|
2000
|
|
|
Naski, orduan aiseago zen kantatzea egun baino. Abantaila bat genuen, nola
|
hitzen
hala kantuen aireak guk gihaurek konposatzen genituenez, ba, herrietatik gero galde gehiago egiten ziguten. Kantuak gureak izaite horrek bazuen bere garrantzia.
|
|
|
a behar zuten
|
hitzen
zerrenda. 82an atera zen lege horrekin Pedro Miguel Etxenikeri behin baino gehiagotan entzun diot euskara batua ofizial egin zen; gero hori bat etorri zen eskolan euskarazko hiztunak lortzeko egin zen ahaleginarekin, ereduena eta abar.
|
|
|
Bien arteko adiskidetasuna kontakizunaren ardatza dela, une xarmantak biziaraziko dizkigute. Doinuen bidez mintzatzen da Bederatziehun,
|
hitzen
beharrik ez du, aldartea eta sentimenduak helarazteko musika bezalako tresnarik ez dagoelako. Hain handia da bere ospea pianojole gisa, non lehorreko musikariek bisitatuko duten.
|
|
|
Bai, baina hemen
|
hitzen
eta zenbait esaldiren jirabiran etengabeko nahaspiloan gabiltza: orain atzerapausoak, hurrengoan urrats eraginkorrak...
|
|
|
Tartean pertsona ezagunak hurbilduko zaizkie beraiekin jolastera: Mieltxo Saralegi harriekin jolastera, Sakana sokatira taldekoak tiraka jolastera, Martin Berasategi arrautzen jolasera, Olaizola anaiak pilotekin jolastera, Maialen Lujanbio eta Andoni Egaña
|
hitzen
jokoa erakustera eta Txan magoa magia egitera. Halaber, fikziozko alkatea, Josune Bereziartu eskalatzailea, Erramun Martikorena eta Tapia eta Leturia etorriko zaizkie.
|
|
|
" Positive Bomb"," Karpe Diem"," Paradisu Zinema" eta" Bizitza triste eta ederra". Lehena premeditatua izan zela diosku taldearen doinu eta
|
hitzen
egileak," bagenekien zer egin nahi genuen jendea dantzan jartzeko. Gero" jarraitzen du Iñigok" bakoitzaren gustua islatzen joan da, taldea aberastuz".
|
|
|
Sarrionandiarengana ere heltzen da Verlainez geroztiko agindua: musikalitatea oroz gainetik, esatea merezi duen eta poesiari iradokior zaion horrek belarriari ere atsegin eman behar dio, eta horretarako
|
hitzen
hotsaren, perfilen eta adieren armoniak gidaturik osatzen du poetak bere mintzaira hain karakterisitiko hori.
|
|
|
(El Diario Vasco IX) Gainera, amodioaren inguruko kontuetan bikoteen arteko gaizki ulertzeak, korapiloak eta ezin ulertuak kontatzen dira. Iturberen ipuingintzaren ildotik jo du, hortaz, ez baitigu amodioaren irudi idealizaturik eskainiko;" eguneroko bizitzaren briztarak islatzen saiatu da egilea, moralkeriarik gabe, irakurleak
|
hitzen
benetako esanahia aukera dezan." (Egunkaria III)
|
|
|
Mendibilek han zioenez, bere hizkuntza euskara izanik, eskolan gazteleraz egitera beharturik zeuden, eta inor lerratzen bazen euskarazko
|
hitzen
bat mintzatzera, nahiz eta bularretik xurgatu zuen. Ama, aipatu. Madre, ren ordez, edo gurasoengandik ikasitako. Jaungoikoa?
|
|
|
Ezduediziokritikoaizatekouzirik; bainaAitaLonek, bizkaieragutxikbezala ezagutzenzueneta, testuosoonautzizigun.FraiBartolomerentestuatranskribatzeko, arrazoizkoadenaukeraeginzuen: ortografia, puntuazio markak,
|
hitzen
banaketaetaabargaurkotzerajozuen, oraingoirakurleariharenirakurketaerrazagobihurtzearren; irizpidehauereonargarriadaediziokritikobatean.Testuoriginalarekikoleialtasunaukaezinada?
|
|
|
1 Hizketan ari zarela, zer egiten duzu esan nahi duzun hitza ezagutzen edo gogoratzen ez duzunean? Antzeko beste
|
hitzen
bat bilatzen saiatzen naiz. 2 Eta esan nahi duzun hori oso korapilotsua iruditzen zaizunean?
|
|
|
Ezagutzen ditudan hitzei erreparatzen diet, ea horrela gaiaren nondik norakoaz jabetzen naizen. 9 Zerbait irakurtzen duzunean, zer egiten duzu ezagutzen ez duzun
|
hitzen
bat topatzen duzunean? (Irribarre batekin).
|
|
|
Ahoskerari buruzko gomendioargien multzo batek aparatu teknologikoen hizkuntza kalitatearen hobekuntza baino ezdu ekarriko. Horrez gain, ahozko
|
hitzen
datu base publikoa definitu eta garatu beharkogenuke, maila guztietan etiketatuta (maila linguistiko, fonetiko eta prosodikoan).
|
|
|
Peirce-k dioenez pragmatismoak ez du bilatzen soilik egia edo errealitatea zehaztea; pragmatismoak
|
hitzen
edo proposamenen esangura eta jarduera komunikatiboanolakoa den argitu nahi du. Objektu bati buruz dugun ideia ez da gauzatzen guregogoetan modu isolatu batean, gure zentzu edo oharmen sistematik at; ideia horiobjektu horrek gure jarduera mentalean eragiten dituen ondorioei lotuta dago, ezinbestez.
|
|
|
Aitor Gorostizak (1999) egokiro aipatzen du arau horiek hizkera jasorako erabili behar direla, maila formalean alegia, eta euskara batuaren ebakera zainduak ez dituela ordezkatzen herri mailako ahoskerak, euskalki eta azpieuskalkietan topa ditzakegunak. Beren garrantziagatik, albistegietako irratilariek eskuarki euskara batuaren maila jaso hori erabili behar dutelako, interesgarria da arazo hori hona ekartzea; arauak ikusi aurrez, dena dela, euskal alfabetoaren letren izenak Euskaltzaindiak 1994ko azaroan onetsiak ere jarriko ditut,
|
hitzen
ebakeretan eragina baitute:
|
|
|
Hala ere, badira gaztelaniazko < j> bezala ahoska daitezkeen hitzak, baina gutxi dira horiek. Bestalde, garaje eta ijito bezalako hitzetan onartzen dira gaztelaniazko jamón eta frantsesezko jambon
|
hitzen
ahoskerak ere.
|
|
|
Hiztegian agertzen denez, artikulazioa hauxe da: ?
|
hitzen
ebakera argi eta bereizgarria. Bokal edo kontsonanteak ebakitzeko ahots organuen jarrera eta higidura?.
|
|
|
Baina filosofo tipi honek, hil edo biziko puntuan izan den bakoitzean, beti izan ohi du mihian, uroski, larritasunetik atera zezakeen
|
hitzen
bat prestik... eta hitzak, orduan ere, ez zidan huts egin:
|
|
|
Hargatik, noiz eta osabak erran baitzidan ezen Erroma putetxe bat zela, eta, nahiz eta banekien edo imajina nezakeen orduko, Felisaren esplikazioneetarik haratago, zer zen edo zer izan zitekeen putetxe bat, halarik ere, osaba Joanikoten
|
hitzen
haritik, neure inudearekin bizi izan nituèn istant haiek etorri zitzaizkidan bururat eta, oharkabean, irri egin nion osaba Joanikoti, zeinak bertze irri batekin ihardetsi baitzidan.
|
|
|
Baina Mattinekin nituen harremanetan, ni nintzen beti galtzeko, zeren, oratoria eserzizio haietan ere, oro har, hura baino trebeagoa nintzen arren, iduriz bainintzen trebeago: izan ere, gero, bizitza errealean, nik erabil nitzakeen mila
|
hitzen
aitzinean, Mattinek bakarra edo bakar batzuk erabiltzen zituen, guztiz mintzen nindutenak eta bere mihi ahalkegabeaz jaurtikitzen zizkidanak, ene hitzen kolpatzeko, desegiteko eta xehetzeko, nola okilak enborra, halako suertez, non azkenean bere hitz edo erran bakar hark ene argumentu guztiek baino gehiago balio izaiten baitzuen, nihaur haserretzen, jauzten eta enkoniatzen nintzelako, finean, ez ...
|
|
|
Baina Mattinekin nituen harremanetan, ni nintzen beti galtzeko, zeren, oratoria eserzizio haietan ere, oro har, hura baino trebeagoa nintzen arren, iduriz bainintzen trebeago: izan ere, gero, bizitza errealean, nik erabil nitzakeen mila hitzen aitzinean, Mattinek bakarra edo bakar batzuk erabiltzen zituen, guztiz mintzen nindutenak eta bere mihi ahalkegabeaz jaurtikitzen zizkidanak, ene
|
hitzen
kolpatzeko, desegiteko eta xehetzeko, nola okilak enborra, halako suertez, non azkenean bere hitz edo erran bakar hark ene argumentu guztiek baino gehiago balio izaiten baitzuen, nihaur haserretzen, jauzten eta enkoniatzen nintzelako, finean, ez hura...
|
|
|
—Ongi hitz egin gogo duenak isilik egoiten jakin beharra du... zeren eta, bertzela uste badezakegu ere, isiltasuna ez da hitzaren ausentzia edo hitzaren ukoa, baina lehen hitza eta argia den hitza —hitzen hitza, alegia—, bertze
|
hitzen
beharrik ez duena, iturburuan argia delako eta bere argi horrekin guztia argitzen duelako eta guztia esplikatzen, esplikazionerik eman gabe...
|
|
|
Eta ni harriturik geratzen nintzen, ez dakit zerekin harrituago: jaun Marcelek
|
hitzen
lotzeko eta xirikordatzeko zuen trebeziarekin, baita zehaztasunarekin ere, edo eguzkiak harrizko erlojuan proiektatzen zuèn marra ilunarekin, burdinazko ziria bitarteko.
|
|
|
ZER gehiago erran diezazuket jaun Marcelez, jaun André? Oroit dezaket, konparazione, nola irakatsi zigun latineko dikzionarioa erabiltzen eta nola egun haietan erran zigun ezen dikzionarioa
|
hitzen
logela zela, eta hantxe genuela hura, guk noiz zabalduko zain, hitzek ezkutatzen zituzten ametsak eskura genitzan. Eta erran zigun, halaber, ezen dikzionarioa baso bat ere bazela, non pagorik lerdenenaren iduriko hitzak aurki genitzakeen edo belarrik xumeenaren idurikoak; eta zerurat beha zeuden hitzak zeudela, eta lurrari beha zeudenak eta lurrean sartzen zirenak, bertze hitzen ongarri bihurtzeko; eta hitz gozoa, komunzki eta eskuarki, ederra zela, eta hitz garratza eta pozointsua, itsusia; baina bazirela hitz gozoak, gozoaren gozoaz gibela eragin ziezaguketenak, okaztagarri egin arteraino, nola izan ohi baitziren usu gorteko poeten hitzak, kapare eta handikien zerbitzuetarat zeudenenak eta haien faboreen eskertzeko skribatzen eta deklamatzen zutenenak, eta bazirela hitz garratzak eta pozointsuak ere, garratzaren garratzaz eta pozoinaren pozoinaz eder bihur zitezkeenak, nola gertatzen baitzen osaba Joanikotek hain atsegin zituen Rabelaisen edo Quevedoren luma satirikoetan...
|
|
|
Oroit dezaket, konparazione, nola irakatsi zigun latineko dikzionarioa erabiltzen eta nola egun haietan erran zigun ezen dikzionarioa hitzen logela zela, eta hantxe genuela hura, guk noiz zabalduko zain, hitzek ezkutatzen zituzten ametsak eskura genitzan. Eta erran zigun, halaber, ezen dikzionarioa baso bat ere bazela, non pagorik lerdenenaren iduriko hitzak aurki genitzakeen edo belarrik xumeenaren idurikoak; eta zerurat beha zeuden hitzak zeudela, eta lurrari beha zeudenak eta lurrean sartzen zirenak, bertze
|
hitzen
ongarri bihurtzeko; eta hitz gozoa, komunzki eta eskuarki, ederra zela, eta hitz garratza eta pozointsua, itsusia; baina bazirela hitz gozoak, gozoaren gozoaz gibela eragin ziezaguketenak, okaztagarri egin arteraino, nola izan ohi baitziren usu gorteko poeten hitzak, kapare eta handikien zerbitzuetarat zeudenenak eta haien faboreen eskertzeko skribatzen eta deklamatzen zutenenak, eta bazirela hit... Eta hitz bat ez zela berdin non paratzen zen, hitz baten edo bertze baten aitzinean, zeren, batekin dir dir egin zezakeen arren, bertzearekin, aldiz, net itzal baitzitekeen...
|
|
|
Eta nik zure hitzak aditzen nituen, eta hiriko harri haien artean aditzen nituen... eta ez nekien azkenik harri haiek zure
|
hitzen
babesleku gertatzen ote zitzaizkidan, edo zure hitzak harrien babesleku.
|
|
|
Ordea, anaia Madrildik itzuli zen, eta, handik aitzina, Villagrandeko dukearen semearen gutunen aiduru egoiten zen hura, ezin urduriago. Eta asteazken goiz hartan ere —tigreak basorat ihes egin eta handik urte erdirat edo izan zen, hurrengo urteko martxoan— gutun bat jaso zuen, non Villagrandeko dukearen semeak Madrilgo kontuen berri emaiten baitzion, baita bere etxearen eta etxekoen berri ere; eta gutun hartan eta bere gutun guztietan beti izaiten zuen esker oneko
|
hitzen
bat azken aldera, batik bat gure amarentzat, zeinak ezin hobeki tratatu baitzuen, hura gure etxerat etorri zenean, aitaren berrogeita hamargarren urtemugan.
|
|
|
Baina, erabil zitzakeen arrazoin guztien gainetik, osaba Joanikotek hura erran zuen, eta haren
|
hitzen
eragina berehalakoa izan zen. Eta, hala, so egin nion aitari, eta aurpegia kareztatu berri ziotela iduritu zitzaidan.
|
|
|
Zeren, aitzin-solasean erran dizudan bezala, aurki orok baitu bere ifrentzua, eta zeren, ondorez, bizitza ez baita anitzetan lehen behakoan iduritzen zaiguna, baina bertze zerbait, hagitzez ere nahasiagoa eta konplexuagoa. ...en argi ezabatzen baititu subjektuaren eta objektuaren arteko distantziak —mundua hor dago, baina ni naiz mundua, eta munduaren baitan nago—, objektuaren izena subjektuaren izanarekin loturik dagoen hotsezko ezaugarri ezin doiagoa eta ezin zehatzagoa balitz bezala, eta etxea etxe da, eta amorioa amorio, eta lehen behakoan edo objektuak eragiten digun lehen ukitu guztizkoan agortzen zaigu
|
hitzen
erranahia; aitzinago, aldiz, adinean gorat goazela, subjektuaren eta objektuaren artean distantzia bat sortu —mundua hor dago, baina ni bertze mundu bat naiz, eta mundutik apart nago—, perspektiba aldatu, eta ohartzen gara, bertze behako baten bidez, ezen objektu bakoitzak bere itzala duela, zeina bihurtzen baita objektuaren osagarri ere, eta ohartzen gara, halaber, ezen, handik aitzina... Eta orduan ikasten dugu ezen etxea desterru ere bihur litekeela, amorioa desamorio.
|
|
|
Eta aitak sehiak bildu eta zirimonia maisua presentatu zien, gaztelania hutsez, zeren eta Villagrandeko dukearen bisitaren aitzinean nahi baitzuen haiek guztiek gaztelaniaz egin zezaten, ahalik eta gehien, bi hilabete eskas haietan, zekitenak hobeki mintza zitezen eta ez zekitenak gutieneko
|
hitzen
erabiltzerat hel zitezen, dukearekin eta dukearen segizioarekin konplituki konplitu ahal izaiteko, haiek jauregirat zitezenerako. Eta gero, hobeki endelega ahal zezaten, euskaraz, erran zien:
|
|
|
Bai, baliteke. Eta horregatik baliatzen eta erabiltzen dut, beharbada, neure euskara hau, Axularren eredurat, bere mila forma eta korapilotan, hemen jira eta han bira, letren eta
|
hitzen
desfile koloretsuan, zeren, alde batetik, atsegin eta plazent zaidan, eta zeren, bertzetik, bizitza ez baita lerro xuxen bat, baina joan doazen eta etorri datozen mila gertakiren eta bertze hainbat oroitzapenen bidegurutzea; eta bizitza da, orobat, biltoki bat, non juntatzen eta elkarganatzen baitira arrazoinaren arrazoinak eta bihotzarenak, zeinak, Pascalek zioen bezala, arrazoinak ez dituen ule... Eta ene jokamolde hau, halatan, ene funsgabekeriarik funsgabeena izan daiteke edo funtsezkorik funtsezkoena.
|
|
|
Ohartu ote zen, bada, osaba Joanikot, zalantzaz josia nengoela eta ez nekiela norat jo, nahiz eta iduri egin nezakeen ezen osabaren kide ezin leialago nintzela? Baina nik ez nuen gerlarik nahi, bertzalde... nahiz eta, osabaren
|
hitzen
bidetik, gero eta klarkiago ikusten nuen ezen ezin ekidin izanen nuela gerla hura ene hautua egin nezanean eta alde baterat edo bertzerat jo... zeren eta, Italiarantz abiatu aitzineko denboraldi laburrean, behin baino gehiagotan ikusi izan bainituen aita Bartolome etorri berria eta osaba Joanikot kontrakarrean, buruz buru, etsai ozpinduak balira bezala, nor bere muturrean, urrats bat bera ere gib...
|
|
|
Baina Jainkoa hori baino seriosagoa duk, eta, horregatik hain zuzen ere, hitzaren logos aldakorretik baino areago, matematikaren logos aldaezinetik sortu zian mundua... Eta numeroen etxea ez duk eroetxea, nola maiz baita
|
hitzen
etxea!
|
|
|
Jauregia, finean, talaia ezin hobea zen, nondik begizta baitzitekeen, han urrunean, urroztarren dorretxea, baita, legoa laurdenerat edo, Urbiaingo herria ere, zeinaz bi
|
hitzen
erraiterat obligaturik bainago, gure jauregiaren historia Urbiani guztiz loturik egon izan denez: " guztiz loturik" erran dizut, eta ez" guztiz nahasirik", zeren eta, liburuan barrena ikusiko duzun bezala, umetarik irakatsi baitziguten nor zen nor inguru haietan, jaunak beti jaun eta menekoak meneko.
|
|
|
Batek ez du bizkorra izan behar ohartzeko ezen don Frantzisko ez dela Zizeron eta Kintilianoren eskolakoa, eta haren predikuak ez direla, ondorez, bertze munduko gauza, eta gehiegi korapilatzen dituela batzuetan... Baina ez al da egia, halaber, ezen beti duela
|
hitzen
bat korapilo bakoitzeko, eta hala edireiten duela haien laxatzeko modua eta manera. Eta, ote da bizitza bertzerik, bidean sortzen diren korapiloak laxatzen jakitea baizik?
|
|
|
Eta ez ote da horregatik keinua anitz koloretako fletxa, kolore bakoitzean arrazoin bat eraman lezakeena, eta ez ote du fletxa jaurtikitzaileak kolpean jotzen xedea eta helmuga, halako moldez, non keinua ikusten duenak ere kolpetik uler bailezake guztia, keinuaren azpian egon litezkeen ñabardurak eta bertze korapilo guztiak ere bat batean deskorapilatu balira bezala? Eta ez ote da, ondorez, mezurik bizkorrena eta eraginkorrena keinua, zeren hitz bakar batez —keinuaren hitz bakarraz— guztia signifika baitezake, erabili gabe, hartarakotz, bertzela erabili ohi ditugun hitzak eta eleak, zeinek, aldi berean, bertze mila
|
hitzen
beharra izan ohi baitute usu, haien argitzeko eta esplikatzeko. Baina, baldin oraintxe erran badizut ezen keinuak ez duela hitzen beharrik, zer nabilkizu ni orain hemen keinuei buruz hitz eta pitz, jaun André?
|
|
|
Eta ez ote da, ondorez, mezurik bizkorrena eta eraginkorrena keinua, zeren hitz bakar batez —keinuaren hitz bakarraz— guztia signifika baitezake, erabili gabe, hartarakotz, bertzela erabili ohi ditugun hitzak eta eleak, zeinek, aldi berean, bertze mila hitzen beharra izan ohi baitute usu, haien argitzeko eta esplikatzeko? Baina, baldin oraintxe erran badizut ezen keinuak ez duela
|
hitzen
beharrik, zer nabilkizu ni orain hemen keinuei buruz hitz eta pitz, jaun André?
|
|
|
Baina, erran bezala, neke eta gaitz egiten zitzaidan neuri hura... nahiz eta banuen, bertzalde, esperantza, amaren eta aita Bartolomeren
|
hitzen
gerizpean zerbait handia igurikitzen nuelako; baina nola desesperantza oinarri duen esperantza are desiratuagoa eta gutiziatuagoa izaiten den —eta ene esperantza halakoa zen, zeren osaba Joanikotekin hautsi ondoren galdua eta desesperatua sentitu bainintzen, denbora laburrean izan bazen ere—, hala nahi izaiten nuen esperantza hura lehenbailehen konplitzea; haatik, konplimenduaren gibela...
|
|
|
Baina ez nion galdetu. Izan ere, hura ez zen galderen ez
|
hitzen
ordua, zeren neure begien aitzinean bainituen Elbiraren malko haiek, dolore ezkutu batek biribilduak, eta, eskuak aitzinaturik, malko guztiak xukatu nizkion, ferekaz fereka.
|
|
|
Jelosiak nehoiz ere jo izan banau, orduantxe jo ninduen, eta jelosiak bihotz hondoraino sartu zidan bere tragaza pozointsua. Eta anaiaren
|
hitzen
aitzinean ez nengoen, bertzeetan bezala, suturik, baina guztiz izozturik. Egia ote zen, bada, anaiak erran berri zidana?
|
|
|
Baina hemen ere hitzak eta
|
hitzen
itzalak nahasten zaizkigu, zeren eta zenbatetan ez ote nuen ikusi Mundu Berria eta Mundu Zaharra zuhaitzaren eta huntzaren eredurat, halako moldez, non erran baitzitekeen ezen Mundu Zaharraren huntzak inguratzen zuela Mundu Berriaren zuhaitza, eta kentzeko guztia kentzen eta edoskitzen ziola anitzetan, harik eta iharturik uzten zuen arte?
|
|
|
Izan ere, liburuaren bertze parte batean aipatu dizut,
|
hitzen
erabilpenaz ari nin tzaizula eta sagar hitzaz zehazki, ezen bakoitza bere sagarrak bizi duela, zeren eta bat bederak bere gisarat eta bere molderat ulertzen baititu hitzak, eta bat bederak bere kutsua emaiten baitio nola honako hitz honi hala harakoari, halako moldez, non berdinzki erran baitezakegu, honelatan, ezen, nola bakoitza bere sagarrak bizi duen, bere paradisuak ere bizi duela.
|
|
|
bi! —eten zuen Joxe Aberasturik, zeina mintzatu baitzen ozentki, istant batzuk lehenago ezin erran izan zituen
|
hitzen
ordainean edo— Nik Potosirat joan nahi dut...
|
|
|
—Bai, baina beti ere zehaztasunez, eta ez argumentu onto tontologikoen eraikitzeko, Marcel. Zeren
|
hitzen
nahaste merketik ezin etor baitaiteke argitasunik... —Badira, ordea, gauzak ezin neurt daitezkeenak, eta, numeroetarik haratago, bertze mintzamolde bat behar dutenak, hala nola sentimenduak eta gizonaren bihotzari loturikako bertze anitz gorabehera... eta mintzamolde hori poesia da.
|
|
|
—Badira, ordea, gauzak ezin neurt daitezkeenak, eta, numeroetarik haratago, bertze mintzamolde bat behar dutenak, hala nola sentimenduak eta gizonaren bihotzari loturikako bertze anitz gorabehera... eta mintzamolde hori poesia da. Izan ere, neurtu ezin dena iluna da, eta arimaren gau iluna ezin da
|
hitzen
ilunetik baizik argitu, Joanes Gurutzekoak erranen lukeen bezala: izan ere, hitzak sukarriak bezalakoak izan daitezke, eta argi egin dezakete, bata bertzearen kontra marrusterakoan.
|
|
|
—Baina, eguzkirat eta eurirat itzulirik, berehala erranen dizut zein den errealitatearen eta poesiaren arteko aldea, edo zientziaren eta sasizientziaren artekoa, nahi baduzu,
|
hitzen
erabilpenaz denaz bezainbatean: zientzian, eguzkiaren eta euriaren arteko emaitza ortzadarra da; sasizientzian, berriz, erran zahar ez hain zuhurrak dioen bezala, azeriaren ezteiak...!
|
|
|
Latinezko orazinotan egoiten ginenean, hiruzpalau hitz ikasten dituen belearen edo papagaiaren antzera egoiten ginen, buruz ikasia behin eta berriro erranez baina jakin gabe usu zer erraiten genuen, edo, jakinik ere,
|
hitzen
signifikantzari gehiegi erreparatu gabe; ordea, apezak eman zigun euskarazko errepuestan ere gauzak ez ziren hain klar geratzen, eta ez nintzen isildu:
|
|
|
Baina ez zaitez kezka, ez antsia eta ez asalda horregatik, zeren mundu honetan ez baitago gaitzik kontsolagarririk ez duenik, eta gureak ere badu: aski duzu, horretarakotz, ene
|
hitzen
fruitua mizpiren idurikotzat hartzea, zenbatenaz ustelago, hainbatenaz apetitosago eta zaporetsuago.
|
|
|
Zeren baitzirudien ezen etxe hura hainbat gelaz osatua zegoela eta hainbat korridorez, eta batzuen eta bertzeen artean barren leiho haiek zeudela, erridau edo errezel batzuek estaliak... bezeroei jateko, edateko edo bertze edozein zerbitzu eskaini ahal izaiteko diskrezione osoz, Mignonek erran zidanez, eransten zuelarik: " Baina munduan diren trabailari onest guztiek bezala, trabailua ongi eginez gero eskatuko ditugu guk ere eskatu beharrekoak, ongi baderitzozu..." Eta Mignonek biluztu eta solastu, biak baterat egiten zituen, eta nik ez nekien zerk nindukan liluratuago, haren gorputzak edo haren mintzamoldeak, gorputz hark eragiten zidan sukarrak edo haren
|
hitzen
egokitasunak... Eta ezpainak belarrian jarri, eta ezpainez ez ezik hitzez ere pot egiten zidala, biluztu ondoren erran zidan:
|
|
|
" Erraiten ditek ezen Indietan dagoela mundu berria, baina bada unibertsoan mundu berri gehiagorik: izan ere, planeta bakoitza duk mundu berri bat, eta izar bakoitza, orobat" —eta, bere
|
hitzen
azpimarratzekoedo hatza altxatzen zuela, erantsi eta eratxiki zuen—: Eta Pierre Gassendiri berari aditu nizkioan, halaber, neure bizitzan peripatetikoen eta eskolastikoen kontra aditu nituen lehen hitzak, zeren eta etsai baitzituen haiek guztiak, Epikuroren miresle zen bezala, edo Kopernikorena eta Ke ple rre na, baina Galileorena bere batez...
|
|
|
Eta hitz bat ez zela berdin non paratzen zen, hitz baten edo bertze baten aitzinean, zeren, batekin dir dir egin zezakeen arren, bertzearekin, aldiz, net itzal baitzitekeen... Eta erraiten zigun ezen
|
hitzen
lotzetik eta hitzen elkartzetik erran bat osa genezakeela; eta erran bat arku bat zela, eta arkuak fletxa bat zuela, zeina baitzen erranak adierazten zuen pentsua, ideia, edo sentimendua, adimenduan edo bihotzaren erdian zaurt gaitzakeena, arkutik atera orduko: erraileari errana aditu orduko, edo skribatzaileari irakurri orduko.
|
|
|
Eta hitz bat ez zela berdin non paratzen zen, hitz baten edo bertze baten aitzinean, zeren, batekin dir dir egin zezakeen arren, bertzearekin, aldiz, net itzal baitzitekeen... Eta erraiten zigun ezen hitzen lotzetik eta
|
hitzen
elkartzetik erran bat osa genezakeela; eta erran bat arku bat zela, eta arkuak fletxa bat zuela, zeina baitzen erranak adierazten zuen pentsua, ideia, edo sentimendua, adimenduan edo bihotzaren erdian zaurt gaitzakeena, arkutik atera orduko: erraileari errana aditu orduko, edo skribatzaileari irakurri orduko.
|
|
|
Baina, iturburuko
|
hitzen
esperantzan zebilelako edo, poesiak oratoriak baino gehiago liluratzen zuen jaun Marcel, Zizeronek baino gehiago Virgiliok, halako moldez, non erraiten baitzigun ezen hamar zirela Jainkoaren manuak, eta hamar bere poeta kuttunak, eta, hala, noiznahi den errezitatzen zizkigun, edo guri errezitarazten, Virgilio edo Horazioren poemak, latinez; edo Villon, Ronsard edo Desportesenak, frantsesez; edo M...
|
|
|
Zeren eta oinak lur gainean jartzea baita mundu honetan abantzatzeko eta aitzina egiteko modu bakarra... eta numeroek hori baizik ez dute egiten: abstrakzio eta unibertsal orotarik harat eta
|
hitzen
maskaretarik harat, objektu konkretuen errealitaterat ekartzen gaituzte, neurrirat eta esperimentazionerat...
|
|
|
Baina halakoak gara: badakigu ezen lohitzen eta likisten garela, noiz eta egin beharrekoa egiten ez baitugu, baina, halarik ere, noiz eta, erretorikaren bidez, bi hitz airoski lotzen ikasten baitugu, berehala lotzen gatzaizkio,
|
hitzen
ederraz eta urrearen distiraz, geure lohiaren eta geure likitsaren beztitzeari eta haren estaltzeari, eta apaintzen dugu geure satsa eta geure simaurra arrosa lurrinztatu batez. Eta, hitzen errepikatzearen errepikatzeaz, uste dugu eta sinesten dugu hondarrean ezen azala dela barrena, eta barrena azala... harik eta, halako batean, berez eta halabeharrez, gauza bakoitzak bere lekurat egiten duen arte —azalak azalerat eta mamiak mamirat—; eta ohartzen gara orduan ezen gure lohia eta gure ustela ez dela bertze alderat behatuagatik desagertzen, eta geure lohiarekin eta geure ustelarekin egin behar dugula aitzina —geure mugetarik eta geure hauskortasunetik—, eta besoak ditugula, geure muga horiei buru egiteko, zeren, geure deusezetik bertze deusez bat amoroski besarkatzen dugunean, erortzen dira mugak eta loratzen zaigu bihotzean eguzki bizi gori bat, urrerik urretsuena baino distiratsuagoa dena, nola loratu baitzitzaion Kristori Kalbario mendian, bere bakardadetik eta bere deusezetik munduaren deuseza besarkatu zuenean.
|
|
|
badakigu ezen lohitzen eta likisten garela, noiz eta egin beharrekoa egiten ez baitugu, baina, halarik ere, noiz eta, erretorikaren bidez, bi hitz airoski lotzen ikasten baitugu, berehala lotzen gatzaizkio, hitzen ederraz eta urrearen distiraz, geure lohiaren eta geure likitsaren beztitzeari eta haren estaltzeari, eta apaintzen dugu geure satsa eta geure simaurra arrosa lurrinztatu batez. Eta,
|
hitzen
errepikatzearen errepikatzeaz, uste dugu eta sinesten dugu hondarrean ezen azala dela barrena, eta barrena azala... harik eta, halako batean, berez eta halabeharrez, gauza bakoitzak bere lekurat egiten duen arte —azalak azalerat eta mamiak mamirat—; eta ohartzen gara orduan ezen gure lohia eta gure ustela ez dela bertze alderat behatuagatik desagertzen, eta geure lohiarekin eta geure us...
|
|
|
Hargatik —eta gogoan eta kontuan nuelako, halaber, Alessandro de Novara kapitainarekin Italiarat egin nuen itsasaldia, ezin hobeki joan zitzaidana—, nola hunkitu ninduten Donibane Lohizuneko kapitainaren hitzek! Halako moldez, non iduritu baitzitzaidan ezen, kapitainaren
|
hitzen
berotik, ni ere hautatu ninduela jada itsasoak. Eta, nola arestian erran baitzidan, bertze mila konturen artean, ezen hurrengo hilean iltkitzekoa zela Amsterdamerat eramanen gintuen untzia, hala, erran nion:
|
|
|
Eta koadro hau ere eman nahi nizuke: nik pintatua da —erran nion, Pedro Huiziren errespontsabilitatea
|
hitzen
kapa hartaz estaltzeagatik—, ea denborarekin zure kontzientziaren boza bihurtzen den... baldin kontzientziarik baduzu behintzat.
|
|
|
Bat bateko isiltasunak abarrots egin zuen Ximurraren" larrutegian". Zamape horretan, egunbetetsuko bizarra ferekatu nuen, Kristinaren
|
hitzen
nondik norako guztiak mamitu nahirik. Nor banintzen, zerbait erran nuen.
|
|
|
—Giroa ez duk apartekoa, eta edariari ere adi egon behar, pozoi makur zerbitzatua emanen ez badiate —neure kankarroa dantzatu nuen,
|
hitzen
lagun— Gainerakoan, berrogei txabiske zaudek herri puta honetan, hau baino makurragoak.
|
|
|
Hilkutxa berean larruz larru nire andrearen urrina arnasten ari nintzela, biziak espero gabeko bihurguneak dituela gogoratu zitzaidan. Adore emateko
|
hitzen
baten xerka abiatu nintzaion, baina haren eskua estutu baizik ez nuen egin. Gero, begiak bildu eta hatsa atxiki nuen, tiro erauntsiaren esperoan.
|
|
|
Hain nintzen neure egitekoari emana ez bainion entelegatu berriz ere mintzatu zelarik. Burua bere bular artetik kendu behar izan zidan eta eskua bere sabelpeko zauritik apartarazi, galdera errepikatuta haren
|
hitzen
jabe izateko.
|
|
|
Kafetegira bidean, Patxiren
|
hitzen
oihar  tzuna etorri zait: " Gotorlekurik garaiena eta sendoena baino menderaezinagoa zara".
|
|
|
Hara, Dabid, nik barkatu behar bazaitut, barkatu egiten zaitut, baina onartu beharra daukagu gure harremana" impasse" handi batean dagoela. Beharbada zure harreman berri horren beharra genuen non geunden argi ikusteko adierazi diot, eta nire hitzetan Teresaren
|
hitzen
oihartzuna antzeman dut. Ez dakit.
|
|
|
Baina horretarako topatu egin behar nauenez, oheratu aurretik leihoa doi bat zabalik utziko dut. Garbi sentsazio honekin, lo falta honekin, kremaren
|
hitzen
oihartzunarekin, nik uste gaur primeran egingo dudala lo.
|
|
|
Guztiarekin, ez dakit, bada, lortzerik izango ote dudan, izan ere, nola esango nuke, jatetxe merke eta ez hain merkeetatik irten eta usaina hatsa arropari itsatsia geratzen den bezala, Dabiden oroitzapen zamatsua gainetik kendu ezina baitzait: edonora noala, edozertan nagoela, haren keinu, haren
|
hitzen
bat etortzen zait gogora. Eta horrek guztiak erabat gogogabetzen gosegabetzen nau, korapilo batek sabela etengabe estutuko balit bezala.
|
|
|
honaino ekarri gaituen auzi honen jatorrian edozein arrazoi dagoela ere, Lewinsky andereñoak amarru makur bat prestatu zuen gure presidentea harrapatzeko, eta horrek guztiz baliogabetzen ditu bekadunaren amodioaren benetakotasunaz esandako guztiak. Baina berriro ere fiskalaren beraren
|
hitzen
ildotik, gaineratu nahi dut gure presidentea ez dela kale garbitzaile bat, taxi gidari bat edo irakasle bat baino gehiago, eta hori dela-eta harro egon gaitezkeela gure herriaren legediaz: gurean inor ez da beste inor baino gehiago.
|
|
|
Begien bistan dago, gainera, hori bete betean lortu zuela. Izan ere, Unamunoren ondoko euskal idazle guztiek, nola edo hala, haren
|
hitzen
akuilu zorrotza izan dute gogoan. Batzuek, Kirikiñok, Lizardik, Mitxelena biak, Txillardegik edo Martin Ugaldek bereziki aipatu dute Unamuno, haren aurka egiteko edo harekin literatur elkarrizketan aritzeko.
|
|
|
Franciscana de Aranzazu, 1974); berrikiago, Miren Azkarate irakaslearen doktorego tesi bikaina argitaratu da: Hitz elkartuak eus karaz, Deustuko Unibertsitatea, Donostia, 1990 Nazioarteko
|
hitzen
euskal transkribaketaz hor da Euskaltzaindiaren Maileguzko hitz berriei buruz Euskaltzaindiaren erabakiak, Bilbao, 1986.
|
|
|
2) Bestaldetik, hizkuntzari eta bere esanahiari begiratzen dien behatzaile kritiko eta fina munduaren ikusmolde zientifikoaren partaidea da ia definizioz. Fina eta kritikoa bada, nola ez, enuntziatu eta
|
hitzen
esanahia eta ezagutzazko edukia identifika ditzake, emozio osagaiak beste horietatik bereiziz eta diskurtso batekin zer nolako animo egoerak sortu nahi diren ikuskatuz. Hortaz, behatzaile fina eta kritikoa ez zen erraz eroriko diskurtso hutsal batean, are gutxiago nazien hitz handinahi, absurdu eta faltsuetan, behatzaile horren jarrera kutsadura semantikoaren aurkako hesia bailitzateke, gezurraren errefusapenaren bermea, azken buruan.
|
|
|
Estetikari buruzko eztabaida osoa
|
hitzen
esanahiari buruzko arazo bat hartuz ireki zuen —bere ustez, berak oraindik heldu gabeko arazo bat zen—. " Joko" hitzaren adibidearekin argitu zuen arazo hau.
|
|
|
8. " Ghost" eta" shade"
|
hitzen
erabilera irakurtzeko, ikus hurrengoa besteak beste: Urrezko abarra, I bol., 311 orr.
|
|
|
amodiozko
|
hitzen
tximeleta marruma bila.
|
|
|
Nik bitartean, baxoerdi pare bat hartu eta ostatuko Diario de Navarra ko gurutzegrama egin nuen. Guztia osatzeko hiru
|
hitzen
faltan geratu nintzen.
|
|
|
Horregatik, bezperan Leitzan egin nuen bezala, baxoerdi pare bat lagun, ostatuko Diario de Navarra ko gurutzegramari lotu nintzaion Lauaxeta komunetik itzuli bitartean. Hiru
|
hitzen
faltan geratu nintzen orduko hartan ere.
|
|
|
Zinta bildu, ez zion eskerrik esan. Zer ari ote zen edo,
|
hitzen
bat esango zion Xanek. Gizonak, ordea, berari bizkar emanda makurtu zen eta, galtzak apur bat bajatuta zeuzkala, ipurdiko erretena erakutsi zion.
|
|
|
Guztiarekin, probableagoa zen negarrez ari zedin. Xanek, ez urruti zegoen-eta,
|
hitzen
bat esango zion; hark berriz, ustekabeko konplikazioetara eraman zezakeen; eutsi egin behar zion hala ere bere balizko posizioari, bestalde hain dudagarria zena. Gaineratikoan, hiru lau mutil zebiltzan tailerrean uxkurka:
|
|
2001
|
|
|
URTARRILAREN 3an jarri zen Auñamendi Entziklopedia Interneten kontsultagai. Baina, hainbat hedabidek entziklopedian agertzen ziren hainbat
|
hitzen
definizioari buruz agertutako informazioa dela-eta, Eusko Ikaskuntzako batzorde iraunkorrak Internetetik erretiratzea erabaki du oraingoz. Interneten sartzearekin batera, zaharkituak zeuden hainbat eduki berritzeko beharra agertu zuen Eusko Ikaskuntzak.
|
|
|
" Gutartean nabaritzen diren joera eta egokiera batzuk ikuitzeko asmotan bakarrik gatoz gaurkoan". Era xume honetan bere
|
hitzen
irakurlea lasaitu eta gero," ikuitze" horri ekiten zioten bada.
|
|
|
Haatik, bizi guztia opa izan zion euskarari eta kulturari. Basque Studies Program eratzen rol handia jokatu zuen, euskaldunez girotu zituen bere idazlan asko, eta liburu berrien aurkeztu eta sinatzerakoan beti zuen euskarazko
|
hitzen
bat" bihotzez" edo" agur", gehienbat, irakurlearentzat. Eta jendaurrean ere, izan literatur mintegian, izan bestelako ekitaldiren batean, nortasun kontuak eztabaidan zirenean, Laxalten iritzi ziurra:
|
|
|
Gatazkaz hitz egiteko, lehenbizi,
|
hitzen
zehazpena adostu dugu denon artean. Zer da euskal gatazka?
|
|
|
Ekintzen mundua dago eta
|
hitzen
mundua dago, eta sufrikarioaren eta saminaren mugetan hitzak ez du berririk ematen, literaturarena eta ekintzarena urrun diren mundu biren jirak elkartezinak balira bezala.
|
|
|
Pentsatzen badugu une batez, literatura beste arteekin lotuta agertu zaigu beti. Sinbolistentzat musika zen literaturaren ahaidea,
|
hitzen
soinuaren bidez, idazleek musikak zuen arintasuna, materia falta, izpiritualtasuna... lortu behar zituzten. Abangoardiarentzat ikustekoak diren arte berriek izango dute indarra:
|
|
|
Izan ere poesia hitzak dira. Hizkuntza da poesiaren materiala,
|
hitzen
artesaua da poeta, lengoiako esploradorea, idazmoldeen iraultzailea." (NENH, 189)
|
|
|
" Hizkuntza da poesiaren materiala,
|
hitzen
artesaua da poeta, lengoaiako esploradorea, idazmoldeen iraultzailea[...]. Poetaren eginbidea, Stephane Mallarmé harek esan zuenez, tribuaren hitzei zentzu garbiago bat ematea da.
|
|
|
Esaldiak denboraren jarioan,
|
hitzen
segidan, jarraipenean, errenkadan eman behar ditu begiak une batez batu duen guztia. Horretarako baliatzen da" eta" guztion erabilpen anaforikoaz, pilaketa beste ezer baino lehenago akumulazioa errenkadan emateko formula baita.
|
|
|
literatura, musika, arte giroa nonahi. Parisen literatura beltza, eta Boris Vian jazz banden soinua, Celan eta Schowb en
|
hitzen
magia, eta kantautoreen ahots kraskatuen krabelina.
|
|
|
Maitearekiko komunikazioa komunio da beste ezer baino gehiago eta besteak erabat ulertzen gaituen sentimenduaren ondorioz,
|
hitzen
beharrik ez dela eta segurtasun osoa sentitzen du maiteminduak.
|
|
|
Edozein modutan, AT batetik beste bateraigarotzearen deskripzio egokirik egingo bada, alderdi semantikoez gainelkarreraginezkoak ere hartu behar dira kontuan. Izan ere, ATaren kateamendusemantikoa hitz nagusi edo giltza
|
hitzen
bitartez egiten den bitartean, elkarreragin mailari dagokionean urrats tematikoen (UT) bitartez egiten da kateamendu hori.UT bat, honenbestez, AT baten barnean eta bi mintzakide edo gehiagoren arteanelkarlanean burututako hitz nagusi baten jorratzea da. Alor tematiko batek urratstematiko bi edo gehiago biltzen ditu bere barnean.
|
|
|
4 Lexikoaren lanketari dagokionez, jokabide bikoitza izan behar genuke.Zenbaitetan, hori komeni denean, instrukzio estrategikoari lehentasuna emaneta testu batean ager daitezkeen hitz ezezagunen aurrean zer egin irakatsi etalantzea izango dugu helburu. Honela, bestelako testuetan ere prozedura hauekaplikatzeko modua mesedetuko da, ikasleen autonomizatze prozesua indartuz.Beste askotan, ordea, lexikoaren lanketari eman diogu garrantzihandiagoa,
|
hitzen
ezagutza automatikoa garatu ahal izateko. Dena dela, ezgenuke ahaztu behar, lexikoaren lanketari instrukzio estrategikoak ere ekardiezaiokeen onura.
|
|
|
hiztegia. Baina hitz zaharren bila baino, narrazioari kolorea emango zioten
|
hitzen
bila ibili nintzen: baronet, musde, aba, bilaun, fraile doktrino...
|
|
|
gure lanak aipatzen ez baldin badira, ez da, literaturaaldetik exkaxak, txarrak eta oxo ahulak? direlako, baizik eta
|
hitzen
, pentsamenduaren eta munduaren ikuspegiaren aldetik hobetsi edo apaletsi gabe,, merkatuak, irensten ahal ez duen ezberdintasuna dakarkiogulako. Nitarik haste, ez naiz hainsegur idazten jarraitzeko premiazkoa zaigun oinarrizko elementu honetaz bederazka konbentzituak garen.
|
|
|
Ikusitako definizio nahasketek hauxe ematen digute aditzera,, beste herrialdebatera bidaia egitea? bezalako arrazoiak, bai integratiboak, bai instrumentalakedo/ eta komunikatiboak soilik ere izan daitezkeela
|
hitzen
esanahi originalaribegiratuz gero.
|
|
|
Orduan han gelditu nintzen arima erratuz zipriztindutako ingurunean, eta ni beste haietako bat nintzela aitortu beharrean gainera. Errutinaren olatuetatik alde egin nuela pentsatu nuen, baita nire bizitzako liburuaren orrialdeetan
|
hitzen
bat agertuko zela ere, maitale bat eduki nezakeela, etorkizun bat eduki nezakeela... bakardadetik ihes egin nezakeela! Baina ene kondena eternitateraino bakardadeari lotua egotea zen:
|
|
|
Ales... –mimosa jartzen bazekien, hitz goxoak erabiltzen eta
|
hitzen
gozoa azukre uraz bustitzen– Ales, mesedez... Gainera, bufanda egiten duzun bitartean nik flamenkoa egingo dizut dantza.
|
|
|
Eta gure
|
hitzen
jolasa apur bat hausten zuen musu bat emanez ezpainetan, atzera aulki bat hartu eta txanda bukatu arte nire zain geratzen zen lasai lasai, gainetik begirik kendu gabe, hor barraren ertzean.
|
|
|
Baina nik, guretzat ez, erantzun diot, lasai agertu nahian, eskuak dardarka nabaritu arren. Eta bera, Arrillaga, berehala ohartu da nire
|
hitzen
arrazoiaz. Medikuren bat iritsi eta heriotza ziurtatu arte guretzat inor ez baitago hila.
|
|
|
Bere
|
hitzen
baten, bere esakune edo adierazpenen baten zain nago, baina ez dio ezer. Bere berbazaku hutsetik, antzeman ezindako keinu batzuk dira bere erretolika guztia.
|
|
|
Emakumearentzat, antzinako grekoentzat teatro tragikoa zen bezala, gizon gehienentzat futbol estadioa den bezala, katarsia egiteko lekua da. Hemen, erneguek, nahikariek, milikeriek, oihartzuna aurkituko dute, emakume bakoitzak besteen hitzetan bere
|
hitzen
oihartzuna topatuko baitu, genial, genial. Begi parean orraziak eta artaziak ikusi ditudanean, begiak zarratu eta ile mozkinak klik klik erortzen zaizkit lepo eta bular gainera.
|
|
|
Behin eta berriro errepikatu behar izan zuen Goiok étrange, étranger, ville, vie, vivez. Erreak,
|
hitzen
amaierak, ubeak...
|