|
2003
|
|
|
JoseMariIparragirrebertsolaria(). 1858ko abuztuaren 29anBaionan hartuzuenitsasontziaBuenosAireserantz.HangoeuskaldunekBibaIparragirre oihukatuzeginziotenongietorria.Ezzennegozio gizonaetaazkeneanartzainjarri zen, Uruguain, Mercedes aldean.Gitarrajoazkantatu etaardiakzaindu: horixezenharenbizitza, baina errazgaltzenzituenardiak. GeroMontevideorajozuen, etaGernikakoArbolaostatuazabaldu.Lasterutzi zuen, etaatzeraereartzaingoraitzulizen.Oraingoan
|
urte
luzeakigarozituenisiliketapobre.Hilotezen zabalduzen.Familiaederto handituzuen: zortzisemealaba edukizituen.Buenos AireskoLaurakBatelkarteak egindiru bilketazbueltatu zenberriroEuskalHerrira1877an, bakarrik, familia geroagoekartzekoasmoz. Ezinezkogertatuzitzaion.
|
|
|
BuenosAireshiriburuingurukolarru lantegibat, 1890
|
urte
inguruan.Abere hazkuntzarekinbatera, haragietalarru ekoizpenaikaragarriro handituzenArgentinan, eta, izanere, larruen esportazioaosomuntahandikoaizandahogeigarren mendekolehenhamarkadaraarte.
|
|
|
Agerrekonausiazen.Lekornekoplazan, berrogeitazenbeit
|
urtetako
gizonsekailginharribat, errea, laborari etxegorikoburuzagizelarik, itzegileaofizioz.
|
|
|
Erlandena etxeagauregun, EskualzaleenBiltzarrakEtxeparerieskainitakoplakarekin: idazlearenheriotzaren hogeigarren urtemugaren karietaraezarrizuten1955
|
urtean
.
|
|
|
...zanik ere, bereoroitzapenetankontatuduenez denboragehienabakarrikigarotzenzuenpeludo ehizan, edotaamarenhegopean, aitabeldurgarriarengandikihes.Egoerahorretan, itxuraz behintzat, ezdirudigaztelaniamaiziritsikozenikJuancitorenbelarrietaraino, areago, pentsatuegingenezakefrantsesaizanzitekeelaMarChiquitansarrienentzungozuenerdara, ezein aditzekotan.Bestalde, Lafittekaipatuadaespainola, hogoita hamar
|
urtetan
–ikasizuela.
|
|
|
Lehenurteanbisariukanzituen: lanekoaetaanglesekoa; bigarren
|
urtean
, lanekoaetahiruaipamen; hirugarrenurtean, bisarietalauaipamen; laugarrenurtean, bortzsarietaseiaipamen... Xehetasunhoriek erakusteratemaitendutezerlangilezailazitakenetaaztaparkaria; beti arietabetigoiti, arnoonabezalabetiontuz... Jakitateguzietarat aisejarrizen, bainanorozgainetikmintzairearrotzetarat, izanzadienlatina alaanglesa.[?]
|
|
|
PierreMartinBuruzainSalagoiti1859 urteanjaiozen, Hazparnen, bostneba arrebatanazkenaetapostumoa.Aitak, Bartolo Buruzain, Amerikakeginzituenhogeibat
|
urtez
, eta, itzulitakoan, 1849anezkonduzen, 56urtekoarrantierzelarik.PierreBuruzainenamabeharrak23urtezituenorduan, eta berriroesposatuzen1866an.Urtehorretantxehasita, Buruzainek eskolaklehenikLarresoroneginzituen, ikasturte batez, etageroagoAkizenetaBordelen.Ostean, 1880.urteanmedikuntzaikasketakhasizituenParisen, etabertangeldituzen1899raarte; Les manifestationsnerveusesdel, alcoolisme 83orrialdekote...
|
|
|
Konturatu garenez, Parisekoegonaldialuzeegiasuertatuzen. Zilegiada pentsatzea,
|
urte
mordohorretanestudiantetunantearenaegitenjardun zuelaetxetikurrun, baina, nahizetaBuruzainensasoihorretakogutundegianMimi, Sylvie, Céline, BertheedotaRosemodukoizenadierazgarriak aurkitzendiren, Xarritonen ustez, bestelakoarrazoiakaipadaitezkeikasle, perpetuo, horiulertzeko.Izanere, ildohorretaragaramatzatePierre Buruzainenondokolerroek:
|
|
|
(Hazparne, 1859; Baiona, 1915) idazleapartaetakazeta egileaipatua. Larresoroko Seminariotipianikasizuen1872 77tartean, urtetikurterabetigoitiariizanzelarik; geroBaionakoan.1881ean, arteanapaizgaizelarik, Larresororakoeskola emaile izendatuzuten.1882an apaiztuzen, etaLarresoron segitu zuen, ArnaudAbadia zeukalaburuzagi.Haniraun zuenhurrengohogeitabost
|
urtean
, 1906raarte.Alemanairakastenzuen, besteak beste.Irakasleonaetalaketaeizen.Gero, Baionako kalonjeizendatuzuten. Eskualdunaastekariankolaboratzen1891urte inguruan hasizen, etahil artejarraitu zuenidazten.
|
|
|
horkoapartamentubatean biziizanzenJeanEtxepare medikua. Denadela, gaur egunezdagoUhidea, plaza zabaltzekoeraitsibaitzuten, joandenmendekoazken
|
urteetan
.
|
|
|
1980.urteraarteitxaronbeharizanda, zentsurarikgabekoBuruxkak berriroargitaratzeko, hauda, lehenporrotarenhirurogeitahamarurte beluago.Baina, JurgiKintanakadierazibezala, 1910eangoizegiibilibazen, 1980anberanduegiizanzenEtxeparerentzat, izanere, ordurakozimelduta zegoenBuruxkakliburuakidatzizeneanzekarrenberritasuna.Gainera, Kintanaren ustez, Etxepareren euskarajoriaurrunegiabegitanduzitzaien irakurleberriei, berezikiHegoEuskalHerrikoei, etakikildueginziren. Kontuadainolakointeresiksortubarikigarozela1980koargitalpena,
|
urte
horretanplazaratutakogainerakoehunkaliburuenarteangalduta.Izatez, baiegonzenobrarenbalioazohartutaparebatartikuluArgiaaldizkarian. TxemaLarreaetaTxelisAlvarezenak, hurrenezhurren?, bainainolako oihartzunikgabe.
|
|
|
Orai delako bi etxek badute ura ausarki, beherean bezala estai guzietan?. Antza, Baigorri eta Donibane Garaziko laborari etxe anitzek ezarri zuten. Etxepareren lerroetan jakin dugu, halaber, lehen irratiak 1926an entzun zirela, eta
|
urte
berean iritsi behar zela argindarra Alduderaino, baina, hitzarturiko epeak bete ziren arren, enpresak ez zuela argirik eman, eta, okerrago, etxeetaraino heltzeko sariak itsuski emendatu zituela.
|
|
|
Uztaritzeko bikario, geroago, Liginaga eta Gerezietako erretore egin zuten.Oso gaztetatik Eskualdunaaldizkariaren kolaboratzaileazelarik, Hamalauko Gerlakokronikak bidali zituen frontetik. Gero Gure Herrian hartu zuen parte.EskualzaleenBiltzarreko idazkaria izanzen berrogei bat
|
urtez
, eta bai euskaltzain osoa1930etik aurrera. Lapurtera garbiaren aldekoa, ez zuen onartzen Piarres Lafittek defendaturiko nafar lapurtar nahasia.
|
|
|
1919koazaroanburutuzirenHamalaukoGerlaosteko lehenudalhauteskundeak.Azkenekoak1912anizanziren, etaPiarreMokozain aterazen alkate, baina, 1914anmobilizatua, JoanesXabañoXotroeneko nagusizaharrakordeztuzuen. Bi biokzenduzirengerla
|
urteetan
, batafrontean40urte zituela, etaetxeanbestea, 1916an, gerlanzituenhirusemeakitzultzenikusi barik.Halaere, Xotroenekonagusiaren semehorietariko batekhartuzuen segidaudaletxekoburuan.
|
|
|
Horrenostetikzineman saiatuzen. LeLysdumont SaintMichel?, bainadantzaralerratuzenazkenean. Argentinanhil zentournée bateanzehar, peritonitis batekjota.Zergatikezzuen JeanEtxeparek Ezpeletako misshorrengaiaoratu, artikulujostalari edotazirikatzailebatontzeko. Erantzun posibleenartean, autozentsuraegondaitekeziurrenez.Izanere,
|
urte
batzuk geroagoLizardikartikulu antologikobateskainizion missEspañari. Andereño. Izardi??, Donostianbarrena ibilizela eta.
|
|
|
JokinZaitegi (Arrasate, 1906; Donostia, 1979) Jesusen Langundian sartuzen14
|
urterekin
, etaLoiolanikaskideizanzituenAndima Ibiñagabeitia, berelagunik onena, etaEstebanUrkiaga Lauaxeta, besteakbeste. Euskarasustatzekohelburuarekin, latinetagrekerazkoidazleklasikoenlanak euskaratzeariekinzioten:
|
|
|
LuisLigetxbertsolarizuberotarraLarrainensortuzen, 1901ekoabenduaren3an, bosgarrenahamabinebaarrebenartean.Herriko eskolanapurbatibilieta gero, osogoizlotuzenlaborantzaetaartzaingoaribere etxondoan.Hamabiurte zituenGerlaHandiapiztu zenean; anaianagusiagaldu zuen.AlbertConstantinjaunmedikuakkoblakanarituerazizuenhogeitabost
|
urterekin
, Atharratzenegin zenEskualzaleenBiltzarrean, JeanEtxeparek burulehenkarguautzizuenekoan.Eskualdunaastekarian agertuzirenegunhartako bertsoak, etaLuisLigetxen omenaaskohedatuzen. Constantinmedikuakgogo onezeramatenzuenedonora, denetanplazeregiten baitzuenLigetxenmanera eijerrak etaharentalentu goxoak.
|
|
|
ZumaiaXX.mendekolehen
|
urteetan
: lotutadauden belaontziekerakustendute portuakizanzuentrafiko bizia; lasterbaporeekbaztertuzituztenbiedohiru mastakobelaontziak. Zumaiakobistahorretan Zuloagamargolariakeraikitakoetxea (1914) ikusdaitekeeskuinaldean; hortxe ezagutuzutenelkarTxomin AgirreketaOrtegayGasset filosofoak.Bestalde, Erribera kalekomuturbateanmojen komentuazegoen, eta zuhaizdunlorategiaren aldamenean kaperauaren etxea, diligentziaaparkatuta dagoen lekuan.
|
|
|
MaiteduguorokZumaya.Erranadaukutehorbiziizana dela hanitz
|
urthez
, omonier, DomingoAgirreapeza, eskual idazleaipatuenetarikbat.Nolazetzuken izkribatuliburuederrik, holakotokian. Gizonakzorionaezaurkitzekotzhemen, nunaurki?
|
|
|
...Herria aldizkarianeskainitakohileta panegirikoaren sinatzailea.Ezinduguahaztu, JeanIbarnegarai() garaztarraluzaroan izanzelaIparEuskal Herrikopolitikaeskuindarrarenburunabarmena.Zuzenbidea ikasi etagero, osogoizsartuzenpolitikara, eta1914tikBigarrenMundu Gerlaraarteetengabeaukeratuzutendiputatugehiengoosoz.1924anJeunessespatriotes elkarteultraeskuindarraren presidenteordeaukeratuzuten, etahurrengo
|
urteetan
faxismorantzlerratuzen.Francorenaldekoazelarik, Ibarnegarairenaizan omenzenhegoaldekoeuskaldunerrefuxiatuakGurs ekokontzentraziozelaian batzekoideia.Bigarren Mundu Gerlahasi zenean, PétainmarexalarenGobernukoministroaizanzen, alegia, alemanekinkolaboratu zuen Vichy koGobernukoministroa.Gerlagaldutaalemanakerretiratutakoan, atxilotuetaepaitueginzutenIbarnegarai, bestekolaborazionistaaskoetaaskobe...
|
|
|
Esatebaterako, 1981eanJanSmitholandesakarrokazko esferatxikitxoak aurkituzituen, Caravaca kogeruzairidioz aberatsean, Murtzian.Esferulahorienosaketakimikoak etaitxurak mikrotektitakzirelairadokitzenzuten, hauda, asteroidebatentalkakurtueta atmosferarajaurtirikoarroka printzak.Lurrarenorbitabaxubateandenbora tarte bathegazemanetagero, printzahoriekberriro lurreratukozireneta depositatu, inpaktuostekoegunetan edotahilabeteetan. Bestalde,
|
urte
berean, RobertTschudypaleobotanikariakerakutsizuenez, MexikoBerriko landareenfosil erregistroanetenoso esanguratsuagertatuzen, hainjustuiridio anomaliarenuneberean: lurraldehorretakolandarenormalenpolena bat bateandesagertueginzen, etairatze esporekordeztuzuten.Ezaguna denez, iratzeakdesastre espezieakdira, lurralde disturbatuakosoazkar kolonizatzendituztenak, adibidez, sutebatekkiskalitako espar...
|
|
2006
|
|
|
|
Urteak
daramazkitTrabukorenkanta honen surrean. Alderdi askoditu, etadenakliburubateanbiltzekoasmoanuke, luzarogabe.
|
|
|
AitaDonostia etbateazereR.M.Azkueganakoespaz, OnManuel Lekuonaketxean egindako zirujia estetiko hura, inork irentsiko ez zuela ohartu, etaahaztuxeondoren, berrizatzera, bestehogeitamar
|
urtetik
goitiisi likirago ondoan,. Ez dok hamairu, famatu haren inguruan euskal kantari berrienpizkundeasortzean, badirudi espaldiberribatekjozituelalekuonata rrak.
|
|
|
Begira, hogeita hamar
|
urte
gerozago, non22 ageri diren urkatuaren
|
|
|
Eta handik hogei
|
urtera
, 1987an, oraindik kontu honekin zebilen gure
|
|
2007
|
|
|
Jakina, La, tte pentsalariaren aro entzutetsuaren aurretiko
|
urteak
ekintza intelektualez josirik baino ezin dira egon; pentsalari, intelektual eta zienti, koez inguraturik baino ezin dira egon, ekintzok burutu ahal izateko. Izan ere, intelektual baten emaitzak emankorrak izanez joango dira besteekiko ez adostasunek eta eztabaidek eraginda, iritziok pentsalari horren pentsamoldea landuaraziko baitute.
|
|
|
III. Errepublika 1875ean ezartzearekin, areagotu ziren Elizaren ahaleginak arrazionalismo positibistaren kontra; arrazionalismoari aurre egiteaz gain,
|
urte
horietan protestantismoaren eragina ere murriztu behar zuen. Hain betebehar neketsua burutzeko Elizaren buruek beharrezko ikusi zuten apaiz gaiak prestakuntza inelektualaz hornitzea.
|
|
|
XIX. mendearen azken
|
urte
horietan ugarituz joan ziren integrismo katolikotik urruntzearen frogak, esaterako Leon XIII. Aita Santuak Frantziako katolikoei Errepublika onartzeko, horrela hobeto egingo zietela aurka erligiotasunaren kontra zihoazen legeei eta jarrerei. Larresoroko apaizgaitegiko orduko buruak, Arnaud Abbadiek, agindua onartzeaz gain, Eskualduna> argitalpen eliztiarraren bidez jakinarazi zien herritar euskaldunei Aita Saintuak agindutakoa9.
|
|
|
XIX. mendearen amaieran Euskal> Erria> aldizkariak euskal pertsona ospetsuen biogra, ak eta nekrologiak argitaratu zituen. Denbora luzea pasatu zen ordutik 1968ra arte, B. Estornés Lasak Enciclopedia> General> Ilustrada> del> País> Vasco argitaratu zuen
|
urtea
; Agirreazkuenaga, J.: Diccionario> biográ, co> de> Eusko> Ikaskuntza>(), > Donostia, 1998, 18 or.
|
|
|
Beste aldetik, eta informazio iturriak aipatzen ari garela, aztertzen ari garen
|
urte
horietan Piarres La, tte talde euskaltzale baten burua izan zen, aldizkari bat argitaratzearekin batera. Talde euskaltzalea eta Aintzina> talde horren argitalpenaren prestakuntzak postatruke mamitsua sortuko zuen, oso erabilgarria guretzat, kontuan harturik 1920, 1930 eta 1940.eko hamarkadetan eskutitzak zirela berriak jaso eta hedatzeko bide nagusia.
|
|
|
Eskerrik asko, beraz, goian aipatu ditugun elkarrizketaturiko guztiei. Eskerrik asko Eusko Ikaskuntzari ere, posible egin zuelako aurrera eramatea Iparraldeko> euskalzaleak> eta> Espainiako> Gerra> ahozko Historiako proiektua, 1997 eta 1998
|
urteetan
buruturikoa.
|
|
|
Elkarrizketa gehienak Iparraldeko> euskaltzaleak> eta> Espainiako> Gerra> proiektuaren barruan burutuak izan dira, 1997 eta 1998
|
urteetan
egindakoak eta Eusko Ikaskuntzaren diru-laguntzaz.
|
|
|
Ipar Euskal Herria: 150
|
urte
historiarik gabe(), Saioak,
|
|
|
Gratien Adéma Zaldubi lehendakari, Arturo Campion eta Sabino Arana lehendakariorde, Martin Guilbeau idazkari eta Léon Hiriart diruzain. Erabaki zuten hurrengo
|
urtean
Hondarribian elkartzea, batasun ortogra, korako bideak ezartzeko, alde batetik, eta Fédération> Littéraire> Basque> elkarte literarioa sortzeko, Eskualzaleen Biltzarra deituko zutena, bestetik.
|
|
|
Lan honetan leku zabala eskainiko diogu Eskualdunari, baita garai hartako gainerako argitalpen eraginkorrenei ere, haien orrialdeetan aurkitu baitugu Piarres La, tte eta garaikideen luma. Esan beharra dago
|
urte
horietako euskal astekari gehienak, ez guztiak, alabaina?, Elizaren eskuetan edo eraginpean sortu zirela. Izan ere, Frantziako Iraultzak ekarritako liberalismo eta agnostizismoari aurre egin nahian, Elizak euskara eta euskal kulturaren garapena bultzatu zituen, baita euskara horretarako tresna bihurtu26 ere:
|
|
|
Hamahiru
|
urte
geroago Louis Etcheverryk Eskualduna> astekaria argitaratu zuen. Euskal herritarrei zuzenduriko argitalpena izan zen, artikulu gehienak euskaraz idatziak izan ohi zituena; tokiko gertakariei buruzko berriak eskaintzen zituen, baserritarrekin loturik zeuden gaiak ere landuz.
|
|
|
Errepublikazalea zen La, tte familia, Joseph La, tte aita goardia funtzionarioa zelarik. Zortzi
|
urterekin
aita eta Marie Viela ama galdu ostean, Eugène Viela osabarekin bizi zen Piarres La, tte. Lehengusu eta lehengusina eskola librera joaten ziren bitartean, Piarres eta Alfred La, tte anaiek eskola laikora joan behar izan zuten, jasotzen zuten diru laguntza o, ziala ez galtzearren37 Osabak biarnesa baino ez zekien; La, ttek, beraz, euskara ia ahaztu zuen eta biarnesa mintzatzeari ekin zion.
|
|
|
|
Urte
horietan Charles Maurrasek gidaturiko Action> çaise> mugimenduaren42 eragina nabaritu zen apaizgaitegietan ere. Baionako apaizgaitegian Philippe Aranart, Jean Pierre Urricarriet43, Clément Mathieu44 eta Piarres La, tte45 aipatu ditu Malherbek pentsaera horren zaleen artean.
|
|
|
Action> Française> 1899
|
urtearen inguruan
sorturiko liga zen. Charles Maurrasen pentsabidean oinarriturik, Antzinako Erregimeneko erregezaletasuna berreskuratzea defendatu zuen, Frantziako Errepublikaren kontra, beraz.
|
|
|
1920an, ume denboran, poesia idazteari ekin zion Piarres La, ttek, Jean Saint Pierre Apaizgaitegi Handiko irakasleak bultzaturik49 Bide batez, esango dugu La, tteren hasierako asmoa Afrikara misiolari joatea izan zela, bertako hizkuntzak ikasteko; baina osasun txarra zela eta, Euskal Herrian geratu zen. Horrela, euskara ikasteari ekitea erabaki zuen50 1923an, apaiz ordena hartzeko gazteegia zenez gero,
|
urte
osoa eman zuen euskara ikasten, apaizgaitegian zegoen Inchausperen biblioteka txikian. Horrela, 1923an51, baita 1925ean ere, Eskualzaleen Biltzarrak ikasleen artean banaturiko sarietariko bat jaso zuen52.
|
|
|
1924ko uztailean apaiztu ostean, 23
|
urte
baino izan arren, Aita Sainduak apaizteko baimena eman baitzion, Gieure Baionako apezpikuak Tolosako Institut> Catholiquera bidali zuen, 1924ko udazkenean, goi ikasketak burutzera. Jesuitekin ikasi zuen, beraz, La, ttek.
|
|
|
Institutu hartan Aita Lallemand dominikanoak eta Yves de la Brière jesuitak zuzenbidea irakatsi zioten; irakasle izan zuen Deuppassage jesuita ere, gizarte moralean aditua. Baina bereziki Yves de la Brièreren jarraitzailea izan zen La, tte; horren iritzi eta aholku bila joaten zen La, tte,
|
urte
batzuk geroago ekintza abertzaleetan murgildu zenean.
|
|
|
Garai hartan Lhande hiztegi bat prestatzen ari zen, baina utzi behar izan zuen, Parisera deitu baitzuten Les> Etudes> aldizkariaz arduratzeko60 Horrela, La, ttek Lhanderen hiztegia osatzeko ardura hartu zuen, jesuiten diru laguntzaz eta Philippe Aranarten lankidetzarekin. Lhanderen hiztegia amaitzea lortu zuen La, ttek zazpi
|
urtean
.
|
|
|
La, ttek bazuen berak asmatua eskuarazko kurtsoa; ez zen nahi baldin baduzu hain didaktikoa, bainan eskuararen historia, Euskal Herriaren historia eta hori zuen, historiaz gehienik, eta gero gure mintzairarenaz, eta gero
|
urtean
behin egiten zigun holako konkurtso bat bezala, sariketa bat, Emile Larrerekin Baionan izandako elkarrizketa, 1997ko abuztuaren 12an.
|
|
|
1927
|
urtea
berriro Tolosan eman zuen lizentziatura amaitzeko, 1928an Apaizgaitegi Txikira bueltatuz bosgarren kurtsoan Humanitateak irakastera, baita euskal hizkuntza eta literatura61 irakastera ere.
|
|
|
1930ean, hogeita hamar
|
urtez
, La, tte Filoso, a eta Erlijioa irakasten hasi zen hirugarreneko gazteei. Horrekin batera, Ebanjelioaz idazten hasi zen Eskualdunan, 1929an hil zen Mixel Iriarteren ordez.
|
|
|
Biltzarren bidez da indartu, eta era ainitzetan sortu, sentimendu hori, gerla ondoan, gerla berean baino gehiago. Lau
|
urtez
gerla egin zutelakotz goretsi dituzte. Lau urtez jasan oinaze eta minak hor izan dira goretsiak eta baloratuak69.
|
|
|
Lau urtez gerla egin zutelakotz goretsi dituzte. Lau
|
urtez
jasan oinaze eta minak hor izan dira goretsiak eta baloratuak69.
|
|
|
|
Urte
berean, Lehen Mundu Gerra piztu zelarik, Ybarnégary soldadu joan zen. 1918an gerra amaitzean, soldadu ohiak heroitzat hartuak izan ziren; Ybarnégarayri gerlari ohienganako mirespen hori lagungarri gertatu zitzaion hurrengo hauteskundeetan.
|
|
|
Laburbilduz, eta hasieran aipatu dugunez, Jean Ybarnégaray etengabeki izan zen aukeratua 1914 eta 1936
|
urteen artean
Ipar Euskal Herriko hauteskundeetan. Hala ere, Ménouk dioenez, ez zen etengabeki aukeratua izan herritarren onerako burutu zituen ekintzengatik, Ybarnégarayk ezer gutxi egin baitzuen Mauleko herritarren txirotasuna gutxitzeko eta despopulazioa eteteko91 Ostera, Mauleko biztanleek Ybarnégaray aukeratzen zuten oso kontserbadoreak zirelako; Ybarnegarayren politika gustuko izan zuten mauletarrek, egitarau politikoaren oinarrietan zegoelako euskal nekazaritza bizimoduari eta antzineko ohiturei atxikitzea.
|
|
|
Ipartarren pentsamolde politiko soziala aurkezturik, ikus dezagun orain garaiko giro intelektuala. Horretarako
|
urte
horietan argitaratu ziren aldizkarietara jo dugu, argitalpenetan nortzuk idazten zuten jakiteko, baita orduko jarduera intelektualean nortzuk parte hartu zuten ezagutzeko ere.
|
|
|
Dena dela, Sociéték argitaraturiko aleek erakusten digutenez,
|
urte
horietan guztietan zehar elkarteak izena baino ez zuen aldatu, 1873an aurkezturiko xede berberei jarraituz ikertu ditugun 1920 eta 1930 hamarkadetan.
|
|
|
1928
|
urtera
arte bi zenbaki argitaratu zituzten urtero eta 1936tik aurrera urtean lau zenbaki. Lankideek frantsesez idazten zituzten artikuluak, elkartea euskara zein gaskoinera bultzatzearen aldekoa bazen ere:
|
|
|
1928 urtera arte bi zenbaki argitaratu zituzten urtero eta 1936tik aurrera
|
urtean
lau zenbaki. Lankideek frantsesez idazten zituzten artikuluak, elkartea euskara zein gaskoinera bultzatzearen aldekoa bazen ere:
|
|
|
Elkartearen batzarretara bertaratu zirenak ezagutzeko 1920 eta 1923
|
urteen arteko
kideen berri baino ez dugu izan, zeren eta 1923tik aurrera elkarteak erabaki baitzuen bertaratzen zirenen berri ez ematea, zerrenda luzeegi bihurtzen ari baitzen: dépasant 80 à la séance, le Bureau a décidé de ne plus donner dans le Bulletin les noms des présents100 Badirudi, beraz, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonnek antolaturiko bilerak arrakastatsuak zirela.
|
|
|
|
urte
horien artean 31 bilera burutu zituzten. Buruzagiak sarri joaten ziren biltzarretara:
|
|
|
Pierre Haristoyk (Aiherra? ....> Jean Pied de Port.> Souvenirs> historiques> et> religieux> 1895ean, Pélerinage> de> St.> Jacques deCompostelle... > établissements> hospitaliers> dans> le> ays> Basque> 1900ean eta Recherches> historiques> sur> le> ays> Basque> 1883 eta 1884
|
urteetan
; Goyhenetche, J.: Les> asques> et> leur> histoire... > aipatu liburua, 298 or.
|
|
|
V. Dubaratek Recherches> sur> la> ville> et> lEglise> de> Bayonne> argitaratu zuen 1910ean Daranatzekin batera; argitaratu zituen ere: V. Dubaratek Recherches> sur> la> ville> et> lEglise> de> Bayonne> argitaratu zuen 1910ean Daranatzekin batera; argitaratu zituen ere: Mélanges> de> Bibliographie> et> d> > histoire> locale> 1894 eta 1905
|
urteen artean
, Le> Missel> de> Bayonne> de> 1543> 1900an, La> Commanderie> et> l> hôspital> d> Ordiarp, > dépendance> du> monastère> de> Roncesvaux> en> Soule> 1997an, Découverte> des> tombeaux> de> Rois> de> avarre> dan... Les> Basques> et> leur> Histoire... > aipatu liburua, 312 orr.
|
|
|
V. Dubaratek Recherches> sur> la> ville> et> lEglise> de> Bayonne> argitaratu zuen 1910ean Daranatzekin batera; argitaratu zituen ere: ...vaux> en> Soule> 1997an, Découverte> des> tombeaux> de> Rois> de> avarre> dans> la> Cathédrale> de> Lescar> 1929an, Documents> et> liographie> sur> la> Réforme> en> Béarn> et> aux> Pay> Basque> 1900 eta 1903
|
urteen artean
, Notice> biographie> > sur> > M.> > labbé> > ranchisteguy> > 1883an, Biographies> > des> > Evêques> > de> > Bayonne> > s 1887an, Roncevaux.> Charte> de> fondation.> Poème> du> moyen> âge.> Rè... Les> Basques> et> leur> Histoire... > aipatu liburua, 312 orr.
|
|
|
V. Dubaratek Recherches> sur> la> ville> et> lEglise> de> Bayonne> argitaratu zuen 1910ean Daranatzekin batera; argitaratu zituen ere: ...amp;gt; notes> 1892an, Etudes> sur> Saint> Léon, > Ste.> Engrâce> et> Sainte> Quitterie> 1892an, Le> protestantisme> en> Béarn> et> au> Pays> Basque> 1895ean eta Etudes> d> > histoire> locale> et> religieuse> 1889 eta 1892
|
urteen artean
; Goyhenetche, J.: Les> Basques> et> leur> Histoire... > aipatu liburua, 312 orr.
|
|
|
Haulon zentro ezkertiarra irabazle suertatu zen Baionako I. barrutian, de Laborde eskuindarraren kontra?, Labat eta Louis Etcheverry xuriek irabazi zuten Maulen, Harriague eta Henri Martial Berdoly gorrien aurka. 1890 hamarkadako egoera politikoa are desegokiagoa izan zen Le> Réveilentzat; Eskualduna> erakargarriago suertatu zitzaien herritarrei, 1894ko Carnot presidentearen hilketa erabakigarria izanda, Díaz Nociren hitzei berriro jarraituz122 1894ko
|
urte
hartan Le> Réveil> sque> desagertu egin zen.
|
|
|
Erregetiarrek ez zuten errege gai bera sustengatzen, ez eta bonapartixtek inperadore gai bera. Errepublikano girixtinoek kontra zituzten gorriak, hauiek erlisionerik ez baitzuten nahi; bai eta bertze xuriak, hauiek ez baitzuten uste izan zitakela errepublika onik, Herria> 25
|
urte
, Herria, > 1969.
|
|
|
Aldatu zuen gero erabakia eta Eskualdunak jarraitu zuen, baina Louis Etcheverryk zuzendaritza utzi zuen. Zuzendari berria Renaud dElissagaray izan zen, bi
|
urtez
.
|
|
|
Euskal prentsak 100
|
urte
bete ditu, Euskal Kultura Urtekaria, Argia, 1987, 245 or.
|
|
|
Euskal prentsak 100
|
urte
bete ditu, Argia, > 1987, 245 or.
|
|
|
Baina aurrera jarraitu baino lehen, aipa ditzagun beste gertaera batzuk, Eskualdunaren bilakaeraren parean gertaturikoak. 1897
|
urtearen inguruan
, Pierre Broussaini, Parisen medikuntza ikasten ari zela, bururatu zitzaion Société> Patriotique> Basque> elkartea eratzea, ikaskide kebekiar nazionalistek eraginda; Broussainek Resurrección Mª de Azkueri azaldu zion burutapena155 Elkarte abertzalea sortzearen aldekoa izan zen Albert Constantin156 ere. Proiektua 1898an aurkeztu zuten, Larresoroko apazgaitegiako ikasle ohiei.
|
|
|
Herria> 25
|
Urte
... aipatu artikulua.
|
|
|
Baina 1901
|
urte
hartan Broussain arduraturik zegoen aurrerago aipatuko dugun Euskal Akademia sortze lanaz eta Société> Patriotique> sortzeko proiektua alde batera utzi zuen158.
|
|
|
Jean Blaise Adéma, Gratien Adéma Zaldubi-ren iloba, Eskualdunaren lankidea izan zen, zuzendari izendatua izan baino lehen. Izendapena Hiriart Urruty hil zenetik hiru
|
urtera
burutu zen, beraz. Tartean Jules Moulier Oxobi-k egin zuen posible astekaria kalera zedin, zuzendari izan barik.
|
|
|
Herria> 25
|
Urte
... aipatu artikulua.
|
|
|
Herria. 25
|
urte
, Herria, > 1969.
|
|
|
Hain zuzen ere, Piarres La, ttek Eskualdunan 1921ean lehenengoz idatzi bazuen ere, Saint Pierrekin178 hasi zen La, tte erregulartasunez idazten, 1925ean: 82 artikulu argitaratu zituen Saint Pierren bost
|
urtetako
zuzendaritzapean. La, tteren garai hartako lankideak hauek izan ziren:
|
|
|
Aipatu idazleak Eskualdunaren garaiko orrialdeetan aurkitu ditugunak dira. Hala ere, Herria 25
|
urte
artikuluan ere aipatzen dira: Donech, Larrieu eta Valence, guk geuk Jean Saint Pierre zuzendaria izan zeneko Eskualdunan aurkitu ez ditugunak.
|
|
|
Herria> 25
|
urte
artikuluan lankide gehiago aipatzen dituzte Soubeleten garaian idatzi zutenen artean: Athor, Dirassar, Esperne, Etcheverry Milafrankako erretorea, J. B. Etcheverry, Iturbide, Lompageu eta Olhagaray; Herria 25 urte aipatu artikulua.
|
|
|
Herria> 25 urte artikuluan lankide gehiago aipatzen dituzte Soubeleten garaian idatzi zutenen artean: Athor, Dirassar, Esperne, Etcheverry Milafrankako erretorea, J. B. Etcheverry, Iturbide, Lompageu eta Olhagaray; Herria 25
|
urte
aipatu artikulua.
|
|
|
Atzerriko politikarekin jarraituz, eta Bigarren Mundu Gerraren
|
urteak
zirelarik, astekariak bat egin zuen Frantzian ezarritako Vichyko gobernu nazi zalearekin; Vichyn sorturiko Milice> Française> ere aintzat hartu zuen192 Era berean, gobernu horren burua zen Pétainen pentsabidearean jarraitzailea izan zen orduko Eskualduna; Gobernu horren Révolution> Nationalak193 aldarrikatu zuen lana, familia eta aberria leloari atxiki zitzaion Eskualduna,...
|
|
|
Aurreko parrafoan ikusten dugun legez, Arotçarenak Alemaniaz zuen ikuspuntua oso bestelakoa zen 1933an agertutakoarekin konparatuz. Izan ere, bederatzi
|
urte
lehenago beldurra zena itxaropen bihurtu zen Bigarren Mundu Gerraren garaian. Komunismoaren eraginetik babesteko agertu zuen Arotçarenak Alemaniarekiko iritzi berria; baliteke gerrako garailearekin adiskidetu beharrak eramatea Arotçarena iritziz aldatzera.
|
|
|
Herria> 25
|
urte
... aipatu artikulua.
|
|
|
Gratien Adéma Zaldubi buru, Arturo Campion eta Sabino Arana buruorde, Martin Guilbeau idazkari eta Léon Hiriart diruzain. Erabaki zuten hurrengo
|
urtean
Hondarribian elkartzea ere batasun ortogra, korako bideak ezartzeko, alde batetik, eta Fédération> Littéraire> Basque> elkarte literarioa sortzeko, bestetik. Era berean, Piarres Broussain eta Resurreccion Mª Azkue batzarkideek azpimarratu zuten bereizirik sortu behar zirela euskararen ortogra, a estandarizatuko lukeen Akademia eta Federazio literarioa 202.
|
|
|
Adémak Eskualzaleen Biltzarraren buru izaten utzi zuenean, 1903
|
urtean
, Arturo
|
|
|
Campion bilakatu zen buru, 1906
|
urte
arte; Jean de Jaurgain izan zen hurrengo burua;
|
|
|
1908an Julio de Urkijok ordezkatu zuen. 1911n Georges Lacombe izendatu zuten Eskualzaleen Biltzarraren burua, 1912tik 1920ra Etienne Decrept, José Eizagirre 1922
|
urte
arte, Jean Etchepare 1926 urte arte eta Louis Dassance 1959 arte; Dassancen jarraitzailea Michel Labéguerie izan zen eta 1980an hil zenean Michel Itçaina bilakatu zen Eskualzaleen Biltzarraren buru.
|
|
|
1908an Julio de Urkijok ordezkatu zuen. 1911n Georges Lacombe izendatu zuten Eskualzaleen Biltzarraren burua, 1912tik 1920ra Etienne Decrept, José Eizagirre 1922 urte arte, Jean Etchepare 1926
|
urte
arte eta Louis Dassance 1959 arte; Dassancen jarraitzailea Michel Labéguerie izan zen eta 1980an hil zenean Michel Itçaina bilakatu zen Eskualzaleen Biltzarraren buru.
|
|
|
lehendakaria, bi lehendakariorde, idazkaria, idazkari adjuntua, diruzaina eta sei aholkulari, Iparraldeko hiru euskalkiak ordezkaturik izanik. Batzordearen partaideak urtero aukeratuko ziren, berrautatuak izan litezke?; diruzaina lau
|
urterako
aukeratuko zen.
|
|
|
–
|
Urtean
behin burutuko zuten Biltzarraren bilera orokorra, irailaren bigarren ostegunean eta batzarrak aukeratutako herrian224.
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarrak kaleratutako aldizkaritxoa izena aldatuz joan zen
|
urteetan
zehar225: Congrès> Basque> (Eskualzaleen> Biltzarra) > lehenengo, > Congrès> Basque> de> lEskualzaleen> Biltzarra> gero eta azkenean Eskualzaleen> Biltzarra.
|
|
|
1905 eta 1908
|
urteen artean
A.> Lamaignère> izan zen argitaratzailea; 1910,
|
|
|
1911 eta 1912
|
urteetan
Pariseko Honoré> Champion; 1919, 1920 eta 1921ean
|
|
|
1928 eta 1929an Baionako Imprimerie> S.> Sordesek eta, azkenez, 1930
|
urtetik
|
|
|
Guk Eskualzaleen Biltzarrak kaleratutako
|
urte
hauetako aldizkaritxoaren zenbakiak kontsultatu ahal izan ditugu: 1905, 1906, 1908, 1910, 1911, 1912, 1913, 1919, 1920, 1921,
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarraren araudiak berrituak izan ziren 1926an.
|
Urte
hartako Batzordearen kideak hauek izan ziren: Ustaritzeko Louis Dasssance lehendakaria; Maurice Amestoy Kanboko koronela eta Albert Constantin, Atarratzeko doktorea, lehendakariordeak; Jean Elissalde, Léginagako apaiza, idazkaria; Jules Moulier, Hiriburuko bikarioa, idazkari adjuntua; Jean Baptiste Diriart, Donapaleuko notarioa, diruzaina; aholkulari hauek aukeratu zituzten:
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarraren kideak
|
urtean
bospasei bider biltzen ziren Cafe> du> Grand> Balconen, lehenengo solairuan, garaiz oso gutxitan hasiz (Orenarekin hoin tinko bagine, nor gutarik eskualdun egiazkoa? 229). Batzarretan euskaraz hitz egiten zuten, Jean Etchepare lehendakari ohiak azpimarratu zuen bezala (Hanitzek sinetsiko ez dutena, eskuaraz mintzatzen ere bai urthetik urthera gehichago230); aldatuz zihoan, antza, zortzi urte lehenago Jules Moulierek salatu zuen erdaraz ari izatearen joera:
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarraren kideak urtean bospasei bider biltzen ziren Cafe> du> Grand> Balconen, lehenengo solairuan, garaiz oso gutxitan hasiz (Orenarekin hoin tinko bagine, nor gutarik eskualdun egiazkoa? 229). Batzarretan euskaraz hitz egiten zuten, Jean Etchepare lehendakari ohiak azpimarratu zuen bezala (Hanitzek sinetsiko ez dutena, eskuaraz mintzatzen ere bai urthetik urthera gehichago230); aldatuz zihoan, antza, zortzi
|
urte
lehenago Jules Moulierek salatu zuen erdaraz ari izatearen joera:
|
|
|
badut beldurra Dassancek buruan daukan gure bilkuratik egitea, zonbait
|
urthe
goiti beheti, Academiaño bat, Bilbaokoak alabatzat onhar lezakena mendiz hunaindian. Hola behar litakela, ba segur; holako izanen ere dela noizbait, ez dut ene aldetik bederen etsitzen234.
|
|
|
Partaidetzari buruz bildu ahal izan ditugun datuek Apestéguyren iritzia sendotu egin du, 1921, 1926 eta 1927
|
urteetan
izan ezik242:
|
|
|
1927, 1930 eta 1934
|
urteetako
daturik bildu ahal izan.
|
|
|
Lehenengo euskaltzainetarikoa izan zen. Berrogei
|
urtez
lanetik baztertua izan ondoren, osasunez ahul baitzegoen, laurogei urte zituelarik kurtsoak ematen hasi behar izan zuen berriro, Donibane Lohizunen, bizitzeko dirurik ez baitzuen; Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, Bilbo, 2002ko urtarrilaren 25a.
|
|
|
Lehenengo euskaltzainetarikoa izan zen. Berrogei urtez lanetik baztertua izan ondoren, osasunez ahul baitzegoen, laurogei
|
urte
zituelarik kurtsoak ematen hasi behar izan zuen berriro, Donibane Lohizunen, bizitzeko dirurik ez baitzuen; Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, Bilbo, 2002ko urtarrilaren 25a.
|
|
|
– Adolpho Alzuyeta, Maurice Amestoy, Laurent dAndurain de Maytie, Hippolyte Daguerre, Etienne Decrept, Michel Delgue, Jean Baptiste Heugas, Hirigoyen, Michel Iriart, Jean de Jaureguiberry, Georges Lacombe, Piarres> La, tte, Martín Landerretche, Jean Pierre Larregain, Pierre Lhande, Jean Lissar, Hippolyte Mathieu kolaboratzaile (1935 eta 1936
|
urteetan
), Jean Pierre de Menditte, Jean Saint Pierre eta Jean Ybarnégarayk, birritan parte hartu zutenak Eskualzaleen Biltzarrak antolaturiko batzarretan.
|
|
|
– José Ariztimuño, Albert Constantin (Eskualzaleen Biltzarra elkartearen buruordea 1922 eta 1933
|
urteen artean
) eta Maurice Souberbiellek (buruordea 1920 eta 1921 urteen artean eta kolaboratzailea 1923tik
|