alde tan izanez.
|
|
|
Mitxelena, Gorrotxategi, Lakarra eta abarrek egin duten lanaren bitartez argi ikusten da antzinako lekukotasunak euskal hizkuntzaren batasuna azaltzen dutela erromata rren garaian. Baina
|
nire
ustez horrekin bat dator erromantzea Hegoaldean eta Iparraldean sortzen ari zela susmatzea (ikus Enego> hilarri batean, Enecoren ordez).
|
|
|
Falta zaiguna da,
|
nire
ustez, garai hartako batasuna azaltzea erromantzeen aldetik edo, nahi baduzue, latin arrunt edo, hobeto esan, berankorraren aldetik. Hona hemen idatzi nuena 1998an:
|