|
2000
|
|
|
Euskarari eta euskaldunei begira, guretzat ulertezina baita Jaurlaritzako zein Diputazioetako goi karguetan elebidunak ez jartzea. Txarrago oraindik euskaldun herrietako zenbait Udaletan
|
euskararik
ez dakiten alkateak jartzea. Jokaera horrek euskalduna, bere burua gutxietsiz, etsipenean uzten baitu.
|
|
|
Trentoko Kontziliotik irten ziren aginduen arabera bideratu zen auzia, baina ez zenbait eragozpen sortu gabe. Nafarroan 1584ko Pastoral bisitek erakusten dutenez, Allingo Eulz herrixkakoek
|
euskararik
ez zekien apeza jarri zitzaielako sortu zituzten eztabaidak hor daude, aipatu dudan Goñi Gaztambideren obra horretan, 479 orrialdeetan. Hala eta guztiz ere, 1590 urtean idatzi ziren Constituciones synodales etan finkatu ziren, Pedro de la Fuente apezpikuaren denboran, dotrina irakasteko arau zehatzak.
|
|
|
a) euskalduna, b) elebiduna, d) gazteleraduna. Kontuan eduki gabe, adibidez, herri euskaldunetan badirela
|
euskararik
ez dakitenak eta baita Tafallan zein Tudelan euskaldunak ere, euskara gaztelera baino hobeto menderatzen dutenak. Hala denean, gizon bakoitzak zuzenean, berarekin darama edonora bere foru pertsonala, erkidego edo komunitate baten barnean ezinezkoa baita bestela jokatzea giza eskubideak hautsi gabe.
|
|
|
Nafarroan, bertako Legebiltzarrak herrialdea zatitu zuen, apartheid lotsagarri batera eramanaz, inguru euskalduna, elebiduna eta gazteleraduna bereiztuta. Baina, inguru euskaldunean badira
|
euskararik
ez dakiten nafarrak, inguru erdaldunean, antzina Lingua Navarrorum zeritzana mintzatzen zen alde hartan, euskaldun nafarrak diren bezala. Hori, 1948an ONUk azaldu zuen Giza eskubideen kontra doa.
|
|
|
Egunkari nafarrek, bai Diario de Navarrak eta baita Diario de Noticiasek ere, bazterrean utzia dute euskara. El Correo bilbotarrarekin eta Periodico de Alava gasteiztarrarekin batera, egunkari nafarrak dira
|
euskararik
gutxien erabiltzen dutenetakoak, gure artean.
|
|
|
Horrela bada, ezker abertzaleak, PNVren eskema historizista eta tradizionalistekin hautsi ondoren, bere politika besteelementu objektibo batekin lotzeko arriskua du: ?
|
euskararik
ez badago, ez dagopolitika abertzalerik?. Baina hona hemen horren guztiaren muga:
|
|
|
hiztungoen bi geografia eta bisoziologia ezarri nahi zituen. Gaztelania sartu samarturik zen hiri eta herri handiak(= zeinetan modernotasuna eta etorkizuna ageri baitira) erabat erdaldunak nahi zituen,
|
euskararik
gabeak. Eta irizpide horixe zen elizetan ere nahi zuena.
|
|
2001
|
|
|
...%75ek 30 urte baino gutxiago dituzte, euskaldunen presentzia oso txikia den herrietan jaio eta bizidira, ia hiru laurdenak bi gurasoak edo bietako bat Euskal Herrian jaioakditu, unibertsitarioak dira ia erdiak, laurdena langabezian dago, %20 ikasleak dira eta beste %21 langileak, gehiengo handi batek gurasoak erdaldunak ditu, beren lehen hizkuntza gaztelania izan da %85ean, %90 bainogehiagok ez du
|
euskararik
ikasi eskolan, eta batez beste zazpigarren urratsadute.
|
|
|
Orduan Swen helduko da eta berehala etengo duzue solasa
|
euskararik
entzun ez dezan:
|
|
|
Munduak bizi duen aro berri honetan euskarari leku bat aurkitu nahi badiogu, Mitxelenak eskatzen zuen benetako leku nahikoa, abiapuntua izan da euskararen kultur eta hizkuntz esparru osoan (guk zentzu kultural argi batez Euskal Herria deitzen dugun horretan, alegia) euskara herritar guztion kultur ondaretzat hartua izatea; herritar guztiona esan nahi dut: euskaraz jakin eta egiten dugunona, baina baita ere
|
euskararik
ez dakitenena ere. Hori ezinbestekoa dela iruditzen zait, alde batetik.
|
|
|
barkaezina da erdaldunek gure berri gehiago eta maizago ez izatea. Alferrik ariko gara" euskararen alde" lanean, erdaldunei ez badiegu erakusten
|
euskararik
jakin gabe mundu oso bat ari direla galtzen. Horretarako gai izan behar dugu, hortxe dago koska.
|
|
|
Gainean dituen eta datozkiokeen ekaitz eta erasoei gogor egingo badie, hori baita harako gai dagoenaren indarra. Eguzki argia bezain argi ikus daiteke batasunik gabe ez dugula bihar edo etzi
|
euskararik
izango: batasuna ez da aski den baldintza, baina bai premiazkoa eta ezinbestekoa, hizkuntza biziko baldin bada.
|
|
|
Ez zeukan, noski, gipuzkera gogoan, edo ez zeukan gogoan soil soilik, Larramendik, euskara bera baitzuen begiz joa: ez zegoen, ordea, euskalkirik gabeko
|
euskararik
eta dialektoak, bestalde, ez dira noraezean (ikus Grezia) hizkuntzarentzat kaltegarri. Etorkizuneko batasun kontuak nekez pentsa zitezkeen orduan, eta egin, inola ere ez.
|
|
|
XI. mendetik gutxienez, badakigu aski hurbiletik nolakoa zen kanpoko mugetan euskararen hedadura19, gaurdaino iraunarazi zuen gune trinko bat zeukala, ertzetan listuz joan den arren, honela adieraztea zilegi bada. Uste izateko da, baina ez oso garbia, 1500 inguruan Ebroz behealdean ez zela
|
euskararik
, izen berezi batzuk edo sustratozko hitz bakan batzuk izan ezik. Ez dirudi Frantzia aldean hizkuntza zedarriek aldaketarik izan zutenik, herrixka edo etxe multzoren batean ez bada.
|
|
|
Ofizialki hizkuntza bakarra dago Frantzian. Ez da
|
euskararik
, ez eta Lege eta indar handiren beharrik ere hain euskaldun gutxiren eskubideak ahazteko.
|
|
2002
|
|
|
Tolosan edo Añorgan duela 25 urte gazteek ez zuten euskaraz hitz egiten. 77 Gasteizen Dato kalea zeharkatzean ez zen euskara izpirik entzuten, eta gaur egun, ezinezkoa da Dato kalea edo Gasteizko beste edozein auzo zeharkatzea
|
euskararik
entzun gabe, gutxi baina entzuten da. Ilunak ere, dena den, badira baina, nire ustez, ez hizkuntzaren biziraupena, epe ertainera bederen, arriskuan jartzeko modukoak.
|
|
|
Horrek azaldu dezake zenbait tokitako beherakada edo diren datu bitxiak. Izan ere, herri txiki erdaldunetan euskaldunak %5etik behera direnetan alegia,
|
euskararik
ez dela egiten kontatzen duzue, baina 500 biztanletik beherakoak baztertzean gune euskaldunenetako herri oso euskaldunak ere ezabatzen dira. Ez dakit horrek aurreko neurketekiko aldaketa esanguratsurik eragin dezakeen.
|
|
|
Guztiz berezia da «Senez» itzulpen aldizkariaren azken zenbaki hauxe; izan ere erdal hizkuntzetatik geurera itzulitako lanak agertu ohi ditu, baina oraingoan uzta zaharreko aleak bildu dituzte, hamar hamabi urteotan «Senez»en orrialdeetan argitaratutakoak, eta frantsesera edo ingelesera itzulirik eskaini dituzte,
|
euskararik
ez dakienari, eta geure kultur esparrua hurbiletik ezagutzen ez duenari, euskal itzulpengintza zertan den aditzera eman nahian. Xabier Mendiguren Bereziartu, Jesus Mari Zabaleta, Gotzon Egia, Anjel Lertxundi, Juan Garzia, Koldo Biguri, Manu Lopez Gaseni, Lurdes Auzmendi Ayerbe, Josu Baranbones Zubiria eta Oscar Gonzalez Atxa dira frantsesera edota ingelesera itzuli dituzten lan horien egileak.
|
|
|
Nioenez,
|
euskararik
ez zuen ulertzen. Eta berton lan egiteaz gain, hizkuntza minoritarioaren elebakartasuna mingarria zitzaion; maioritarioaren elebakartasunaz ez zen pronuntziatu.
|
|
|
Errealitatea, nolanahi ere, harago doa, eta bere aurpegi latza ezarri dio teoriaren mundu amultsuari. Hartara, eguneroko dema gordina da Iparraldeko elizkizunetan
|
euskararik
izatea bermatzea. Apaiz euskaldunak, oraingoz behinik behin, badira, gazterik ez bada ere.
|
|
2003
|
|
|
Gure ustez, obra honen destinatarioa, besteak beste, bere Institutuko ikasleak izan zitezkeen nahiz
|
euskararik
nekez irakasten zen irakaskuntza arautuan aldi hartan, edota irakurle gazte edo heldu zaletuak aldi berean. Hartarikoentzat irakurgai atsegin eta egoki bat atonduz batera, une horretan pil pil zegoen euskara batuaren auzian ere alternatiba bat eskaini nahi zuen, ordura arteko jokabideen aurrean tresna landu eta guztientzako bat eskain zezakeena.
|
|
|
Lizarragak etziela entzun inoiz bere aiton amonei erderaz baizik, eta gizon modernua izanik etzuala berak nahi
|
euskararik
ezertarako. Nahi lukela ahalik arinen hil zedila, espainolen arteko elkar ezin ulertzeko gauza baino etzalako.
|
|
|
Bide horretan, Ekonomia Sailekoek hiztegia finkatzeko bi hilabetean behin biltzeko ahalegina iragarri zuten, eta Hizkuntzalaritzan, euskara ikasteko metodo berri bat moldatzeko taldea osatu zen. Batzarrean agertu zen beste kontu bat hizkuntzarena izan zen, gauza interesgarriak azaltzeko zituzten adituak zeuden, hainbat aditu, baina ez zekiten
|
euskararik
. Eztabaida luze eta bizi baten ondoren, euskara hutsezko izaera mantentzea erabaki zen.
|
|
|
Komunikabideetan
|
euskararik
ez
|
|
|
Sagüés, 1960). Dena den, ez dirudi
|
euskararik
zekienik, eta ulergarria denez, Oliteko Ikastetxean ez zen Zarauzkoan bezain garrantzizkoa euskara jakitea eta lantzea. Bestalde, Nafarroan zegoen baita Berako kaputxinoen komentua ere, 1831n lau misiolari euskaldun eta hiru erdaldun zituena; horiek Gipuzkoan ere aritzen ziren batzuetan.
|
|
|
Ez duenak ezin eman; euskaldun ez baldin bagara, zer eman genezakeen ez dago argi, nori eman geniezaiokeen ere ezin argi egon. Ez baldin bagara, ez gara; existentzia bera da dudazkoa,
|
euskararik
ezean. Baina, izan, bagara; beraz ez da hori arazoa eta ardura; bihar nola izan eta zertarako izan, baino.
|
|
|
Euskaldun batzuei halako zerbait gertatzen zaie erdaldunarekin giza eta gizarte harremanak garatzerakoan, zeren harekiko harremanak garatu nahi baldin badituzte beren ezaugarrietako bat edo batzuk baztertu eta bestearenak hartu behar baitituzte eskuetan; egia esan, bestearen hizkuntza ere badakite eta horregatik ez zaie hain bortitza egiten erdaraz min  tzatzea. Baina erdara dakite, jakin, erdaldunek
|
euskararik
ez dakite eta! Komunitate bi ez dira izango, horrela nahi baldin baduzu; baina orduan estatus desberdineko komunitate kideei buruz hitz egin litzateke.
|
|
|
Etsaigoa aprioristiko eta ideologizatua da, politikoa. Nahiago lukete
|
euskararik
ez balego. Nahikunde hori betetzeko prest daude.
|
|
2004
|
|
|
Hizkuntza batzuk jakitea derrigorrezkoa da, edo hala dela esatera norbait ausartzen ez bada ere, ez jakitea ez litzateke ulergarria zein gizartean orobat onartzen den gertaera. Euskara jakitea, aldiz, aukerakoa da, eta, testuinguru horretan
|
euskararik
ez jakitea ohikoena da. Baina, administrazioek, besteak beste, euskaraz ere dakiten herritarrei zerbitzua eskaini behar diete, bada, zerbitzu egokia nola eskaini euskaraz jakin ezean?
|
|
|
EUSTAT erakundeak kaleratutako datuak ere jakinarazi dizkigu: " Duela 30 urte, gure eskualdean, Añanan, ez zen
|
euskararik
egiten eta gaur egun, bai". Hori lorpen handitzat jo du baina egoeraren larria ekarri du berriz ere argitara:
|
|
|
Euskara ezinbestekoa da jai handi honetan eta Bastidan euskararen egoera nolakoa den ere jakin nahi izan dugu. Beatrizek esan digu duela 25 bat urte
|
euskararik
ez zela aditzen Bastidan eta neurri batean ikastolak bultzatuta herrian gaur egun giro euskalduna sumatzen dela. Ikastolako zuzendariak esan digunez, hasieran ereduan bakarrik lantzen zuten euskara, baina orain 10 bat urte eredua ezarri zuten.
|
|
|
Gaur, Irakasle Eskolan edozein gai ikas liteke euskaraz. Orduan, irakasle eskola hartan
|
euskararik
ez zen egiten, eta ordu bietatik aurrera, ez dakit nork ordainduta, Diputazioak agian, Milagros Bidegain etortzen zen euskara erakustera. Nik oraintxe urte gutxi jakin dut, gure promozioko 25 urteurrena ospatzeko egin genuen ekitaldian, nirekin magisteritza egindako zenbait jendek bazekiela euskaraz.
|
|
|
Lanbide Heziketan
|
euskararik
ez
|
|
|
Orduan eskatzen zitzaidan ahal nuen guztia eta gehiago" nire gainbalioa" esango nuke hitz marxistetan ematea errepresioaren kontrako abokatu lanetan. Ez nuen
|
euskararik
ikasi, eta orain ordaintzen ari naiz.
|
|
|
633 Andoni Lekuona: . Burlatako zinegotzi sozialista batek udalean
|
euskararik
ez erabiltzea erabaki omen du indarkeriaren aldekoen hizkuntza delako. (...) Erabiltzailearen jokabideak, gustukoak ala ez gustukoak, hizkuntzari berari eranstea tranpaz jokatu eta iruzur egitea da, eta hori egiten duenak, zalantzarik gabe, borondate txarra erakusten du?.
|
|
|
letra bestela sartzen ez bada, odolaren laguntzaz sartuko da. Gorriak ikusitakoa da euskal ume elebakarra orain hezkuntza sisteman
|
euskararik
ez dela inposatu behar esaten dutenen eskoletan. Nazionalismo basati baten ordezkariak ziren maisu maistra eta fraide moja haiek.
|
|
|
Jose Ignacio Ruiz Olabuenagaren ikerketa taldeak orain dela hogei bat urte egindako lanean ondo islatzen da euskaldun berrien arazo latza. Gauzak ez dakit zenbat aldatu diren, baina orduan behintzat euskaldun berriaren ezpainetan
|
euskararik
ez bide zen aditzen. Euskaldun zahar eta berrien euskara erabilera gisa honetakoa omen zen:
|
|
|
Horrela bada, ezker abertzaleak, PNVren eskema historizista eta tradizionalistekin hautsi ondoren, bere politika beste elementu objektibo batekin lotzeko arriskua du: ?
|
euskararik
ez badago, ez dago politika abertzalerik?. Baina hona hemen horren guztiaren muga:
|
|
|
Azken batean, derragun garbiki, arraza da euskal nazioa funtsatzen duen elementu nagusia eta beste guztiak, garrantzitsuak izan arren, elementu gehiga rriak besterik ez dira. Zentzu honetan, guztiz adierazgarria dira «Errores cata lanistas» artikulu aipatuan jaulkitzen dituen gogoetak, non esaten baitu nahia go duela atzerritarrez kutsatutako Bizkaia euskalduna eta independentea baino kutsatu gabekoa, nahiz ez izan independentea eta
|
euskararik
ez egin (37). Arra
|
|
2005
|
|
|
Ikuspuntu horretatik,
|
euskararik
okerrena erdara da. Okerren hitz egiten duenak ere ez luke konpleju hori izan behar.
|
|
|
Lehen erdara inguruan sentitu ere egiten ez zuten hainbeste esparrutan gaur egun erdara sartuta dago. Baina egia da bestalde, Bilboko parte zaharrera bazoaz, orain hogei urte ez zenuela inondik inora
|
euskararik
entzuten, ez bazen Arratiako baserritarren bat tranbian erosketak egitera jaitsitakoa, eta gaur entzuten da. Gauzak ez dira zuriak, baina duda daukat ez ote garen tematzen beti beltzegiak direlako horretan, eta ez dakit hori oso ona ote den.
|
|
|
Bilbora ailegatu nintzen. Nik banuen entzutea, Franco eta gauza horiek, baina ez nintzen gogoratzen ezin zitekeenik
|
euskararik
egin. 1972an ailegatu nintzen, uztailaren 2an.
|
|
|
Aitaren familia guztia eduki nuen itxaroten eta" ixxx... ixlik! Ezin leike
|
euskararik
egin". Nik familiarekin beti euskaraz egiten nuen, hemengo erdararik ez nuen jakin; italianoa bai, ze eskolan ikasi nuen Australian.
|
|
|
Euskarari betelan hutsa ematen bazaio, gauza funtsezkoak erdaraz esaten badira, irakurlearen inkontzientean euskararekiko sendotuz doan ustea balio sinboliko handia baina praktikotasun urria duen hizkuntza dela izango da. Haatik, euskararen nagusitasunean oinarrituriko hedabideak sendotuta »nahiko lan orduan ere»,
|
euskararik
ez dakitenen arreta erakarri genezake.
|
|
|
20 urte daramatzagu ereduen sistemarekin. Bestalde, A ereduan ia
|
euskararik
ez omen da ikasten. Beste ikerketa batzuetako datuak ikusita, esan daiteke A ereduan ingelesa gehiago ikasten dutela euskara bera baino, nahiz eta euskarak presentzia sozial handiagoa izan ingelesak baino.
|
|
|
hezkuntza sistema, gurasoak... Bestetik, eskolaren funtzio nagusia da euskara ona eta ondo erakustea eta hori, ikasleek etxetik
|
euskararik
ez dakartenean, eskolak bakarrik egin dezake. Euskara ona eta ondo erakutsi horren azpitik dagoen metraila ikaragarria da.
|
|
|
Zeren irakasteko, ordea? Lehenik euskal hitzak eta izenak, gero, haurrek ikas dezatela irakurtzen eta izkiriatzen, bai eta kantatzen ere. lrakasleak berak
|
euskararik
ez badaki he! egin diezaiola beste norbaiti.
|
|
|
Eta eskoletan
|
euskararik
entzun nahi ez duten erdalzaleei argudio hau bihurtzen die irakasle euskaltzaleak: Behin baino gehiagotan egona naiz gogoeta zertako bortxatzen gaituzten frantses hutsean haurren eskolatzera.
|
|
|
euskaldunak ez konkistatuak izanaren topikoari, Errioxa ez konkistatua gehitzen zaio, Zamanillo bera errioxarra baita. Baina noski Zamanillo ren arabera Errioxan ez zen
|
euskararik
egiten iberiera baizik, (hau da, greziarrekin ahaidetutako hizkuntza). Pelendoi hauek baskoiak bezala beraien askatasunarengatik borrokatu ei ziren, eta beranduago bagauden protagonistak izan dira.
|
|
|
Serreta ko testuan hitzak banatzeko bertikalean jarritako puntuak erabiltzen dira baina batzuk, adib. BASEROKEIUNBAIDA hitz bakarra baino, amalgama morfematikoak dira Roman del Cerro-ren ustez, hau da, esaldi edo perafrasi bati dagokion espresioa. Gure ustez, autoreak testua hartu du eta esanahia aurkitzeko asmoz testua morfemetan banatzen hasi da BASER/ OKE/ IUN/ BAIDA bere hiztegiko euskararen argipean (berak
|
euskararik
ez baitaki). Hala ere egileak zera dio, morfema anitzdun hitzak atzetik aurrera irakurri behar direla,, el núcleo de la secuencia morfemática aparece habitualmente al final, seguido de un posible artículo y precedido por las otras determinaciones?
|
|
|
93). Noski,
|
euskararik
ez badaki eta iberiera ez bada gehiegi ezagutzen, nolako fidagarritasunik eduki dezake. Gainera logikoena izango zen iberierazko inskripzioen esanahia jatorrizko bertsioan eskaintzea, hau da, euskaraz.
|
|
|
Hizkuntzalaritza mailan fidagarritasun gutxiko autorea dela uste dugu honako arrazoiengatik: pluralik edo singularrik gabeko deklinabidea proposatzen duelako; Bake euskal jatorridun hitza dela uste duelako69; iberierazko ANPOS, gaztelerazko ambosekin identifikatzen duelako (iberieratik gaztelerara pasatu den mailegua dela uste badu ere, zehazki latinetik gaztelerarako mailegua da) 70; Euskarazko a artikuluaren kasuan eromantzearen bidez jaso zela ukatzen duelako71; autoreak
|
euskararik
ez dakielako (jeneroa hitz arruntetan bereizten du eta erregistro kolokialeko hikaren erabilera maila jasora dakar); hizkuntza ez indoeuroparra den iberiera erromantzeekin konparatzen duelako (are gehiago portugesarekin konparatzen du, nahiz eta Burdin aroan lusitaniera existitu zen iberieraren hizkuntza indoeuropar garaikidea),...
|
|
|
Beltran-ek euskoiberista gisa honako ezaugarriak ditu:
|
euskararik
ez daki, ez du ia ezagutzen, eta euskararen inguruko ikerketen berririk ere ez du, beraz iberierazko testuak euskarara itzultzean Azkueren hiztegia erabili behar du. Kasualitatez agian, baina valentziarra da aurrerago valenciamoaz hitz egitean argituko dugu zer adierazi nahi dugun.
|
|
|
Beraz Trask i jarraituz (1998) euskararen etorki zein ahaideei buruzko lan askok dituzten ezaugarri nagusiak honakoak dira: 1) Egileek
|
euskararik
ez dute ezagutzen, eta salbuespen batzuekin, hala nola, H. Schuchardt, R. Lafon, C. C. Uhlenbeck, eta A. Tovar, euskara guztiz arrotza gertatzen zaie.
|
|
|
da euskarak ez zuela iberierak edo zeltiberierak besteko prestigioa idatzira jasotzeko baina horrek ez du esan nahi hego Euskal Herriko lurraldean, iparraldean hala zenean, (aitzin)
|
euskararik
ez zela.
|
|
|
Iberiera eta euskararen arteko harremana frogatu nahi dute, baina iberiera ezezaguna da eta
|
euskararik
ez dakite. Beraz, ikerkuntzaren emaitza ez da fidagarria.
|
|
|
Manterolak eskatuta ordea, gauza nahasia, ez nuen asmatzen ahal. Komandantzian bildu ginenez geroztik ez dit bakerik eman, nongo mintzaira egiten dudan jakin zuenetik gainean daukat beti, portuko
|
euskararik
onena dela nirea, guk han nola erraten dugun hau eta bertzea, ez nau nire bidean utziko milia erdira ikusita. Orduan ere urrundik egin zidan diosala eskua jasota, komandantzia non zegoen ez nekiela usteko zuen.
|
|
2006
|
|
|
Eta, ezezkoaren kasuetan, behintzat, euskaraz aritzen direnak deseroso senti ez daitezen ahaleginak egitea. Ez da, bakarrik, nagikeri kontua iragarki eta erakusleihoetako karteletan inon ere
|
euskararik
ez agertzea. Zer dela-eta zerbait eskatu eta tabernariak edo dendariak" zer dio honek" erdi mesprezu erdi harridura agerian duen aurpegia ikustera edo agindu garbia den," gazteleraz" erantzunera ohitu behar dugu?.
|
|
|
Europako Parlamentuarekin
|
euskararik
da erabili
|
|
|
Herritarrek ez
|
euskararik
, ez katalan, galego edo valentzierarik dute erabili Europako Parlamentuarekiko idatzizko harremanetan. Espainiako Gobernuak egin zuen eskaria komunikazio idatzia lau hizkuntza horietan egiteko.
|
|
|
Bertzeak bertze horixe erran nahi nuen, duela 14 urteliburu hau idaztean: gure kontu triste hori gainditzen ez dugun bitartean alferrikariko garela, ez Nafarroarik, ez
|
euskararik
, ez euskal kultura berrizalerik, ezbelaunaldien arteko zubirik, ez deus.
|
|
|
Bertzeek ez bezala, ministroarenean bazkaltzen gelditzen nintzen eskola ondoetan. Etxeberriren emazteak
|
euskararik
ez gaskoirik batere ez zekien. Bazkaltzeko tenorean, hortaz, frantsesa baizik ez zen aditzen mahai inguruan.
|
|
|
Neroni aitzinatu nintzen gizon horien galderari, Amikuzeko
|
euskararik
ederrenean:
|
|
|
Euskararen izorramendia etorriko litzateke hortik, eta ez dugu guk ontzat emanen halakorik, are gutxiago gure izatea bera ukatzen denean. Baina ez dugu horregatik mendekurik nahi, eta ez dugu eskatuko absolutiborik gabeko
|
euskararik
. Aitortzen diogu kasu horri bere papertxoa euskararen gramatikan, eta, ironiarik gabe, papertxo hori diskrezioz, ahal bezain txukun, eta ahal bezain isil bete dezan aholkatzen diogu, horrekin bakarrik nahikoa lan izanen du-eta.
|
|
|
Jakin sortu zutenean, apenas zegoen
|
euskararik
aldizkarietan, euskarak ez zuen egunkaririk, ez zuen irratirik, ez zuen telebistarik. Gaur bai.
|
|
2007
|
|
|
Euskara ulertzen dute bainan ez mintzo edo oso guti. Eskolara sartu arte ez zuten
|
euskararik
baizik mintzo bainan aitzinago aipatu tribuko burasoak izan dituzte edo gure mintzairaren geroaz iazko haizeaz bezainbat axola zutenak. Tribu honetan jarrera ezberdinak bereiz daitezke.
|
|
|
Nola motibatu ikasleak eta hiztunak euskara erabiltzeko? Hizkuntza bat edo beste erabiltzeko norberaren psikologiak duen garrantzia azpimarratu zuten adituek.Mila eta bat modu probatu dira hizkuntzak (gutxiagotuak) salbatzeko; hizkuntza politika sendoak, irakasle eta ikas material zein baino zein hobeak, erreferentzia munduak... ia dena edo asko behintzat eskura eta hala ere, gure kasuan, momentua iritsita
|
euskararik
ez mihi puntan. Zergatik ez du egiten euskaraz?
|
|
|
Dena den, abiapuntua sinbolikoa gerta daitekeela argi du Iriartek: " Biztanle guztiek udalean baitute euskara ikusten (edo ez), eta herriko etxean ez bada
|
euskararik
ikusten, nekez izango da eredugarri beste elkarte eta orokorrean biztanleentzat. Baina, horrek zein ondorio ukanen duen biztanleen eguneroko bizitzan?
|
|
|
Ohiko eskaintzaz ari garela, ohiko ikastaldean emandako eskolez osatutako taldeez mintzo gara. Batere
|
euskararik
ez dakienetik hasi eta ikas prozesuan EGA agiria lortuz edo gaitasun komunikatibo osoak eskuratzeko eskaintzaz.
|
|
|
Hain zuzen ere, Nafarroan utzitako familiari horren berri emateko idatzi zituen bertsoak. Emazte erdaldunarekin ezin
|
euskararik
egin; eta anaia oso urruti zeukanez, behiak izan ziren berpiztu zitzaion bertsozaletasunaren lekuko.
|
|
|
Nonbait han ere, gurean
|
euskararik
jatorrena Tolosa ingurukoa dela esan ohi den bezala (baiespen hau guztiz eztabaidagarria izan arren), Galizan ere, agiri denez, Sar eta Ulla ibarretakoa dela diote (edo zioten behintzat XIX. mende erdialdean). Eta Rosalíak berak sinetsi.
|
|
|
Behin, Bernart Etxepare garaztarrak inprenta bidez irarrita utzi zuen, jakintza arlo desberdinetan aditu euskaldunak bazirela, baina
|
euskararik
ez zutela erabiltzen. Izenik ez zuen eman, baina agian garaiko Europako unibertsitateetan ari ziren Joanes Uharte Donibanekoa, Jean eta Henri Sponde, Martin Barcos, Duvergier Haurane... gogoan izango zituen.
|
|
|
– Lehia handia daramate biek. Batak
|
euskararik
ez daki baina linguista ospetsua da, eta besteak euskara jakinki ez du teologiako diplomarik baizik. Garai batean ene aitak hiztun autoktonoarena egiten zuen Gorringorentzat.
|
|
2008
|
|
|
Gainera, ikasleetako batek ez ninduen gustuko, eta nitaz gaizki esaka aritzen ziren egun osoan. Batzuk hurbiltzen zitzaizkidan, baina nik
|
euskararik
ulertzen ez nuenez, jakina, nitaz gaizki esaka aritzen ziren euskaraz. Entzuten nuen bakarra" berria, berria, berria" zen, eta aita hemengoa dudanez berari galdetu nion ea zer esan nahi zuen, eta" iritsi berria" esan nahi zuela esan zidan.
|
|
|
Baina kanal bien arteko bereizketa linguistikoa eginda, kanal bakoitza populazioaren zati bati zuzentzeko joera nabarmendu zen. Horrela, euskarazkoa euskaldunentzako kanal bilakatuko zen, eta gaztelerazkoa
|
euskararik
ez dakitenentzakoa. Diskurtso berri honen eraikitzaileen arabera, honelako desdoblamenduaren bidez lortuko litzateke telebista publikoa jendarte elebidun batengana iristea:
|
|
|
Horrek dakar mentalitateen ez ulertzea, itzultzai learen mirailak itxuraldatzea, hitzen pisua ez ezagutzea. Iparraldean ezagutzen ditut bertsolaritzaz arduratzen diren bi ikerle,
|
euskararik
ez dakitenak!!
|
|
|
Lizardiren hitzak, Mitxelenak. Lengua común y dialectos vascos? lanean bezala, neure eginez, azal orizta, muin betirakoa?, zuztar tradizionaletatik sortutako enbor berria nahi dugunok ez dugu nolanahiko
|
euskararik
gura.
|
|
|
(Euskera> XIII, 222) egiazkoari, gaur Erramun Baxoken ideia hau ere, berez, 1987koa dena gehitu beharrean gara: , behin betikoz jakin dezagula, jatorrizko hiztunek dau katela konpetentzia, eta euskaldun zaharrak ez badira euskaldun, ez da
|
euskararik
, arima gabeko euskaranto hil bat baizik?. (Baxok, 1987: 10).
|
|
|
Eta momentuan pentsatzen dut Iparralde gehienean ez dagoela problemarik; euskalkiak erabiltzen direla ikastoletan, behar bada, Hendaian, Donibane Lohizunen eta Baionan izan ezik denetan, gero, barnekaldean bai, batzuek irakasten dute, Behenafarroan behintzat, eta, Zuberoan, zubereraz. Gero, arazoak sortzen orain, zeren eta umeak heldu baitira ikastoletara eta, gurasoek
|
euskararik
ez dakitenean, zer euskara erabili behar den Baionan, zer euskara mota Angelun, zeren eta guraso umeak Euskal Herri osotik baitatoz.
|
|
|
Berdolyk ez zekien euskaraz baina euskara behar zuen; horretarako zeukan Candau. Berdoly Barkoxen zelarik, herriko kontseilukoekin bildurik, ezin zuten elkar aditu, kontseilukoek ez baitzekiten frantsesik ezta Berdolyk
|
euskararik
(Irigoien 1888).
|
|
|
Seminarioetan, halaber, asko kosta zen euskara katedra bat sortzea, eta arazo politikoak agertu bezain laster bertan behera geratu zen. Ondorioz sarritan
|
euskararik
ez zekiten edota euskaraz eskolatu gabeko apaizak bidaltzen zituzten herri euskaldunetara. Erakunde publikoek ere ez zioten aparteko tokirik egiten euskarari, mediku zein notario erdaldunak igorriz eta herritarrei zuzendutako idazkietan soilik erdara baliatuz.
|
|
2009
|
|
|
Ikasle guztiak ez dira
|
euskararik
gabeak. Proiektuaren asmoa da langile bakoitzak bere lanposturako gaitasun profesionala lortzea.
|
|
|
Euskarak berak ez dauka zergatik bizirik jada. Gure gurasoen garaian ez zitzaien haiei
|
euskararik
egin, euskara debekatuta zegoen. Orduan guk bagenuen arrazoi bat euskara egiteko, gurasoak bizirik genituelako, haiekin komunikatzeko, haiei esperantza emateko.
|
|
|
Etxean komunikatzeko erabiltzen den hizkuntzari eta ikasleen inguruko hizkuntzei erreparatuz gero, hainbat egoera aurkitu ditugu" D" ereduan ikasitako ikasleen artean: a) etxean nahiz gizarte eremuan euskara komunikatzeko tresna nagusi gisa erabiltzen dutenak; b) elebidunak etxean eta euskararik gabekoak gizarte inguruan; d) elebidunak etxean eta euskara mintzatzen eta entzuten dutenak gizarte inguruan; e) etxean nagusiki euskara hitz egiten dutenak eta euskararik gabekoak gizarte inguruan; f)
|
euskararik
mintzatzen ez dutenak etxean baina bai gizarte inguruan; g) etxean nahiz gizarte inguruan euskararik hitz egiten ez dutenak.
|
|
|
Etxean komunikatzeko erabiltzen den hizkuntzari eta ikasleen inguruko hizkuntzei erreparatuz gero, hainbat egoera aurkitu ditugu" D" ereduan ikasitako ikasleen artean: ...euskara komunikatzeko tresna nagusi gisa erabiltzen dutenak; b) elebidunak etxean eta euskararik gabekoak gizarte inguruan; d) elebidunak etxean eta euskara mintzatzen eta entzuten dutenak gizarte inguruan; e) etxean nagusiki euskara hitz egiten dutenak eta euskararik gabekoak gizarte inguruan; f) euskararik mintzatzen ez dutenak etxean baina bai gizarte inguruan; g) etxean nahiz gizarte inguruan
|
euskararik
hitz egiten ez dutenak.
|
|
|
Arruti euskal literatura pixka bat ezagutzen (Domingo Agirre), eta Euskal Herria deskubritzen hasi denean, harentzat, zenbait euskaldun menditarrentzat oraindik ere bezala, Nafarroako Hego errea esaterako, hango klima, lurraren kolorea, kale eta etxe tankera, ez da Euskal Herria 25 (eta, bitxiro, Nafarroa hori arrotza ikusten duen berak, ama bezala ikusten dizu Espainia!). Egia da, nahi baduzu, Erriberri/ Oliten
|
euskararik
ez zuela entzuten; baina bera ere erdaraz bizi zen eta ari zen.
|
|
|
Baina esango nuke euskarari buruz ikasi dudan gehiena amaren ile apaindegiko zaratekin ikasi nuela, senarrak itsasoan dituzten andreen izen txarreko euskara entzuten. Munduan dagoen
|
euskararik
abilena zen, zaztar euskara kolorez, kresalez, erneguz josia, sareak josten diren erara, hatzamarrak odoletan. Erdarakadak bazkaltzen dituen euskara, ti ta, esanahiaren mamia bilatzen duena, koplarik gabe.
|
|
|
Euskaraz biziko den herria dugu helburu, beraz eta berau eraiki nahi dugu. Euskararik gabe ez zen euskararen herririk sortuko, ezta
|
euskararik
Euskal Herririk gabe. Euskaraz biziko den herria helburu izateak arrazoi sinple bat besterik ez du atzean:
|
|
|
Berdintasunak egoera berdinak berdin tratatzea eta egoera ezberdinak ezberdin tratatzea eskatzen du. Belaunaldi berri guztiek espainiera jakin badakite, baina hirutik bik
|
euskararik
ez. Berdintasunez jokatzeko, beraz, euskarak hizkuntza nagusia izan behar du hezkuntzan; bakarra izango ez bada ere lehentasuna izan behar du; baina hori da, hain zuzen ere, PSOEko gobernuak baliogabetu duena.
|
|
|
Harrigarria badirudi ere, Auzmendik (Ordizia, 1949) ez zuen
|
euskararik
egin bost urte zituenetik 22 bat izan arte," galdu" egin zuen euskara arrazoi desberdinengatik frankismoa, sentsibilizazio falta, kanpora ikasketak egitera... . 19 urte zituela Alacanten (Herrialde Katalanak) zela, gizonezko batek galdetu zion ea ba al zekien euskara?
|
|
|
Ez dugu zalantzarik
|
euskararik
ez dakiten milaka gurasok erakutsi duten euskararekiko begiruneari eta atxikimenduari esker egin ahal izan dela bide hori, eta hizkuntza pluraltasunaren aldekoa den pertsona orok aitortu eta txalotu egin luke guraso horiek egin duten ahalegina (beraiek ezagutzen ez duten hizkuntzan partez edo osorik euren seme alabak eskolatzeko ahalegina) eta erakutsi duten euskararekiko (eta, azken batean, eusk...
|
|
|
Hobe euskaraz jakitea ez jakitea baino, jakiteak ez baitakarkio inori ezertarako kalterik. Horrexegatik besterik ez bada ere, tamala da ikustea zenbaitek
|
euskararik
ez jakitea bihurtu nahiko lukeela merezimendu, eta nahiko lukeela euskaraz jakitea, ez edozein hizkuntza, hemengo hizkuntza baino, hutsaren hurrengo merezimendutzat jotzea.
|
|
|
Garai batean,
|
euskararik
ez genuenean eskolan, haur eta gazte euskaldun asko euskaraz jolasten ginen eta euskaraz mintzatzen ginen etxekoekin. Horra aldaketa berria:
|
|
|
Guztiz normala zaie euskararen nolabaiteko presentzia beren bizi paisaian. Lagunartean edo unibertsitateko pasilloetan
|
euskararik
ez erabiltzea ez dute euskararen garapenerako arazotzat ikusten, eta are gutxiago uste dute euskarari lepoa bihurritzen diotenik. Euskara erabiltzen dute, asko gainera, ikasketak egiterakoan, hori da beren hizkuntza akademikoa:
|
|
|
Eta aldaketa horrek, ezbairik gabe, pisu handia izango zuen hizkuntzaren ikuspegitik:
|
euskararik
ez zekiten milaka herritarrek hartu zuten Euskadi lanleku eta bizileku, eta, aldi berean, euskaraz bizi ziren milaka baserritarrek (euskara baino ez zekitenak, kasu askotan) Euskal Herria utzi eta munduko beste herrialde batzuk bihurtu zituzten euren lanleku eta bizileku. Bi norabideko migrazioa gertatu zen, eta hori ez zen, hain zuzen ere, euskararen presentzia sozialaren mesedean gertatu.
|
|
|
Hizkuntzak ezin zuen inola ere paper hori jokatu. Ekintzak aukera eman zien
|
euskararik
batere ez zekiten etorri berri askori, bai eta bertako askori ere, euskal kausaren aldeko martiri gisa aintzat hartuak eta are kanonizatuak ere izateko (seigarren kapituluan, mitoei buruz hitz egitean, Juan Paredes Manot" Txiki" ren irudia aztertuko dugu," Eusko gudariak" kantatuz hil zen Extremaduran jaiotako gaztea).
|
|
|
ez daki
|
euskararik
.
|
|
|
Nire herrira etorri zen praktikante bat seme birekin. Nire adinekoak ziren, ez zekiNi elizan sartu nintzenean elizmutil, 1940an, jada euskaraz egiten zen ten
|
euskararik
, aita eta ama Galiziakoak zituzten. Eta haiek sei hilabeteren barruan euskara egiten zuten nik bezala!
|
|
|
Ez zekiten
|
euskararik
. Gogoratzen dut maisu honek, Don Javierrek, kromoak eta ematen zizkigula:
|
|
2010
|
|
|
Orain ere, elkartzen garenean euskara erabiltzen dugu. Momentu honetan, eta ikaskuntza ere euskaraz egiten dudanez, hizkuntza honen garrantzia oso altua da, nahiz eta gero, lagunekin erdaraz aritu (karreraz kanpoko gehienek ez dakite
|
euskararik
). Uste dut euskara, eta orokorrean euskal kultura galtzen ez dela utzi behar (nahiz eta oso zapalduta egon arren)...
|