|
2008
|
|
|
artearen eta mitoen artean erlazio zuzena ezartzen zuen, eta horrekin lotuta dago 1959an eskulturaren praktika alde batera uzteko arrazoiaren sustraia. Oteizaren iritziz, arteak eginkizun konkretu
|
bat
zuen garai bakoitzean, mitoak berritzea, eta funtzio hori betetzen zuenean, arte horrek zentzu guztia galtzen zuen, eta berak proposaturiko imajinek idolo, fetitxe edo merkatuaren produktu bihurtzeko arriskua zeukaten. Hori gerta ez zedin, garai bakoitzeko artistek artearen helburuak lortu ondoren arte hori bertan behera utzi lukete, garai berri bati, arte berri bati eta artista berri batzuei lekua uzteko.
|
|
|
Horiek guztiak aztertuta, arteak nondik nora joan edo eboluzionatu lukeen argitu nahi zuen. Lehen abangoardietan ohikoa zen bezala, testu hau planteamendu estetikoen manifestu
|
bat
zen, zeina komunikabide baten bidez beste artistei, kasu honetan Ameriketako artistei, zuzendua zegoen, Oteizak uste baitzuen Europako arte zaharkitua Ameriketako artista gazteek berrituko zutela.
|
|
|
Aipatu dugun bezala, testu horretako gai garrantzitsuenetako
|
bat
artearen eta mitoaren arteko harremanak ziren. Mitoak dira gizarte edo kultura ezberdinek munduari begiratu eta interpretatzeko beharrezko dituzten tresnak, edo bestela esateko, gizakiok mitoen bitartez munduari zentzua eta esanahia ematen diogu, zentzu sakratua alegia, egunerokotasunari eta denboraren joan etorriaren monotoniari egitura bat ezarriz15 Mitoak sortzea eta, batez ere, mito horiek etengabe berritzea zen testu horretan Oteizarentzat benetako artearen zeregina:
|
|
|
Aipatu dugun bezala, testu horretako gai garrantzitsuenetako bat artearen eta mitoaren arteko harremanak ziren. Mitoak dira gizarte edo kultura ezberdinek munduari begiratu eta interpretatzeko beharrezko dituzten tresnak, edo bestela esateko, gizakiok mitoen bitartez munduari zentzua eta esanahia ematen diogu, zentzu sakratua alegia, egunerokotasunari eta denboraren joan etorriaren monotoniari egitura
|
bat
ezarriz15 Mitoak sortzea eta, batez ere, mito horiek etengabe berritzea zen testu horretan Oteizarentzat benetako artearen zeregina: «Artistak gizartean duen garrantzia datza mito sortzaile izatea dagokion neurrian edo, baldin haien birsortzaile bada, haiek gauzatu behar dituen baldintzen sortzaile den heinean» (Oteiza, 2007b:
|
|
|
Testu horretan ere, Oteizaren helburua zen azaltzea nondik nora garatu behar zuen eskulturak. Horretarako, ordu arteko bere lau lan eta beraien inplikazio kontzeptualak aztertzen zituen16 Testu horretan bere lanaren eta ideien inguruko hausnarketa
|
bat
eginez, hurrengo eskulturetan hain garrantzitsua izango zen beste ondorio batera iritsi zen, zeina oraintxe aipatu dugun ezabaketarekin estuki loturik zegoen:
|
|
|
Oteizak ikusi eta aztertu nahi zuen nola garatu ziren aldi berean kulturen adierazpide sinbolikoak eta eskulturaren ezaugarri formalak gizarte primitibo horietan, zeren, aurreko testuetan zioen bezala, kulturaren oinarriak arteak sortzen eta berritzen dituen mitoen bitartez sendotzen baitira. Ikerketa horien emaitzak 1948an Bilbora itzuli ondoren plazaratu zituen, 1952an Madrilen argitaratu zen Interpretacion estetica de la estatuaria megalitica americana testuan, Oteizak argitaratutako lehen liburuan17 Liburu hori, Quousque tandem?! en modura, zati ezberdinez osatu arren, osotasun
|
bat
bezala uler daiteke. Perez de Barradas eta Konrad Preuss etnologoek eginiko ikerketetatik abiatuta, berauei estetikaren esparrutik korrekzioak egiten zizkien Oteizak.
|
|
|
Lehen aldiz, gainerako artistekin zituen zorrak alde batera uzten ditu eta bere ibilbidea garbi definitzen hasten da. Figura para regreso de la muerte eta Coreano lanen kasuan, giza figuraren erdian hutsune
|
bat
zabaltzen da, gorputzak sakrifikatu eta tripak husteko helburuarekin eginiko zauri handi bat balitz bezala, eta horri esker kanpoko espazioa eskulturaren osagai izaten hasten da. Horretarako materia kentzea da lehen pausoa, lehen beterik zegoena husten hastea, horrela eskultura osatzen duten formez gain, inguruko espazioak ere garrantzia hartzen baitu.
|
|
|
Lehen aldiz, gainerako artistekin zituen zorrak alde batera uzten ditu eta bere ibilbidea garbi definitzen hasten da. Figura para regreso de la muerte eta Coreano lanen kasuan, giza figuraren erdian hutsune bat zabaltzen da, gorputzak sakrifikatu eta tripak husteko helburuarekin eginiko zauri handi
|
bat
balitz bezala, eta horri esker kanpoko espazioa eskulturaren osagai izaten hasten da. Horretarako materia kentzea da lehen pausoa, lehen beterik zegoena husten hastea, horrela eskultura osatzen duten formez gain, inguruko espazioak ere garrantzia hartzen baitu.
|
|
|
Unidad triple y liviana lanaren kasuan, formek kanpo espazioa esanahiez betetzeko duten gaitasuna nabarmendu nahi da. Ezaugarri formal horietaz gain, eskultura horietan beste ezaugarri garrantzitsu
|
bat
aipatu behar da: ordu arteko eskultura eta testuetan mitoak eta ezaugarri primitiboek izan zuten garrantzia gutxitzen hasten da, eta, horrekin zuzenki erlazionaturik, materialen erabilera espresiboa ere itzaltzen doa.
|
|
|
Urte horietan arte abstraktuaren arazoaren inguruko eztabaidak oso arruntak ziren. Eztabaida horien helburuetako
|
bat
zen argitzea ea arte abstraktua gai erlijiosoak irudikatzeko erabiltzea zilegi ote zen ala ez (Autore Anitz, 1956). Eztabaida eliza katolikoaren barruan ez ezik, hainbat artisten artean ere ari zen jazotzen, eta Oteizaren testuetan oso garbi azaltzen da, hasieratik artearen eta erlijioaren artean ezarri zituen parekotasunen ondorioz.
|
|
|
501) deritzon legearen bidez. Quousque tandem?! eko orrietan saiakera horren berri aurkitu dezakegu: «Beste
|
bat
zen liburu hau. Beste hau Madrilen aterako da eta bertan uzten dut nire esperientzia pertsonalari buruz zor dudan lekukotasun puntuala arte garaikidean niri dagokidan ikerketaren barruan» (Oteiza, 2007a:
|
|
|
Liburu horren zenbait zati Oteiza Fundazioko artxiboan aurki daitezke22 Irakurketa
|
bat
nahikoa da ondorio honetara iristeko: bukatu izan balu, hau izango zen dudarik gabe Oteizak XX. mendeko arteari oparituko zion testurik garrantzitsuena.
|
|
|
proiektua burutu ezinak sorrarazi zion atsekabeak zerikusia izan zezakeen. Gogora dezagun 1959an Oteizak eta Roberto Puig arkitektoak proiektu
|
bat
aurkeztu zutela Uruguaiko lehendakaria izan zen José Batlle y Ordoñez omentzeko antolatu zen lehiaketara24 Proiektu horrek eskultura eta arkitektura uztartzen zituen, eta Oteizarentzat, bere ibilbideko azken proiektua izango zen, eskultura espazio arkitektonikoaren barruan desagertuko baitzen. 1961eko lehiaketan garaile suertatu arren, Quousque tandem?!
|
|
|
Testu horretan dago, nire ustez, liburuaren muina. Bertan Ley de los Cambios en el Arte eta Estetika ezkorra ideia garrantzitsu eta aberatsak azaltzen ditu, eta artelan
|
bat
zer den definitzen du. Eta gure ustez garrantzitsuagoa dena, ideia horiek eskulturak egiten zituen bitartean bere buruan nola sortzen joan ziren azaltzen digu.
|
|
|
Baina, zerengandik babestu nahi nuen nik? Haurretan jada, denek bezala, gure izatea ezerez txiki
|
bat
bezala sentitu ohi dugu, gauza, zirrara, mugazko biribilki ezkor bat bezala zertzen zaiguna, haren erdian, gure bihotzean heriotzaren beldurra, ukapen goren bezala, sumatzen dugularik.
|
|
|
Baina, zerengandik babestu nahi nuen nik? Haurretan jada, denek bezala, gure izatea ezerez txiki bat bezala sentitu ohi dugu, gauza, zirrara, mugazko biribilki ezkor
|
bat
bezala zertzen zaiguna, haren erdian, gure bihotzean heriotzaren beldurra, ukapen goren bezala, sumatzen dugularik.
|
|
|
Baina ez bakarrik balio izan dit ondorio pertsonal horretarako, esan baitezaket eta esaten dut orain: artea datzala, garai guztietan eta edozein tokitan, gizakia eta haren errealitatea integratzen, lotzen dituen prozesu batean, ezerez den ezerez batetik abiatuz Dena, Erabateko
|
bat
den beste Ezerez batean amaitzen dena existentziaren azken erantzun eta irtenbide izpiritual bezala (Oteiza, 2007a: 504).
|
|
|
Quousque tandem?! liburuko pasarte garrantzitsuenetan bere eskultore ibilbidearen berrikusketa
|
bat
burutzen du Oteizak, ibilbide hori aztertuz eta artea ulertzeko oso emankorrak izan daitezkeen ideiak proposatuz. Ideia horiek bere esperientzia pertsonalarekin estuki lotuz, artea gizakion bizitzari zentzua eta osotasuna ematen dion jarduera dela gogoratzen digu Oteizak.
|
|
|
liburuak gaurko irakurlearentzat? Gure ustez, ekarpena Oteizaren autobiografia estetiko gisa ulertu litzateke25, bere esperientzia ulertzeko eta azaltzeko saiakera
|
bat
. Horri ezartzen dion gehigarria, euskal kulturaren zenbait adierazpide folklorikoren interpretazio mitikoa, ordura arteko Oteizaren esparru estetikotik kanpo geratzen da.
|
|
|
Ikusi dugun bezala, Oteizarentzat mitoek beti aurrerantz joan behar dute, etengabe eraldatuz eta garai bakoitzeko ezaugarrietara egokituz baina horietara mugatu gabe. Zentzu horretan, bere ibilbide guztian mantendu izan zuen dimentsio unibertsala traizionatuz, edo Oteizari gehiago gustatuko litzaiokeen hitz
|
bat
erabiltzearren, dimentsio unibertsal hori sakrifikatuz, euskal kulturara soilik mugatzea erabaki zuen. Horretarako, Aranzadi, Barandiaran eta, oro har, tradiziozko euskal kultura ikertu zuten beste zenbaitzuen testuetara hurreratzen da, eta bere estetika irakurketa horien itzalean berreraiki egiten du.
|
|
|
Jorge Oteizaren Quousque Tandem?! liburuarenen edizio kritikoa argitaratu dela eta, artikulu honetan euskal kulturan hainbesteko eragina izan duen liburuaren irakurketa berri
|
bat
proposatzen da. Ikerketa eta material berriek aukera eskaintzen digute Quousque Tandem?!, eta oro har Oteizaren lan zabala, beste ikuspuntu batetik ulertzeko.
|
|
|
Eraikita esan dugu, eta ez idatzita, Quousque Tandem?! liburu eskultura
|
bat
baita. Beste era batean azaltzearren, eskuetan hartu eta irakur daitekeen kollage handi bat dela esan genezake, berak egiten zituen kollage eskultura horietako bat bezalakoxea1.
|
|
|
liburu eskultura bat baita. Beste era batean azaltzearren, eskuetan hartu eta irakur daitekeen kollage handi
|
bat
dela esan genezake, berak egiten zituen kollage eskultura horietako bat bezalakoxea1.
|
|
|
liburu eskultura bat baita. Beste era batean azaltzearren, eskuetan hartu eta irakur daitekeen kollage handi bat dela esan genezake, berak egiten zituen kollage eskultura horietako
|
bat
bezalakoxea1.
|
|
|
Eskultura liburu hau ulertzeko, Oteizaren eskultura serie konkretu
|
bat
aipatu dugu: Maklak izenekoa2 Zeintzuk dira Oteizaren Maklen ezaugarririk nabarmenenak?
|
|
|
* Testu hau, funtsean, 2007ko uztailaren 12an, PERIFERIAK programaren barruan Bilboko Rekalde Aretoan eskainitako hitzaldiaren birmoldaketa
|
bat
da. Irakurlearentzako oharra:
|
|
|
Unitate horien konbinaketaren bidez eraikitzen direnez, eskulturok ezaugarri nabarmen
|
bat
daukate: osotasunezko pertzepzioa zilegi ez egitea.
|
|
|
ere modu honetara deskriba daiteke: zati ezberdinez osaturiko osotasun iheskor
|
bat
, abiapuntu ezberdinetatik irakur daitekeen liburua; aurretik, atzetik edo erdiko aldetik. Zati ezberdin horiek liburu bakarra osatzen dute, baina Makletan bezala, irakurketa ez da lineala, zeren gai batetik bestera salto egitera behartzen baikaitu Oteizak.
|
|
|
Zati ezberdin horiek liburu bakarra osatzen dute, baina Makletan bezala, irakurketa ez da lineala, zeren gai batetik bestera salto egitera behartzen baikaitu Oteizak. Gai
|
bat
bukatzerako beste batekin hasten da, eta geroago, kolokan utzitako gaia ezustean berreskuratzen du, oraingoan beste zerbaitekin erlazionatuz.
|
|
|
Liburuaren erdiko aldean argazki sorta
|
bat
aurkitu dezakegu. Beraien antolakuntzak argitzen digu nolakoa den egilearen pentsatzeko modua, ezin esan baitaiteke irudi hauek liburuan esandakoaren ilustrazioa direnik.
|
|
|
Beraien antolakuntzak argitzen digu nolakoa den egilearen pentsatzeko modua, ezin esan baitaiteke irudi hauek liburuan esandakoaren ilustrazioa direnik. Kontzeptuen bidez baino gehiago imajinen bidez pentsatzen du Oteizak, bisualki, irudi
|
bat
beste batekin kontrajarriz, edo irudi batetik bestera salto azkarrak eginez. Quousque tandem?!
|
|
|
Erdialdeko orrietan Rothko, Boccioni, Pollock, bere eskulturen edo kronlech en imajinak aurkitzen ditugun bezala, liburuaren beste ataletan irudi bihurtzen diren hitzekin egiten dugu topo. Ezaugarri hau oso ohikoa da hainbat mistikoren eta poetaren idatzietan, zeren sistema kontzeptual
|
bat
baino gehiago sistema plastiko bat sortzen baitute (Hass, 1998: 13).
|
|
|
Erdialdeko orrietan Rothko, Boccioni, Pollock, bere eskulturen edo kronlech en imajinak aurkitzen ditugun bezala, liburuaren beste ataletan irudi bihurtzen diren hitzekin egiten dugu topo. Ezaugarri hau oso ohikoa da hainbat mistikoren eta poetaren idatzietan, zeren sistema kontzeptual bat baino gehiago sistema plastiko
|
bat
sortzen baitute (Hass, 1998: 13).
|
|
|
13). Oteizari dagokionez ere, bere gogoetek sistema kontzeptual abstraktua baino gehiago, irudi sorta
|
bat
osatzen dute, askotan kontraesankorrak diren imajinak nolabaiteko sistema bakar batean elkartuz. Hainbatetan erabiltzen dituen kronlech edo hutsa ez dira kontzeptuak, baizik eta bere pentsaera martxan ipini eta mugimendu egoeran mantentzeko sortuak diren imajinak.
|
|
|
Hainbatetan erabiltzen dituen kronlech edo hutsa ez dira kontzeptuak, baizik eta bere pentsaera martxan ipini eta mugimendu egoeran mantentzeko sortuak diren imajinak. Oteiza ez da teoriko
|
bat
, ez da kontzeptu sortzaile bat, irudi sortzaile bat baizik, eta are gehiago, sinbolo sortzaile bat da. Bere estetikak munduari modu ezohiko batetik begiratzeko irudieta sinbolo sistema bat osatzen du4.
|
|
|
Hainbatetan erabiltzen dituen kronlech edo hutsa ez dira kontzeptuak, baizik eta bere pentsaera martxan ipini eta mugimendu egoeran mantentzeko sortuak diren imajinak. Oteiza ez da teoriko bat, ez da kontzeptu sortzaile
|
bat
, irudi sortzaile bat baizik, eta are gehiago, sinbolo sortzaile bat da. Bere estetikak munduari modu ezohiko batetik begiratzeko irudieta sinbolo sistema bat osatzen du4.
|
|
|
Hainbatetan erabiltzen dituen kronlech edo hutsa ez dira kontzeptuak, baizik eta bere pentsaera martxan ipini eta mugimendu egoeran mantentzeko sortuak diren imajinak. Oteiza ez da teoriko bat, ez da kontzeptu sortzaile bat, irudi sortzaile
|
bat
baizik, eta are gehiago, sinbolo sortzaile bat da. Bere estetikak munduari modu ezohiko batetik begiratzeko irudieta sinbolo sistema bat osatzen du4.
|
|
|
Hainbatetan erabiltzen dituen kronlech edo hutsa ez dira kontzeptuak, baizik eta bere pentsaera martxan ipini eta mugimendu egoeran mantentzeko sortuak diren imajinak. Oteiza ez da teoriko bat, ez da kontzeptu sortzaile bat, irudi sortzaile bat baizik, eta are gehiago, sinbolo sortzaile
|
bat
da. Bere estetikak munduari modu ezohiko batetik begiratzeko irudieta sinbolo sistema bat osatzen du4.
|
|
|
Oteiza ez da teoriko bat, ez da kontzeptu sortzaile bat, irudi sortzaile bat baizik, eta are gehiago, sinbolo sortzaile bat da. Bere estetikak munduari modu ezohiko batetik begiratzeko irudieta sinbolo sistema
|
bat
osatzen du4.
|
|
|
Esan dugunez, liburua osotasun
|
bat
bezala ikustea zail gertatzen zaigu, gaiaren hariak ihes egiten baitigu hainbatetan. Horren erruduna liburuaren konposizio bera da:
|
|
|
Testu horietako gehienek 1958 Oteizak bere eskulturetan(, esku artean?) eraiki zuen huts horren inguruko gogoetak biltzen dituzte. Liburu honetan elkartuta, zilegi litzateke pentsatzea espazio huts horren zentzua eta esanahia ulertzeko saiakera
|
bat
izan nahi dutela.
|
|
|
Jakina denez, Quousque tandem?! liburuak euskal kulturaren azken 40 urteetako zati garrantzitsu
|
bat
mugatzen du, argitaratu bezain laster arrakasta eta eragin handia lortu zuena. Lehenengo argitalpena 1963an egin zen, eta hurrengo urteetan 5 edizio berri izan zituen7 Frankismoaren garai ilun haietan zentsura pasatu behar izaten zuten liburuek.
|
|
|
lanak testuinguru politiko eta sozial konkretu baten beharrak asetu zituen. Sabino Aranaren abertzaletasuna baztertuz, garaiko gazte mugimendu berriei beste abertzaletasun mota
|
bat
sortzeko, beharrezko zuten marko teorikoa eskaintzen zien. Horrekin zuzenean elkarturik, euskal kultura bigarren mailakoa zela pentsatzen zutenen aurka, Quousque tandem?! ek euskal kulturaren defentsarako nolabaiteko arrazoiak eskaintzen zituen.
|
|
|
Baina, Oteizaren Makla eskulturen forma ikuslearen ikuspuntua mugitzearekin batera aldatzen bada, Quousque tandem?! obraren kasuan ere horrela gertatzen da, esan baitugu liburu eskultura
|
bat
dela.
|
|
|
–Euskal arimaren ulerkera estetikorako saioa?. Hala ere, gaur egun, hori Oteizaren beste tranpa
|
bat
ez ote den galde geniezaioke geure buruari.
|
|
|
Oteiza aztertzean eskultura, pentsaera eta poesia osotasun
|
bat
bezala hartu behar direla iruditzen zaigu. Berak idatzitakoak eskultura kontuan hartu gabe aztertzean, testuen zati batzuk ilun eta zail suertatzen zaizkigu.
|
|
|
Eta gertakari hori ulertzea eta besteei azaltzea da Quousque tandem?! liburuaren helburu nagusietariko
|
bat
eta hor datza gure ustez bere muina, nahiz eta helburu hori bestelako ideiez estalita egon, gehienak euskal kulturaren aspektu batzuen interpretazio mitikotik datozenak. Ideia horiek izan dira gehienetan Quousque tandem?!
|
|
|
aparte lagata, Oteizak zer nolako testuak argitaratu zituen ikusteko ere balioko baitigu. Testu horietan eskulturak eta idazkiak lotzen dituen hari fin
|
bat
aurki dezakegu, 1929an hasi eta Quousque tandem?! libururaino iristen dena.
|
|
|
Bai gaiagatik, bai tamainagatik, eskultura hau Erdi Aroko ikonoekin nahiz kultura primitiboetako deboziorako irudiekin erlaziona daiteke. Lehen eskultura hau egin aurretik, Oteizak krisi erlijioso
|
bat
jasan zuen, eta Madrilen egiten ari zen medikuntza ikasketak alde batera utzi ondoren, eskulturak egiteari ekin zion. Gertaera horrek finkatu zuen betiko artearen aurrean Oteizak izango zuen jarrera.
|
|
|
Edonola ere, 1870eko Tratatuaren indarreangotasunaren inguruko jurisprudentzia errealitateak iraulketa berri
|
bat
ezagutuko du 2005 eta 2006 urteetan zehar, azkenean zenbait autonomia erkidegotako Auzitegi Nagusiek Auzitegi Gorenaren jarrera, berandu bada ere, berea egin zutenean, nahiz eta ondorengo tratatuak hor mantendu4 Egoera horretan 1870 urteko Ezagutze, Bake eta Adiskidetasun Tratatuaren indarreangotasunaren inguruan errealitate araugilearen baitan zegoen gatazka behin betiko azaleratu eta espainiar ...
|
|
|
Proposamen ez legegile horri jarraiki, bertan aipatzen zen Goi Mailako Komisioaren lehen eta bakarra izan den bilera antolatu zen 2006ko apirilean. Bertatik jakin zenaren arabera, bi gobernuak elkarri epe
|
bat
ematearen alde agertu ziren. Epe horren atzetik Estatuko Abokatutzak 2005eko otsailean Auzitegi Gorenaren Hirugarren Salaren aurrean aurkeztutako helegitearen aurrean, honen sententziaren zain geratzea zen helburua.
|
|
|
Aipatutako epea aurrera zihoala inguruabar berri
|
bat
agertu zen orain arte azaldutako panorama horretan. Uruguaiko zenbait biztanle, auzitegietan aurkeztutako lan eta erresidentzia baimenengatiko demandetan, lehenengoz, Estatuaren ondarezko erantzukizuna eskatzen hasiko ziren, beraien baimenak Gobernuak ukatu ondoren auzitegietan aldeko sententziak lortuz gero, kalte ordainak jaso nahian7 Ikuspegi praktiko batetik aztertuta, hori gatazkaren behin betiko ebazpenaren aldeko presio elementu berri gisa eratuko da.
|
|
|
Kasu honetan, tratatuen arteko erlazio klausulen existentzia aztertzea. Izan ere, horrelakoren
|
bat
topatuz gero, horretara egokitu bailitzateke aplikazioa. Zentzu horretan, Remiro Brotons irakasleak klausula horietako 5 mota identifikatu ditu, esklusioa/ baztertzea, lehentasuna, harrera, mendekotasuna edota bateragarritasuna finkatzen duten (Remiro, et al., 1997:
|
|
|
2.1.2 Espainiar ordenamenduaren barne legedian oinarritutako interpretazio proposamen
|
bat
|
|
|
Xedapen horren interpretaziorako beste elementu
|
bat
izan daiteke Latinoamerikako beste zenbait estaturekin sinatutako instrumentuetan jasotako antzeko xedapenen arteko konparaketa. Ildo horretatik, Espainiako Erreinuaren eta Kolonbiaren artean 1992ko urriaren 29an sinatutako Kooperazio eta Adiskidetasun Tratatu Orokorrak bere 12 artikuluan jasotzen duenez:
|
|
|
Aldi berean,, facilidades? terminoaren interpretazioak ez dirudi batere pazifikoa; izan ere, Uruguaiko herritarrei modu bateko edo besteko tratu pribilegiatu
|
bat
eskaintzea bezala ulertzea badago ere, hori errealitatean konkretuki zertan datzan zaila delako zehaztea. Zenbait auzitegik ez dute inolako arazorik aurkitu Uruguaiko herritar horiei laneta erresidentzia baimenak esleitzeko orduan lehentasunezko tratu bat aplikatzeko, betiere, eta barne ordenamenduko legedia errespetatuz, bereziki nazioaren enplegu egoera.
|
|
|
terminoaren interpretazioak ez dirudi batere pazifikoa; izan ere, Uruguaiko herritarrei modu bateko edo besteko tratu pribilegiatu bat eskaintzea bezala ulertzea badago ere, hori errealitatean konkretuki zertan datzan zaila delako zehaztea. Zenbait auzitegik ez dute inolako arazorik aurkitu Uruguaiko herritar horiei laneta erresidentzia baimenak esleitzeko orduan lehentasunezko tratu
|
bat
aplikatzeko, betiere, eta barne ordenamenduko legedia errespetatuz, bereziki nazioaren enplegu egoera. Hori, errealitatean, eskubide horiek ezerezean uztea ere bazen, zeren suposatzen baitzuen Uruguaiko herritar bati baimenak emateko lan eskaintza bat egon behar zela, eta, gainera, lan eremu horretan espainiar naziokotasuneko herritarrik ez egotea enplegu eske.
|
|
|
Zenbait auzitegik ez dute inolako arazorik aurkitu Uruguaiko herritar horiei laneta erresidentzia baimenak esleitzeko orduan lehentasunezko tratu bat aplikatzeko, betiere, eta barne ordenamenduko legedia errespetatuz, bereziki nazioaren enplegu egoera. Hori, errealitatean, eskubide horiek ezerezean uztea ere bazen, zeren suposatzen baitzuen Uruguaiko herritar bati baimenak emateko lan eskaintza
|
bat
egon behar zela, eta, gainera, lan eremu horretan espainiar naziokotasuneko herritarrik ez egotea enplegu eske. Beste zenbait auzitegik, berriz,, facilidades, en pie de igualdad con los nacionales del Estado hori beste aipamen batekin lotu behar zela ulertuko dute,??, bertatik eratorriz etorkin horiek Europar Batasuneko herritarrekin parekatu behar zirela jarduera hauei dagokienez.
|
|
|
Zenbait auzitegik, gure ustez, sinpleegia den logika semantiko
|
bat
besterik ez dute azaleratzen, diotenean, facilidades, hitza gerora edozein atzerritarrekin konparatuta betebehar berdintsuak eskatzearekin bat ez litzatekeela etorriko.
|
|
|
Hala ere, muga horretatik beherako sarreretan Uruguaiko herritarrentzat horrelakorik eskatzen ez denez, Espainian sartzeko arazorik ez lukete gerora begira beren egonaldiaren luzapena 1992ko Tratatu Orokorrean oinarrituz gero, bertan jasotako eskubideen egikaritza galarazterik ez legokeelako. Edonola ere, 4/ 200 Lege Organikoaren 25.1 eta 32.1 artikuluen14 eta 2393/ 2004 Erret dekretuaren 6.2 e) artikuluaren15 aplikazio bateratuak duda honi erantzun irmoago
|
bat
aurkituko lioke; izan ere, atzerriko edozein herritar 32 artikuluan aipatutako eskubideak aurrezagutuak izateko baldintzak betetzeko egoeran egongo balitz, ez litzaioke inolako bisaturik eskatuko, lan eta erresidentziarako eskubideak espainiarrekin maila berean egikaritzeko eskubidea bailuke.
|
|
|
Azken urte hauetan espainiar auzitegiek aurrera eraman duten lanak orain gutxi arte espainiar gizartearentzat isilean mantentzen zen gatazka
|
bat
aditzera eman du. Gatazka hori dugu Espainiako Erreinuak eta Uruguaiko Ekialdeko Errepublikak sinatutako 1870 urteko Ezagutze, Bake eta Adiskidetasun Tratatua indarrean ote dagoen zalantzaren inguruan sortu dena.
|
|
|
Auzitegiek azken urteotan aurrera eramandako lanak finkatu duen jurisprudentzia errealitateak gatazka honen konplexutasuna azaleratu du. Eta hau horrela izan da nahiz eta gatazka honen jatorrian Auzitegi Gorenaren beraren sententzia
|
bat
abiapuntu izan. Auzitegi horren 2002ko urriaren 10eko sententziak ondorioztatzen zuenez 1870 urteko Ezagutze, Bake eta Adiskidetasun Tratatuari zegokionez, Txilerekin (1958ko maiatzaren 24koa, urte bereko urriaren 28ko instrumentuaren bitartez berretsitakoa) eta Perurekin (1959ko maiatzaren 16koa, urte bereko abenduaren 15eko instrumentuaren bitartez berretsitakoa) sinatutako antzeko tratatuei aplikatutako jurisprudentzia irizpide berdintsuak aplikagarri zitzaizkion, ondorioa izanik, bertan jasotakoa «una remisión específica del contenido propio, y no sólo una abstracta remisión a la legislación de los Estados firmantes» bezala ulertzea.
|
|
|
Horren aurrean, 2004 urtean zehar autonomia erkidegoetako Auzitegi Nagusiek erabaki horren inguruan egindako ulermena ez zen aurrekoarekin
|
bat
etorriko, ulertuz 1870eko Tratatua ezin zela modu isolatu batean kontuan hartu, gai beraren inguruan ondoren onartutako eta indarrean jarraitzen zuen beste hitzarmen sorta bat alde batera utzita. Batez ere, auzitegi horien ikuspuntutik, azken hitzarmen horien edukiak arauketaren erabateko iraulketa suposatzen zuenean3 Horrela, alde batetik, Bisatuen Desagerrarazte Akordioak, 1961eko abenduaren 18ko Nota Elkartrukean jasotakoak (BOE, 150 zk., 1982ko ekainaren 24koa, 17333 or.), bere 3 artikuluan jasotzen zuenez, «la supresión de visado?
|
|
|
Horren aurrean, 2004 urtean zehar autonomia erkidegoetako Auzitegi Nagusiek erabaki horren inguruan egindako ulermena ez zen aurrekoarekin bat etorriko, ulertuz 1870eko Tratatua ezin zela modu isolatu batean kontuan hartu, gai beraren inguruan ondoren onartutako eta indarrean jarraitzen zuen beste hitzarmen sorta
|
bat
alde batera utzita. Batez ere, auzitegi horien ikuspuntutik, azken hitzarmen horien edukiak arauketaren erabateko iraulketa suposatzen zuenean3 Horrela, alde batetik, Bisatuen Desagerrarazte Akordioak, 1961eko abenduaren 18ko Nota Elkartrukean jasotakoak (BOE, 150 zk., 1982ko ekainaren 24koa, 17333 or.), bere 3 artikuluan jasotzen zuenez, «la supresión de visado?
|
|
|
Bigarren aipamen
|
bat
metodologikoa dugu. Auzitegi Gorenak bere sententzian ez dio inolako aipamenik egiten aplikagarria den zuzenbideari.
|
|
|
Auzitegi Gorenak bere sententzian ez dio inolako aipamenik egiten aplikagarria den zuzenbideari. Bere lana tratatu ezberdinen bi artikuluen bateragarritasuna aztertzera zuzentzen dela aipatuz ez du lerrorik erabiltzen ondorio horretara nola iritsi den azaltzeko, hau da, zein zuzenbidek ahalmentzen duen horrelako jarrera
|
bat
hartzea. Eta hau, dudarik gabe, Nazioarteko Zuzenbidea dugu eta konkretuki, behe mailako auzitegietan argi geratu zen bezala, Tratatu Zuzenbideari buruzko Vienako Hitzarmena.
|
|
|
Iruzkin honi ezin zaio amaierarik eman azken sententzia honen ondorio juridiko zein politikoei erreferentzia labur
|
bat
egin gabe. Dagoeneko aipatu dugun moduan, sententzia honek eskumenezko bideari amaiera ematen badio ere, eta horren ondorioz eta behe mailako auzitegietan Auzitegi Gorenaren doktrinaren izaera loteslearen ondorioz eskumenezko bidean arazoa konpondutzat jo behar bada ere19, oraindik 2007 urtean gatazka honek ez ditu bere azkenak eman, bai Uruguaiko (2007ko irailaren 18ko Ordezkarien Kamerako Ebazpena.
|
|
|
Edonola ere, izan diren ekimen ezberdinen artean lehentasunez nabarmendu beharrekoa litzateke aipatutako Goi Mailako Komisio horretara gatazka hau bideratuko duen Espainiako Kongresuak aho batez onartutako Proposamen ez legegilea. Bertan, 1870eko Tratatua izendatzeko orduan ageri den zorroztasun juridiko falta alde batera utzita, bada nabarmendu beharreko eduki garbi
|
bat
. Proposamen horrek, lehenengoz, edozein nazioarteko testu araugileren interpretaziorako elementu klabe baten aurrean jartzen gaitu:
|
|
|
16 Ekimen hauen nondik norakoa ikusita, hemen defendatutako ondorioa oinarritzeko egitate nabarmenena dugu Talde Parlamentario Popularrak aurrera eramandako ekimen sorta, non Uruguaiko herritarren aldeko jarrera argi
|
bat
ikus daitekeen baina jarrera horren islarik ezin izan zen modu berean aurkitu Talde Popularreko kideak Gobernuan izandako aurreko legealdietan.
|
|
|
Dena den, nazioarteko jurisprudentziak beste betekizun
|
bat
eskatzen du nazioarteko gatazka baten aurrean gaudela ondorioztatu ahal izateko: desadostasunaren kanporatzea beharrezkoa da, hau da, estatuek jarrera kontrajarriak kanpora begira adieraztea.
|
|
|
Ezinbestekoa suertatzen den lehenengo aipamen
|
bat
auzitegiak berak egiten duen lehengo baieztapenari lotuta doa. Sententziaren Bigarren Oinarri Juridikoan onartzen duenez, azken urte hauetan Uruguaiko herritarren egoera juridikoaren inguruko gatazka honen abiapuntua Auzitegi Goren honen sententzia batean aurki daiteke.
|
|
|
Ikasleek euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez duten gaitasun komunikatiboa ezagutu nahi dugu. Gainera, gaitasun komunikatiboa neurtzeko modu
|
bat
proposatu nahi dugu gaitasun diskurtsiboa ardatz hartuta.
|
|
|
Idatziz, argazkian ikusten dutena deskribatzea proposatu diegu bakarka egindako saioan. Horretarako, koloretako argazki
|
bat
jarri zaie mahai gainean.
|
|
|
1Hren araberako taldekatzea prestatu dugu. Saio bakoitzean, eztabaidagai izango duten gaia kokatzeko bideokasete
|
bat
ikusi dute; ondoren, partaide bakoitzari jokatu behar duen rolaren nondik norakoa idatziz eman eta ahoz azaldu dio ikertzaileak. Bukatzeko, kameraren aurrean, telebista saio batean ari direlakoan eztabaida grabatu zaie.
|
|
|
Argazkiaren ahozko deskribapena egitea eskatu zaie aurrena. Horretarako, leku adizlagunak erabiltzeko aukera handia ematen duen argazki
|
bat
aurkeztu diegu. Bideoz grabatu dugu banaka egindako deskribapena.
|
|
|
Bukatzeko,, post it? delako batean beren amari zuzendutako ohartxo jakin
|
bat
idaztea eskatu zaie. Izan ere, telefonoz jasotako oharra, amari idatziz jakinaraztea eskatu zaie.
|
|
|
Aipagarria da atalak atzeratzeko joera ere, eskutitzaren xedearekin ikusi dugun bezala IDAZ 2 proban. Atalen
|
bat
gutxienekora sintetizatzea ere sarri egiten duten zerbait da, MINTZA 1 ariketan kasurako.
|
|
|
(1998). Gaitasun komunikatiboa: asmo pedagogikoek sortutako eredu
|
bat
, osagaien edukiak zehaztuta?, Hizpide, 41, 59
|
|
|
Diskurtsoaren gaitasuna. Hitz, egitura, esaldi eta adierazpenak hautatu, ordenatu eta antolatzean datza, batasuna izango duen ahozko eta idatzizko testu
|
bat
lortzeko asmoz. Bi ardatz nagusi bereizten dira:
|
|
|
Testu honen helburua ez da aniztasun horrek eragindako nahasketa maila konponduko lukeen parte hartzearen definizio unibertsal
|
bat
ematea, baizik eta esanahi, praktika eta helburu desberdinek irudikatzen duten errealitate konplexu horren barruan kokatzeko irizpideak eskaintzea. Lan horretan hasteko, ordea, gure ikerketaren objektu den fenomenoaren definizio bat ematea erabilgarria izan daiteke, eta, bide batez, bilatzen den garapeneko parte hartze eraldatzailearen eredu horretatik gertu kokatzen den definizio bat erakusten dugu orain:
|
|
|
Testu honen helburua ez da aniztasun horrek eragindako nahasketa maila konponduko lukeen parte hartzearen definizio unibertsal bat ematea, baizik eta esanahi, praktika eta helburu desberdinek irudikatzen duten errealitate konplexu horren barruan kokatzeko irizpideak eskaintzea. Lan horretan hasteko, ordea, gure ikerketaren objektu den fenomenoaren definizio
|
bat
ematea erabilgarria izan daiteke, eta, bide batez, bilatzen den garapeneko parte hartze eraldatzailearen eredu horretatik gertu kokatzen den definizio bat erakusten dugu orain:
|
|
|
Testu honen helburua ez da aniztasun horrek eragindako nahasketa maila konponduko lukeen parte hartzearen definizio unibertsal bat ematea, baizik eta esanahi, praktika eta helburu desberdinek irudikatzen duten errealitate konplexu horren barruan kokatzeko irizpideak eskaintzea. Lan horretan hasteko, ordea, gure ikerketaren objektu den fenomenoaren definizio bat ematea erabilgarria izan daiteke, eta, bide batez, bilatzen den garapeneko parte hartze eraldatzailearen eredu horretatik gertu kokatzen den definizio
|
bat
erakusten dugu orain:
|
|
|
Prozesu
|
bat
da zeinean garapen proiektu, programa edo politika batean bidezko interesak dituzten komunitateak edo sektore sozialak, aurretiaz bazterturikoak bereziki, inplikatuta dauden ekimen horietan eragiteko erabakiak hartzeko edo baliabideak kudeatzeko, nor bere garapen propioaren aktore bihurtuta (Perez de Armiño, 2000).
|
|
|
komunitate edo giza taldeen garapeneko parte hartzeak balio dezake, batetik, komunitate edo giza talde horiek aldaketa barik dirauen sisteman barneratzeko (bazterketa sortzaile den sisteman, hain zuzen), edo balio dezake, bestetik, gizartea eraldatzeko eta subjektu horien enpoderamendurako. Berezko anbiguotasun hori dela eta, azpimarratu nahiko nuke parte hartzearen formak eta helburuak hein handi batean baldintzatuko dituen erreferente ideologikoa kontuan hartzearen garrantzia, parte hartzearen definizio positibo berak erreferente normatibo
|
bat
eskatzen baitu (Dubois, 2000).
|
|
|
izenburupean antolatutako kongresuan autoreak aurkeztutako. Condiciones para una participación emancipadora en el desarrollo? lanaren berrikuspen eta moldaketa
|
bat
da.
|
|
|
Lan honen izenburuan zer motatako parte hartzea bilatzen den aipatu da, eraldatzaileak diren ereduak hain zuzen. Bilaketa horretan ez da defendatuko zenbat eta parte hartze gehiago izan, hobe delako ideiarik, ez da eskala kuantitatibo soil
|
bat
eskaini nahi, baizik eta sakoneko begirada kualitatibo bat. Zentzu horretan, eraldaketarako klabea ez da zenbat alditan dagoen erabakitzeko aukera, baizik eta biztanleek euren parte hartzea definitzeko bitartekoak izatea ala ez (Kaufman, 1997).
|
|
|
Lan honen izenburuan zer motatako parte hartzea bilatzen den aipatu da, eraldatzaileak diren ereduak hain zuzen. Bilaketa horretan ez da defendatuko zenbat eta parte hartze gehiago izan, hobe delako ideiarik, ez da eskala kuantitatibo soil bat eskaini nahi, baizik eta sakoneko begirada kualitatibo
|
bat
. Zentzu horretan, eraldaketarako klabea ez da zenbat alditan dagoen erabakitzeko aukera, baizik eta biztanleek euren parte hartzea definitzeko bitartekoak izatea ala ez (Kaufman, 1997).
|
|
|
Parte hartzearen zeinua eta izaera ebaluatzeko orduan, ohiko banaketa
|
bat
da ea parte hartzea beste helburu baterako bitarteko edo instrumentu huts gisa ulertzen dugun edo berezko helburutzat hartzen dugun. Lehenengo kasuan, parte hartzea teknika bat baino ez da beste askoren artekoa, hots, kasuaren arabera proiektu konkretu baten helburuak betetzeko eraginkorra izan badaiteke, hautatuko dugun bitarteko bat.
|
|
|
Parte hartzearen zeinua eta izaera ebaluatzeko orduan, ohiko banaketa bat da ea parte hartzea beste helburu baterako bitarteko edo instrumentu huts gisa ulertzen dugun edo berezko helburutzat hartzen dugun. Lehenengo kasuan, parte hartzea teknika
|
bat
baino ez da beste askoren artekoa, hots, kasuaren arabera proiektu konkretu baten helburuak betetzeko eraginkorra izan badaiteke, hautatuko dugun bitarteko bat. Bigarren kasuan, parte hartzea garapen prozesuaren ezinbesteko partea da:
|
|
|
Parte hartzearen zeinua eta izaera ebaluatzeko orduan, ohiko banaketa bat da ea parte hartzea beste helburu baterako bitarteko edo instrumentu huts gisa ulertzen dugun edo berezko helburutzat hartzen dugun. Lehenengo kasuan, parte hartzea teknika bat baino ez da beste askoren artekoa, hots, kasuaren arabera proiektu konkretu baten helburuak betetzeko eraginkorra izan badaiteke, hautatuko dugun bitarteko
|
bat
. Bigarren kasuan, parte hartzea garapen prozesuaren ezinbesteko partea da:
|
|
|
Maila ordezkatzailean, instituzioek, beren ekimenen eraginkortasuna ez ezik, behin sostengu publikoa kenduta, programa konkretu baten iraunkortasuna ere bilatzen dute, eta parte hartzaileek programa horien atal gehienetan eragitea eta horien burutze prozesuen gainbegiraketa bilatzen dute. Azkenik, maila eraldatzailean enpoderamendua bilatzen da bi aldetatik, bien arteko lan sinergia
|
bat
gertatzen delarik.
|
|
|
Baina horrek zehazki zer suposatzen duen jakiteko aurretiaz jakin behar dugu nola egikaritzen duen botereak. Boterea kontzeptu konplexua da, aldi berean, gaitasun
|
bat
, erlaziozko fenomeno bat eta egiturazko fenomeno bat izan baitaiteke. Berau hausnartzeko hiru eskola aurkeztuko ditugu ondoren (Nelson eta Wright, 1995).
|
|
|
Baina horrek zehazki zer suposatzen duen jakiteko aurretiaz jakin behar dugu nola egikaritzen duen botereak. Boterea kontzeptu konplexua da, aldi berean, gaitasun bat, erlaziozko fenomeno
|
bat
eta egiturazko fenomeno bat izan baitaiteke. Berau hausnartzeko hiru eskola aurkeztuko ditugu ondoren (Nelson eta Wright, 1995).
|
|
|
Baina horrek zehazki zer suposatzen duen jakiteko aurretiaz jakin behar dugu nola egikaritzen duen botereak. Boterea kontzeptu konplexua da, aldi berean, gaitasun bat, erlaziozko fenomeno bat eta egiturazko fenomeno
|
bat
izan baitaiteke. Berau hausnartzeko hiru eskola aurkeztuko ditugu ondoren (Nelson eta Wright, 1995).
|
|
|
Lehenik, boterea sistema itxi baten barruan ondasun eskas eta finitu
|
bat
bezala ikusten duten gatazkaren ikusmoldearen teorikoak daude. Kasu honetan boterea zero batura suposatzen duen jokoa da, indibiduo edo talde batek izan dezakeen boterea ezin du beste batek aldi beran izan, batek irabazten duena besteen kontura da, eta horrexegatik banaketa gatazka gisa aurkezten da.
|
|
|
Hirugarrenik, boterea bai gatazkazalea nola kontsentsuzalea izan daitekeela aldarrikatzen duten teorikoak daude. Hauen artean aukera
|
bat
zentrurik gabeko botere eredua da, boterea ez da substantzia eta objektu konkretu bat, ezin gara horretaz jabetu ez eta berau pilatu, baizik eta soilik harreman bat gauzatzen deneko unean existitzen dela.
|
|
|
Hirugarrenik, boterea bai gatazkazalea nola kontsentsuzalea izan daitekeela aldarrikatzen duten teorikoak daude. Hauen artean aukera bat zentrurik gabeko botere eredua da, boterea ez da substantzia eta objektu konkretu
|
bat
, ezin gara horretaz jabetu ez eta berau pilatu, baizik eta soilik harreman bat gauzatzen deneko unean existitzen dela.
|
|
|
Hirugarrenik, boterea bai gatazkazalea nola kontsentsuzalea izan daitekeela aldarrikatzen duten teorikoak daude. Hauen artean aukera bat zentrurik gabeko botere eredua da, boterea ez da substantzia eta objektu konkretu bat, ezin gara horretaz jabetu ez eta berau pilatu, baizik eta soilik harreman
|
bat
gauzatzen deneko unean existitzen dela.
|
|
|
Boterea ulertzeko hiru ereduen arteko eztabaida sakonetan galdu aurretik, guztiak kontuan hartu eta nolabaiteko teoria eklektiko
|
bat
osatuko dugu. Izan ere, boterea multidimentsionala eta dinamikoa baita, eta, beraz, testuinguruaren arabera aldakorra izan baitateke.
|
|
|
Aurreko hausnarketei jarraituz, jada enpoderamendua zer den definitzeko modu erraz
|
bat
dugu: lau botere mota horiek lortzen direneko prozesua.
|