|
2000
|
|
|
Abantaila bat genuen, nola hitzen hala kantuen aireak guk gihaurek konposatzen genituenez, ba, herrietatik gero galde gehiago egiten ziguten. Kantuak gureak izaite horrek
|
bazuen
bere garrantzia.
|
|
|
Hori izan zen arrazoi nagusia. Gero, erran gabe doa, Pierpolek
|
bazuen
guk ez genuen beste filosofia diferente bat musika aldetik. Guk taldean kantuaren militanteak egon nahi genuen, hark berriz, kantuari beste maila bat eman nahi zion, kreazio artistiko bat.
|
|
|
Kalitatezko gauzak egiteko kantura emana bizi behar da, profesionalizatu. Berzaitzek
|
bazuen
hori, ez guk ez naski.
|
|
|
. Tabernak Yoyes ezagutu ez
|
bazuen
ere, belaunaldi berekoa izanik, oso gertukoa sentitzen du.
|
|
|
Zortzi astez luzatu zen filmaketara dena xehe mehe prestatua eraman
|
bazuen
ere, bat batekotasunari ez zion muzin egin. Kameren kokapena eta alderdi bisuala franko zaindu ziren, akzio sekuentziak adibidez, hiru kamerekin filmatuz.
|
|
|
Gutxi gara eta gainera gure zaletasuna guztiz zaharkitua da, aurreko mendeko zaletasun baten atzetik gabiltza, baina jendearen bizitzan lehen, sortu arte, literaturak zeukan gaur ez duen garrantzia. Orduan, pertsona batek bere bizitzaren atal bat kontatzerakoan erreferentzia bat behar
|
bazuen
, ba liburua izango zen, antzerki obra bat agian. Orain jendeak kontatu nahi duenean gertatu zaion zerbait ez du libururik aipatuko ez bada sektakoa, aipatuko dituzte filmak.
|
|
|
Aspaldikoa da dorrea museo bezala erabiltzeko asmoa. Herriko monumentu zaharrenetakoa izaki, eraikuntzak berak
|
bazuen
interesa publikoari zabaltzeko. Parrokiak, ordea, beste erabilera bat eman nahi zion dorreari «Hogar del transeunte» delakoa ipini asmo zuten behean eta lehen solairua Caritas en egoitza izan zedin nahi zuten.
|
|
|
Iñaki Mozos Mujika irakasleak lan bat agindu eta euskarazko argota gaitzat hartzea erabaki zuten. Bakoitzak bere aldetik
|
bazuen
materiala bildua eta hura atondu eta osatuz burutu zuten «Argitaren bideetan» izeneko lana.
|
|
|
Duela 40 bat urte, gutxienez, Uztapidek Olabarrira joateko deitu zidan. Horrelaxe, Bixente lagunak
|
bazuen
«Hilario» esaten zion motor bat, ez dakit Vespa edo zer zen hura, eta ni harekin joan nintzen Beasaingo geltokira motorrean, eta handik gora Bixentek jaso gintuen Uztapide eta biok, banaka banaka. Bixentek kristoren mesedea egin zigun, egingo ez zigun ba?
|
|
|
Eta zer da Estatutua egokitzea? Konstituzioaren arabera duela 150 urte Euskal Herriak bere jatorrizko boterea
|
bazuen
, hori gaurkotuta zer da. Zer da horren baliokidea?
|
|
|
Txuri beltzaren baitan dauden kolore guztiak islatzen zituen, beti ere argia eta itzalaren arteko kontrasteak nabarmenduz. Bestalde, kolorea lantzeko nahikaria
|
bazuen
ere, garai hartan ezinezkoa zen bere marrazkiak koloretan inprimatzea.
|
|
|
Nolakoak izan behar genuen jakinarazteko, oraindik, gure garaian, santuen bizitzak
|
bazuen
indar pixka bat. Zer esanik ez gure aurreagokoenetan.
|
|
|
Beste gauza batzuen artean, santu guztiak aparteko bilakatzen zituena bere borrokari zentzua ematen zion fedea zen. Jende zaildua, eta horrelako gaitzak pairatzen lagun zezakeen fede hark
|
bazuen
, bere horrekintxe bakarrik, ordurako gizartera egokitua zegoen moral ereduan gizaki arruntei gertatzen zitzaizkien ezintasunaldietarako egiaztatua izanaren zigilua; gaurko hitzetan esateko," testatua"," ebaluatua", neurtutako indarra zuen fedeak.
|
|
|
Bigarrenez, lehen esan bezala," neurtutako", frogatutako fede horrek
|
bazuen
garrantzi haundiko den beste ezaugarri bat. Komunitate batean, eta beraz, proiektu batean txertatzen zuen norbere bizitza.
|
|
|
Algorta sorlekua aspaldi utzi
|
bazuen
ere, bizkaieraz mintzo da oraindik Garbi Losada antzerki zuzendaria. Pedagogia Donostiara ikastera etorri eta bertako Egia auzoan bizi da egun, Jose Antonio Vitoria laguna eta Tomas 4 urteko semearekin.
|
|
|
Baina Benedettik
|
bazuen
guk ez dugun abantaila: kanpotik idazten zuen.
|
|
|
Aurretik ahalegin bat egina zuen ordiziarrak" Jentzi" ipuina Montxo Armendariz zuzendariari bidali zionean. Montxoren interesa piztu
|
bazuen
ere, azkenean ezerezean geratu zen, kontakizuna Himalayan kokatua egoteak ekoizpena oztopatzen zuelako. Zamakolak aldiz, New Yorkeko Columbia Unibertsitatean egin zituen zinema ikasketak eta, duela bi urte," Itara" izeneko laburra egin zuen Madrilen.
|
|
|
Zuzendaritza lanak Elixabete Garmendiak beteko ditu. Bestalde, denbora ere zatitu egin dute, eta lehen saio bakarrak 40 minutu irauten
|
bazuen
, orain bakoitzak horren erdia beteko du. Denbora horretan edizio bakoitzak gai ezberdinak eta era ezberdinean jorratuko ditu, beti ere egunean eguneko gaiak hurbil hurbiletik jarraituz.
|
|
|
Bestalde, denbora ere zatitu egin dute, eta lehen saio bakarrak 40 minutu irauten
|
bazuen
, orain bakoitzak horren erdia beteko du. Denbora horretan edizio bakoitzak gai ezberdinak eta era ezberdinean jorratuko ditu, beti ere egunean eguneko gaiak hurbil hurbiletik jarraituz.
|
|
|
Hau da, urte luzetarako dinamika mantenduko duela euskal gizartea benetan esnatzen den ikusteko. ETA azterketa horiekin baldin badabil errealitatetik oso urruti dabilela erakusten du, euskal gizarteak itxaropenez eta gogo biziz zerbait besarkatu
|
bazuen
su etena izan baitzen.
|
|
|
Irakaskuntza ertainean jarri dugu martxan programa hau. Lehenago Aldundiak
|
bazuen
programa bat, non idazleak eskoletara joaten ziren ikasleak liburuetara hurbildu asmoz. Aurten programa berritzeko beharra ikusi genuen.
|
|
|
Javier Bustoren" Ave Maria" obra izan da orain arte Tolosako lehiaketan obra behartuen artean oihartzun handiena izan duena. Hondarribiarrak obra aspalditik idatzia
|
bazuen
ere, Tolosan kantatuarazi zenetik ia koru guztiek abestu dute. " Sentimenduak ukitzen dituen obra da.
|
|
|
Baita lortu ere. Kontzerturen batean inortxok ere dantzarik egiten ez
|
bazuen
, taldea desegingo zutela zin egin zuten, eta ez dute horren beharrik izan. Formula sekretua eskatu diogu Iñigori eta horra bere erantzuna:
|
|
|
" Mendebal aldeko euskaldunontzat, Zuberoa ames leku biurtu da". Baina etxeko kontu horiez aparte,
|
bazuen
aldizkariak alai egoteko arrazoirik," Indiako maraja en bukaera", pentsa!
|
|
|
Umekeria galanta! Baina
|
bazuen
bere alde positiboa: " De Gaullek EZ esaten bada ere, erakutsi dio Frantziari".
|
|
|
Loiolako Irratia bera aitzindari izan zen gainera bertsolaritzaren sustatze eta suspertze lan horretan. Bertsolariak garai horretan gainera
|
bazuen
aukera eta onarpen bat ere halako diskurtso euskaltzale abertzale bateragarri bat egiteko, gainerako alorretan baimenik ez eta hor, bere zailtasunekin egin zitekeena edo egiten zena gutxienez, zigorrak zigor. Diskurtso ofizialarekiko desobedientzia modu bat bazen hura ere eta jende askok onartua.
|
|
|
Hazkunde horri 1998ko txapelketan heldu gura izan zitzaion eta ohiko kanporaketa, finalaurre eta finaleko saioez gain, sailkapen saioak antolatu ziren. Helburua batetik bete
|
bazuen
ere (hau da," benetako" txapelketa hasten zenerako zelanbaiteko iragazkia egitea), egin behar ez zenetik ere asko ikasi zuten Bizkaiko Bertsozale Elkartean: uda inguruan antolatu zen, elkartetik bertatik saioak bilatu ziren eta hainbesterentzako epaimahai desberdinak prestatu ziren.
|
|
|
Sarrionandiaren liburuen irakurleari lehendik ezagun egingo zaizkion sinbolo eta gaiekin batera beste zenbait ere azaltzearekin, bizitza bera da poema hauetan azaltzen dena, bere aniztasun osoan. Alde batetik, tematikak zabaltzera egin duela esaten du eta adibidetzat aipatzen du lehengo liburuan heriotzak zentzu ideologikoa
|
bazuen
edo omenaldi poesiak egiten bazituen, oraingoan zabalera jotzen duela poetak, heriotza bera, bere heriotzaz eta hil ondokoaz hausnartzen duela. Bestetik, autobiografiatik aldentzen dela aipatzen du Kortazarrek, egileak oraingoan gaiak bere osotasunean hartu eta lantzen dituela esaten du, ikuspegi zabalagoak hartuz.
|
|
|
Liburuaren aurkezpenean gasteiztarrak adierazi zuenez, honako asmoa ere
|
bazuen
liburua idaztean:
|
|
|
Gerra zibila amaitu eta 15 urtera, 1952ko negu hotzeko gau elurtsu batean, Bizkaiko kostaldeko herri batean, maki batek aspaldiko lagun eta adiskide duen kapitain baten etxeko atea jotzen du, eleberri honetan jasotako fikziozko gertaerei hasiera emanez. Gerran parte hartu ez
|
bazuen
ere, makien gora-beheretan nahastuko da aurrerantzean Onofre kapitaina eta, jende eta kontu berrien ezagupidea emateaz gain, bere burua hobeto ezagutzen eta ulertzen ere lagunduko dio berak nahi izan gabe egindako lotura horrek, nahiz eta bere buruaren ezagutzak ez duen, jakina, pertsonaia baikor bihurtuko. (Egunkaria I)
|
|
|
Salamancan ikastaroak egina zen eta bere bizitzan zehar hil arteraino Lapurdiko Saran parroko izana. Bere Gero (1643) liburuan agertzen denez, honek ere
|
bazuen
zerbait Aita Vitoriaren irakaskuntzetatik. Hara hemen esaldietariko bat:
|
|
|
Mediatrie/ Radio France galdeketa, 97/ 98 sasoiko sailkapenean.27Zehaztearren, France 3ren tokiko lehen eguneroko emanaldia estatuko lurraldean, Biarritzenesperimentatua izan zen kable sarean 1984an, kablearen deszentralizazio politika publikoaren barrukoesperimentupean. France 3 Tours Soir izan zen uhin hertziarren bidezko bertako lehen albistegia.281995eko maiatzaren 19ko Le Monde Radio televisionek ere adierazi zuen ikus entzuleekazaldutako etsipena, France 3 Euskal Herriren emankizunetan euskarari ematen zitzaion lekua txikiegiazela baitzeritzoten.29SIADECOren inkesta soziolinguistikoak zenbakirik aurreratzen ez
|
bazuen
ere, 1991an, biztanleriaren %80k bi kate autonomikoak jasotzen ez zituen bitartean, Donostiako galdeketa institutu berak, 1996an, 42.000tan kalkulatzen zuen Ipar Euskal Herrian ETB1 gutxi gorabeherako erregulartasunezikusten zuten euskaldunen kopurua. (Iturria:
|
|
|
albistegiaz gain, 1992tik, bere jaiotzeurtetik, Egunkariak erredakzio bulegoa sortu zuen Baionan. Eta bere argitalpenarendebekura arte, Eginek
|
bazuen
Baionan delegazio bat, logikoa irudi duena, egunkarihau Herri Batasuna partidu independentziazaletik garatu zela jakinda. Ikus daitekeenezEAEko hedabide hauek guztiek jadanik nahikoa ugaria den hedabideen paisaiabetetzen dute Frantziar estatuko eskualde berezi honetan.DIAZ, Bernardo:
|
|
|
Fritz ek, bera gestaltista hutsa ez zela onartu
|
bazuen
ere, Laura Posner emazteeta lankidea bazen, ordea. Gestalt Terapiaren oinarriei Gestalt Psikologiareneraginak bere bitartez etorri zitzaizkien.
|
|
|
Banakako terapia talde terapiara eraman zuten eta horretarako honako tresnahauek erabili zituzten interpretazioa nori zuzentzearen arazoa konpontzeko.Adibidez, taldearen homogeneotasuna: horrela interpretazioak interesatuzehatzarengan ezezik, besteengan ere
|
bazuen
eragina. Homogeneizatu ahalizateko, taldekideen hautaketa zorrotza egin behar zen.
|
|
|
Berak gorpuzten zuen, oraindik ametsa izatera ere ailegatzen ez zena; hots, berak frogatzen zuen, hizkuntza estrainioa nagusitan bereganatu arren, inoizko bateaneuskaraz ere isur nitzakeela garai hartan zirri borratzen ari nintzen poematontoleszenteak. Txillardegik egin
|
bazuen
, nik ere egin nezakeen, zergatik ez?
|
|
|
Mitoak eskaintzen zuen bidea baliatu ahal izateko egin behar ziren aldaketekez diote irudiari eraginkortasuna galarazten, kasu hartan bederen. Gizonaren sorgintasuna fermuki sinetsia zenean, ezinbestekoa zen sorgin soinekoa hari janztea, arrasneurrikoa ez
|
bazuen
ere.
|
|
|
Monarkia isabeldarrak edo canovistak gaztelaniaz bakarrik egiteko joera makurrabaldin
|
bazuen
, karlismoarentzat, aitzitik, euskara edo katalana ez ziren izan sekulahizkuntza arrotzak, inoiz gudaroste karlistako euskaldunen hizkuntz ohiturez zenbaittalde gaztelau elebakar kexu izateraino. Bestalde, armak irabazle suertatu eta berariazko Aldundiak eratu zituztenean, euskararen aldeko politikarik ere egin nahi izanzen, arrazoi ideologikoengatik ez ezik hizkuntzari aitortzen zioten kultur balioagatikere.
|
|
|
Aleixandre k, como un rio escapandose? esaten
|
bazuen
, Lekuonak, irudien argia... / hibaiz hibai luzatzen delarik?
|
|
|
Behin MBONE izeneko teknologiak porrot egin eta gero (teknologia hori sareen sareari audioa eta bideoa emateko erabili zen), 1995 urteko apirilean Seattle-ko enpresa batek Real Audio 1 produktua merkaturatu zuen. Progressive Networks ek sortutako algoritmo kodifikatzaile horren bidez, zibernautak kalitate baxuko soinua jaso zezakeen, baldin eta 14,4 kbps-ko modema
|
bazuen
. Audio streaming aren jasoketaren alorrean urrats nagusia zen hori.
|
|
|
Irratian musika zen nagusi, informazioak gero eta minutu gehiago hartzen
|
bazuen
ere. Estatu Batuetan, esaterako, ondoko eran nabaritu zen informazioaren emendatzea zenbait irrati katetan (White, 1947, 86), eduki nagusiei dagokienean:
|
|
|
Herriko erreka inguruetan, berriz, buztanikara zuriak uretako intsektuen bila jarduten du. Araba zozo pikartak jatorriz habia enbor zuloetan egiten
|
bazuen
ere, gaur egun herriguneetan horma zuloetan egiten du; eta edozer jan dezakeenez, oso ongi moldatu da hauetan bizitzera. Udazkenetik aurrera, batez ere landareak jaten dituenez, talde handietan dabilela, soroetako izurrite kaltegarria bihurtzen da.
|
|
|
Animalia eta landareen hezketa edo domestikazioak aurrera egin ahala, gizakia ingurunea eraldatzen hasi zen; basoak erre zituen abereentzat larreak irabazteko, lurrak landu zituen eta ehiza, zeharo baztertu ez
|
bazuen
ere, bigarren mailara pasatu zen. Gainera, domestikazioak janaria izatea ziurtatzen zuenez, herrigune antolatuak eratzeko egitura ekonomikoa eskaini zion Neolitoko gizarteari.
|
|
|
Hala ere, eta hemen dator arazoaren kakoa, frantsesak
|
bazuen
Estatua, eta frantsesa Estatu horren, hizkuntza nazionala, zen hain zuzen.
|
|
|
proiektu honek,, irakaskuntzaren askatasuna? delako printzipioaren izenean, irakaskuntza pribatuaren gaia ukitzen ez
|
bazuen
ere, 1821ko araudiak egitura orokorra gauzatu ahal izateko ezinbestekotzat jo zuen. Puelles-ek dioskunez, eta Eliza absolutismoaren alde nabarmenki lerratu zela kontutan izanda,
|
|
|
Lanbide irakaskuntzak ere
|
bazuen
bere lekua legearen barruan, baina ez gara gu gai hau aztertzen luzatuko, gure helburu nagusia eta hori da, hain zuzen, egindako hurbilpenaren arrazoia irakaskuntza maila ezberdinak elkarrekin nola lotzen ziren ikustea baita.
|
|
|
Baina hau, ikuskaritzarena alegia, pixkanaka egiten edota fintzen ari zen mekanismoa dugu; Jimenez ek245 gogoratzen digun moduan, XIX. mendeko lehenengo herenean ikuskaritzak izaera nahiko lokala zuen, herriko juntaren eta batzordearen ardurapean baitzegoen; geroago, 1825eko. Plan Calomarde? izenekoaren arabera,, junta superior, ak hartu zuen, herriko juntekin batera, ikuskaritzaren ardura; 1834ko Martinez de la Rosa-ren aginduak izaera lokal hori mantendu
|
bazuen
ere, probintzia,, partido, eta herriko batzordeak ezarri zituen kontrolerako.
|
|
|
Ez da berria Estatu espainiarrak duen testuliburuak kontrolatzeko nahia, eta ezagunak dira, esate baterako, hauen bidez egin izan dituen herritar abertzaleak abertzale espainiarrak, noski sortzeko ahaleginak279 Zalantzarik gabe testuliburuak hezkuntzaren historia arloko ikerkuntzarako aparteko dokumentu baliagarriak ditugu, besteak beste, transmisio ideologikorako baliabide direlako(. El libro escolar ha sido siempre con la excepción de algunos breves momentos de exaltación libertaria un producto cultural intervenido políticamente? dio Escolanok280) eta, beste batzuen artean, jarrera politikoen berri ematen digutelako281 Kontrol ideologikora zuzenduta dauden praktika politikoek ematen digute honen froga garbia282; zentzu horretan, Moyano legeak aurreneko urteetako testuliburuen inguruko politika sistematizatu zuen, eta 1868ko iraultzak nolabaiteko etena ekarri
|
bazuen
ere,. Restauración, delakoak bere egin zituen 1857ko legearen irizpide nagusiak, mende erdi bat baino luzeago indarrean iraungo zutenak.
|
|
|
Bidaia hartan aurrera segitzea maiz planteatu
|
bazuen
, areago infernurako ate bihur zitekeen amildegiaren aurrean egonik. Bidaian aurrera segitzeak egia ezagutzea inplikatzen zuen, eta horrek min gehiago jasotzea, eta horrek oroimenaren gurpilari indartsuago eragitea, eta horrek gorrotatzea, eta inoiz ez onartzea Eider hilda zegoela zeren beti izango baitzuen tokitxo bat Txemaren buruan, sargori, beti sargori...
|
|
|
–Esan nahi dudana da, eta lasaitu zaitez, esan nahi dudana da Eiderrek hori guztia egin
|
bazuen
zerbaitegatik izan zela. Ez zen be....
|
|
|
Suabe, e? Eider garai txar bat ari zen pasatzen, eta ziur naiz heriotzaren aukera egin
|
bazuen
ondo hausnartutako erabakia izan zela.
|
|
|
Bitakora deitzen zion, pija halakoak. Eta
|
bazuen
lana, eta bizitza osorako promesa egin zion mutil lagun engainatu bat, eta pisu bat bere zain. Ez, Eiderrek ez zuen arazo ziztrinik ere.
|
|
|
lurralde hark ez zuen inola ere liluratu. Emozio pittin bat sentitu
|
bazuen
ez zen izan hango paisaiengatik, baizik eta Eiderrek ibilitako bide eta txokoak ezagutzeagatik. Eta hori, emozioa alegia, bidaiaren aurreneko egunetan baino ez, ezen gutxi gutxika amorru berezi bat ari baitzen jabetzen Txemaren sentimenduez:
|
|
|
Txema pozik aurkitu nuen. Lotsa apur bat ere
|
bazuen
, hori ondo igarri nion. Normala ere bada, bestalde, denbora honetan behin ere ez baitiot telefonoz deitu, edo eskutitzik idatzi.
|
|
|
Gogorra da abuztuan lan egitea, baina hala tokatu zait niri. Txemak oporrak ditu, eta esan diot, nahi baldin
|
bazuen
behintzat, niri ez zaidala batere inporta bera oporretan joatea. Horrela esan diot, baina egiaz nahiago nuke oporretara joango balitz, berdin Asturias edo Malawira.
|
|
|
· Hormetako paperak aldatu, batez ere Eiderrek inoiz paper horiei buruz zerbait esan
|
bazuen
.
|
|
|
Neska hark
|
bazuen
bere baitan galtzeko tentazioa pizten zuen zerbait. Ezin da erraz azaldu:
|
|
|
Eider tabernara sartu zen egun hartan bertan desagertu zen Rocío; eta Txemaren neskalagunari orduak baino falta ez zitzaizkionean Irlandara abiatzeko, orduantxe azaldu zen berriro neska liluragarri hura. Horrek ere
|
bazuen
zerbait ikustekorik heriotzarekin.
|
|
|
Rocío García de Mainuetaren irudia hartu zuen gogoan, bere titi mardulak, berarekin oheratzeko izan zuen aukera hura. Oraindik ere
|
bazuen
aukerarik. Xirriki xarraka eragiten zion kanpai mihi potoloari, etorkizunean Rocíorekin enroila zitekeela pentsatzeak ematen zion plazerra aprobetxatuz.
|
|
|
Zeren probisionala zela ulertzen zuen, argi baitzegoen denboratxo bat igaro ondoren Eiderrek maletak egingo zituela euren maitasun habiara joateko. Txemak
|
bazuen
esperantza txiki bat, hain zuzen ere Maiteri, Eiderren amari zegokiona. Eider behin baino gehiagotan ahalegindu zen amari azaltzen elkarrekin erabaki garatu baten ondorioa zela, eta ez zutela beharrezko ikusten ezkontzaren pausoa.
|
|
|
Eider behin baino gehiagotan ahalegindu zen amari azaltzen elkarrekin erabaki garatu baten ondorioa zela, eta ez zutela beharrezko ikusten ezkontzaren pausoa. Maite ez zen berehala konforme geratzen, eta beraz Txemari ondo iruditu zitzaion Eiderrek bere denbora hartzea, hilabete osoa nahi
|
bazuen
, edo bi bestela. Piztiak baretzea inoiz ez da erraza izaten.
|
|
|
Arratsero joaten ginen estaziora, eta arratsero bagoi bakarra hutsik etortzen zen, eta hori zen hiriak existitzen zirela adierazten zigun seinalerik onena. Zeren, nork itzuli behar zuen herrira baldin eta trenaren ibilbidean hiria aurkitu
|
bazuen
–
|
|
|
Alferrik zebilen bere jo eta ke hartan, mesedez, egin behar zuena ondo pentsatzeko, erabakirik ez hartzeko birritan pentsatu barik, eta horrela. Eiderren asmoak tinkoak ziren, denboraz hausnartutakoak, eta, Txemak hala uste
|
bazuen
ere, ez ziren irlandar tankerako pub batean ezustean sortuak izan. Irlandarako benetako gogoak egun batzuk lehenago sortu zitzaizkion Eiderri.
|
|
|
—Ziegan hengoela aipatu nian bazegoela karta bat, jaun Albert Etxegoienen sasoinean galdu zena. Bada, jaun Albert Etxegoienek
|
bazuen
anaia bat, zeinari Henrik baitzeritzan, eta zeinak kutxa tipi batean gordetzen baitzuen Estebanek skribatu karta. Eta jaun Albert Etxegoienen anaia hura egun batean Maulerat ezkondu, eta badirudi ezen bere ondasunen garraioan kutxatxoa gurditik erori zitzaiola, eta halaxe galdu zuela gutuna.
|
|
|
—Baina gutuna bidean galdu bazen ere, eta harekin Estebanek skribatu letrak, letren spiritua, aldiz, belaunez belaun jaso diagu, ezkutuan izan bada ere... eta, hala, jakin ezak ezen, izeba Joanak neuri erranaren arabera, Estebanek ez zuela koldarkeriaz bere buruaz bertze egin, zeren eta berak sinesten baitzuen ezen odolik onena beti ere zela isurtzen ez zena, noiz eta haren isurtzeko arrazoinik ez baitzegoen. Eta ez zegoan, Urbiaingo jauregia bertze Massada bat, edo bertze Numantzia bat bihurtu nahi ez
|
bazuen
bederen. Eta Estebanek ez zian nahi, uste zuelako bere heriotza aski izan zitekeela auziaren erabakitzeko, jauregia gaztelau soldaduek setiaturik zegoenez gero, itxuraz, bere erranetarat zituèn hirurogei bat soldadu agramondarrak alferrik sakrifikatzerat utzi gabe... menerat zituen zortzi beaumondar preso laxatzen zituela, aldi berean.
|
|
|
Mattin, beraz, primua zen —primu eta heredero, aitak hala erabaki zuelako—, eta, nola, bertzalde, sendoa zen eta argia zen, hala, mundu guztia berari beha izaiten zuen, deus ere egiten ez
|
bazuen
ere, zeren ardatz baitzen; ni, berriz, bigarrena nintzen, eta, nola bigarren dena ez baita ikusia izaiteko baina ikusle izaiteko, hala egokitu zitzaidan hari beha eta mundu guztiari beha bizitzea, eta hala zolitu zitzaizkidan neurrigabeki begiak eta behakoa, baita belarriak eta entzutea ere.
|
|
|
Baina, erran bezala, ez guztiz. ...nearen ondotik, sosegatzen nintzen, behatzen nion aitak egin presentari, eta ohartzen nintzen ezen hobe zela etxe hartan bigarren izaitea hirugarrena baino, nola baitziren gure etxeko morroi neskame ezkonduen haurrak, haietarik nehork ere ez baitzuen halako jostailurik, guztiak ere hutsaren hurrengo; eta jostailua eskuan hartu, eta haur haienganat joaiten nintzen, ni haiekin nahastea amak laket ez
|
bazuen
ere, ikusterat nola zabaltzen zitzaizkien begiak, ez dakit inbidiaz edo harriduraz, eta sentitzerat nola haiek zabaldu begiek ditxaren hegiak zabaltzen zizkidaten niri.
|
|
|
Bertze nonbait erran dizudan bezala,
|
bazuen
osabaren studioak terraza edo balkoi tipi bat, norat ateratzen baitzuen aparatua, baterat eta bertzerat destatu ahal izaiteko, batean objektibo baterat, bertzean bertzerat.
|
|
|
Ildo beretik erran dezaket ezen bere teologi eskoletan ere gutitan aipatu izan zuela heresia eta, baldin aipatzen
|
bazuen
, ez zela hereseen aurka ibiltzen, ahotik apoak eta sugeak zerizkiola, eliz gizon kasik gehienei bezala; aitzitik, bere berezko ohituren aurka, bere solasa neurriz kanpoan apaintzen ibili gabe, hitz xume haien erraiterat mugatzen zen: " Otoitz egizue, beren gaitzetarik libra daitezen", karitatea eta urrikalmendua bertze sentimendu guztien gainetik ipintzen zituela.
|
|
|
Eta uste dut ezen alegatzeko moduko bertze arrazoin bat ere bazuela aitak, aitzinago ulertuko nuena, eta hura zen aita Bartolomeren aurka senti zezakeen jelosia, apezaren eskua gero eta luzeagoatuz joan zelako eta haren itzala gero eta zabalagotuz, bai jauregian eta bai Urbiaingo jendeengan ere... eta zeren aita ez baitzegoen bere boterea bertze nehorekin partitzeko prest. ...akeenaz denaz bezainbatean, berdin eta orobat senti baitzitekeen desgogara aita jesuitak moralaren eta seigarren manamenduaren alderakotzat zituen ideia ezin hertsiago haiekin, zeinak aitaren kontra bihur baitzitezkeen —Ubarneko dama gaztearen kontu harekin, konparazione—, baldin jesuitaren boterea haziz bazihoan, eta baldin, haztearen hazteaz, behar hainbat indar eta botere bereganatzen
|
bazuen
, aitaren kontra ekiteko.
|
|
|
Baina, zertaz kexatzen gara, jaun André, baldin san Anselmok guztia konpondu
|
bazuen
, Jainkoaren existentzia frogatzen zuela, Salmoetako hitz haiek berak harrointzat harturik...!
|
|
|
Eta, oroitu nuenean ezen osasuntsu zegoenean haren hutsa eta haren ondikoa gutiziatu izan nituela, zeren ez bainuen haren arrakastaren itzalean bizi nahi, neure buruaz ahalketu nintzen. Eta nehoiz baino bihozberago egin nuen otoitz eta desiratu ezen anaiaren iluna argi bihur zedila, ene argiak ilunerat egin behar
|
bazuen
ere.
|
|
|
Eta aita Bartolomek bereari eutsiz, berriro erran zuen orduan ezen mutila exor tzizatu behar zela eta berak exortzizatuko zuela, zeren zalantzarik ez baitzuen ezen deabruak eragin izan zizkiola zalditik erori zenetik izan zituen dar dar haiek guztiak, eta zeren lehenbailehen egotzi behar baitzitzaion demonio gaixto hura gorputzetik, mutilak onerat eginen
|
bazuen
; eta amak baietz erran zion, eta aitak ez zuen ezetzik erran, muturra okertu bazuen ere.
|
|
|
...iro erran zuen orduan ezen mutila exor tzizatu behar zela eta berak exortzizatuko zuela, zeren zalantzarik ez baitzuen ezen deabruak eragin izan zizkiola zalditik erori zenetik izan zituen dar dar haiek guztiak, eta zeren lehenbailehen egotzi behar baitzitzaion demonio gaixto hura gorputzetik, mutilak onerat eginen bazuen; eta amak baietz erran zion, eta aitak ez zuen ezetzik erran, muturra okertu
|
bazuen
ere.
|
|
|
Eta, hala, bazkari arin baten ondotik zaldi gainerat igaiten zela, abiatu zen aita Ubarnerantz, nondik ilunabarrean itzuli baitzen. Eta erran zigun nola egon zen Ubarneko dama damatxoekin, eta nola haiek erran zioten ezen aitak berak basorat joan behar zuela, gau haietarik batean, zenbatenaz lehenago, hainbatenaz hobeki, zeren, baldin tigrea ehizatzen
|
bazuen
, Mattini sukarra joanen baitzitzaion.
|
|
|
Mila ideia gurutzatzen zitzaizkidan buruan: uste nuen bezala, amak hartan parte hartu
|
bazuen
, zergatik ez zen osaba jauregirat etorri kontuen eskatzerat. Edo, gauzak, bertzerik gabe, berez joan ote ziren, eta Maddalenek azkeneko mementuan ezezkoa eman ote zion osaba Joanikoti, harreman haietarik etor lekizkiokeen kalteak onurak baino gehiago izan zitezkeela irizten ziolako, edo Jainkoak daki zeren beldur zelako, eta ahalke ote zen osaba, haren ondoren?
|
|
|
Eta aitortzen dut, bertzalde, ezen batzuetan ez dagoela gibelatzerik eta, hala rik ere, gibelat bihurtzen garela, baina orduan ere ez nuke nehoren juje izan nahi, zeren eta, nor da nor bertzeei kontu hartzeko eta juzkatzeko, tartean erabaki gordin bezain izugarri horiek daudenean, zeinetan bizia jokoan dagoen? Eta bai, ulertzen dut Galileo, umiliatua izan zelako, baina ez arras umiliatua; belaunikatua, baina ez arras belaunikatua; makurtua, baina ez arras makurtua, zeren, tribunalak deliberatu
|
bazuen
ere ezen lurra ez zela mugitzen, mugitu mugitzen zen: Samosko Aristarkok mugitu zuen, Kopernikok mugitu zuen... eta Ga li leok berak ere mugitu zuen, eta are, bere baitaren baitarik mugitzen segitu zuen gero ere, zeren, sinatu nahi ez zuena sinatu behar izan bazuen ere eta halatan sentitu ezen, gorputza salbatzearen truke, itzalperat kondenatu zuela arima —eskua eta luma, alegia—, aldiz, itzalpe hartarik skribatzen eta bere skribu haiekin Lurra bulkatzen segitu zuen, eta argi berri batekin argitzen:
|
|
|
Eta bai, ulertzen dut Galileo, umiliatua izan zelako, baina ez arras umiliatua; belaunikatua, baina ez arras belaunikatua; makurtua, baina ez arras makurtua, zeren, tribunalak deliberatu bazuen ere ezen lurra ez zela mugitzen, mugitu mugitzen zen: Samosko Aristarkok mugitu zuen, Kopernikok mugitu zuen... eta Ga li leok berak ere mugitu zuen, eta are, bere baitaren baitarik mugitzen segitu zuen gero ere, zeren, sinatu nahi ez zuena sinatu behar izan
|
bazuen
ere eta halatan sentitu ezen, gorputza salbatzearen truke, itzalperat kondenatu zuela arima —eskua eta luma, alegia—, aldiz, itzalpe hartarik skribatzen eta bere skribu haiekin Lurra bulkatzen segitu zuen, eta argi berri batekin argitzen: bere Di sco rsi ekin mugitu zuen eta argitu, handik urte batzuetarat.
|
|
|
Aitona Nikolasek zerbaitekin ihardets ziezaiokeen aitaren ezkutuko mehatxuari, baina nola erdi ahiturik baitzegoen orduko, erreuma hezurrik tipienetan ere jaun eta nagusi, eta nola ohartzen baitzen ezen jauregi hark gure aitaren beharra zuela, zuhaitzak lurrarena bezainbertze, zutik iraunen
|
bazuen
, hala, isilik egoitea deliberatu zuen hartaraz gero.
|
|
|
FUSILEN eta kanoien tratu biribil hark zernahi merezi zuen. Eta aitari, jakinik ezen dukea oso zezenzalea zela eta zaldi gainean ongi baino hobeki toreatzen zuela, bururatu zitzaion ezen on izan zitekeela horrelako festa berezi baten moldatzea eta prestatzea; bigarren arrazoin bat ere
|
bazuen
hartarakotz, 1660ko urte hura Urbiaingo herriaren fundazionearen hirurehungarren urteurrena zenez: estakuru bikaina zen konmemorazione hura, beraz, aitaren asmoetarako, tiro batez bi txori hiltzerat deliberatzen zela.
|
|
|
Hirugarrenaz Paco Corrales arduratu zen. Bazkalorduan dukea zirika eta zipoka aritu zitzaion eta erran zion ezen, zezena lantzaz hartzen
|
bazuen
eta suerte hartan akabatzen, urrezko hamar dukat emanen zizkiola, eta toreatzaileak ihardetsi zion ezen diru harengatik infernurako ateraino ere joan zitekeela. " Zezenak harrapatzen eta hiltzen bahau, ez haiz anitzez urrunago joanen", erran zion dukeak, guztiak irriz uzten zituela.
|
|
|
AHANTZI egin zait lehen erraitea ezen korridako ikusleen artean ez genuela aitona Nikolas izan. Izan ere, alde batetik, bere erreuma hura zuen, gero eta handiagotzen ari zitzaiona —zenbatenaz festatik hurbilago, hainbatenaz handiago eta jasanezinago, egia erran, jelosiaren eraginagatik edo—, baina
|
bazuen
, bertzetik, barrenean halako ezinegon bat, bertze mota batekoa, bere iraganarekin eta etxeko iraganarekin lotua zegoena, edo egon zitekeena, eta bakean uzten ez zuena, bertze nonbait ere aditzerat eman dizudan bezala eta aitzinago ere hobeki ikusi ahal izanen dugun bezala.
|
|
|
Ordea, mihiz hura erran
|
bazuen
ere, aitaren begiek argi gorde bat erakusten zuten, burutik buruhauste bat kendu baliote bezala.
|
|
|
Bertze nonbait erran dizudan bezala, Frantziako erregeren eta Espainiako infantaren ezkontza sonatu hartarik itzuli zelarik, behin baino gehiagotan aipatu izan zigun aitak nola Villagrandeko dukeak promes egin zion ezen markes tituluarekin sarituko zuela, baldin berarekin eginikako tratua —ehun kanoi eta bi mila fusil Espainiako armadarentzat— behar bezala konplitzen
|
bazuen
, hurrengo lau urteetan. Eta gau hartan, bada, afalorduan, hala mintzatu zitzaion dukea:
|
|
|
...in egoiteko... edo, baita Pazkoarekin eta Mendekostearekin konplitzeko ere, erraiten zuenean, iduri egiteko, ezen konfesatzera joan behar zuela, nahiz eta gerorat jakin nuen ezen bere konfesione haiek eramaitenago zutela bekatu bat gehiagoren egiterat bertze guztien barkatzerat baino—, ez zen koadroren bat edo bertze ikusi gabe geratuko, ezagutzen ez zuen pintoreren baten studiorat joan behar
|
bazuen
ere hartarakotz. Nik harekin joan nahi izaiten nuen batzuetan eta erraiten ere nion, baina hark beti ihardesten zidan ezen haiek bidaia tipiak zirela eta nik bidaia handi bat merezi nuela, Pisarat eta Galileoren jaioterrirat lehenik, eta Pariserat gero.
|
|
|
Harik eta bertze egun batean aitak aulki eta kakontzi berriak erosi, eta osabaren gabinetean paratu zituen arte. Eta, handik harat, kanporat joaiteko ohitura nagusiarekin segitu
|
bazuen
ere, aulkian jartzen ere hasi zen osaba noizik behin, behar larriren batek edo eraginik, egun batean beherakoa zuelako eta bertze batean eten ezin zuen pentsu ezin inportantago batean murgildurik zegoelako. Halarik ere, nola guztian berezia izan behar baitzuen, pentsu haien artean bazeukan bat, bere eskrementuen husteko ardura bere gain hartzerat bulkatzen zuena, sehiei deitu ere gabe, erraiten zuela:
|
|
|
Esperimentu haren aitzinatzeko, osabak
|
bazuen
, alde batetik, zurezko kaxa ireki bat, handi samarra, kandela baten estaltzeko erabiltzen zuena eta bazuena, bere aldeetarik batean, zulo tipi bat, puntu finko eta argitsu bat bihurtzen zena, kandela piztuaren eraginez; bazuen, bertzetik, mirail plano birakor bat, orientazino bat edo ber tze har zezakeena; bazuen, halaber, behatoki finko bat, burdinazko uztai tipi bat zuena, non pausatzen baitzue...
|
|
|
Esperimentu haren aitzinatzeko, osabak bazuen, alde batetik, zurezko kaxa ireki bat, handi samarra, kandela baten estaltzeko erabiltzen zuena eta bazuena, bere aldeetarik batean, zulo tipi bat, puntu finko eta argitsu bat bihurtzen zena, kandela piztuaren eraginez;
|
bazuen
, bertzetik, mirail plano birakor bat, orientazino bat edo ber tze har zezakeena; bazuen, halaber, behatoki finko bat, burdinazko uztai tipi bat zuena, non pausatzen baitzuen begia, puntu argitsua mirailean nola islatzen zen ikusteko; eta bazuen, finean, pintzel fin bat, zeinaz baliatzen baitzen puntu argitsuaren iduri islatua markatzeko, mirailaren gainean.
|
|
|
Esperimentu haren aitzinatzeko, osabak bazuen, alde batetik, zurezko kaxa ireki bat, handi samarra, kandela baten estaltzeko erabiltzen zuena eta bazuena, bere aldeetarik batean, zulo tipi bat, puntu finko eta argitsu bat bihurtzen zena, kandela piztuaren eraginez; bazuen, bertzetik, mirail plano birakor bat, orientazino bat edo ber tze har zezakeena;
|
bazuen
, halaber, behatoki finko bat, burdinazko uztai tipi bat zuena, non pausatzen baitzuen begia, puntu argitsua mirailean nola islatzen zen ikusteko; eta bazuen, finean, pintzel fin bat, zeinaz baliatzen baitzen puntu argitsuaren iduri islatua markatzeko, mirailaren gainean.
|
|
|
...ten estaltzeko erabiltzen zuena eta bazuena, bere aldeetarik batean, zulo tipi bat, puntu finko eta argitsu bat bihurtzen zena, kandela piztuaren eraginez; bazuen, bertzetik, mirail plano birakor bat, orientazino bat edo ber tze har zezakeena; bazuen, halaber, behatoki finko bat, burdinazko uztai tipi bat zuena, non pausatzen baitzuen begia, puntu argitsua mirailean nola islatzen zen ikusteko; eta
|
bazuen
, finean, pintzel fin bat, zeinaz baliatzen baitzen puntu argitsuaren iduri islatua markatzeko, mirailaren gainean.
|
|
|
Leizearen ertzean baziren bizpahiru haritz solte, adarrak harat honat hedaturik zituztenak, haietarik bat edo bertze leizearen alderat. Leizeak, berriz,
|
bazuen
han behean koska bat, belarrez eta haritz hostoz josirik zegoena eta itxuragatik piztien habiatzat ere har zitekeena, norat jaitsi nahi baitzuen osabak... Eta, hala, seinalatzen zuelarik zuhaitz haietarik bat, zeinak baitzuen adar bat koskaren bertikalean zegoena, erran zuen osabak ozentki:
|
|
|
Osaba Joanikoten erretolika hartan oroitzen dut nola guztiok hari beha geunden, eta nola amak, Ubarneko damaren eta Pedro Huiziren aipuak aditu bezain fite, begiak beheititu zituen, hautu hura atsegin ez balu bezala, baina, halarik ere, isilik egon zen, bazekielako, beharbada, ezen, auzi haren alderakotzat, ez zuela deus ere egiterik, bere senarra ere guztiz bertze iritzi batekoa izan zitekeelako. Eta, baldin amak erraiten ari natzaizuna pentsatu
|
bazuen
, ez zebilen nehola ere oker, zeren eta aitak, osabak akabatu orduko, erran baitzuen:
|
|
|
Osabak, beraz, gogoeta egin nezan nahi zuen... eta
|
bazuen
hartarako gai nagusi bat: libertatea.
|
|
|
Eta gogoratzen dudan neurrian, halakoa genuen aitona Nikolas, zeren hark sentitzen zuena erraiten baitzuen eta erraiten zuena sentitzen. Eta, baldin huts egiten
|
bazuen
, bere hutsaren berri emaiten zuen, nola eman baitzuen negozioak gaizki joan zitzaizkionean, geroago jakinaraziko dizudan bezala. Eta, anitzetan, harreman pertsonalak negozioa bera ere baino aintzakoagotzat hartzen zituen.
|
|
|
Errota, bere aldetik, jauregiaren eta bertze etxola haien artean zegoen, eta, errotarriaren higiarazteko,
|
bazuen
urtegi tipi bat, etxeko abereek askatzat hartzen zutena eta ahateek igerilekutzat.
|
|
|
Latina zekien —hala hola, murduskatzen bertzerik ez—, baita gramatikaren eta eskolastikaren funtsezko arauak ere, baina, handik harat, deus guti gehiago. Muga haien aitzinean, ordea,
|
bazuen
dohain bat, gizonen artean batere ohikoa ez dena, eta zen ezen bazekiela bere mailaren eta bere neurriaren berri, eta haren arauaz jokatzen zuela, itxurarik egin gabe. Gurasoak, izaitez, laborariak zituen, eta ez zen bere etorkia ezkutatzen ibiltzen; etxeko zamaria asto bat zuen, eta ez zen Kaligularen zaldiari beha bizi, bere asto hura ere kontsul noiz eginen ote zuten, halako moldez, non ez baitzuen zaldirik nahi izan, bai gurasoek eta bai aitona Nikolasek ere zaldi eder bat erregalatu nahi izan ziotenean, jende printzipalaren eredurat eta haien idurirat ibil zedin.
|
|
|
Ordea, gure guraso jaun Martin eta andere Grazianak ez zuten gogo onez hartu aitonak don Frantziskoren alde egin hautua: nola hartuko zuten, bada, erabaki hura gogo onez, baldin aitak handiki handi ezin handiago bat izaitearekin egiten
|
bazuen
amets, Parisko egonaldiaren ondotik. Eta amets hartarik halaxe mintzatu zitzaion aita aitona Nikolasi:
|
|
|
baina nola jarri ama neure alde, aita jesuitaganat hurbildu gabe? Eta nola hurbildu aita jesuitaganat, baldin osaba Joanikotek ezin ikusi
|
bazuen
, eta baldin, hark bezalaxe, nik ere zientzia eta libertatea banituen, artean, neure estandarte eta bandera, zeren eta osabarekin sekeretu batek lotzen baininduen, eta odolezko zin batek. Libertateak, ordea, lur mugikorretarik ninderaman, zalantzaz zalantza, eta nik, batzuetan, zalantza egiten nuen zalantzaz, zeren zalantzak nekatzen zaitu, unatzen zaitu eta erdibitzen zaitu.
|
|
|
—eta, isilune baten ondoren, segitu zuen—: Izan ere, iaz ama eritu eta gaizkitu zitzaigun, eta, nola medikuek ez baitzuten sendatzen, hala, promes egin nion san Jenarori ezen, ama sendatzen
|
bazuen
, munduaren azkeneraino joanen nintzela, erromes, etxetik sosik hartu gabe; eta sendatu zen ama, eta halaxe nauzue orain, Donejakuerako bidean, neure oinak eta gitarra lagun bakar ditudala.
|
|
|
Halaxe ihardetsi nion, bai, jaun André, erran biribil harekin...! Baina erran hark
|
bazuen
esplikazionerik, zeren, nola bainekien kasik segur ezen osabak galdegite hura eginen zidala, hala, osabak eta napolitarrak hitz egiten zuten bitartean, prestatzeko eta asmatzeko denbora izan nuen, buruko eltzean neure pentsuak eta neure injenioa egosten jartzen nituela, harik eta buruan egosia egotzi nion arte. Eta ez nuen, agi denez, gaizki asmatu, zeren Jainkoak asmatzeko dohain horretaz bederen hornitu baininduen, eta zeren esplikazione harekin kontent utzi bainuen, itxura batean, osaba.
|