|
2000
|
|
|
|
Zer
dago orain barruan?
|
|
|
|
Zer
edo zer itxaroten.
|
|
|
Zer edo
|
zer
itxaroten.
|
|
|
"
|
Zer
, Miren Agur".
|
|
|
eta ez du jakingo
|
zer
egin, negar ala barre.
|
|
|
Orinoco pirañaz josita dago, baita Orinocora datozen ibaiak ere. Gorantz gindoazen heinean kontatzen zizkidan Jeremiasek haien izenak, oihanean eta ibaietan
|
zer
zegoen, inguruan ikusi edo entzuten genituen txori izenak. Yanomamien tribuak non zeuden eta haiek nola bizi ziren esaten zidan.
|
|
|
Sua egiten genuen afaltzerako, eta su haren ertzean ipintzen zuen zerbait. Ez nekien
|
zer
demontre zen.
|
|
|
–
|
Zer
den ikusita edo ikusi gabe?
|
|
|
Halaxe, hurrengo gauean jakin nuen
|
zer
zen suaren ertzean prestatzen zuen kutixia: tarantula, armiarmatzar iletsua, armiarma galanta.
|
|
|
Lleidako kanpinean pasa nituen bi egun. Ingurumariak josita zeuden: udare, melokotoi, sagar...
|
zer
ez zegoen han. Txikituta heldu nintzen Tarragonako lehengusinaren etxera, akituta, lur jota.
|
|
|
Antxon, beti txapela buruan, aljeriar batekin berriketaldi luzean hasi da. Aljeriako gerraz, harkiez eta auskalo
|
zer
gehiago. Marokoarrak ere hurbiltzen zaizkio, eta latinoamerikarrak...
|
|
|
Mendian zuloa neukan lekura ere eraman ninduten, gerrikoarekin lepotik lotuta. Han ez dakit
|
zer
gertatu zen, baina, konortea galduta egon ondoren, txakurren oinei begira esnatu nintzen lurrean.
|
|
|
Urte hartan ez dakit atzeratu egin ote zuten Francoren heriotzaren urtemuga edo
|
zer
gertatu zen, baina DGSn nengoen egun haietako batean ari ziren txakurrak haren oroitzapenetan, eta gogoan dut denak mozkor arraio eginda zeudela. Txakur haien artean buru egiten zuenetako bat ikusi nuen, ni ninderamanari esaten geroxeago ostera eraman nintzala hara, bere aurrera.
|
|
|
Garai hartan, Carabanchelen ginenean, hamazazpiren bat urte izango zituen Soteroren arreba horrek. Gaztetxo izanik ere, azkar ikasi zuen
|
zer
zen presoak bisitatzen ibiltzea eta laguntza ematea. Etxeko tomate eta azenarioak ekartzen zizkigun, entsaladak presta genitzan.
|
|
|
Egiptologo batzuek hilobi batean antzinako telar bat aurkitu zutela zioen. Marfilezko plaketa batzuk aurkitu zituzten, launa zulorekin, eta haiekin egindako zapi zatiak; hortik atera zuten nola egindakoak ziren,
|
zer
marrazkirekin eta abar. Hura irakurriz hasi nintzen burua astintzen, tentatuta.
|
|
|
Jendea han zebilen batera eta bestera, ahal zuen moduan. Rekalde etortzen zitzaidan tarteka, ea
|
zer
moduz nengoen galdetzen. Txarto pasatu nuen nik, eta besteak ere halatsu ibiliko ziren.
|
|
|
Mundu propioa, mundu apartea da kartzela. Liburutxo batean kontatzeko baino historia txiki gehiago emango lituzke presondegiko edozein egonaldik, eta
|
zer
esanik ez egonaldi luze batek. Etxe modu hauetan urte batzuk daramatzagunok ere harritu egiten gara denbora gehiago daramatenen historiak entzunez.
|
|
|
Kalean eta aske izan nintzenean, jatetxeren batera joan eta entsalada ekartzen zidatenean, tomatea jan gabe laga ohi nuen. Puerton, ordea, gustura asko jaten nituen,
|
zer
erremedio. Gosea pasatzen genuen han; mokadu goxoa zen tomatea, besterik ezean.
|
|
|
Ordu t’erdi segituan joaten da solasean. Jokin izan ezik, gazteak iruditzen zaizkit besteak; Antxonen ondoan
|
zer
esanik ez. Antxon gazteekin ondo konpontzen dela ikusten dut.
|
|
|
Antxon gazteekin ondo konpontzen dela ikusten dut. Ezin dut irudikatu herriko plazan eserita, eguzki izpi bila, jubilatu mordoskaren inguruan, penak kontatzen edo
|
zer
esanak amaituta, denbora joan zain egon ohi diren aitona aspertuen moduan. Bere izaerarekin egokiago dagoke gazteekin berriketan edo eztabaidan tabernaren batean, ikasleekin matrakan.
|
|
|
Hamargarrenean sendagilea, zerbitzuburua eta lau kartzelero etorri zitzaizkidan txabolora.
|
Zer
gertatzen zitzaidan galdezka. Hasi zitzaizkidan lotsagabekeria eta burlaize galantarekin.
|
|
|
Erabateko haustura. Komunikazioak, bisitak eta gainerakoak eten egin genituenez, ez zeukaten txantajerik egiteko erarik,
|
zeri
heldurik.
|
|
|
Eta guretzat, indarberritzea eta geure buruarengan konfiantza hartzea izan zen. Borroka hura galdu izan bagenu, edo batere borrokarik egin izan ez bagenu... ez dakit
|
zer
egoeratan egongo ginatekeen gaur egun.
|
|
|
Hor daude Puerto edo Alcalako kasuak, Ermuko mamuarekin batera indartzen saiatu zirenak, eta abar. Era askotako jendea izaten da kartzeletan, eta, orokorrean preso sozialak gure aurka jartzerik lortu ez duten arren, inoiz ezin liteke jakin eroren bat
|
zertara
bultza dezaketen.
|
|
|
Behin etxera helduz gero salbu nintzen, etxekoen abaroan. Eta etxera iritsi orduko... balkoira,
|
zer
ikusiko.
|
|
|
Ziega batetik albokora aldarazten zaituztenean ere zapuztu egiten dizute ohiko martxa, zereginen erritmoa, eta kartzela batetik bestera aldatzean egonezinean ibiltzea ez da harritzekoa. Bidaian aste pare bat pasa badituzu,
|
zer
esanik ez.
|
|
|
Jangelako mahaian eserita gaude, egunkariak hau dakarrela edo irratiak hori esan duela, su etenarekin
|
zer
gertatuko ote den, dena geldi eta bare dagoela ematen duela, geldi dauden urak usteldu egiten direla denborarekin... Halako kabalak egiteaz aparte, eginasmo faltarik ez du Antxonek.
|
|
|
– Asmatuko nuke,
|
zerekin
egina baneuka –erantzun diot– Idazmakina Bonxen utzi nion Joxeri. Hemen ordenadorea sartzeko baimena eskatu dut, baina auskalo noizko izango den hori.
|
|
|
mapa puzzleak, Nafarroako zalgurditxoak, trepetak... eta irudika ditzakezun guztiak.
|
Zer
ez zegoen han! Zenbait belaunalditako haurrek erabili ostean pilatutako jostailuak, seguru asko.
|
|
|
Zurezko kaxez bete bete zegoen kamioia, eta zurezko kaxetan terrailak, itzela terraila piloa! Nik orduan ez nekien
|
zer
ziren eta zertarako, aztarrenik ere ez. Hartu egin nuen haietatik mordoska bat, jostailutzat.
|
|
|
Zurezko kaxez bete bete zegoen kamioia, eta zurezko kaxetan terrailak, itzela terraila piloa! Nik orduan ez nekien zer ziren eta
|
zertarako
, aztarrenik ere ez. Hartu egin nuen haietatik mordoska bat, jostailutzat.
|
|
|
Hangar hartara sartu, abioira igo eta, metrailadorea hartuta, tu tu tu tu aritzen nintzen jolasean. Ez dakit metrailadore haiek balarik gabe zeuden, edo segurua jarrita ote zeukaten, edo
|
zer
demontre. Tiro egiteko prest egon izan balira, egingo zuten, ziur, eta auskalo nolako kalapita sor nezakeen.
|
|
|
Tiro egiteko prest egon izan balira, egingo zuten, ziur, eta auskalo nolako kalapita sor nezakeen. Inguruetako mendixketan bazterrik bazter eta
|
zer
ikusiko ibiltzen ginenean, egundoko munizio mordoa aurkitzen nuen. Kalibre handiko balak, txikikoak... orotarik bide bazterretan, sasipeetan, nonahi.
|
|
|
Nire ziegako atearen alde banatan makurtuta, hura kanpotik eta ni barrutik, leihatilatxotik elkarri begira, berriketari ekin dio: ia hamabost egun daramatza bidaian; Picasentetik dator, Langraiztik bueltan;
|
zer
moduz gauden galdetu dit, nola dauden hemengo gorabeherak...
|
|
|
Modulu arruntetara goaz, Jokin bigarrenera eta seigarrenera ni. Ez dakigu
|
zer
nolako egoeratan izango garen aurrerantzean, elkar noiz ikusiko dugun hurrengo.
|
|
|
Menderatu edo akabatu ezin gaituztenez, joko zikinaz baliatzen dira. Begira
|
zer
egin zuten Gernikan 36an. Sarraskiak errebindikatzeko potrorik ez zuten izan orduan, eta gaur ere ez dute duintasunik egiten dituzten txakurkeriak aitortzeko.
|
|
|
Sarraskiak errebindikatzeko potrorik ez zuten izan orduan, eta gaur ere ez dute duintasunik egiten dituzten txakurkeriak aitortzeko. Ez dakigu ba ondo
|
zer
pelajetakoak diren hauek.
|
|
|
Esan dezaket balkoietan igaro nuela gerra haren zati handi bat. Nik ez nekien hura benetako gerra zela, balkoitik ikusten nuen
|
zer
drama zegoen argazkiaren atzean. Eskolarik gabe, ezer egin beharrik gabe, opor luzeak ziren niretzat.
|
|
|
Hilabete batzuen buruan sukar handiz oheratu beharra izan nuen arte. Lanean aritu nintzen denboran jarraitu izan nion sendagilearengana joateari, hark aztertzen ninduen, baina ezer askorik ezin zuen egin,
|
zer
neukan jakinda. Ondo jatea eta atseden osoa hartzea ziren orduan tuberkulosiaren kontrako erremedioak.
|
|
|
eltzekaria, fruta... Fabrikako nire bajarekin eta osabaren etxeko gorabeherekin
|
zer
gertatzen zen ohartutakoan hasi zen zuzenean fabrikara joan eta baja kobratzen. Horri esker eramaten zizkidan jakiak.
|
|
|
Beasaindar bat ere bai, Mata abizena zuena; neumotorax tratamendua egin zioten, baina hobekuntzarik eragin ez zionez, plastia ebakuntza egin behar; ebakuntzaren ondoren bisitan joan nintzaion, animatua ikusi nuen goiko gelan; hurrengo goizean hil zen. Arruabarrena zeritzan bat ere bazen, marrazten artista zena; Merced egunean jaia antolatu zuten mojek, eta batzuk mozorrotuta ibili ginen marrazkilariari adorea ematen, baina ez dakit
|
zer
atarramentu izan zuen. Mendaroko bat ere hil zen, eta beste asko ere bai.
|
|
|
Lehen sarriago izaten nituen larrialdiak; orain hilean behin edo bitan, batez beste.
|
Zer
egingo diogu bada!
|
|
|
Egundoko bazkaria egin nuen, arkumea eta guzti. Jatun ona izan naiz beti, eta sasoi hartan
|
zer
esanik ez. Hala bazkalduta, Santa Klarara joan eta siesta egitea pentsatu nuen.
|
|
|
Astean behin egiten dugu moduluan gauden laurok demandaderorako janari eskaria, fruta eta entsaladarako barazkiak batez ere. Erremolatxa gorriaren poltsa hartu du Antxonek eskuetan, erreparatu dio
|
zer
ote dakarren idatzita.
|
|
|
Ikasleek zehazki
|
zer
eskatzen zuten... eurek ere ez zuten jakingo seguru asko. Dena eskatzen zuten, eta ezer ez.
|
|
|
Dena dela, hazten ari zen mugimendua, handitzen, gainezka egitear. Buru zebiltzanak eurak ere ez ziren konturatzen
|
zer
zeukaten eskuartean, zelako indarra eta ahalmena zeuzkaten mugimenduarekin.
|
|
|
Hura niretzat
|
zer
izan zen, zelako zartada mingarria eta zelako barru urraketa sufritu nuen, ez dago hitzez adierazterik. Ez naiz horretan alferrik hasiko.
|
|
|
Soldaduaren ondoren ofizial batek hartu zuen telefonoa.
|
Zer
gertatzen zitzaidan adierazi nion. Espainolez bazekiela berak, erantzun zidan, eta kontatu niona egia ez izatera, berehala moztu egingo zidala telefono komunikazioa.
|
|
|
|
Zer
esan ez dakidala geratu naiz. Antxonen historia entzuteko prest nengoela uste nuen hasieran.
|
|
|
Arratsaldera arte ez nintzen etxeratu, ezta bazkaltzera ere. Bazkaria galtzeak ez zidan pena makala emango, baina mendian beti aurkitzen nuen nik
|
zer
jana. Sagarra ez bazen gerezia, okarana edo pikua, inguruetan beti zerbait.
|
|
|
Baina kontuz ibili behar izaten nuen azokan, Patxi Handi aguazila han ibiltzen baitzen bazterrik bazter,
|
zer
ikusiko. Hark ondo ezagutzen ninduen, lehenago egina bainion egitekoren bat.
|
|
|
Karlos da joaten uzten dioten bakarra. Ondorengo egunetan ikusiko dugu
|
zer
asmorekin dabiltzan.
|
|
|
Su etenaren aurretik atergabeko prediku sorgorgarrian aritzen zitzaizkigun denak, esanez: armak utziz gero, su etena emanez gero, dena izango da posible, edozertaz hitz egin ahal izango da, edozer konpon liteke; beraz...
|
zertarako
luzatu! Orain, ETAren su etena eta urtebetera, hurbilketa egin digute preso politikooi.
|
|
|
Teo Izagirre Puertotik Jaenera hurbildu dute; Txonta Valenciatik Bonxera; Palo Valenciatik Ourensera...
|
Zertarako
jarraitu! Lehen kartzela berean zeuden senar emazte edo bikote batzuk bereizi eta leku ezberdinetara hurbildu dituzte.
|
|
|
Lantzean behin bizimoduz mudatzea, txaboloz sarri aldatzea, kartzela bereko lagunengandik bereizita edukitzea, suntsipenerako armak dira denak. Eta
|
zer
esanik ez kartzelaz kartzela aldatuz bazarabiltzate, adiskide batzuk erabili dituzten bezala. Ezertarako patxadarik ez dizute uzten...
|
|
|
|
Zer
egin nezakeen bestela?
|
|
|
Eta
|
zertarako
" maite zaitut" efimeroak xuxurlatu,
|
|
|
|
zergatik
ote diren hizkuntzak
|
|
|
|
zer
eginen zenuke nire alde galdetzeko,
|
|
|
|
zer
egin ez dakigula.
|
|
|
|
Zer
axola du
|
|
|
|
zer
axola dute
|
|
|
seietan
|
zer
egin behar dugun ez jakitera,
|
|
|
|
Zergatik
konpartitu behar ditugu
|
|
|
|
Zer
dela eta dugu ezinbestekoa
|
|
|
Ez dakite nirekin
|
zer
egin
|
|
|
inoiz ez dakitelako
|
zer
.
|
|
|
|
Zer
naizen dioten sententzia orriak
|
|
|
Tira, landaturismoko baserri bat akaso.
|
Zertarako
baina. Zu olerkaria zara, ezta?
|
|
|
– A
|
zer
gidaria hartu dodan, alajainkoa! Aker bat baneu gidari, alde handirik ez.
|
|
|
–
|
Zer
da hori. Nire gorputz usainari buruzko zeharkako iraina?
|
|
|
Bizitzen ari nintzen egoera beldurtzeko modukoa zen, baina ez nuen izurik sentitzen. Neuk
|
zergatik
jakin gabe, sakonean pozgarritzat hartzen nuen pistolarekin mehatxu egiten zigun neska gozakaitz harekin topo egin izana. " Hara zer neurritaraino heldua den nire etsipena", esan nuen neure artean.
|
|
|
Neuk zergatik jakin gabe, sakonean pozgarritzat hartzen nuen pistolarekin mehatxu egiten zigun neska gozakaitz harekin topo egin izana. " Hara
|
zer
neurritaraino heldua den nire etsipena", esan nuen neure artean. " Hiltzeari ere ez zioat, nonbait, jada beldurrik!"
|
|
|
Hainbeste ibilaldi zoro hara eta hona, hainbeste ikasketa eta lan, hainbeste min eta neke, hainbeste izu eta negar, hainbeste amore emate eta umiliazio bizitza osoan zehar, honetarako? Honetarakoxe ba, honetarakoxe,
|
zertarako
bestela?"
|
|
|
– Eta gu?
|
Zer
egingo duzu gurekin?
|
|
|
– Arrazoia izango nebala?
|
Zertan
–Zer esan gura dozu?
|
|
|
Zertan?
|
Zer
esan gura dozu?
|
|
|
– Hori esaten dau, bai, irakurri neban zuk apailatutako erreportajean. Hasieran ez neban ulertu be egin
|
zer
esan gura eban. Geroragoan konturatu naz zergaitik esan eban hori.
|
|
|
–
|
Zertaz
ari zarete? –esan zuen, haserre, neskak.
|
|
|
– Ni...
|
zer
–
|
|
|
– Tolosako banketxe batean lapurreta egin nian atzo, eta herenegun Zizurkilgo beste batean.
|
Zer
irizten diok?
|
|
|
– Eta
|
zer
–
|
|
|
Zerbait esan nahirik baina
|
zer
esan ezin asmaturik geratu zen Lauaxeta, eta ezintasun haren indarrak une batez ibiltzeari ere uztera behartu zuen.
|
|
|
" Beraz, Xalbadorri jarraituz, argi zaudek bi gauza", egin nuen neure kautan: " bata, Goizeder ez dela gaiztagina; bestea, ez dugula
|
zertan
Poliziaren beldurrik izan gauez inguru honetan."
|
|
|
– Eta sinetsi egin al dion? –sartu nintzen ni solasaldian, Lauaxeta bezain harrituta– Ba al dakin
|
zer
garaitakoa den Lauaxeta?
|
|
|
– Bai. Berak hala badio,
|
zergatik
ez ba?
|
|
|
Baina, ardoaren eta haxixaren ondorioz, Lauaxetaren arrazoimena guztiz moteldua zegoen ilbetearen eraginpeko sutondo hartan, eta Goizederren hitzek emandako zartadak K.O. utzi zuen arrazoimen ahuldu hura, puska baterako elbarritua. Neuk ere izango nukeen akaso
|
zer
esanik beste egoera batean, baina orduko hartan Goizederren hitzak poeta handi batenak iruditu zitzaizkidan. Horregatik, isilik geratu ginen hirurok tarte luze batez, geure bizitzak laburtuko lituzkeen kanta labur eta xume bat entzun bagenu bezala.
|
|
|
Tiro hotsak entzun ditiat hemendik gertu. Goazen
|
zer
gertatu den ikustera.
|
|
|
– Tiro hotsak?
|
Zer
tiro hots baina?
|
|
|
–
|
Zer
–Goizederrek hil duela?
|
|
|
–
|
Zer
egingo dogu?
|
|
|
– Ez zakiagu
|
zer
gertatu den. Dakigun gauza bakarra duk ezin diogula bizion artera itzultzen lagundu, eta hemen geratzen bagara ez dugula gauza onik.
|
|
|
Pixka bat ibili ostean, geldialdi bat egin genuen, gertatutakoa komentatu eta
|
zer
egin erabakitzeko.
|
|
|
– Leitzara jaistea izango dok onena –erabaki zuen deblauki, txikikeriak utzita, nire galderari erantzun gabe– Herrira jaitsita,
|
zer
jazo dan jakiteko aukera izango juagu. Nik ezin juat mendian jarrai, ezer jazo ez balitz legez.
|
|
|
Eta nik ez zaukaat batere gogorik orain pikoletoei esplikazioak ematen hasteko. Nola azalduko diet ba
|
zertan
nabilen, paraje hauetan eta itxura honekin, hire ondoan, lana eta etxea utzita, bidez bide baina ibilbide jakinik gabe, oinez beti, Gorbeiapeko sagasti baterantz. Eta ni baino askoz ere okerrago hago hi inori ezer azaltzeko.
|
|
|
Eta ni baino askoz ere okerrago hago hi inori ezer azaltzeko.
|
Zer
uste duk egingo dutela guardia zibilek hik gerra aurreko euskal olerkaria haizela esaten badiek, gerra garaian euskarazko lehen egunkariaren bultzatzaile suharra eta Euzko Gudarosteko intendentzia komandantea, 1937ko ekainean faxistek fusilatua eta 60 urte geroago bat batean Jaungoikoaren graziaz berpiztua. Barre egingo dutela uste duk?
|
|
|
– Tira, hori egia dok, bai –aitortu zidan burumakur Lauaxetak– Nolanahi be, gitxienez herrira jaitsi geunkek, han
|
zer
dinoen jakiteko.
|
|
|
– Tira, eta orain
|
zer
––galdetu nion Lauaxetari.
|
|
|
– Energia beharra jagok eta eolikoa energiarik garbienetako bat dok. Prest hago argindar barik biziteko?
|
Zer
gura dok ba hik, leize zuloetara bihurtu ala?
|
|
|
–
|
Zer
ikusi dok hor hain harrigarria? –galdetu zidan Lauaxetak, ni aerosorgailuaren aurrean paralizatuta ikusirik.
|