|
2000
|
|
|
Euskarari eta euskaldunei begira, guretzat ulertezina baita Jaurlaritzako zein Diputazioetako goi karguetan elebidunak ez jartzea. Txarrago oraindik euskaldun herrietako zenbait Udaletan
|
euskararik
ez dakiten alkateak jartzea. Jokaera horrek euskalduna, bere burua gutxietsiz, etsipenean uzten baitu.
|
|
|
Trentoko Kontziliotik irten ziren aginduen arabera bideratu zen auzia, baina ez zenbait eragozpen sortu gabe. Nafarroan 1584ko Pastoral bisitek erakusten dutenez, Allingo Eulz herrixkakoek
|
euskararik
ez zekien apeza jarri zitzaielako sortu zituzten eztabaidak hor daude, aipatu dudan Goñi Gaztambideren obra horretan, 479 orrialdeetan. Hala eta guztiz ere, 1590 urtean idatzi ziren Constituciones synodales etan finkatu ziren, Pedro de la Fuente apezpikuaren denboran, dotrina irakasteko arau zehatzak.
|
|
|
a) euskalduna, b) elebiduna, d) gazteleraduna. Kontuan eduki gabe, adibidez, herri euskaldunetan badirela
|
euskararik
ez dakitenak eta baita Tafallan zein Tudelan euskaldunak ere, euskara gaztelera baino hobeto menderatzen dutenak. Hala denean, gizon bakoitzak zuzenean, berarekin darama edonora bere foru pertsonala, erkidego edo komunitate baten barnean ezinezkoa baita bestela jokatzea giza eskubideak hautsi gabe.
|
|
|
Nafarroan, bertako Legebiltzarrak herrialdea zatitu zuen, apartheid lotsagarri batera eramanaz, inguru euskalduna, elebiduna eta gazteleraduna bereiztuta. Baina, inguru euskaldunean badira
|
euskararik
ez dakiten nafarrak, inguru erdaldunean, antzina Lingua Navarrorum zeritzana mintzatzen zen alde hartan, euskaldun nafarrak diren bezala. Hori, 1948an ONUk azaldu zuen Giza eskubideen kontra doa.
|
|
2001
|
|
|
Orduan Swen helduko da eta berehala etengo duzue solasa
|
euskararik
entzun ez dezan:
|
|
2004
|
|
|
633 Andoni Lekuona: . Burlatako zinegotzi sozialista batek udalean
|
euskararik
ez erabiltzea erabaki omen du indarkeriaren aldekoen hizkuntza delako. (...) Erabiltzailearen jokabideak, gustukoak ala ez gustukoak, hizkuntzari berari eranstea tranpaz jokatu eta iruzur egitea da, eta hori egiten duenak, zalantzarik gabe, borondate txarra erakusten du?.
|
|
|
letra bestela sartzen ez bada, odolaren laguntzaz sartuko da. Gorriak ikusitakoa da euskal ume elebakarra orain hezkuntza sisteman
|
euskararik
ez dela inposatu behar esaten dutenen eskoletan. Nazionalismo basati baten ordezkariak ziren maisu maistra eta fraide moja haiek.
|
|
|
Jose Ignacio Ruiz Olabuenagaren ikerketa taldeak orain dela hogei bat urte egindako lanean ondo islatzen da euskaldun berrien arazo latza. Gauzak ez dakit zenbat aldatu diren, baina orduan behintzat euskaldun berriaren ezpainetan
|
euskararik
ez bide zen aditzen. Euskaldun zahar eta berrien euskara erabilera gisa honetakoa omen zen:
|
|
|
Horrela bada, ezker abertzaleak, PNVren eskema historizista eta tradizionalistekin hautsi ondoren, bere politika beste elementu objektibo batekin lotzeko arriskua du: ?
|
euskararik
ez badago, ez dago politika abertzalerik?. Baina hona hemen horren guztiaren muga:
|
|
2006
|
|
|
Bertzeek ez bezala, ministroarenean bazkaltzen gelditzen nintzen eskola ondoetan. Etxeberriren emazteak
|
euskararik
ez gaskoirik batere ez zekien. Bazkaltzeko tenorean, hortaz, frantsesa baizik ez zen aditzen mahai inguruan.
|
|
|
Neroni aitzinatu nintzen gizon horien galderari, Amikuzeko
|
euskararik
ederrenean:
|
|
2007
|
|
|
Nonbait han ere, gurean
|
euskararik
jatorrena Tolosa ingurukoa dela esan ohi den bezala (baiespen hau guztiz eztabaidagarria izan arren), Galizan ere, agiri denez, Sar eta Ulla ibarretakoa dela diote (edo zioten behintzat XIX. mende erdialdean). Eta Rosalíak berak sinetsi.
|
|
2009
|
|
|
Arruti euskal literatura pixka bat ezagutzen (Domingo Agirre), eta Euskal Herria deskubritzen hasi denean, harentzat, zenbait euskaldun menditarrentzat oraindik ere bezala, Nafarroako Hego errea esaterako, hango klima, lurraren kolorea, kale eta etxe tankera, ez da Euskal Herria 25 (eta, bitxiro, Nafarroa hori arrotza ikusten duen berak, ama bezala ikusten dizu Espainia!). Egia da, nahi baduzu, Erriberri/ Oliten
|
euskararik
ez zuela entzuten; baina bera ere erdaraz bizi zen eta ari zen.
|
|
2011
|
|
|
Agiri hori gida-baimenaren antzeko txartel bat zen, non susmagarriaren argazkiaz gain Abdulaye Kédougu izena eta deitura agertzen baitziren. Atxilotuari galdetu zitzaionean ea bera zen delako Abdulaye hori, gaztelerarik (ez
|
euskararik
) ez zuela ezagutzen errepikatu zuen.
|
|
2015
|
|
|
Dagoeneko esana dut erdara hutsez ikasi genuela guk. Beasaingo fraideetan azken urteetan euskaldunak gela batean bilduta, baina erdaraz; euskara ere ematen ziguten ikasgai gisa, ez dakit askorik ikasiko genuen baina, ez programarik ez antzekorik egonda; Tolosako Eskolapioetan, berriz, euskaldunak eta erdaldunak nahasian geunden eta, lehen urtean, ez zen
|
euskararik
ikasgai gisa ere; bigarrenean bai, astean pare bat orduz edo, denok batera, hitz egiten bazekitenak eta ezer ez zekitenak nahas mahasean, eta berezitasun batekin: euskara batua ez baina gipuzkera zen irakasten zigutena, Oñatibiaren metodo hatxerik gabeko batekin; andereño tradizionalista moduko bat etortzen zitzaigun hasieran, baina gero ez dakit haurdun geratu zen edo zer, haren ordez mutil zarauztar hippy bat azaldu zitzaigun, hippya eta gipuzkeraren aldekoa, bitxia bada ere; uste dut Oñatibiaren beraren familiakoa zela.
|
|
|
Beste ateraldi bat ere oroitzen dut, lehengoa baino saminagoa. Eskolaurreko umeen hizkuntza ari zen komentatzen gure izeba Maria Dolores, eta esaten nola mojek kontatu ohi zuten, lau urterekin haur piloa etortzen zitzaiela urtero, erdia batere erdararik jakin gabe eta beste erdia batere
|
euskararik
ez zekiela (orain dela hogei urteko Beasaingo egoera soziolinguistikoa, gutxi gorabehera), eta, handik hilabete gutxira, ume euskaldun guztiek zekitela erdaraz hitz egiten, eta ume erdaldunek berriz hitzik ez zutela euskaraz ikasi. Harro harro kontatzen zuen hori izebak Errekarteko sukaldean, euskaldun arrazaren nagusitasunaren froga zientifikoa balitz bezala; niri berriz ez dakit zer ematen zidan gehiago:
|
|
|
Badirudi euskalduna zela Ipar Euskal Herriko jenderik gehiena. Hori esateko argibide zuzen eta zehatz gutxi daukagu, baina Pierre Lancreren arabera, esate baterako, alferrekoa zen
|
euskararik
ez zekiten apaiz eta fraideak Lapurdira bidaltzea, euskalduna zelako herrialde hartako jendea. XVII. mendearen hasierakoa da lekukotasuna, eta hona hemen pasartea (Lancre 1613 [2004]:
|
|
|
Eta hauxe eragozpena gainditzeko konponbidea: herri jakin bateko hizkeran idatzi beharrean, ahalik eta
|
euskararik
orokorrena erabiltzea. Haren hitzetan esanda:
|
|
|
Laphurdin hitz egiten da Frantzia kantauriarreko
|
euskararik
onena, eta batez ere Donibane Lohizunen eta Saran, bata bestearengandik legua bitara dauden bi herritan. Horixe da Herri hartan denek aho batez diotena5.
|
|
|
b. Erdaratik hartutako hitzak, edo
|
euskararik
bertatik sortutako berriak, euskalki guztietara zabaltzea.
|
|
|
30.000 bizilagunetik gorako herri hazia zen; kanpotik etorritakoak haietako asko. Ez zen
|
euskararik
erabiltzen 30 urte azpikoen artean, eta, baserritarren, mintzamoldetzat hartzen zen.
|
|
|
–Prentsa idatzian oso zaila da elebitasuna. Are zailagoa kazetariak elebidunak ez badira, batez ere buruek
|
euskararik
ez badakite. Ez zen esperientziarik.
|
|
|
Ez zegoen argiago esaterik: erredakzio buruek ez dakite
|
euskararik
, euskara superfluetzat daukate, erdara da ezinbesteko hizkuntza, euskarari betelana baino ez zaio ematen, ghettora, euskal mundilloaz edo zenbait huskeriaz berba egitera kondenatzen dute. Eta urteekin ere ez da joera hori aldatu.
|
|
|
Lehenengo zenbakiak Xabier Arzalluz, Koldo Mitxelena, Xabier Lete, Jose Ramon Scheifler eta Idoia Estornesen kolaborazioak zekartzan. Dena dela, ezin esan Muga elebidun zenik, ezta hurrik eman ere; ez behintzat 1979an, urte horretan ateratako zenbakietan ez baita
|
euskararik
inondik ageri. Txema Larreak idatzi zuenez(. Iazko kazeta zenbait?, Anaitasuna, 417 zenbakia, 1982ko otsaila), gerora euskarazko literatur saila sortu zuen Mugak, Anjel Lertxundi eta Ibon Sarasolaren ardurapean; saio horrek, dena dela, ez zuen luze iraun.
|
|
|
Hori izango zen hasieran ohikoa Ager-en: editorial elebiduna eta gainerako orrietan
|
euskararik
ez. Geroago, editoriala frantses hutsez paratu zuten, eta baita aldizkaria bera ere, euskaraz ateratako artikulutxo bakarra salbu.
|
|
|
Geroari buruz horrela segitzea galdegiten dugu, agian euskararen indartzez, zeren Xiberoan gazteek ez baitakite
|
euskararik
.?
|
|
|
Hara: jendeak
|
euskararik
ez zekiela eta hortaz, egoerak hartara behartuta, frantsesez idatzi beharra zegoela zioten Ekaitzakoek. Botzakoek, aldiz, gazteek euskararik ez dakitela eta hain justu horrexegatik euren programazioan euskara are gehiago indartu beharra dagoela diote.
|
|
|
jendeak euskararik ez zekiela eta hortaz, egoerak hartara behartuta, frantsesez idatzi beharra zegoela zioten Ekaitzakoek. Botzakoek, aldiz, gazteek
|
euskararik
ez dakitela eta hain justu horrexegatik euren programazioan euskara are gehiago indartu beharra dagoela diote. Planteamendua, bistan denez, errotik da desberdina.
|
|
|
Horra zertan datzan Gure Irratiaren mugarri izaera: euskarari bere zentralitatea ezartzen laguntzen dion irrati eredua posible dela frogatu du, zabal jokatuta gainera,
|
euskararik
ez dakiten beste kultura gutxituetako lagunei ere leku egin baitie. Hara zer dioen horri buruz Lucien Etxezaharretak:
|
|
|
Bai estreina aipatu ditugun tipo bien kasuan, bai azken honetan, ondorioa beretsua da: batzuek ez dute
|
euskararik
ikasiko, besteak ez dira euskaraz alfabetatuko, euskararen esparru sinbolikoaren trinkotzeari ateak itxita. Zer esanik ez euskarazko komunikazio esparru autozentratu baten faltak arestian ikusi ditugun motibazioeta erabilera defizitetan zerikusi zuzena daukala, eta baita prentsa elebidun diglosikoak berak ere, euskararentzat kale itsua den sasi alternatiba baterantz bideratzen dituelako indarrak.
|
|
|
157 Gerora ere ez da aldatu joera hau; are: larunbat igandetako Le Journalen azken orrialdean ere ez duzu
|
euskararik
aurkituko. Horrez gain, azaletatik ere oro har desagertu egin da.
|
|
|
Hiru kazeta horiena salbuespena da ordea, ikuskatu ditugun gainerakoetan euskararen kalterako den elebitasun diglosikoa baliatzen baitute beti. Ipar Euskal Herriko prentsaren bandera ontzi nagusi biek, zenbakiko 35.000 ale baino gehiago zabaltzen dituen Sud Ouest egunkariak128 eta haren talde bereko den La Semaine du Pays Basque astekariak, 129 hain justu, ez dute kasik
|
euskararik
argitaratzen; hara zer dioen Pascal Ricaudek horri buruz (Nor taldea, 2000: 46):
|
|
|
iragarrita. Azken promes hori ez zuten bete ordea, 42tik 45era bitarteko zenbakietan gehienera jota zenbaki bakarrean lau artikulu kaleratu baitzituzten euskaraz;
|
euskararik
gutxien zekarren zenbakiak (43.ak), berriz, artikulu bakarra baino ez zekarren hizkuntza horretan.
|
|
|
Liburuaren gainera makurtuta, hitzez hitz idazten ikusi du lehenik: Neque quod futurum, est meum, neque quod fuit. Gero,
|
euskararik
baizen ez dakitenentzat, haien hizkuntzara bihurtzen: –Iragana eta etorkizuna ez dira gure.
|
|
2016
|
|
|
Urtebeteko ikastaroa bukatzen ari dela neskaren mezu labur bat jasoko du, onena harremana bertan behera uztea izango dela ohartaraziz, egun gutxi barru ezkontzen delako. Senargaiak ez daki
|
euskararik
, ez zuzenik eta ez okerrik.
|
|
|
Erresistentzian zebiltzan militanteek euskara ikasi behar zuten ez bazekiten, berresuskaldundu behar ziren, eta ardurenik hura erabili, eta hizkuntza arrotzak soilik erabili behar zituzten
|
euskararik
erabiltzen ez zen tokietan proselitismoa egiteko.
|
|
2017
|
|
|
Ez, begira, barkatu. 700 edo 800 urtean herriak ez balu ezer egin, gaur ez zen
|
euskararik
egongo, ezta aztarnarik ere. Mesedez, egin ezazue lan pixka bat, begiratu testuak, begiratu intrahistoria, eta ikusiko duzue baietz, herriak egin duela?.
|
|
2019
|
|
|
Izar gonbidatua, JM, Madrilgo editorea, eta hura liluratzeko erdal poeten ahalegin emangarriak. Gogoan dut nola so egin zidaten une batean, amorratuta, editorea eta biok Sá de Miranda eta Camões portugaldarren gaztelaniazko olerkiez mintzo hasi ginenean,
|
euskararik
itxienean ariko bagina baino ezinduagorik solasean parte hartzeko, eta niri Xalbador aipatzea beste ezer ez balegokit bezala.
|
|
|
Euskarazko eskaintza asko hobetu eta hedatu arren, hedabide eta ikus entzunezko eskaintza eta kontsumoa proportzio handi batean (nagusian?) hizkuntza hegemonikoetan izango da (kasu honetan, gaztelaniaz edo frantsesez izan beharrean, seguruenik ingelesez). Euskal herritar askoren etxeko eta ohiko hizkuntzak euskara ez bestelakoak izaten jarraituko dute, eta iristen joango diren etorkin gehienek ez dute
|
euskararik
berehala ikasiko, baina, topatuko duten egoeraren arabera, beren seme alaben erabilera hizkuntza nagusia euskara izango da ala ez. Alegia, estatu bat edo estatus politiko berri bat oso lagungarriak gertatu arren, hizkuntza normalizazio prozesua ez dela hor amaituko.
|
|
|
Norberak konplexurik gabe erabili behar du bere hizkera eta guztiz errespetatu besteenak. Izan ere, eremu horietan apenas entzuten zen
|
euskararik
duela gutxi arte. Baina, zenbat eta gehiago egin, eremu hauetan ere, tokiko hizkera berriak sortuko dira, seguru aski, batu estandarretik gertuagokoak, erdaren eragin handiagokoak aspektu batzuetan eta, garbizaleagoak?
|
|
|
Lan munduan egin beharreko apustua 20 bat urtetik gorako gazte helduei begirako helburua da, eta eremurik euskaldunenetan eta arnasguneetan intentsitate bereziz jorratu beharrekoa, baina hori bezain garrantzitsua edo garrantzitsuagoa iruditzen zait hezkuntza sisteman euskalduntzen ari diren baina gelako lau hormetatik kanpo
|
euskararik
ez darabilten edo euskararekiko oso harreman ahula eta azalekoa duten haur gazteen sozializazioan euskararen erabilera bermatzea. Esparru honen euskalduntze masiboa estrategikoa eta lehentasun osokoa da; batez ere, haur eta gazteen arteko erabilera indize baxuak dituzten eremuetan.
|
|
|
Amaren aldetik, aitona Villatuertakoa zen eta amona Lizarrakoa, nahiz eta bere gurasoak ezkonberritan Nafarroara joandako lizartzatarrak izan. Birraitona gazterik hilda, ez dut uste
|
euskararik
entzungo zuenik bere Lizarrako haurtzaroan. Aitonak ikasi zuen moldatzeko adina euskara.
|
|
|
Amonak ez. Baina, bizitzaren gorabeherak tarteko,
|
euskararik
ez zekien Lizarrako gure amona Maximak bazuen Lizartzan erdaraz ez zekien lehengusu bat. Noiz edo noiz joaten zitzaion bisitan, eta gogoan dut, bisita haietako batetik bueltan,? ¿ Qué tal con la prima, amona??
|
|
2021
|
|
|
Baina gutxi gorabehera imajina dezazuen, hona hemen gure jolas horietako batzuk, geuri bakarrik grazia egiten digutenak eta orduetan entretenituta izan gaituztenak: euskararen batasunaren prozesua kontatzea, Mafaldaren esaldiak erabilita142; Coppolaren Aitajauna euskal literaturari lotutako jendearekin imajinatzea (antz fisikoak bilatzen genituen baina bestelakoa aurkitzen baduzue, bikoitza balio du); literatura unibertsaleko klasikoen tituluak itzultzea, gaztelaniatik euskarara, ahalik eta
|
euskararik
arraroena eta ulergaitzena erabilita143; literaturari lotutako elkarrizketa imajinarioak egiteko elkarizketatu arraroak proposatzea, Martuteneko ihesaldiko baflea bezalakoak144; euskal literaturaren historia kontatzea Friends telesaileko dialogoekin145; koreografia musikal bat asmatzea Nora ez dakizun hori liburuko kritika txarrena taularatzeko, eta nire faboritoa, Gabriel Aresti eta Malcolm X el...
|
|
|
Hala ere, inork ez luke pentsatuko gure herri hau Euskal Herria litzatekeenik
|
euskararik
ez balego. Garai batean, Euskal Herria izena asmatu bazen, deskripzio bat egitetik izan zen.
|
|
|
Zeren eta irudikapen hori egiten hasten garenean, nor garen, zergatik errespetatu behar ditugun lege batzuk eta ez besteak, zergatik diren arau batzuk tradizio... elkarrekin bizi garelako izango da erantzuna. Inork ez luke Euskal Herriaz hitz egingo
|
euskararik
ez balego, eta inork ez luke Euskal Herriaz hitz egingo erakunderik ez balego. Gutasunaren eraikuntzan ezinbestekoa da irudikatze lan hori bideratzea.
|
|
|
Guk bereziak garela esan nahi dugu baina ez dut uste hain bereziak garenik. Ni ez naiz, adibidez, oso euskalduna sentitzen, ez dakit
|
euskararik
ere. Lekuak markatzen gaitu, ordea.
|
|
|
Alegia, ez dela berdin euskara eta euskarari buruz jakitea eta euskaraz egitea. Gaitz egiten zait aranatarren Abandoko etxean
|
euskararik
aditzen ez zenik sinistea. Aita, Santiago, 1823koa zen; ama, 1824koa.
|
|
2022
|
|
|
" Tristea zen dena. Nik ez nuen
|
euskararik
sumatzen Donibanen. Ez dut erraten euskaldunik ez zegoenik.
|
|
|
Eta horrela, Milagrosen etxean bezala, Pirinioetako herri gehienetan euskara galbidean sartu zen. " Gure etxean ez zen gehiago
|
euskararik
egin. Aitak eta amak amabortze eta aitabortzerekin mantendu zuten hizkuntza, baina gainerakoek euskara arrunt galdu genuen, beldurraren beldurraz".
|
|
|
Zamorako herri txiki batean jaioa, gazterik atera zen bizimodu hobe baten bila. Frantsesik eta
|
euskararik
jakin gabe, maître lanean eta txofertzan aritu zen, familia espainiar baten etxean, Xanienean, Donibane Lohizunen. Etxe hartako neskamearekin, Pakitarekin, maitemindu, eta urte batzuk geroago Beran osatu zuen familia.
|