|
2015
|
|
|
“NORK hil du Andoni Egaña” komikia aldizkari honen ehungarren ale berezia izan zen, eta tolosarrak Patxi Gallego eta Xabi Payak egindako lanari buruz
|
hitz
egin zuen larunbatean ETBn. Irakurgai arin gisa definitu zuen, polizia nobela generoaren baitan kokatu zuen, eta komikia ez da soilik umeentzat defendatu.
|
|
|
euria ari du zarra zarra/ eta ni aterki barik/ hori dela eta oraintxe nago/ goitik behera bustirik/ gainera ez dut inon aurkitzen/ estaltzeko aterperik/ a ze nolako bronka entzungo/ dudan amaren ahotik. ...ere ez, hirugarrena jorratzeko gomendio zentzuzko horren harira ez dut ezer esango; dena dela, lerro horiei erreparatu eta berehala pentsatzen dut gaia emanda etortzeak (neurri zurrunak) itzel laguntzen zidala, kasik behartzen, zerbait amaitzera, eta zerbait hori ahalik eta txukunen gauzatzera, nire eleketari ibilbidean irabazi nuen hurrengo sarian ere gaia emanda idatzi bainuen idatzi beharrekoa,
|
hitz
lauz oraingoan; liberazio bat, gaia; eta egia da, halaber, bi sari horien ostean idazketari ez niola berriz serio heldu beste mota bateko derrigortasun bat iritsi zitzaidan arte. Kontuak kontu, bestelako toki batera ere badoakit gogoa bertso horren aurrean, hain zuzen jarreren inertzietara, eta auto ironiko irakurtzen dut azken puntx gisa saiatu nuen hura, amaren bronka, topikoagorik.
|
|
|
Ironiaz irakurtzen dudala diot, hain zuzen, nondik eta amaren aldetik egin zidalako klixeak ihes, emakumearenetik, hain juxtu gerora hain tentuz jorratu nahi izan dudan alde horretatik, literatura badelako errealitateko prozesuez
|
hitz
egiteko bide, gertagarria islatzeko gauza, alegia, gertatzea espero dena; baina gertagarriak badakarrelako, era berean, beste adiera bat, alegia, gertatzen ez dena baina gerta litekeena, eta, zentzu horretan ere, bada gertagarria islatzeko gauza idaztea eta, berdin zait, kantatzea, bada gauzak beste modu batekoak izan daitezkeela irudikatzen hasteko esparrua, eta nolakoak.
|
|
|
Horretan badabiltza zenbait, eta hortxe abiatzen da nire bertsoarekiko aferaren bigarren partea, aurreko urtekoa, berriketa apasionatua hain gustuko dudan arren alde zaharrean hainbeste aldiz isildu behar izan nintzenekoa, edo areago,
|
hitzik gabe
gelditu nintzenekoa ez nekielako zer esan, ez bainekien ezer, beste hizlari apasionatu batzuek euren artean eztabaidatzen zuten bitartean, artean kalapita hauspotzen zuen azken txapelketa nagusiaren harira, zer zegien Ametsek bertsotan eta zer zemaion Maialenek bertsoari; nola hark, artisau, harria apart zizelka zezakeen, baina zelan honek, kolpe lehorra emanda, krak, arrakala zezakeen guztia; ur...
|
|
|
Berrogei bat lagunentzat ibili ginen kantari, adin tartea 60 urtekoa izango zelarik. Bildutakoen artean hamar bat izango ziren euskaldunak,
|
hitzez
noski, baina atmosfera berezia sortu zen. Gure gai jartzaile den Casabal lau egun geroago iritsiko zenez, Manexekin batera, Sierrak jarri zituen gaiak.
|
|
|
Ai! Haiek
|
hitz
egingo balute! Zenbat kontu kontatzeko… Baina ez zen agur bakarra izan.
|
|
|
Zain. Orduan ulertu nuen
|
hitzaren
esanahi osoa. Aire girotua besterik arnastu ezin daitekeen horretan ia osorik nuen zigarreta kaxa, eta husteko ezintasunak areagotu besterik ez zuen egiten zaintzaren egoera hura.
|
|
|
Aire girotua besterik arnastu ezin daitekeen horretan ia osorik nuen zigarreta kaxa, eta husteko ezintasunak areagotu besterik ez zuen egiten zaintzaren egoera hura. Halako batean, eta bozgorailuetako hotsa besterik entzuten ez genuen horretan,
|
hitz
guztiak amaitu zitzaizkigunean, Ixaakek bere “Fender Electro acoustic Guitar” a kaxa beltzetik atera eta oholtza bihurtu zuen U formako espazio zabal hura. Guardia zibilek ere entzun gintuzten.
|
|
|
Berriz ere ilaran jarri, eta uste baino azkarrago suertatu zitzaidan aduanako poliziarekin egoteko txanda. Ingelesez
|
hitz
egiten zuen, nola bestela. Ezer ulertu ezinik, egoera larria zela ohartu nintzen segituan.
|
|
|
Emaitza: 4.000 ikusle, 20 herri kirolari, hamar dozena foku eta kea sortzeko makina horietako bat… A, eta bi bertsolari, Amurizaren talentuz edo erruz,
|
hitzaren
kirol nazionalaren atleta bihurtuta.
|
|
|
Bukatu ziren ingelesezko
|
hitzak
eta, orduan, euskarazko ereserkiaren txanda heldu zen. Athleticen doinua?
|
|
|
Zailtasunak, nahi beste: bederatzi errima berdin ingelesez topatzea ez da ahuntzaren gauerdiko eztula; speech, stop eta steak
|
hitzen
lehen “s” soinu hori silaba oso ez bihurtzeko ezina; pentsatua airean idatzi eta 80 letra zortzi silabatan ahoskatzeko komeriak… Saio osteko aldartea bi erantzunen batura zen: gure ohiko jarduna publiko euskaldun batentzat eginda izan genezakeen arrakasta eta ingeles hiztun bikainak bagina bertsotan txaloaldi latzagoak lortuko genituzkeen ustea.
|
|
|
Abioiaren bide luzea sufrituta, ez dut jakin nahi zer kalbario izan behar den Euskal Herritik Ameriketara joatea, are gutxiago euskal artzainak joandako baldintzetan: bueltatzeko data jakinik gabe, ingelesez
|
hitzik
esan ezinda, sosik gabe… Tira, malenkoniak ahaztuta, ez dabiltza oso urrun Suediara edo Alemaniara egun joaten diren gazteak. Auskalo zer ez ote duten egin eta ikasi atzerrian… eta ez naiz ni hasiko atzerrira joatearen aurka, baina “kanpo mugikortasunari” soilik onurak ikusten dizkietenei galdetuko nieke zergatik ez zuten gauza bera egin urrunen ezkonbidaian Parisera joandako gure aitona amonek.
|
|
|
Horren adibide da Euskadi Irratian Xabier Sukiak gidatzen duen “Hitza jolas” saioa. “Xenpelarren zerbitzua da
|
Hitza
jolas bertso irratsaioaren bizkar hezurra. Gaurkotasuna eta freskotasuna eskaintzen diote grabazio horiek irratsaioari eta aldi berean entzuleei.
|
|
|
Gizonezkoek uste izan dute jakin dutela emozio bat une jakin batean ez adierazten. Badirudi historiaurreaz
|
hitz
egiten ari naizela, baina, gaur egun, hori oraindik gertatzen da”, segitu zuen. Bertsolaritzak ere balio du aurrez azaldutakoa argitzeko:
|
|
|
‘Euskaldunok badakigu sufritzen helburu bat lortzeko’”, eutsi zion. Ez omen ziguten aitzindariek
|
hitzez
era horretan transmititu, “gizarte balioa” izan dela iruditzen zaio. Adibideen bidez segitu zuen:
|
|
|
Barrosoren
|
hitzetan
gertatzen da iluntasunez margotu nahia hain ilunki ez datorren zerbait: “Hor gerta liteke artifiziala edo aurrez egina bezala:
|
|
|
“Helduok memento batean emozio hori identifikatzen dugu, konektatzen dugu, eta badauzkagu baliabide batzuk hori kanporatzeko. Bertsolaritzaren kasuan, gai baten aurrean emozio hori identifikatzen dutenean, emozio hori
|
hitz
bihurtzen dute, eta une batean kanporatu egiten dute”.
|
|
2016
|
|
|
Gure etxean, esaterako, gurasoek beti oso garbi esan dute ez zirela durangarrak. Gurasoek kontatzen dute garai hartan Durangon hiru familia zeudela euskaraz
|
hitz
egiten zutenak, ez gehiago. Guk ez dugu diktaduraren garaia bizi gure azalean, baina oso presente izan dugu gure egunerokoan.
|
|
|
Zadgen ildotik erantzunez, nire bi aititek bizi izan zuten gerra. Gure aitite batek –nahiz eta askoren aukera ezer ez kontatzea izan den–, asko
|
hitz
egiten zidan umezaroko eta gaztaroko kontuez, eta baita gerraz ere. Ni umetan desiatzen egoten nintzen gaixotzeko, aitite etortzeko ni zaintzera, bere kontuak kontatzen zizkidalako.
|
|
|
2010 urtean Errautsak antzezlanarekin abiatu zuten aipatu hiru antzerki taldeek elkarlana, helburu berdinen bueltan indarrak batuz; Euskal teatroa egitea, euskaraz eta euskalki desberdinetan, mugak gaindituz, zazpi herrialdeetako aktoreekin, tematika propioak landuz, zerotik hasitako antzezlanak sortuz… Errautsak Ximun Fuchsek zuzendu zuen, eta antzezlaneko
|
hitzak
Igor Elortzak eta Unai Iturriagak idatzi zituzten. Eta oraingoan, berdin.
|
|
|
Horretaz gain Txirritak bazeukan euskal mundu tradizionalean indar handia duen gaitasuna:
|
hitz
gutxitan asko esateko gai diren esamoldeak sortzea. Gure kultur giroan sakon txertatzen den pertsona zen, finean.
|
|
|
Xabierrek bi paper egiten zituen, adibidez. Ni babesle lanetan, eta Joxe Mari Berasategi Txapas ere atera zen obra hartan, nahiz eta ez zuen
|
hitz
egiten. Bera da, egun, taldeko aktore profesional bakarra.
|
|
|
|
hitzen
esentzia.
|
|
|
Zergatik gorde ohi ditut
|
hitzak
|
|
|
“Oso interesgarria izango da eta esperientzia aberasgarri horretatik asko ikasiko dugu. Gainera, ziur norbaitek zerbait prestatu eta landu duela gaien inguruan, baina justu gurekin
|
hitz
egin duenak ez zekien. Ziur baietz, bertsozale elkartean denerako dago lantalderen bat eta gure gaiak lantzen laguntzeko ere egongo da, bai horixe.
|
|
|
“Hizkuntza txikiak”. Gaia entzun eta
|
hitzik
ere egin gabe, Eurig Salisbury eta Karen Owen oholtzaren ertz batera joan eta eseri egin ziren, eta bata telefono mugikorrean, bestea kaiera txiki batean, idazten hasi. Aquariumeko saioak aurrera jarraitzen zuen mikrofonoetan, eta artean eurak han, izkina batean eserita, isilik, hatz puntekin silabak zenbatzen, lurrera bergira, sabaira begira eta, tarteka, idaztera jarriz.
|
|
|
Mikrofono aurrean zutik kokatu eta idatzi berri zutena eman zuten, bakoitzak berea; eman edo esan; esan edo bota; bota edo deklamatu… Esakera, ebakera eta gorputz jarrera landu, kontziente eta indartsu batez. Eta, orduan, aurrez sekula entzun gabeko gales hizkuntzaren soinu ezezagun haiek, eztarriko hots urratu eta
|
hitz
txistukari errepikakor haiek, zurrunbiloan harrapatu gintuzten eta liluratuta utzi.ç
|
|
|
Emistikioa ispilu moduko bat da, eta errepikatu egin behar dituzu kontsonante berak ordena berean esaldiaren bi zatietan. Horretaz gainera
|
hitzaren
azentuazioak ere eragina du, eta esaldiaren azken hitza edo hitz errimatua azentuatua bada, lehenego zatikoak ere azentua behar du.
|
|
|
Emistikioa ispilu moduko bat da, eta errepikatu egin behar dituzu kontsonante berak ordena berean esaldiaren bi zatietan. Horretaz gainera hitzaren azentuazioak ere eragina du, eta esaldiaren azken
|
hitza
edo hitz errimatua azentuatua bada, lehenego zatikoak ere azentua behar du.
|
|
|
Emistikioa ispilu moduko bat da, eta errepikatu egin behar dituzu kontsonante berak ordena berean esaldiaren bi zatietan. Horretaz gainera hitzaren azentuazioak ere eragina du, eta esaldiaren azken hitza edo
|
hitz
errimatua azentuatua bada, lehenego zatikoak ere azentua behar du.
|
|
|
Hasieran ematen du eromena dela, baina sartzen bazara, disfrutatu egiten duzu. Egin kontu, batzuetan jendeak esaten dit zer isilik nagoen, zer antisozial nagoen, ez dudala
|
hitzik
egiten, eta askotan izaten da pentsatzen ari naizelako, pentsatzen, “presondegi” horren barruan.
|
|
|
Zenbaitek dio Cynghaneddek jarduera matematiko bat edo musika konposizio bat dirudiela, eta ez daude oker. Ingelesek adibidez “harmonia”
|
hitzarekin
itzultzen dute. Nolabait, kontsonanteak nota musikal bezala ulertuz, eta nota bakoitzak oihartzun egingo balu bezala lerroaren bigarren zatian.
|
|
|
Bueno, batzuetan lortzen dugu, hala ere… Niretzat deskubrimendu bat da beti: bi
|
hitz
lotu Cynghanedd bat dagoelako, alegia oihartzun bat dagoelako kontsonanteen artean, nahiz eta itxuraz hitzen artean harremanik ez izan, eta lortzen duzunean mezu bat ateratzea hortik… agian, espero ez zenuen mezua, baina hain zuzen horrexegatik interesgarriagoa dena, dibertigarriagoa, berria zaizuna… hor sentitzen duzu Cynghanedden indarra.
|
|
|
Bueno, batzuetan lortzen dugu, hala ere… Niretzat deskubrimendu bat da beti: bi hitz lotu Cynghanedd bat dagoelako, alegia oihartzun bat dagoelako kontsonanteen artean, nahiz eta itxuraz
|
hitzen artean
harremanik ez izan, eta lortzen duzunean mezu bat ateratzea hortik… agian, espero ez zenuen mezua, baina hain zuzen horrexegatik interesgarriagoa dena, dibertigarriagoa, berria zaizuna… hor sentitzen duzu Cynghanedden indarra.
|
|
|
Ez dute maila gorena edukiko, baina galesa eurentzat hizkuntza naturala da. Ez dute kontzientzia batetik abiatuta
|
hitz
egiten, hizkuntza salbatzeko eta abar, euren hizkuntza delako baizik. Nik horiengana iritsi nahi dut.
|
|
|
Nekatuta nago jende ezjakinarekin
|
hitz
egiten. Askok ez dakite ezer tradizioaz, ez Cynghaneddi buruz, baina aldatu egin nahi dute.
|
|
|
Gaiak,
|
hitz
batekoak izaten dira normalki. Adibidez:
|
|
|
Bakea, Itsasertza… Kontzeptuak.
|
Hitz
potoloak.
|
|
|
Nik kantatzen dut jendea konturarazteko: pobre izatea ez dagoela legearen kontra, galestarrez
|
hitz
egitea ez dagoela legearen kontra, ahula izatea ez dagoela legearen kontra, errefuxiatu izateak ez duela izan behar ilegala, pertsonak ez direla ilegalak… Zeren, jendeari burua jan zaio eta jendeak errepikatzen ditu komunikabideetan entzundako gauzak.
|
|
|
Hori da artistek egin genezakeena, gure armak erabili, eta gure arma bakarrak
|
hitzak
dira, hitzak eta sentimenduak.
|
|
|
Hori da artistek egin genezakeena, gure armak erabili, eta gure arma bakarrak hitzak dira,
|
hitzak
eta sentimenduak.
|
|
|
Ez ditut Karen Owenen
|
hitzak
zuzenean ulertzen —Begotxu Olaizolak dakartza eta daramatza galesetik euskarara eta euskaratik galesera—, baina zuzenean ulertzen dut Karen Owenen jarrera. Kontundentziaz, amorru neurtuz eta irmotasunez mintzo da, bere baitara begira.
|
|
|
Gure
|
hitzak
|
|
|
Gure
|
hitzak
–
|
|
|
Lehen pertsona tantak azaltzen ziren aterpetxeko ateetatik, hots gehiago egiten zuten tanta batzuek besteek baino. Austriarrak mendi puntatik herrira bezala
|
hitz
egiten zuten, Galeskoek ezpainetatik belarrira.
|
|
|
Alondrek “eskerrik asko benetan” esan ziguten eta geuk ere zainetan, benetan generaman eskerrik askoa. Pentsa, konturatu gabe pluralean idazten hasi naiz, orain dela
|
hitz
batzuk.
|
|
|
|
Hitzak
gogoratzen ditut. Hitzak eta pasioa, eta hitzekiko pasioa.
|
|
|
Hitzak gogoratzen ditut.
|
Hitzak
eta pasioa, eta hitzekiko pasioa. Pasio partekatua.
|
|
|
Hitzak gogoratzen ditut. Hitzak eta pasioa, eta
|
hitzekiko
pasioa. Pasio partekatua.
|
|
|
Eta aste osoa pasako zuena nirekin. Rekalde tabernatik Gure
|
hitzak
kantua jarrita agurtu gintuztenean konturatu nintzen horrekin, edo hurrengo goizean bestela, nahi baino lo gutxiago eginda autoan sartu eta igandeak kantu bera jarri zidanean. Gure hitzak direlako, Zipreko, Kubako, Galesko, Mallorkako, Austriako, Mexikoko eta Euskal Herriko hitzak, altxatzeko hitzak, erortzeko hitzak, erotzeko hitzak, esateko hitzak.
|
|
|
Rekalde tabernatik Gure hitzak kantua jarrita agurtu gintuztenean konturatu nintzen horrekin, edo hurrengo goizean bestela, nahi baino lo gutxiago eginda autoan sartu eta igandeak kantu bera jarri zidanean. Gure
|
hitzak
direlako, Zipreko, Kubako, Galesko, Mallorkako, Austriako, Mexikoko eta Euskal Herriko hitzak, altxatzeko hitzak, erortzeko hitzak, erotzeko hitzak, esateko hitzak. Ez galtzeko hitzak.
|
|
|
Rekalde tabernatik Gure hitzak kantua jarrita agurtu gintuztenean konturatu nintzen horrekin, edo hurrengo goizean bestela, nahi baino lo gutxiago eginda autoan sartu eta igandeak kantu bera jarri zidanean. Gure hitzak direlako, Zipreko, Kubako, Galesko, Mallorkako, Austriako, Mexikoko eta Euskal Herriko
|
hitzak
, altxatzeko hitzak, erortzeko hitzak, erotzeko hitzak, esateko hitzak. Ez galtzeko hitzak.
|
|
|
Rekalde tabernatik Gure hitzak kantua jarrita agurtu gintuztenean konturatu nintzen horrekin, edo hurrengo goizean bestela, nahi baino lo gutxiago eginda autoan sartu eta igandeak kantu bera jarri zidanean. Gure hitzak direlako, Zipreko, Kubako, Galesko, Mallorkako, Austriako, Mexikoko eta Euskal Herriko hitzak, altxatzeko
|
hitzak
, erortzeko hitzak, erotzeko hitzak, esateko hitzak. Ez galtzeko hitzak.
|
|
|
Rekalde tabernatik Gure hitzak kantua jarrita agurtu gintuztenean konturatu nintzen horrekin, edo hurrengo goizean bestela, nahi baino lo gutxiago eginda autoan sartu eta igandeak kantu bera jarri zidanean. Gure hitzak direlako, Zipreko, Kubako, Galesko, Mallorkako, Austriako, Mexikoko eta Euskal Herriko hitzak, altxatzeko hitzak, erortzeko
|
hitzak
, erotzeko hitzak, esateko hitzak. Ez galtzeko hitzak.
|
|
|
Rekalde tabernatik Gure hitzak kantua jarrita agurtu gintuztenean konturatu nintzen horrekin, edo hurrengo goizean bestela, nahi baino lo gutxiago eginda autoan sartu eta igandeak kantu bera jarri zidanean. Gure hitzak direlako, Zipreko, Kubako, Galesko, Mallorkako, Austriako, Mexikoko eta Euskal Herriko hitzak, altxatzeko hitzak, erortzeko hitzak, erotzeko
|
hitzak
, esateko hitzak. Ez galtzeko hitzak.
|
|
|
Rekalde tabernatik Gure hitzak kantua jarrita agurtu gintuztenean konturatu nintzen horrekin, edo hurrengo goizean bestela, nahi baino lo gutxiago eginda autoan sartu eta igandeak kantu bera jarri zidanean. Gure hitzak direlako, Zipreko, Kubako, Galesko, Mallorkako, Austriako, Mexikoko eta Euskal Herriko hitzak, altxatzeko hitzak, erortzeko hitzak, erotzeko hitzak, esateko
|
hitzak
. Ez galtzeko hitzak.
|
|
|
Gure hitzak direlako, Zipreko, Kubako, Galesko, Mallorkako, Austriako, Mexikoko eta Euskal Herriko hitzak, altxatzeko hitzak, erortzeko hitzak, erotzeko hitzak, esateko hitzak. Ez galtzeko
|
hitzak
. Ez galtzeko moduko pertsonak, doinuak, kasinoak, hitzaldiak, kaleak, txinpartak, elkarteak, arrainak, burbuilak eta keinuak.
|
|
|
Gure
|
hitzak
Gure hitzak Gure hitzak
|
|
|
Gure hitzak Gure
|
hitzak
Gure hitzak
|
|
|
Gure hitzak Gure hitzak Gure
|
hitzak
|
|
|
Nork trukatzen dizkie
|
hitzak
–
|
|
|
Baina jakin nahi nuke, gure pastoraletan bezala, greko eta turko horien atzean nor ezkutatzen den benetan. Zeren eta inpresioa dut, egun, bi jendeok elkar ulertzeko gai direla, baina hasten direnean elkarrekin mintzaira bat adosten, beste norbait etortzen dela eta
|
hitzak
trukatzen dizkiela, segitu dezaten elkar ulertu gabe, Mediterraneoaren ertz horretan
|
|
|
zipretar greziarrak batetik, eta bestetik iparraldeko zipretarrak, edo zipretar turkiarrak. Edo hori mintsua zaienentzat, eta beren burua zipretar
|
hitzaz
baino definitu nahi ez dutenentzat, turkieraz mintzo diren zipretarrak. Egia baita, funtsean, zipretarrak dira oro, baina gatazka zertan datzan azaltze aldera, izen eta abizen deitu beharra izan dut jendeari, eta Zipren ez da beti sinplea abizenaren hautua.
|
|
|
Astean behin entseatzeko dinamika jartzen dugu, eta, aukera baldin badago, tokian tokirako zerbait berezia egiten dugu. Batez ere, geuk sortutako
|
hitzak
eta kantak jotzea nahi izaten dugu. Disko berria atera berritan, gainera, ilusioa normala da.
|
|
|
Eroriez eta heroiez
|
hitz
egiten duzue. Zuek zenbat eta zer duzue eroritik, eta zenbat eta zer heroitik?
|
|
|
Letrak ez dira horretaz, baina sakonean hori badute. Jartzen zarenean jendearen aurrean, eta jendeak zure
|
hitzak
onartzen dituen unetik, hori sekulako aukera da, eta ez zara sentitzen heroi bat, baina asetasun sentipen bat uzten dizu.
|
|
|
Gure artean, inguruko musikan edo bertsolaritzan ere bai, beti gorrotatu izan dugu mezu erraza, guk kantatu izan dugunean eta besteei entzun izan diegunean. Errazegi hunkitzeko edo betiko kontsignen barruko
|
hitz
horiek ez ditugu inoiz ongi hartu, eta horien kontra joaten saiatu gara beti. Saiatzen gara hitzak zaplazteko bat izaten, geure buruentzako lehenengo, baina, gizarte honen parte garenez, gizarte honentzako ere bai.
|
|
|
Errazegi hunkitzeko edo betiko kontsignen barruko hitz horiek ez ditugu inoiz ongi hartu, eta horien kontra joaten saiatu gara beti. Saiatzen gara
|
hitzak
zaplazteko bat izaten, geure buruentzako lehenengo, baina, gizarte honen parte garenez, gizarte honentzako ere bai. Horrek zerbait mugitzea eragin badezake, gutxi izanda ere, bada garaipen txiki bat, eta orokor samar ikusten ditugun hitz eta lelo horietatik aparteko zerbait.
|
|
|
Saiatzen gara hitzak zaplazteko bat izaten, geure buruentzako lehenengo, baina, gizarte honen parte garenez, gizarte honentzako ere bai. Horrek zerbait mugitzea eragin badezake, gutxi izanda ere, bada garaipen txiki bat, eta orokor samar ikusten ditugun
|
hitz
eta lelo horietatik aparteko zerbait.
|
|
|
Bi Bala iritsi zitzaidan bizitzaren parera bertsotan distira gutxirekin antzematen nuenean nire burua, motibazio txikiarekin eta akuilu horren faltan. Konturatu nintzen ilusio hori,
|
hitzak
sortzeko gogo hori eta bertigo hori Bi Balatik zetorkidala. Estimatzen dut bertigo hori errekuperatu izana.
|
|
|
Sarriegi eta Dorronsororen saioan, Dorronsorok hautatzen zituen bertsoetarako doinuak eta Sarriegik doinu horretan kantatzen zuen bertsoa. Haurren arreta eurenganatu zuten batzuek eta besteek, eta gonbidatuei errimak jartzen eta haiekin
|
hitzen
jolasean ere aritu ziren.
|
|
|
Orain, Antonio Zavalaren
|
hitz
batzuk gogoratuko ditugu. Hauek ere Esnalenen ildo beretik:
|
|
|
Ez dut esango, Patziku Perurenak bezala, ‘bertsolaritza Txirritarekin amaitu zela’; bai, ordea, lasai asko, bertsolaritzaren aro bat eta bertsolaritza molde bat (bertsolaritza ez orientatua) harekin amaitu zela. Horren harira, amaitzeko, Bernardo Atxagaren
|
hitz
batzuk gogoratuko ditugu: «Jakina den bezala, joan den mendeko 30eko hamarkadan hasi zen ikuspuntu aldaketa hura 60koan gorpuztu zen, eta erabat indartu, mende bukaeran».
|
|
|
Aitortu dut inoiz ez naizela oso bertsozale fina izan; bertsojalea ez behintzat. 14 urte neuzkala Esta noche cruzamos el Mississipi ikusten nuen
|
Hitzetik
Hortzera baino gehiago, edo 18rekin, Cronicas Marcianas… Baina, kudeaketaren ardura ere nire gain jarri zuten hurrena, 2002an, eta, dirulaguntzak, bilerak, Accesak eta Excelak, fakturak… pixkanaka, konturatzeke, Arestiren poema neure egina nuen: Euskadiko Kutxaren iragarkia kenduko badidate (oso aspaldi kendu zuten, portzierto) Banco Santanderren joko dut atea/ dirulaguntza murriztuko badidate (portzierto, oso aspaldion ohiko bihurtu dena) harrien azpian topatuko ditut harpidetzak/ harpidetzak gero eta urriagoak badira… Otsoen kontra, sikatearen kontra, lukurreriaren kontra… Neure poltsikotik dirua aurreratzera ere iritsi izan naiz estualdi uneren batean edo bestean.
|
|
|
25 urte bete ditu aldizkariak, eta esango nuke hasierako freskotasuna galdu duela. Bertsozaleak ohitu egin dira bertsolariak angelu eta perspektiba guztietatik ikustera, bertsolariak ere beste puntu batean daude (‘nekezagoa’ izan daiteke
|
hitza
), eta hasiera haietan baino konplikatuagoa suertatzen da aldizkariaren bidez emozioa, harridura, interesa, gogoeta piztea. Aitortu beharra dago, bestalde, azken hamarkadako erronka, sarera behar bezalako jauzia ematea, gauzatzeke daukagula.
|
|
|
Beraz, ikasi dut sare sozialak norbere apaingarri ere badirela. Modako txapela nola, halaxe janzten dituztela askok modako bertsolariaren
|
hitzak
, zein diren ere jakin gabe. Gure planeta txikiaren joera berriak dira.
|
|
|
Nik neuk, nahikoa lan neukan garai hartan bestela ere. Batetik,
|
Hitzetik
Hortzera programaren hirugarren urtea zen, eta orduantxe hasia nengoen telebistako lanari neurria hartzen (Hitzetik Hortzeraren hasiera nolakoa izan zen ez dut uste inoiz behar bezala kontatu denik; programaren 25 urteurrena izan zitekeen horretarako abagune egokia, baina…). Hori gutxi balitz, Euskaldunon Egunkaria izango zenaren zuzendari kargua har nezan eskatzen ari zitzaizkidan Joxemi Zumalabe zena eta Joan Mari Torrealdai, besteak beste.
|
|
|
Nik neuk, nahikoa lan neukan garai hartan bestela ere. Batetik, Hitzetik Hortzera programaren hirugarren urtea zen, eta orduantxe hasia nengoen telebistako lanari neurria hartzen(
|
Hitzetik
Hortzeraren hasiera nolakoa izan zen ez dut uste inoiz behar bezala kontatu denik; programaren 25 urteurrena izan zitekeen horretarako abagune egokia, baina…). Hori gutxi balitz, Euskaldunon Egunkaria izango zenaren zuzendari kargua har nezan eskatzen ari zitzaizkidan Joxemi Zumalabe zena eta Joan Mari Torrealdai, besteak beste.
|
|
|
Zabaldu egin nahi genuen bertsolaritza. Eta Txapelketak geuk antolatzeaz gain, urteko plazetako emariaren onentsuena biltzen zuten Bapateanak argitaratzen hasiak geunden urtero, arriskuak arrisku telebistan sartzea erabakita geneukan eta Ahotik Ahoraren ondoren
|
Hitzetik
Hortzera indar handia hartzen hasia zegoen…
|
|
|
Kontua da Joxan Agirrek
|
hitz
egin zigula aldizkariaren edukien proiektuaren gainean eta Xanti Jakak diru baliabideak nondik nora lor zitezkeenari buruz. Eta erantzuna izan zen ezezkoa.
|
|
2017
|
|
|
Bertso hauekin maitemindu nintzen Amurizaz. Esaten zuen
|
hitz
bakoitza barruraino sartzen zitzaidan:
|
|
|
Pilotalekuko eta nire bihotzeko isiltasuna haren
|
hitzek
hausten zuten, esaldi bakoitza magia printza bat bezalakoa zen, izarren dirdir tanta bat, nire esku inoiz egongo ez zen zerbait.
|
|
|
Barka iezadazue beste bertsolariez mintzatu ez izana, haiek ere egin zuten beren lana, eta geroz hamaika saio egin dugu elkarrekin, baina Amurizak txapela etxeko iltzean zintzilikatu zuen egun berean iltzatu zen nire bihotzean izen handi hura. Haren
|
hitza
zen ni harrapatu ninduen amua. Geroz, txantxetan inoiz inoiz esan izan diot XABIER AMUHITZA.
|
|
|
Handik aurrerako txapelketa guztietan beti izan dut eginkizunen bat: 1986koan, lehen fasean epaile eta gero irratiko emankizunen arduradun; 1989an, azkenerako epaile, ordurako
|
Hitzetik
Hortzerarekin hasia banintzen ere…
|
|
|
Iritsi gara, kostata bada ere, 1993ko txapelketara.
|
Hitzetik
Hortzeraren audientzia eta erreferentzialtasuna handia zen ordurako. Hainbeste, non ETBko nagusiek bertsoa nonahi eta noiznahi ematea nahi baitzuten.
|
|
|
Tirabira horiek alditxartuta ekin nion
|
Hitzetik
Hortzeraren 1993 sasoiari. Urrian hasi eta urtea amaitu artekoa, nagusiki txapelketako saioekin osatu genuen, eta ezin dut aipatu gabe utzi une larri hartan sekulako laguntza eskaini zidala txapelketako epaile batek, Antton Kazabonek.
|
|
|
Plazan bezala,
|
Hitzetik
Hortzeran ere izar nagusi bihurtua zen Egaña, eta gogoan dut kritika zorrotzak jasan nituela hori dela eta. Plazako jarduna asko sofistikatu zen 1990eko boomarekin, eta Andoni edozertara egokitzen zen:
|
|
|
Elkarri zorrotz eta gordin, nor baino nor, eman eta jaso.
|
Hitz
jokoak eta sententziadun bukaerak, arrazoi eternalaren eta egia absolutuaren jabe bailiran. Gerora jakin nuen Andoni egun hartan hamabi ordu baino dexente gutxiago lo eginda joan zela.
|
|
|
Egañak “irrifarra”
|
hitza
emanda eskaini zigun bederatziko txikiak bederatzikoa merezi zuen. Sorozabalek “gerrikoa estutu/ entzuten da sarri” puntuari “eta berak nahi duten/ neurriko jarri” errematea eman zion.
|
|
|
Saio osoa izan zen horrela: Lujanbiok Mendiluzerekin ENA eta NAN txartelen artean egindako zirti zarta; edo bota zituen lau puntu erantzunak (“baina noizbait daukagu
|
hitz
egin beharra”; “pertsonak lagun eta herri bat garena” bukaerak gogoratzen?). Egañak “Sentimenduen ardagai” doinua eta bertso tzarrak jaulki zituen, eta makina bat jendek biharamunean buruz ikasi ere bai.
|
|
|
Iturriagak urtebetetzetan inork deitzen ez zuelako lehenik gizajo eta ondoren miserable agertutako pertsonaiak hesteak barrez lehertzea ekarri zigun. Buruz buru Arzallus eta Lujanbio aritu ziren, eta sua
|
hitzari
botatako bertsoak, bai batak eta bai besteak, koadroan sutondoaren gainean jartzekoak dira. Beste behin sentitu genuen bi txapeldunen unea, batak zein besteak jantzi, amaiera ona zela, eta beraz, puntu batean, injustua.
|
|
|
Berrikuntza nagusia, bertso musikatuak bainoago, musika bertsoekin zela izan zen,
|
hitzei
eta instrumentuei garrantzi bera emanez. Urte batzuk geroago iritsi zen Gu ta Gutarrak proiektua, lagun zaharrez eta bertso berriz osatua.
|
|
|
Albistegietan ere, udako erritmoak ezarritako nobedade faltari aurre egin nahian edo, letra larriz adierazten dute merkurioa Freddyren ahotsa baino altuago dabilela eta aitona amonak leku fresko eta lehorretan kontserbatu behar direla; gehiago irautea nahi bada, noski. Gauza bera
|
hitz
desberdinez, egunero. Eta harritzen naiz.
|
|
|
Maitatzerakoan garrantzitsuagoa dela nola maitatzeko den, zenbat baino. Azken finean,
|
hitz
bakarrean laburtu banu: xamurtasuna.
|
|
|
batzuen laguntza izan dugu Joxeri buruz
|
hitz
egiteko. Lekuko horietako asko
|
|
|
Egun batean, San Sebastian arratsaldea zela uste dut, ni Landetako kuadrillarekin eta hura Izarraizpekoarekin, hementxe egin genuen topo, Etxe Zuriko taberna honetan. Seguru asko nik Orandarekin lehebiziko
|
hitzak
bertsotan egingo nituen egun horretan. Ahariak apustuan bezala bota gintuzten aurrera.
|
|
|
“Munduko kantu inprobisatuaren inguruko dokumental bat egin behar dugu”. Badira tranpa egiten duten
|
hitzak
, esanahiz kargatzearen kargatzez jada ez dutenak jatorrian esan nahi zutena esaten. “Mundu” da horietako bat.
|
|
|
Dokumental bat bai, baina, zertarako?
|
Hitzetik
Hortzera eta Bertsoa.eus proiektuetan buru belarri ari den lan-taldea zergatik murgildu zen halako abentura batean. Bertsozale askoren ahaleginetik sortu zen “Europa Bat Batean” ekimena:
|
|
|
Denetik egiten dute: koplatan trikitiaren laguntzaz, habanera errimak emanda, ofizioka,
|
hitzari
bertsoa, puntua emanda bederatziko txikian… Bizpahiru epailek erabakitzen dute zein taldek irabazten duen.
|