|
2000
|
|
|
Espainiako 1978ko Konstituzioak indarrik gabe uzten ditu 1839an eta 1876an Gipuzkoa, Bizkaia, Araba eta Nafarroaren aurka ateratako legeak. Pentsa, Espainiako Konstituzioa bera 140
|
urte
lehenago zegoen gatazka bati buruz ari da hizketan. Horrez gain, Estatutuaren Bigarren Xedapen gehigarriak dioenez, Estatutua onartzeak ez du esan nahi Euskal Herriak bere historian zehar izan dituen eskubideei uko egiten dienik.
|
|
|
Eufemismoen parekoak ohi dira beti gerren hondamendia eta giza triskantzak adierazteko erabiltzen diren kalifikatiboak, eta eufemismo ahulen pareko lirateke, halaber, euskal gizarteak 1936ko gerran eta gerra ondoren jasan izan zituenak definitzeko erabili genituzkeenak oro, zeharo zapuzturik utzi baitzuten Euskal Herria sarraskiek eta pentsaezinezko errepresioak. Eta horrela, hiru
|
urte
lehenago. Errepublikagaraian, hain zuzen, inoiz baino itxaropentsuago eta bizitzeko gogo gehiagoz agertuazen gizarte hura egoerarik goibelenean murgildu zen bat batean, indarrak arrasandeatuta.
|
|
|
Belauniko jarri ziren guztiak mirari baten lekukoak zirela sinetsita; lehenbiziko ofizialak, eszeptikoagoa zenak, txantxa zela pentsatu zuen. Edison-ek asmatua zuen hamarkada batzuk lehenago fonografo izeneko tresna bat, fotografiak irudiak geldiarazten eta artxibatzen dituen antzera, zenbait aste, hilabete edo
|
urte
lehenago emititutako giza ahotsa ezkozko disko batzuetan gordetzen zuena. Norbaitek ezkutatua edukiko ote zuen fonografo bat itsasuntzian?
|
|
|
Batzarra usadioetan euskarritu zen, 1394 urtean Enkartazioetako Forua idatzi zen arte. Lege zorrotz eta gogorrez osatutako foru hau, Bizkaiko Forua baino 58
|
urte
lehenago idatzitakoa, banderizoen borrokei bukaera emateko asmoz idatzi zen.
|
|
|
Ez, begien bistakoari beti modu tragikoan so eginez gero, aspaldi zen Txema zoroetxe batean. Adibidez, zenbait
|
urte
lehenago Eider eta beraren arteko harremana kili kolo utzi zuen esperientzia mingarri hura etorri zitzaion burura. Udalekukoa.
|
|
|
Hiru
|
urte
lehenago egin nion nik, bertzalde, egin beharreko galdera Felisari, ezin xuxenago eta ezin inozentago, aitari hitz hura entzun nion egun batean:
|
|
|
Eta, supituki eta deblauki, narda eta higuina nagusitu zitzaidan. Erran dizut ezen hamaika urteko umea nintzela artean, eta ordu arteko ikuskizunak liluraturik utzi ninduela, baina, handik harat, barrendik gauzak guztiz aldatu eta zezenaren aldeko halako sentimendu bat errotu zitzaidan, arratsalde hartan lehen aldikotz, bi
|
urte
lehenago oreinaren alde errotu zitzaidanaren gisarat. Eta zezenaren aldeko sentimendua han zegoèn jende multzoaren kontrako bihurtu zitzaidan, halako suertez, non baitzirudien ezen nihaurk skribatua izan zitekeela Ko heleten harako erran hura:
|
|
|
Eta, biharamunean aitaganat xuxen joanik, hala erran nioan: " Aita, berorrek apez nahi nau, baina..." Eta hurrengo urtean teologia ikasterat joaitekotan nintzena, Collège de France rat igorri nindian, hiru
|
urte
lehenago ene anaia zaharrarekin —hire aitarekin— egin zuen bezala, konprentsione ezin handiagoz erraiten zidala: " Bai, banekian nik aspaldi, buruan bertze kontu batzuk hituela..."
|
|
|
Eta don Venancioren diruari esker nintzen libre, eta Piarres Oihartzabal kapitainak zuèn diruari esker abiatu nintzen, halako batean, Cartegena de Indiastik zetozèn zazpi galeoi haietarik batean, Mundu Berritik Mundu Zaharrerat, nola hamasei bat
|
urte
lehenago egin bainuen Mundu Zaharretik Mundu Berrirat, Antonio eta Joxe lagun nituela, zeren akabatu baitzen ene Indietako aldia, oren gaitz bati eta bertze ehuni itzuri ondoren.
|
|
|
Aditua nuen nik noizbait ezen jauregiko paretek gutunen bat gordetzen zutela, etxegoiendarren leinuko arbasoetarik batek skribatua, baina nehoiz ere ez nion inportantziarik eman, zeren gure egunorozko bizitza ipuinez eta asmakizunez betea baitzegoen bertzenaz ere, eta hura bat gehiago izan zitekeen. Alabaina, han berean zegoen gutun hura, jaun Esteban Etxegoienek ez dakit zenbat
|
urte
lehenago skribatua! Jaun Esteban Etxegoienek, bai, etxegoiendarren leinuko ardi beltzak!
|
|
|
Eta, segidan, eni beha paratzen zela, kapitainak erran zidan nola lau
|
urte
lehenago itsasoa utzi zuen, eta nola, handik gutirat, gure amaren bisita izan zuen, gutien igurikitzen zuenean... zeren gure amak baitzekien orduko ezen ni harekin ibilia nintzela hango eta hemengo itsasoetan barrena hainbat urtetan, eta zeren ene berri jakin nahi baitzuen, bere arimaren osasunarekin loturik zegoen kontu ezin seriosago batek hartarat bulkaturik...
|
|
|
Bertzenaz, bazirudien ezen don Fidel, semea galdu baino bortz
|
urte
lehenago alargundu zenetik, bakarrik bizi izan zela bere etxe polit hartan, harik eta bere bizitzaren mementu batean emazteki indiarrez inguratua bizitzea erabaki zuen arte, berehala jakinen duzu zergatik. Enetzat, berriz, kanaberazko txabola berri bat eginarazi, eta hantxe egokitu ninduen, zaldi bat ere uzten zidala, zeren eta ordu arte bera izan baitzen nagusi eta administratzaile eta nihaur nahi baininduen administratzaile berri, landareen, hornizoinen eta bertze salerosien kontuen eramaiteko eta hango eta hemengo erosle zein saltzaileekin harremanetan jartzeko, baterat eta bertzerat ibiliz, nezesitateen arabera.
|
|
|
matematika, astronomia... baita animaliei buruzko tratatu bat ere, haien jokabideak eta kontuan harturik: hartarakotz, orri pila bat zuen, guztiak ere letra tipiz beteak eta datuz eta oharrez josiak, eta bere ametsa zen ezen liburu hura, noizbait, han Frantzian argitaratuko ziotela eta musde Pierre Gassendi zenari eskainiko ziola —zeren hiruzpalu
|
urte
lehenago hil baitzen filosofo ezaguna, osabak Collège de France n irakasle izan zuena— eta hargatik famatuko zutela. Baina bere mementuan mintzatuko natzaizu luzeago osabaren eta Pierre Gassendiren arteko harremanez, eta lot nakion arestian utzi hariari.
|
|
|
Eta egun batean Utopiaz mintzo ziren liburu haiek haren eskuetarat heldu —Tomas Mororena bereziki eta beregainki—, haiek buru bihotzetan sartu, eta zin egin zion bere buruari ezen lur haren bila abiatuko zela, ahal zezanean. Eta orduan ahal zezakeen, zeren zazpi bat
|
urte
lehenago aita hil baitzitzaion, eta zeren, nik ezagutu nuenean, hil berria baitzuen ama... eta zeren haren asmoa gibelaezina baitzen guztiz.
|
|
|
Eta eraman zituzten, halaber, hiruzpalau liburu, nik Salamancatik ekarriak, eta haiekin batean zegoen bat edo bertze... eta ez zituzten gainerakoak eraman, osabak eta biok lurpean gorde genituelako, ku txa batean bi
|
urte
lehenago.
|
|
|
Orduan ere guztiz penatua agertzen zitzaigun patrika gure kontura gizenduta. Hogeita lau
|
urte
lehenago" Lux" ostatuan bezala, ikaragarri gorrotatu nuen abuztuko larunbat arratsalde zorigaiztokoan ere. Aitzineko ateari eskua itsatsi eta hau baizik ez zen ezpainetaratu nire barne unatutik:
|
|
|
Hogei
|
urte
lehenago txabiske zikin bat zen" Purple", erdiguneko gure ohiko ehizatokietatik at neska" errazagoen" bila antolatzen genituen espedizioen jomuga. Handik goiti nintzen zapaldu gabea.
|
|
|
Ez nintzen istant bat gehiago hor luzatuko, Charly izan ez banu gibelean bulkaka. Hogei
|
urte
lehenago ere haren presentzia bermagailu zen, gisako tokietan gu bezalako ipurfinek kausitzen ahal genituen arriskuetara.
|
|
|
—Ez uste hi ere finago ari haizenik —hogeita bortz
|
urte
lehenago" eta hi gehiago" errateko erabiliko zukeen doinuan— Zulo galanta dik hire istorioak.
|
|
|
Nire lagunaren gorputz tikia puzten sumatu nuen. Hogei
|
urte
lehenago ere berdin egiten zuen, neska honetaz edo hartaz argibide guretako eskuraezinak emanda gure miresmenaren ordaina biltzerakoan.
|
|
|
Gauerdian, lana akituta, edanak ginen zerbezarik elkarrekin, hark taigabeko bakarrizketei ekiten zien bitartean. Hiru
|
urte
lehenago alde egin zigun; Patxi argazkilaria eta biok baizik ez gintzaizkion bildu agur egitera. Gau hura goizaldeko ordu tikietan bukatu nuen, Alde Zaharreko barra amerikar batean, zutik egoteko gauza ez nintzela eta ipurdi estuko ukrainar baten istorio tristeekin tira ahala negarrez.
|
|
|
Lau
|
urte
lehenago agitu zen. Iraun, pare bat aste baizik ez zuen iraun.
|
|
|
Garaje bateko sarbidean baraturik geunden, espaloiari hozka. Bi
|
urte
lehenago galsoro bat zen leku hori. Orain, etxegintzaren eromenak bizitegi multzo apain bezain garestia eraikiarazia zuen gainean.
|
|
|
Haren mudagaiztasunak gure mudantzak are ageriagoan uzten edo. Bi
|
urte
lehenago, haren aitak bigarren aldiz erretreta hartu eta familiaren elektrotresna dendaren ardura onartu zuelarik, harenak egina zuela uste izan genuen.
|
|
|
Alabaina, isilik egotera deliberatu nintzen. Hogeita lau
|
urte
lehenago ere isilik egoten nintzen, alegia eta aditzen nuela, bere istorio aspergarriak kontatzeari ekiten zionean. Oraingoa ere, nahiz eta protagonista ni izan, ez zen hagitzez libertigarriagoa.
|
|
|
Ez nuen gogoan emakume alkoholiko etxegabe horri zer putakeria egin nion hogeita hamar
|
urte
lehenago, eta ez nuen oroimena berritzeko inolako azkurerik.
|
|
|
Orduan, aitzineko hilabete guztietan hainbertze desiratutako istant horretantxe, bere baitara bildu ninduen oroitzapen alu batek. Lau bat
|
urte
lehenago. Mertxe zuen izena.
|
|
|
Burua Anarekin lehenbailehen biltzeko premiak barreiatua neukan noski, autobideko lapurren gainekoari ezarri bainion" (I.)" zorionekoa. Zenbait
|
urte
lehenago, txandrioa —" akats tipografikoa", lanbideko mintzaje beti zikin estalian— tailerretako muntatzaile lardaskatzaileei egotziko niekeen. Gaur egun," erredakzio elektronikoa" orokortuta, orrialde bakoitzaren diseinua eta muntaia kazetariaren eta haren ordenagailuaren egitekoa delarik, ezin hobenaren erantzulea auzoan bilatu.
|
|
|
Behin baizik ez zen suertatu. Lau
|
urte
lehenago, Mertxe delako batekin. Aferak ez zuen fin onik egin.
|
|
|
Asteburu libre baten bezpera, zortziak eta laurden jo gabe eta dagoeneko etxeko atariaren parean. Kristinaren ondoan egindako hamabi urteetan hiru lau aldiz baizik ez zitzaidan gisakorik agitu, eta Unai sortuz geroztik, zazpi
|
urte
lehenago, behin bitan baizik ez. Larunbatetan izan ezik, hamarreko bederatzitan, haurrak ordu franko izaten zituen lotan nik etxeko atea inguratu orduko.
|
|
|
Bi
|
urte
lehenago gimnasio batean izena emanda erositako txandal arrosa zeraman soinean, nik biziki maite nuena aldakak ederki nabarmenarazten baitzizkion. Kristinaren gorputz ataletan, aldakak nituen gogokoen.
|
|
|
Ttipi eskola emaile, Ttipi isil gordezale, Ttipi sekretu ebasle. Ttipi, hogeitaka
|
urte
lehenago, azalean" S" handi kiribilduaz apainduriko karpetan, SARAGUETA ALDAZ, EDUARDO JESUS izenburuko atala bere ganberan altxatzen zukeena. Astebete lehenago, lasaigarria zitzaidakeen hemendik aitzina nire bizi puskak inork bilduko ez zituela jakitea, ez paperera, ez garaien araberako bertze euskarrietara.
|
|
|
Lehenbizi, autokritika. Hamabortz hamasei
|
urte
lehenago, nire andregai berriaren militantzia politikoaren azken hilabeteetan, frankotan aditu nion, izaera balioaniztuneko bertze zenbait erranekin batean: " baldintza objektiboak"," proletalgoa"," masa popularrak" eta abarren abarra.
|
|
|
Tamalez, komunikabideen esparruan honek eragin zuzena izan dezakeela ere susma daiteke. Bi
|
urte
lehenago, Egin egunkaria ixteko erabili ziren aitzakiak luzatu berri ditu Baltasar Garzon epaile espainiarrak, Ga ra egunkari abertzalea haren jarraipen/ oinordeko dela ondorioztatzeko. Ga ra egunkariaren kontrako mehatxu esplizitutzat har daiteke ebazpen hori.
|
|
|
" 2000ko maiatzaren 3an Bengoetxeak botila bat ur edan zuen" horietako bat da. Baita ere" ni jaio baino 2.500
|
urte
lehenago eguzki eklipse bat izan zen" eta" Garaikoetxea lehendakari ohiak 147 aldiz egin zuen aharrausi 1982an". Hortaz, azken enuntziatu hauen arazoa hauxe da:
|
|
|
Neu nindoan aurretik eta, besteen zain geratzen nintzen bitartean, autobideari begiratu nion, harriduraz, liluraz. Autobidea bi
|
urte
lehenago inauguratu zuten, 1995ean, baina autobidea egin zutenetik Gorritira mendiz heltzen nintzen lehendabiziko aldia nuen nik orduko hura. Basoaren bihotzean galdurik bat batean autobide batekin topo egiteak halako perplexidade moduko bat sentiarazten zidan niri beti, eta egun hartan egiaztatu ahal izan nuen Gorriti leku ezin aproposagoa zela sentimendu harentzat.
|
|
|
Eta kantuak, ozen, ezpainetara. 462
|
urte
lehenago, jaioterrira itzuli zenean, Inazio Loiolakoa pasatu omen zen inguru haiexetatik barrena, Iturriozko bentarako bidean. Nik une hartan nuena baino itxura serioagoa izango ahal zuen!
|
|
2001
|
|
|
uztailaren 4an beste dekretu bat egin zen, aurrekoa baino askozaz murritzagoa. Azken dekretu hau da Gurreak erabat abertzaletzat jotzen duena, nahiz eta orduan indar abertzaleek bere desadostasuna agertu zuten, zortzi
|
urte
lehenago dekretuaren ama zen Euskararen Legearen aurka agertu ziren bezala.
|
|
|
Laguntza 1912an heldu zen, sei
|
urte
lehenago sortutako Union Cerrajera enpresak Arrasateko eta Bergarako lantegiak lotzeko trenbidea erabiltzea erabaki zuenean. Garai berean, Eduardo Dato arabarra Espainiako gobernu buru izendatu zuten, eta honek arabar ekonomia berpiztu asmoz bertan behera utzitako Vasco Navarrori berrekitea agindu zuen.
|
|
|
Euskal Eskola Publikoa, gaur ezagutzen dugun bezala, Euskal Autonomia Erkidegoan behintzat 1993ko lege batekin sortu zen, ordura arte ez baitzegoen irakaskuntzari buruzko euskal lege autonomikorik, nahiz eta horren eztabaidak dozena erdi
|
urte
lehenago hasi. Urte horretara arte zeuden hiru sareak (publikoa, pribatua eta ikastolen mugimendua) bi bihurtu ziren, ikastolei publikotasunaren edo sare pribatuan sartzearen alternatiben artean erabakiarazi zitzaienean.
|
|
|
Estatu Batuetan suertatu zen, nola ez: autobide berri bat egiteko kanposantu bat lekuz aldatu behar izan zuten eta gorpuak eta hezurrak erauzten hasi zirenean harriduraz ikusi zuten hainbat
|
urte
lehenago hildako gorpuen atal eta gorputz adar artean ere erabat usteldu eta desegin gabeak zeudela (eta iruditzen zait den denak ez zirela santuak edota martiriak izango!).
|
|
|
1981ean. Hamar
|
urte
lehenago sortua zen Sokoa kooperatiba, Arrasateko kooperatiben ildoan. Esperientzia haren ondotik, 1979an aldean, enpresa eta ekonomiako hainbat eragilek kapitala biltzeko molde berri bat aurreikusi zuten Ipar Euskal Herriko enpresak sortzeko.
|
|
|
Eta obsesioez mintzo garenez, esan dezagun, Saizarbitoriaren lan baten aurrean gaudela, aurreko ekarpen literarioen jarraipen literarioa den lan mardularen aurrean eta ondorioz, egilearen betiko obsesioak direla honako honetan ere aipagai. Bihotz bi n bezala, Gudari zaharraren gerra galdua narrazioan gerra zibila da hizpide, historia liburuetan ez datozen gudarien bizikizun tragikoek azaleratzen duten gerra; Bihotz bi, hilobi bat narrazioa, berriz, lau
|
urte
lehenago argitara emandakoaren aldakia
|
|
|
Gauza da, 1978an edo berriro idazteko gogoa eta tenorea suertatu zitzaizkidanean, blokeaturik sentitu nintzela. Iruditzen zitzaidan hamar
|
urte
lehenago, hasieran, emakume izan ez banintz bezala idazten nuela. Eta handik aurrera bestezerbait egin behar nuela, beste modu batera idatzi.
|
|
|
Carmelitak ez du oraindik umetan marraztutako atlantiar ozeanoa zeharkatu, bere unibertso zeharkagaitza den irla erraldoian jarraitzen du. Ez da zortzi
|
urte
lehenago bi txirikorda zeramatzan neskatilatxo hura, dagoeneko neska heldu eta hazia da. Oraindik amarengana itzuliko den esperantza gordetzen du bere bihotzaren erdian, baina jakin badaki ama ez dela inoiz aktoresa ospetsu izatera iritsiko.
|
|
|
Bakarrik bizi zen Rosario semea mendian hil eta alaba Man irlara ezkondu zitzaionetik. Are bakartiago ikusten zuen bere burua goiko auzokoekin, Maria eta Lucasekin (Mariarekin batez ere), haserretu zenetik, zortzi
|
urte
lehenago. Guztia zekien, hala ere, goiko pisuko auzokoez:
|
|
|
Tren garbitzaileekin aritzen zen hizketan. Hiru gazte ziren orain; berrogei
|
urte
lehenago gizon zahar bat: Arturas.
|
|
|
Rosa, Lucasen emaztea; hamazazpi
|
urte
lehenago hila. Horixe pentsatu zuen Mariak:
|
|
|
Lartzabal utzi eta mendira abiatu ginen," haize osasuntsuaz bizitza indartzera", bospasei
|
urtez
lehenago hasiak ziren haziagoen atzean. Inguruan lehenbizi (Jaizkibelen, harri arteko pinuetan; Sutolan, pago haritzen itzalpean), urrutiago gero, Euskal Herrian eta are Euskal Herritik kanpo.
|
|
|
Asmo berberak izan zituzten zenbait
|
urte
lehenago, edo orduan bertan, Europa guztian gizon batzuek. Hauxe zen, besterik ez aipatzeko, Herrerak lehenbizi eta bere jarraitzaileek gero Espainian egin zutena.
|
|
|
Gure euskara, baita Etxeparerena ere, hura baino bi mila urte baino gehiagoz gazteagoa da, Homero, inoiz jaio bada? Etxepare baino bi mila
|
urtez
lehenago jaio zen bezala. Ez da neke kontua ateratzen.
|
|
|
Iraupen eskaseko Revista Euskara eta Revista de las Provincias Euskaras, Iruñean eta Gasteizen, 1878koak dira. Urte berean argitaratzen da Iriyarena, bi
|
urtez
lehenago Ziburun antzeztua. 1879an Amaya (eta barka biezadate erdarazkoen eta horrelakoen alde ez daudenek), baita ere Piarres Adameren" aipamen onez" saritua izan zen pasartea, Donostiako Euskal izkribatzaillen indar neurtzean14.
|
|
|
Endrike Knörrek eskura zidan Landazuriren testu ezaguna; liburu horrek badu beste edizio bat, Gasteiz, 1976an argitara irten zena. Beragandik jaso dut, gainera, Landazuriren Los compendios históricos de la Ciudad y Villas de la M.N. y M.L. Provincia de Alava, Gasteiz 1798; eta orain  tsu 1976 Hemen ere bada berri labur bat" Nanclares" deritzan zatian, 147 or.. Piarres Adameren aitzindari Donostian saritu eta argitara zuten" pasartea", liburuxka baino bederatziren bat
|
urte
lehenago azaldua, I. Sarasolari eskerrak ezagutu dut.
|
|
|
" Itoac utzi cituan, egui, aldapa, mendÃ, ta mundu gucÃarequin batean", Mendibururen hatzean. Cf. honen Otoitz gaiak, hogeita bost
|
urtez
lehenago argitara emanak, 3 (hamaikaren artean), 17: " ta, oriec ez, beste guciac itoac utzi cituen, egui, aldapa, mendi, ta mundu guciarequin batean".
|
|
|
Gure alderdiko Euskal herrien gehientasuna, sarritan esan denez, gauza aski nabarmena zen XVIII. mendearen lehen urteetan, eta pixkaren bat lehentxeago ere bai, segur aski. Lurraren hedadurak, jendetzaren ugariak, ekonomiak eta bestek honantz makurtzen zuten pisua, eta ez dut uste Utrecht ko erabakiak izan zirenik eragile soil urrutiko arran  tzaren erorikoarekin, bai baitirudi Luis XIV.ak lur joarazi ziola, ehunen bat
|
urtez
lehenago gure aldekoa Felipe II.ak desegin zuen antzera.
|
|
|
Hamar bat
|
urte
lehenago, Afrikako gerrara joateko abisua hartu zuen egunean, segituan hasi zen Rafael maleta prestatzen, Arantzako bere etxean. Amak harritua begiratzen zion semerik finenari.
|
|
|
Puntu honetara iritsirik gogorarazi behar da azken gogoetek eta espekulazioek aitortzen dutela Gasteizko XVI. mendeko euskara hagitz kutsatua izango zela bai tratulari kastillanoek erabilitako hainbat hitzekin, nola mandazain eta bidaiari errioxarren erromantzearekin, eta are Bizkai aldeko kostaldetik etorririko marinel eta menturazaleen euskararekin ere. Horietatik ez gutxi –beharrezkoa da hau nabarmentzea–, hirurogeita hamar
|
urte
lehenago aurkitu zen kontinente berritik –hots, Ameriketatik– pasatuak izango ziren. Ez da zaila imajinatzea Ameriketatik ibilitako beterano hauek Arabako Errioxako ardo pitxer baten inguruan txirikordatuko ziren solasen eta berriketen protagonista nagusiak izango zirela, kontinente berriko azturak deskribatzean, edo han jokatutako gatazkak berritzean, bizimoduak eta xehetasun geografikoak kontatzean, jende guztia euren berbeta entzuteko zain egongo zelarik.
|
|
|
Beraz, gertaera bere hartan hartuta oso harrigarria zen arren, guretzat oso berezkoa izan zen, oso naturala. Hain natural eta berezko non batzuen jarreretan halako haserre txiki bezalako bat nabarmentzen baitzen, pixka bat larderiatuko balute bezala, esan nahiko bailuten, garaia zen, edo, berantetsiak ginen, edo, a zenbat arazo konponduko zen mila
|
urte
lehenago etorri izan bazina, auskalo zertan ibili zaren orain arte. Gero aitortu behar da B ere, bere aldetik, bere baitatik jarri zuela zer edo zer, baita ere, agerpena natural natural onar genezan:
|
|
|
Hainbat
|
urte
lehenago bezala,
|
|
2002
|
|
|
" Ez dago euren bizibidearen arabera egindako izkillatuen zerrendarik". Horrez gain, Rodolfo Martin Villa Espainiako Barne ministro zela, Bilbo, Donostia, Gasteiz eta Iruñeko artxibo ofizialetatik berrogei
|
urte
lehenago fusilatu, urkatu edota garrotez hildakoen zerrendak desagertarazi omen zituzten…
|
|
|
Bi planotan dago antolatuta eleberria. Plano nagusian, Alfredok hartzaile ezezagun bati lau
|
urte
lehenago gertatutakoak adierazten dizkio, txikitako Ignacio bere lagunarekin topo egitean. Ignacio abokatu famatua da eta tortura salaketapean dauden guardia zibil batzuen defentsa egiten ari da.
|
|
|
Haietako lehenengoan, protagonista narratzaileak, telebistan freelance ari den gazteak, lankide batekin bizi duen maitasun istorio amaiera zorigaiztokoa kontatzen digu. Bigarren planoan, lau urte geroago, protagonista eroetxe antzeko batean sartuta dago (ez zaigu esaten zehazki non), eta bi
|
urte
lehenago idatzi zuen maita160 sun istorioa, aipatutako lehen planoari dagokiona, berrikusten du. Bigarren plano hau erabat metanarratiboa da, beraz, eta zalantzan jartzen ditu, etengabe, lehen aipatutako maitasun istorioaren eduki eta estiloa.
|
|
|
Emakumeak gizarte modernoan duen funtzioaren inguruan dauden gogoeta asko biltzen ditu eleberriak, eta etengabeak dira emakumearen egoerari, emakume gorputzaren aurkikuntzari, etab. egindako erreferentziak. Emakume bakarra da protagonista, senarrak bost
|
urte
lehenago utzi zuenetik haurra bakarrik hazi behar izan duen ama. Adore gabezia eta bakardadearen sentipenak hariltzen ditu hainbat bizipen eta oroitzapen protagonistaren bakarrizketa luzean barrena.
|
|
|
Asarre samar Azkuek bai idatzi ere: " hamazortzi
|
urte
lehenago irudimenez jazorikoaz, eleiz zentsureak zerbait ezabatubeharra".
|
|
|
Zernahi gisaz, 1998/ 99 ikasturteko unibertsitateko goi mailako ikasketeidagokionez, eskolatze tasak 18 eta 22 urte dituztenen artean %32, 2 eta %38, 1bitartean izan ditugu; aldiz, hamar
|
urte
lehenago, tasa horiek zerbait beheragozeuden, %24, 1 eta %28, 8 bitartean17.
|
|
|
Bizkaian Gramola Irratia emititzen hasi zen 1983ko otsailean, Bilboko San Inazio auzoko Kultura Etxean, bertako auzo asanbladak bultzatuta, eta bi
|
urte
lehenago sortutako proiektuaren emaitzaz. Batik bat, auzoari eskainitako programazioa bultzatu zuen emisorak.
|
|
|
Txolarre Irratia Anoetan emititzen hasi zen 2000ko abenduaren 26an. Andoainen eta Legorretaren arteko herriak batzeko irrati bat eratzeko egitasmoa, berriz, bi
|
urte
lehenago sortu zen, 1998an. Proiektu horretan euskara taldeek, kultur elkarteek, gazte asanbladak eta herritar ugarik parte hartu zuten, helburua euskaldunei zuzendutako irratia sortzea zutela.
|
|
|
Emisora hori Cadena Vasca zelakoaren partaidez osatu zen, baina ez zuen iraun lizentziarik gabe geratu eta gero. Trapagarandik, JB Irratia hasi zen emititzen urte berean, sorrera bi
|
urte
lehenago kokatu behar den arren (Ibidem: 34).
|
|
|
– Laudio Irratiak ere legalitatean emititzeko baimena eskuratu zuen, bi
|
urte
lehenago emititzen hasi zen arren.
|
|
|
1970eko maiatzaren 16an inauguratu zuten RNEren egoitza Bilbon eta, 14 urte beranduago, Gasteizko egoitzaren ateak zabaldu ziren. 1984an bertan ere inauguratu zen Iruñeko RNEren emisora, bi
|
urte
lehenago hasitako prozesu baten ondorioz (Albillo eta Sánchez Aranda, 1995: 235).
|
|
|
Hamar
|
urte
lehenago, 1973 urtean, israeldarrek hegazkin libiar bat bota zuten, zibila hura ere. Mendebaldeak ez zuen protesta gogorrik egin, ez zuen salaketa kanpainarik piztu; estatubatuarrek ez zuten euren aberria arriskuan ikusi eta ez zioten berrarmaketa kanpainari ekin.
|
|
|
Hurrengo jauziak gu baino 2 milioi
|
urte
lehenagora eraman gaitzake, Homo habilis deitutakoaren garaietara, hain zuzen ere. Animalia horrek, aurrepertsona horrek, bere bizitzarako beharrezkoak iruditu zitzaizkion lehen tresnak egiten asmatu zuen.
|
|
|
Landutako sukarriz egindako tresnak garatu zituen, zutik ibiltzeko gauza zen gizaki horrek. Aurkitutako aztarnen arabera, zutik ibiltzen asmatu zuen Homo horrek, guk baino 1,6 milioi
|
urte
lehenago ikusi zuen argia. Ari gara, bada, hurbiltzen geure helburuetara.
|
|
|
Katilinaren zimarkua ren idazketa egunak K. a. 42 urteetan ezartzen baditugu, hogei
|
urte
lehenago gertaturikoak eta Salustiok berak hogeita hiru zituela bizitakoak dira lehen liburuaren kontagai. Literatura ikuspegitik kontakizun bizi eta interesgarria eskaintzeko material guztia berrantolatzen du, askotan pertsonaia nagusi eta ez hain nagusien erretratu eta hitzaldiak tartekatuz, bere iritzia azaltzen duten zatiekin batera.
|
|
|
Berrogeita hamabost mila eta bostehun oinezko eta bi mila eta zazpiehun zaldizko hil omen ziren, hiritarrak adina aliatuak, eta hauen artean kontsulen bi kuestoreak, Luzio Atilio eta Luzio Furio Bibakulo, hogeita bederatzi gudatribuno, zenbait kontsulohi, pretore eta edilohi, horien artean Gneo Servilio Gemino eta aurreko urtean zaldizkoen buru eta zenbait
|
urte
lehenago kontsul izana zen Marko Minuzio?, eta gainera beste laurogei lagun, senatarien eta euren borondatez legioetako soldadu egin ziren arren agintaritza horietan arituak zirelako senaturako hautatuak izan behar zutenen artean. Hiru mila oinezko eta mila eta bostehun zaldizko harrapatu omen zituzten borrokaldi horretan.
|
|
|
Ideia hankaz gora jarri zen 1994an, Peruko momia batek, mila urte baino gehiagokoak, tuberkulosia izan zuela frogatu zenean. Hala, gaixotasuna Kolon baino bostehun
|
urte
lehenago zegoen. Orduan, kolonondoko izurritea, agian, gehiegizko populazioagatik, elikadura txarragatik eta osasun baldintza txarragoengatik justifikatzen da, defentsa immunerik ezagatik baino.
|
|
|
Bartzelonako Clinic Ospitaleko Memoria eta Alzheimer Unitateko talde medikoak familia bateko kide osasuntsuei jakinarazi die senideek zahartzaroko dementzia garatu zutela 65 urte bete baino lehen, eta etorkizunean ere gaixotasun horiek pairatuko dituztela. Azken hilabeteotan egindako ikerketa baten arabera, «bost
|
urte
lehenago edo beranduago», joera genetiko jakin bat duten norbanakoek «Alzheimerra pairatzeko aukeren ehuneko ehun» dute. Clinic ek plan aitzindaria bultzatu zuen duela urtebete Europan, familian aurrekariak dituzten pazienteen mutazio genetikoak zehazteko.
|
|
|
Eragindako gehienek asaldura genetikoak izaten dituzte 14 kromosoman, baina 1 eta 21ean ere gertatu dira. Espezialistak azaldu zuenez, denek dute Alzheimerra garatzeko «aukeren ehuneko ehuna» beren senideekin agertu baino bost
|
urte
lehenago edo ondoren. Clinic eko Alzheimer Alzheimer Unitateaz gain, Informazio Programa eta Kontseilu Genetikoan (PICOGEN) parte hartzen du diziplina anitzeko talde bat, neurologoek, psikologoek, psikiatra genetikoek eta Bartzelonako Unibertsitateko Bioetika Behatokiko kideek osatua.
|
|
|
Beste bi loteak Pasteur Institututik zetozen, eta egun horretan hormonen banaketari eutsi zion izaera hilgarria izan arren. Frantziak 1988 arte ez zuen erabili beste herrialde batzuek baino hiru
|
urte
lehenago hartutako hormona biosintetiko kalterik gabea. Merkataritza eta nazionalismo zientifikoari buruzko gogoetak nagusitu ziren erabakian.
|
|
|
Egia esan, neskatoaren gurasoek ez zuten baimenik eman «Les Elfes Verbier» suitzarrak eskaintzen zituen arrisku kirolak egiteko. Bi
|
urte
lehenago, 1999an, beste adingabeko bat Gironako igerileku batean itota hil zen, hainbat monitore zeramatzan ibilaldi batean. Eta urte hartako urrian, Guadalajarako kanpamentu batean itota zegoen neska bat.
|
|
|
Zoritako zentral nuklearra bizitza erabilgarria amaitu baino bi
|
urte
lehenago desegingo da.
|
|
|
" Kontua hauxe zen. Lau
|
urte
lehenago Jojo zapuztua izan zen North Shorean, gauerditan, etxe baten atarian. Nirekin mintzatzen zenaren aitak hartu zuen.
|
|
|
Dioni, Sonia eta Emmanuel izan ziren, preseski, arestian aipatutako komunitatearen fundatzaileetakoak. Haietako batzuek urtebete edo bi
|
urte
lehenago ezagutu zuten elkar, Granadan izandako hainbat erlijioren arteko biltzarretan, giro ekumeniko baten barnean, Taizén urtero ospatzen ziren topaketen ildotik. Biltzar haietan sortu zen, beraz, hazia, gazte batzuk errotikako erabakia hartzera bultzatu zituena, Alpujarretako herrixka bateko landetxe batean komunitate bat fundatuz.
|
|
|
Bazituen, bai, motiboak. Izan ere, nork esango zuen emakume hura, bi
|
urte
lehenago zulo beltzean burumakur ikusi nuena, argi zabalera hegaldatzeko gai izango zela noizbait, harro eta buruzut! Miraria zirudien.
|
|
|
Ene kasuan bai bederen. Sara ezagutu baino bi
|
urte
lehenago hil zitzaigun. Zoritxarrez.
|
|
|
Erretiratzeko garaia noiz iritsiko beste ametsik ez zuen, gehien maite zuen zaletasunari, arrantzari, orduak eta egunak eskaintzeko. Orain sei hilabete hil zen erretiroa hartu baino bi
|
urte
lehenago heste lodiko minbiziak jota.
|
|
|
Kontuan izan behar da, esate baterako, 2001 urtean sarrera azterketa euskaraz egin zutenen kopurua %45 izan zela. Zazpi
|
urte
lehenago, 1994an, %25ekoa zen. Igoera sistematikoa izan zen hasieran, 2 puntu urteko.
|
|
|
Lehen esan dudan bezala, azken urteotako ibilbideaazte rtzen badugu, argi dago gaur erabiltzen diren baliabideak askoz ere handiagoak direla hogei
|
urte
lehenago erabiltzen zirenak baino. Baina hori horrela izanik, garbi esan behar da oraindik ez gaudela beste esparru batzuetan gure garapen maila berbera duten herrien parean.
|
|
|
Suedieradunek berdin jokatu zuten bi
|
urte
lehenago, esan dugunez.
|
|
|
Anekdota bat baino ez da, baina ez da hutsala. Joan Mari Irigoienek Lur bat haratago nobela aurkeztu zuenean, 25
|
urte
lehenago bururatutako ideia zela esan zuen, AxularrenGe rolibu ruaren irakurketaldi batean bururatua. Denbora izan du, beraz, orduko ideia hura geroago garatzeko, mamitzeko, aberasteko eta, batez ere, tartean egindako lan guztien esperientzia metatuak barnean sartu ahal izateko.
|
|
|
– Zure aita ezagutzeko zortea izan nuen –Luigi izan zen aurrerantzeko solasgaiak hasieratu zituena, eta Rafari zuzendu zitzaion, ukondoak mahaitik jaso barik–, hil baino bizpahiru
|
urte
lehenago, laurogei urtetik gora zituenean.
|
|
|
Luxuzkoa eritzita edo, ez zuen afinadoreak kobratzen zuen dirua horretan gastatu gura. Bost
|
urte
lehenago bera saiatu zen afinaziorako gako doitze lanak burutzen, baina emaitza penagarria izan zen eta orduan bai, egun hartan bertan deitu behar izan zion afinadoreari, biharamunean pianoa joko bazuen.
|
|
2003
|
|
|
Azken hamarkadan, BBVAren datuen arabera, Espainiako Estatuko merkatua urtean batez beste 800.000 etxebizitza inguruko salmenta bolumenera iritsi da. Horrek esan nahi du transakzioek iaz bikoiztu egin zutela hamar
|
urte
lehenago zenbatetsitako kopurua. Eta, operazio kopuru hori gorabehera, populazioaren parte handi bat, batez ere gazteena, merkatutik kanpo geratu da.
|
|
|
Handik urte bira ezkonduko da, 1957an, Maria Dolores Moreno Zenoz Atarrabiako alabarekin, gaur bere alarguna dena. Hamazazpi
|
urte
lehenago elkar ezagutu zutenetik harremana beti zaindu izan zuten, batzuetan sarriago, beste batzuetan mehatza15 Jose Basterretxeak 1939 urtean, Parisetik Marseillara eta handik Bartzelonara etorri zenean, 28 urte zituen. Horregatik eta Parisa ikastera joan zela dioelako pentsa daiteke bere buruaz ari dela.
|
|
|
Hona hemen, laburregi bada be, Iparraldeko euskal literaturaren ezaugarri batzuk: a) Gure aldekoa baino ia 200
|
urte
lehenago jalgi zan plazara. b) Sekula etengo ez dan hari nausi bati lotuta dago beti, bere maixu handi Axular dauala: hau da, tradizino jakin bati lotuta egon da eta dago gaur be. c) Kanpotarren aurrean eder agertzea baino, bertoko euskaldunak erraz irakurria izatea gehiago bilatu izan dau (eta oso ondo lortu!):
|
|
|
Dakianak dinoanez, ez ei dira atzo goizekoak idazleen antologiak. Holan, gerkeraz ezagutzen dan lehenengoa, Kristo jaioko zan baino ia berrehun
|
urte
lehenago egin ei eban Meleagro eritxon siriar batek. Harrezkero, munduko hizkuntzarik gehienetan egindako antologiak asko be asko dira, zenbatu ezin beste, eta, jakina, era askotakoak:
|
|
|
Hiru
|
urte
lehenago, Zarate, bere eguneroko irakasle arazoak eta jaiegunetako abade zereginak alde batera itxi barik," Filosofía y Letras" ikasten hasi zan Deustuko Unibersidade honetan, gaueko eskoletan. Ez jakon ikasteko gogo berorik falta, ez horixe!
|
|
|
Alta, zenbait
|
urte
lehenago, René Cassin jaunaren ikusten izanik, bere Pariseko etxean, euskal aterpetuen alde arartekotasun eske, segur gogoan dut zer harrera gozoa egin zidan, euskal herritar gisa, baina ez dezaket ere ahantz nola berak aitortu zidan giza eskubideen alde aspalditik zeraman gatazkan, estatuen boterea izan zuela beti partida.
|
|
|
Eta gainera, joaite hori ez zen hasi 1850eko hamarraldian, Abbadiaren Lore Jokoetan aipagai izan zelarik, baina hogeita zenbait
|
urte
lehenago bederen, Harisperen gerlari ohi lagunak, Napoleonen gerletan trebaturik,, langabezian, gertatu zirelarik eta Montevideora abiatu, hango. Gerla Handian?
|
|
|
Jakin nahi zuenaz geroz noiz zuritu nahiko zuen Vatikanoak aspaldian Euskal Herriarekin duen auzia, kontatu nion aita Laurentin ene adiskideari, zenbait
|
urte
lehenago, Erroman ikasle geundelarik Etxegarai eta biok, Clément Ma thieu Akizeko apezpiku hazpandarrak eraman gintuela berekin Pio XII.aren oinetara, haren benedizione berezia errezebitzera.
|