|
2000
|
|
|
Bigarrenak, aldiz, jurisprudentzia jarraituan, ohitura eta ekitatean.
|
Bi
bion arteko liskarrak, jakina, gaurko Europan ere ageriko. Beste lurralde batzuetan, are agerikoagoak, bi sistemok lurralde batean bizi baitira, albokide eta auzoko.
|
|
|
Bigarrenak, aldiz, jurisprudentzia jarraituan, ohitura eta ekitatean. Bi
|
bion
arteko liskarrak, jakina, gaurko Europan ere ageriko. Beste lurralde batzuetan, are agerikoagoak, bi sistemok lurralde batean bizi baitira, albokide eta auzoko.
|
|
|
Bi bion arteko liskarrak, jakina, gaurko Europan ere ageriko. Beste lurralde batzuetan, are agerikoagoak,
|
bi
sistemok lurralde batean bizi baitira, albokide eta auzoko. Ameriketan, berbarako, Quebec dugu horren erakusgarri, hantxe gertatzen baita historia juridikoaren bitasunik erabatekoena (Common Law sistema juridikoa ingeles hizkuntzaz, eta Zuzenbide Zibila frantsesaz).
|
|
|
Beude, zernahi gisaz ere,
|
bi
sistemen arteko ezaugarri nagusiak. Bata, Code Civil delakoarena, giza arrazoimen eta adimenean sustraitua, abstraktu eta orokorra, jabetza eskubide erabatekoena nonahi zabaldu nahi duena.
|
|
|
Historiak
|
bi
biok jarri ditu aurrez aurre. Bati, Code Civil delako horri, hain zuzen ere, egokitu zaizkio garaia, ospea eta dedua.
|
|
|
Historiak bi
|
biok
jarri ditu aurrez aurre. Bati, Code Civil delako horri, hain zuzen ere, egokitu zaizkio garaia, ospea eta dedua.
|
|
|
Izadiak beti bereiztu ditu gizakiak sentimenduaz eta adimenaz. Berak nahi du, bide beretik ere,
|
bi
sexuen arteko batuketak erakar ditzakeen betebeharrak adimenak eta sentimenduak zuzenaraztea.
|
|
|
Nahi izan da, idatzi batzuetan behinik behin, ondasun banantzea ahalbideratzen duen orok dibortzioa ere baimentzea.
|
Bi
gauza horiek ezin daitezke joan batak bestea alboratuta. Zergatik, bada, ondasun banantzea legezta dezaketen arrazoi berberek ezkontza desegin?
|
|
|
Arrazoi sustraidunak tartean direla erdietsi zuen hark dibortzioa; ordutik hona, haren egintzak, ordura arteko gaitzak menderaturik, beraren egoera hori ezerezten dio eta ordaindu beharreko kalte handiak ere egiten. Ez dago zertan orekatu,
|
bi
ezkontideon artean, dibortzioa nork eskuratu eta nork egin duen ezinbesteko.
|
|
|
Ezkontza deuseza,
|
bi
ezkontidek edo eurotariko batek onusteaz egina bada, ez da duda mudazkoa seme alaben egoera zibilerako. Lege positiboak ez dira horretan lege naturaletik aldentzen.
|
|
|
|
Bi
arrazoi nagusik erakarri dute oinarri hau: lehena, ezkontzaren izenari berberari gehitzen zaiona, izen hori nahikoa baita seme alaba horien sortzea garbitzeko.
|
|
|
Ez da beharrezkoa, haatik, aurreko arreta gehiegizkoak jartzea. Gure artean izan diren arestiko legeak, gai horiek direla eta, larregikoak dira, onura politikoa, morala adina,
|
bi
mutur horien artean aurkitzen baita.
|
|
|
Alderantziz, lur goldaketak sustatu eta jabe handiak bultzatu dituzte, eurak eurenez landu ezineko lurrak saltzera.
|
Bi
biok ere baliabide errazak eman dizkiete baserritar nekazaleei, hain zuzen ere, besoak aberastasun sortzaile dituztenei, euren buruak lurren jabe egiteko. Hori gorabehera, ezin izan ditugu ezkutatu legeria sailkatu eta korapilatsu bati loturik egon daitezkeen makur handiak.
|
|
|
Alderantziz, lur goldaketak sustatu eta jabe handiak bultzatu dituzte, eurak eurenez landu ezineko lurrak saltzera. Bi
|
biok
ere baliabide errazak eman dizkiete baserritar nekazaleei, hain zuzen ere, besoak aberastasun sortzaile dituztenei, euren buruak lurren jabe egiteko. Hori gorabehera, ezin izan ditugu ezkutatu legeria sailkatu eta korapilatsu bati loturik egon daitezkeen makur handiak.
|
|
|
Halperin ek artoski adierazi dizkigu orduko ahaleginen nondik norakoak, eta horiek Kodearen edukian izan zuten eragina3 Zernahi gisaz ere, Frantziako Iraultzak ondu zuen hamalau urte luzez() halako zerrenda osotua, lege zibilen ikuspegitik aurreko legeria ezabatu eta arloz arlo bestelako legeen hariak bilbatu zituena. Aldikada horren azken
|
bi
urteotan() onetsitako hogeita hamasei lege bildu ziren, buruen buruenik, Kode Zibil berrira4.
|
|
|
Portalisek berak ere, ezin bazterrean utz
|
bi
horien aipamena, bete betekoa edo zeharkakoa:
|
|
|
Sarritan aipatu ohi da Frantziako Kode Zibilaren transakzio izaera. Transakzioa edo trukaketa,
|
bi
biok uler baitaitezke testu berriaren egitekoan.
|
|
|
Sarritan aipatu ohi da Frantziako Kode Zibilaren transakzio izaera. Transakzioa edo trukaketa, bi
|
biok
uler baitaitezke testu berriaren egitekoan.
|
|
|
Horretarako zio nagusiak, idazle gehienek, bederen, garai hartako Frantziak bizi zuen juridikotasun bikoitzean idoro dituzte. Bateko ohiturak eta besteko zuzenbide idatzia, bitarikoa zen Frantziako antolamendu juridikoa eta beharrena, agi denez,
|
bi
egitura horien arteko transakzioa. Nazio estatu batu horrek eskatzen zuena horixe zen.
|
|
|
Zilegi bekigu egin dugun hori azaltzea. Zuzenbide idatziaren eta ohituren arteko transakzioa gauzatu dugu,
|
bi
bion arteko xedapenak bateragarri izan zaizkigun neurrian edo batzuk besteekin itxuraldatu, sistemaren batasuna urratu gabe, izpiritu orokorra bortxatu gabe.
|
|
|
Zilegi bekigu egin dugun hori azaltzea. Zuzenbide idatziaren eta ohituren arteko transakzioa gauzatu dugu, bi
|
bion
arteko xedapenak bateragarri izan zaizkigun neurrian edo batzuk besteekin itxuraldatu, sistemaren batasuna urratu gabe, izpiritu orokorra bortxatu gabe.
|
|
|
Portalis, adeitsu, aurreko eta geroagoko egoerak desberdindu eta xehe xehe ematen digu
|
bi
horien albistea:
|
|
|
|
Bi
gizakien arteko elkarte batean, ezinbestekoa da elkartekide bati boto haztatua ematea, oinarri hartuta abantailadun sexuari aitortzen zaion lehentasuna. Horretan du erroa senarraren aginpideak.
|
|
|
|
Bi
hitzetan esanda, ezabatze prozesu baten pauso laburrak. Urte gutxiren buruan, euskal zuzenbide zibila noraezean jarria, lur azpiko kobazuloetan ehortzia.
|
|
|
Izadiak
|
bi
sexu bestelakotsu egin ditu, euren nahitaezko batuketa gauzatzeko asmoz. Hortaz, bi sexu horien arteko hurbilketak berehala ditu ondorio eragingarriak.
|
|
|
Izadiak bi sexu bestelakotsu egin ditu, euren nahitaezko batuketa gauzatzeko asmoz. Hortaz,
|
bi
sexu horien arteko hurbilketak berehala ditu ondorio eragingarriak. Andrazkoa ama egiten da:
|
|
|
Izadiaren esanetan bilatu dugu gobernu horren egitasmoa.
|
Bi
gizakien arteko elkarte batean, ezinbestekoa da elkartekide bati boto haztatua ematea, oinarri hartuta abantailadun sexuari aitortzen zaion lehentasuna. Horretan du erroa senarraren aginpideak.
|
|
|
Gai kriminalak, ekintza batzuen inguruan bakarrik mamitzen direnak, zehaztuta daude; gai zibilak, ordea, ez. Muga zehatzik gabe barruan hartzen dituzte gizarte batean bizi diren
|
bi
gizakien arteko auzigai guztiak, egintza nahiz interesak, azken horiek korapilotsu zein aldakor izanda ere. Horren ondorioz, gai kriminalak aurreikuste baten objektuak izan daitezke, gauza bera ezinezkoa delarik gai zibiletan.
|
|
|
Bigarrenez esan beharrekoa hauxe da: gai zibiletako eztabaida herritar
|
biren
edo batzuen artean suertatzen da. Jabetza auzia edo antzeko beste zerbait ezin daiteke beraien artean zalantzan geratu, ebatzi gabe.
|
|
|
|
Bi
dira interpretazio motak: bata doktrinarena; eta bestea, aginpidearena.
|
|
|
Zilegi bekigu egin dugun hori azaltzea. Zuzenbide idatziaren eta ohituren arteko transakzioa gauzatu dugu,
|
bi
bion arteko xedapenak bateragarri izan zaizkigun neurrian edo batzuk besteekin itxuraldatu, sistemaren batasuna urratu gabe, izpiritu orokorra bortxatu gabe. On da gordetzea eta zaintzea suntsitu behar ez den guztia:
|
|
|
Zilegi bekigu egin dugun hori azaltzea. Zuzenbide idatziaren eta ohituren arteko transakzioa gauzatu dugu, bi
|
bion
arteko xedapenak bateragarri izan zaizkigun neurrian edo batzuk besteekin itxuraldatu, sistemaren batasuna urratu gabe, izpiritu orokorra bortxatu gabe. On da gordetzea eta zaintzea suntsitu behar ez den guztia:
|
|
|
Zenbait teologok ez zuten besterik ikusten, ezkontzaren esparruan, sakramentua baizik; juriskontsultorik gehienek, bestera, kontratu zibila. Hirugarren batzuek, hala ere, ezkontza antzaldatzen zuten, egintza misto moduan hartuz, alegia, aldi bereko kontratu zibil eta eliz kontratu moduan,
|
bi
izate horiek bertara bilduta. Lege naturala ez zen aintzat hartzen izadiaren lehendabiziko eta goreneko egintza horretan.
|
|
|
Edonondik begira dakiola ere, herri guztietan suertatzen da hori bateraezina konpromiso baten oinarriekin, konpromiso horretan ematen direlako zer guztiak, gorputz eta arima. Horrexegatik ezarri diogu gure buruari halako goiburua, ezkontza
|
bi
gizabanakoen arteko konpromisoa dela baieztatzeko. Horrenbestez, lehen ezkontzak diraueino, bigarrena ezina da.
|
|
|
Zientziaren esparruan lanaren banaketa produktibo eta razionala ahalbidetzeko bide bakarra zientziaren batasun teorikoa zen —zientzialarien arteko elkarlanari esker soilik lor zitekeena— Maxima pragmatikoak, beraz, teoriari ematen zitzaion pisu bera praktikari ere ematea exijitzen zuen. Zientzia ulertzeko zientzi jarduera ulertu behar zen, teoria eta praktika ez baitira banagarriak,
|
biak
beti historian kokatu behar baititugu. Eta Neurath enpirista peto petoa zenez, ikerkuntzak testuinguru historiko eta sozialarekiko zeukan menpekotasuna kontuan hartu behar izan zuen.
|
|
|
Bereizketa onartezina zenaren aurrean, Neurathek emaitzen ziurgabetasuna eta urritasuna
|
bi
esparruei —teoriko eta praktikoari— berezkoa zitzaiela argudiatu zuen. Desberdintasunen bat egonez gero, kuantitatiboa litzateke, mailazko diferentzia.
|
|
|
Munduaren ikusmolde batek hura osatzen duten kontzeptuen eraketa egokiaren beharra dauka. Horrela izan dadin, Neurathek
|
bi
urrats ezarri zituen: alde batetik, munduari dagokion enuntziatu bakoitza beste enuntziatu guztiekin erlazioan jarri, eta, bestetik, pentsamendu jario bakoitza aldez aurretiko pentsamendu jarioekin lotu.
|
|
|
Jazoera baten ezaugarria da hura behin bakarrik gertatzea. " Bat ezin da ibai berean
|
bi
aldiz gelditu". 126
|
|
|
101 Egiaren teorien
|
bi
joera hauen garrantzia Hempelek ongi erakutsi zuen" Positibista logikoen egiaren teoria" sinopsi interesgarrian (ikus HEMPEL, C.G.: 1935," On the Logical Positivists’ Theory of Truth", Analysis II/ 4:
|
|
|
115. " Enpirismoaren
|
bi
dogma" (1951) artikuluan Quinek seinalatu bezala," [m] urnztagamtasun (reductivism) erradikalak, enuntziatuak unitateak bailiran ulertuta, sentimen datuen hizkuntza bat zehazteko eta geratzen den beste diskurtso esanahiduna, enuntziatuz enuntziatu, hizkuntza hartara itzultzeko eginkizuna hartzen du bere lepoan. Enpresa honetan sartu zen Carnap bere Der logische Aufbau der Welt ean" (QUINE, W.:
|
|
|
116 Carnapengan neokantiarrek izandako eraginaren
|
bi
erakuspen egoki ditugu honakoak: MORMANN, T.:
|
|
|
Carnap, Vienako Zirkuluaren lana enpirismorantz gehien aurreratu duena ziur asko, sistema eraikitzaile konstitutiboa sortzen ahalegintzen da (1928ko Aufbau a); sistema horretan
|
bi
hizkuntza bereizi zituen: bata ‘monologista’ (fenomenalista) eta bestea ‘subjektuartekoa’ (fisikalista).
|
|
|
ezagutza objektiboa da, oinarri ziur eta zalantzaezin batean eusten delako —sentimen datuak, pribatutasuna— Izan ere, pribatutasun honek ziurtatzen zion subjektibistari oinarri finko hori. Eta, hain zuzen, orduantxe hasi zen enpirismo logikoaren baitan agintzen zuten egiaren eta objektibotasunaren
|
bi
ikusmoldeen arteko eztabaida.
|
|
|
Baina auzia ez da hain erraza. Gutxienez, badaude aipagarriak diren
|
bi
ezaugarri berri bere lanean:
|
|
|
Azken hauek sentimen datuetan oinarrituz era daitezkeen eraikin logiko lez uler ditzakegu, baina sekula ez ezagutza zuzena bailiran. Schlicken jarrerak, honetan,
|
bi
oztopo ikusi zizkion auzi honi buruzko Russellen ikusmoldeari:
|
|
|
Lehena, ikusmolde honek ez du azaltzen onartu behar ditugun ezaugarri esperientziatuen eta ez esperientziatuen artean existitzen diren oinarrizko desberdintasunak. Onartzerakoan,
|
biak
hein berean errealak direla onartzen da. Zerk bereizten ditu, beraz, hautemandako ezaugarriak unibertsaletatik?
|
|
|
Dena den, auzi hauei buruzko Schlicken azterketa 1918 aurretik hasi zen. Jada" Die philosophische Bedeutung des Relativitatsprinzips" [Erlatibitate printzipioaren esanahi filosofikoa] (1915) 113 idazkian, erlatibitatearen teoriak garaiko
|
bi
sistema filosofiko nagusien gain —Cassirer, Natorp eta Marburgoko eskolaren neokantianismoan, batetik, eta Machen positibismoan (enpiriokritizismoan), bestetik— zer nolako inpaktua eduki zuen aztertzeari ekin zion. Beraz, Schlickek oraindik ez zuen positibismoarekin guztiz bat egin.
|
|
|
Azken hau aukeratu balu, munduaren —hau da, kontzeptuen— eraikuntza sistema fisikaren elementuekin osaturiko oinarritik hasi zukeen. Carnapen iritziz, posible da
|
bi
sistema modu postulatzea, bere oinarria objektu fisikoak edo objektu psikikoak izatearen arabera. Oro har, eraikuntza sistemak garatzeko dauden aukeren ikuspegi orokor bat lortu ahal izateko, sistemaren zenbait moduen araberako oinarriaren arazoa eztabaidatuko dugu orain, eta ez bakarrik hemen erabiliko dugun modua.
|
|
|
Kontuan izan behar dugu hura izan zela Vienako Zirkuluaren tesi nagusienetakoa. Hortaz eta oro har, alde batetik, enpirismoak soilik sentimen hautematea onartzen zuen eta, bestetik, logika;
|
biak
ezagutzaren iturri gisa ulertuz.
|
|
|
Hots,
|
bi
ezagutza mota daude soilik, enpirikoa eta logikoa, hirugarrenik gabe. Diziplina ezberdinak hauetariko batean sartzen ote ziren ikusteko, haiek aztertu beharra zegoen, ea Vienako Zirkuluak proposaturiko frogak gainditzen zituzten.
|
|
|
Vienako Zirkulua izan zen hura apurtu zuena, psikologiaren arazoak ikerkuntza enpirikora aldatuz. Logika zama psikologikoetatik askatzea nahi zuten horrekin,
|
biak
banandu eta filosofia berri bat —zientzi hizkuntzaren analisi logikoa— proposatuz. Ez zuten auzi logiko eta psikologikoen arteko nahasmen gehiagorik nahi; ez zuten arazo logikoak arazo psikologikoak bailiran maneiatzerik gura.
|
|
|
Ez zuten auzi logiko eta psikologikoen arteko nahasmen gehiagorik nahi; ez zuten arazo logikoak arazo psikologikoak bailiran maneiatzerik gura. Logizismoa zen beren helburu bat, baina inoiz ez psikologizismoa, ezta gutxiago ere
|
biak
batzea:
|
|
|
‘Zehatz mehatz 500 ardi zeuden Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean orain dela 175 urte’ Eta ez dago behaketarik ere ondoko beste hau egiaztatzeko, alegia: ‘500 ardi baino gehiago izango dira Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean 175 urte barru’ Haatik, gertatzen da
|
bi
enuntziatuak guretzat esanahidunak direla, eta, informazio pixka bat lortuz gero, baita egiazkoak ala faltsuak ere. Hemen eta orain esperientzian egiaztatzea da egin ezin dena.
|
|
|
Zein dabil ongi, sen oneko gizona ala filosofo kritikoa? Askotan gertatu bezala, ikusten dugu
|
biak
ongi dabiltzala zerbaitetan. Indukzioaren ohituraren bi moduei Humek eginiko kritika zuzena zen.
|
|
|
Askotan gertatu bezala, ikusten dugu biak ongi dabiltzala zerbaitetan. Indukzioaren ohituraren
|
bi
moduei Humek eginiko kritika zuzena zen. Baina oraindik sen oneko pentsamenduaren oinarrizko ideia aldarrikatzen da:
|
|
|
Baina Carnapen lan aitzindariak logika induktiboan ez zuen egiaztagarritasunaren behar bezalako analogo batekin topo egin.
|
Bi
izan ziren zio nagusiak gauzak horrela atera zitezen: lehenengo eta behin, bere logikak ez zuen zientzi jarduera behar zuen bezain ongi ezaugarritu.
|
|
|
" Absolutua alferra da" eta" Absolutua alferra bada, hau zuria da" adierazpenek" hau zuria da" behaketazko adierazpena dakarte
|
biek
batera, eta" hau zuria da" premisa horietako bakoitzetik ondorioztatzen ez denez, bi premisek asetzen dute nire esanahi irizpidea.81
|
|
|
" Absolutua alferra da" eta" Absolutua alferra bada, hau zuria da" adierazpenek" hau zuria da" behaketazko adierazpena dakarte biek batera, eta" hau zuria da" premisa horietako bakoitzetik ondorioztatzen ez denez,
|
bi
premisek asetzen dute nire esanahi irizpidea.81
|
|
|
Hortaz, sentimendu lausoak —definitu gabekoak—, intuizio bat edo azaletik ezagututako zerbait, ez ziren arrazoi nahikoa zer edo zer ulertzeko. Beraz, ezagutza nolakoa zen onartzeko
|
bi
modu geratzen ziren irekita: Lewisena, alde batetik —diskurtsoaren esanahia gradazio edo mailen arabera finkatzen dela zioena—, eta, bestetik, Schlickena —ezagutza dena eta ez dena garbi bereizten zuena:
|
|
|
Vienako Zirkuluaren etapa igaro eta
|
bi
hamarkada geroago, enpirismo logikoaren noraeza zientzi jardueraren bi zutabeen aurrean zegoen kokatua: alde batetik, lege zientifikoen izaerarekin zerikusia zuenaren aurrean, eta, bestetik, joerazko terminoei zegokienarenean.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren etapa igaro eta bi hamarkada geroago, enpirismo logikoaren noraeza zientzi jardueraren
|
bi
zutabeen aurrean zegoen kokatua: alde batetik, lege zientifikoen izaerarekin zerikusia zuenaren aurrean, eta, bestetik, joerazko terminoei zegokienarenean.
|
|
|
Carnapek Neurathen fisikalismoaren eta entziklopedismoaren tesi nagusiak onartu zituen, baina honen tankera grinatsua, batere ez zorrotza, analisi logiko eta linguistikoaren oinarria osatuko zuen kontzeptualizazio teoriko bihurtuz. Enpirismo klasikoa eta Frege eta Russellen logizismoa batzen zituen filosofia zientifikoa
|
biek
defendatzen zuten behin eta berriro, ondoren filosofia germaniarraren idealismoa eta metafisika kritikatzeko. Ildo honetan, biak jarri ziren natur zientziak/ giza zientziak dikotomia zaharkitua apurtzeko balio zezakeen zientzia bateratuaren ideal fisikalistaren alde —Carnapek tesia beranduago onartu zuen—.
|
|
|
Enpirismo klasikoa eta Frege eta Russellen logizismoa batzen zituen filosofia zientifikoa biek defendatzen zuten behin eta berriro, ondoren filosofia germaniarraren idealismoa eta metafisika kritikatzeko. Ildo honetan,
|
biak
jarri ziren natur zientziak/ giza zientziak dikotomia zaharkitua apurtzeko balio zezakeen zientzia bateratuaren ideal fisikalistaren alde —Carnapek tesia beranduago onartu zuen—.
|
|
|
Behin filosofia logikaren ikuspegian kokatu eta gero, posible zen jada metafisika eta, horrekin batera, alferreko eztabaiden arrasto guztiak ezabatzeko prozesua hastea. Berezko tresneria Russellen ‘analisi logikoa’ izango zen, Tractatus aren51 ikusmoldea ahaztu gabe, jakina —ikus 1.2.2 atala— Analisi logikoaren metodoa
|
bi
zatitan bereizi zuten Zirkuluko partaideek:
|
|
|
Fenomenalismo honen defentsak, gainera, ‘ilusioen argumentuaren’ babesa jaso zuen. Batzuetan berez ez dituzten propietateak izango balituzte bezala hautematen ditugu objektu fisikoak —uretan goilara okertua dagoela dirudi,
|
bi
dimentsioko irudiek hiru dimentsio dituztela dirudi, etab.— Goilara okertua ez dagoenez eta marrazkia hiru dimentsiokoa ez denez, ikusten dugunak zerbait gehiago izan behar du, goilara eta marrazkia errepresentatzen dituen irudi mentalaren antzeko zerbait. Gauza bera gertatzen da haluzinatzerakoan, ikus dezakegun objektua benetan ikusten dugun tokian ez dagoelako.
|
|
|
Ondorio horiek aldez aurretik zegoen zientzien filosofia oinarriztatzailearen aurrean —hots, filosofia transzendental kantiarraren aurrean— emandako erreakzioaren corpusa osatu zutelako. Beraz, Zirkuluak bere ikusmolde filosofiko zientifikoan harrezkero erabiliko zuen tresneria kontzeptuala ikuspegi
|
bi
horietatik berreskuratu zuen, alegia: logika berritik eta analisi nola enpirista hala positibistatik.
|
|
|
Hobekien mantenduko duena Tratatuko enpirismoaren jitea izango da: lau printzipioetan oinarritu zen, eta horietako
|
bi
, lehena eta azkena, Vienan onartuak izango ziren XX. mendean:
|
|
|
Kontzientziaren edukiak hautemateak dira, hau da, inpresioak edo ideiak. Hauek
|
biak
beraien indar mailaren arabera bereiziko dira, biziagoak inpresioak, apalagoak ideiak.
|
|
|
Alta, behaketa zuzenean hartutako inpresioak gertakariren bat etortzeari dagozkio soilik, eta ez dute beharrezko loturarik ondorioztatzen. Goian aipatu bezala, ohitura da gauza bati zergati eta beste bati ondorio deitzera eramaten gaituena,
|
biak
segidan agertzen direnean; jarraian gertatuko diren objektua edo gertakizuna eta emaitza batera emango direlaren uste osoa. Haatik, ez dago inolako erregelarik, araurik, legerik, horrelako dedukzioak zuzenak direla esaten digunik.
|
|
|
|
Bi
puntu hauek dira Humek metafisikari eginiko erasoa laburbiltzen dutenak. Gainera, esperientziaren nozioak zamatzen duen lotura epistemologikoa garbi erakusten dute, Carnapek eta Neurathek Vienako Zirkuluan hain ongi ulertuko dutenez.
|
|
|
Machen ideiak une hartako testuinguru intelektualean hedatuz joan ziren pixkanaka, haietako batzuk aldez aurretik Helmholtz, Kirchhoff eta beste zenbait zientzialariren lanetan ere suma daitezkeen arren. Horien denen xedea, dena dela, fisiko eta psikikoaren arteko erlazioak garbi eratzean zetzan, Descartesek
|
bi
mende lehenago jarritako muga dualista hura gainditu nahian10.
|
|
|
Bada, batik bat, bere sinbolismoa; matematikak erabiltzen dituen formula sinbolikoak logikak ere antzera erabili ahal izatea, hain zuzen. Zeren, batez ere, sinbolismoak
|
bi
abantaila nagusi eta berri zituen:
|
|
|
2) Logika sinbolikoa
|
bi
eremu berrietara hedatzen zen: erlazioen teoriara eta funtzioen teoriara24 Era honetan, ezagutzaren esparru zabal bat kontzeptualizatzeko aukera irabazi zuen, gauzen edo objektuen erlazioen esparrua, hain zuzen.
|
|
|
Horrela, metodo honekin, eztabaidetan ez zen kalkulagailuekin eman litekeen denbora baino gehiago alferrik botako. Zeren, eztabaidan ari diren
|
bi
filosoforentzat, nahikoa litzateke honekin: " calamos in manus sumere sedereque ad abacos, et sibi mutuo dicere:
|
|
|
Jakina, egitasmoa bukatu gabe geratu zitzaion, batez ere Leibnizen logikaren eskema aristotelearrak, proposizioa subjektu/ predikatu moduan soilik onartzen baitzuen eta ez era erlazionalean, galgatu zuelako.
|
Bi
mende geroago, 1879an hain zuzen ere, Fregek Begriffsschrift edo Kontzeptugrafia26 idatziko zuen, logika paradigma zehatz eta ez aristotelear gisa finkatuz, eta Leibnizen asmoak berpiztuz. Idatzi honek eta George Boole ingelesaren The Laws of Thought [Pentsamenduaren legeak] liburuak logika matematikoan izandako iraultzaren zutabeak ezarri zituzten.
|
|
|
Alabaina, liburua ez zen xede bat izan Fregerentzako, bere ikusmolde logizistari begira bitarteko bat baizik. Programa logizistak, oro har,
|
bi
gauza nahi zituen erakutsi: alde batetik, logikak eta matematikak estatus epistemologiko berbera zutela eta, bestetik, matematika logikara murriztu zitekeela, matematikaren kontzeptuak eta teoremak, definizioz, logikaren kontzeptu eta teoremetatik lor baitzitezkeen.
|
|
|
Eta gauza bera esan zitekeen logikari buruz, ez baitu esperientziak inola ere aldatzen edo birmoldatzen.
|
Biak
, logika eta matematika, a priori dira baliozkoak; hau da, esperientziarekiko independenteak dira. Logikak eta matematikak ez dute esperientziari buruz ezer esaten.
|
|
|
Adibidez, p eta q proposizioak baldin baditugu, aipaturiko kontzeptu logikoen zeinuei esker, beste proposizio batzuk ondoriozta ditzakegu: ‘p edo q’ [p; q], ‘p eta q’ [pñq], ‘ez p' [p], etab. Proposizio hauen egia ez dago p eta q proposizioen edukiaren menpe, esan bezala; soilik beren ‘egibalioa’ da zentzua emango diena, hau da, esango duena egiazkoak (E) edo faltsuak (F) diren. p eta q
|
bi
proposizioen egibalioen lau konbinaketa agertzen dira Tractatus ean:
|
|
|
Tractatus, 4.46: Egibaldintzen daitezkeen taldeen artean muturreko
|
bi
kasu daude.
|
|
|
Lehendabiziko helburua, orduan, zeinuaren eta gauzaren arteko erlazioa finkatzea izango da, irudiaren eta irudikatuaren artekoa, errepresentazioaren eta errepresentatuaren artekoa, azken buruan. Eta horretarako alde
|
biak
ezagutu behar dira:
|
|
|
|
Bi
zeinuk, bata jatorrizko zeinua eta bestea jatorrizko zeinuen bidez definiturik, ezin dezakete modu eta molde berean adieraz. Ezin daiteke definizioen bidez bereiz izenak.
|
|
|
1922tik aurrera, Vienako Unibertsitateko zientzia induktiboen filosofiaren Ernst Mach Katedraren ardura eskuratu zuen, filosofia eta zientziaren arteko edozein lotura jorratzeko ezin hobea suerta zitekeen lekua. Schlick fisikako esparrutik etorritakoa zen, Carnap eta Reichenbach lez, baina bere joera zientziarekiko interesa zeukan filosofoarena izatera hurbilduz joan zen gutxinaka, bere aurretik Katedra berean egondako
|
bi
aitzindariak ez bezala —Ernst Mach bera, 1895 eta 1901 urteen artean, eta Ludwig Boltzmann, 1902 eta 1906 bitartean—, biak filosofian interesaturiko zientzialariak baitziren. Nolanahi ere, taldea eraikitzeko egin zuen lana aurretiaz existitzen zen beste talde batek erraztu zion.
|
|
|
1922tik aurrera, Vienako Unibertsitateko zientzia induktiboen filosofiaren Ernst Mach Katedraren ardura eskuratu zuen, filosofia eta zientziaren arteko edozein lotura jorratzeko ezin hobea suerta zitekeen lekua. Schlick fisikako esparrutik etorritakoa zen, Carnap eta Reichenbach lez, baina bere joera zientziarekiko interesa zeukan filosofoarena izatera hurbilduz joan zen gutxinaka, bere aurretik Katedra berean egondako bi aitzindariak ez bezala —Ernst Mach bera, 1895 eta 1901 urteen artean, eta Ludwig Boltzmann, 1902 eta 1906 bitartean—,
|
biak
filosofian interesaturiko zientzialariak baitziren. Nolanahi ere, taldea eraikitzeko egin zuen lana aurretiaz existitzen zen beste talde batek erraztu zion.
|
|
|
Ondorioz, beraiek ‘enpirismo dogmatiko’ izendaturikoaren aurka, Zirkuluaren ikusmoldearen jaraunsle anglosaxoniarrek beren ‘enpirismo ilustratua’ vienarren dogma zaharkituetatik urrun gorde zituzten ondo. Zalantzarik gabe, hobeki ezagutzen diren dogmak Quinek ezaguna eta zeharo erangikorra bilakatu zen 1951ko" Enpirismoaren
|
bi
dogma" artikuluan landutakoak dira. Askorentzat" Bi dogma" artikuluak Vienako Zirkuluaren enpirismo logiko klasikoa lurperatu zuen behin betiko.
|
|
|
Zalantzarik gabe, hobeki ezagutzen diren dogmak Quinek ezaguna eta zeharo erangikorra bilakatu zen 1951ko" Enpirismoaren bi dogma" artikuluan landutakoak dira. Askorentzat"
|
Bi
dogma" artikuluak Vienako Zirkuluaren enpirismo logiko klasikoa lurperatu zuen behin betiko.
|
|
|
Haatik,"
|
Bi
dogma" artikuluaren argitalpena ez da bakarra Zirkuluaren enpirismoaren amaiera aldarrikatzen. Popperren iritziz, 1934 urterako jada batzuk bazekiten ikusmolde vienarra gaizki kokatua zegoela:
|
|
|
Neokantiarren ardura nagusi bat forma/ eduki bereizketa izan zen —Zirkuluaz geroztik teoria/ behaketa bereizketa lez ezagunagoa— Planteamendu hau, hain zuzen ere, Vienako Zirkulua osatu baino pixka bat lehenago sortu zen, Historiaurreko Vienako Zirkulua deiturikoan —ikus 2 atala— Neokantiarren eraginak nabari ditzagun, hurrengo testu hauek izan behar ditugu kontuan: ...] (1917) eta Allgemeine Erkenntnislehre [Ezagutzaren teoria orokorra] (1918), Reichenbachen Relativitatstheorie und Erkenntnis Apriori [Erlatibitatearen teoria eta apriorizko ezagutza] (1920) eta, nahiz eta Vienako korrontean guztiz sartuta egon, Carnapen aipaturiko Aufbau a (1928) 17 Denetan honako tesi hau sostengatzen zen, hau da, ezagutza naturala —ezagutza formaletik bereizten dena—
|
bi
elementuk osatzen dutela: alde batetik, formak —ezagutza kontzeptuala, intelektuala— eta, bestetik, edukiak —esperientziak emandako ezagutza— Enpirismo tradizionalaren aurrean, osagai formalen beharra eta garrantzia onartzen zuten naturaren izaera ezagutzeko unean —Kantengandik urrundu arren—, Vienako Zirkuluarentzat osagai horiek berraztergarriak baitziren.
|
|
|
Lege hauetan, sistema aldaketa bat eman eta gero, berdin mantentzen diren osagai espezifikoak gertakarien ezaugarri topologikoak dira, eta hauek espazio denboran ematen diren kointzidentzia eta hurbiltasuna dira preseski.
|
Bi
nozio hauek bakarrik dira objektiboak erlatibitate orokorrean; beste guztia arbitrarioa edo konbentzionala da.
|
|
|
Oso altua, ia
|
bi
metroko luzera zuen, ez zen apainduren laguna jokamoldetan, are gutxiago burges konbentzionalismoena. Aitzitik, langile klasearekin identifikatzen zuen bere burua, fintasun bereizleetatik urrun.
|
|
|
Alabaina, Neurathek inoiz ez zituen izan Schlicken jarrerak bezalakoak, batez ere ezagutza gizarte ekintzatik aldentzeko nahia, zientzia eta filosofia bizitzatik urruntzeko gura hura, alegia.
|
Biak
ziren zientziarekiko interes filosofikoaren paradigma, batzuetan deferentziarena ere, baina gutxi gehiagok elkartzen zituen. Neurath ezagutza eta interes entziklopedikoko gizona zen, ia denetarik idatzi zuen, poesian hasiz eta logika matematikoan amaituz.
|
|
|
Vienar pentsalarien ustez, metafisika, filosofian, artearen tankera hantuste bat litzatekeenari zegokion. Gauza
|
biak
" krimentzat" jotzen zituzten, Adolf Loos arkitekto vienarrak arteari buruz mintzatzerakoan esan bezala. Positibista logikoek, haatik, ez zuten ideia hura modu hain bortitzean adierazi, kide batzuk —Otto Neurath batik bat— gertu ibili arren.
|
|
|
Esaldi hauetan guztietan arreta jartzen baduzue, etikak lantzen duenari buruzko ideia orokorra eskuratuko duzue. Baina, adierazpen hauei guztiei buruzko atentzioa ematen didan lehenengo gauza da horietako bakoitza
|
bi
zentzu desberdinetan erabiltzen dela. Zentzu erlatiboa edo azalezkoa, alde batetik, eta zentzu erabatekoa edo etikoa, bestetik, deituko ditut.
|
|
|
Esan zuen, kasu, Jainkoari buruzko eztabaida asko hauxe esanez konpon daitezkeela: ...anez ere erlijio askok" esaten dutela beste batzuek zentzugabekeriatzat hartzen dituzten gauzek zentzua dutela, eta ez dutela besterik gabe ukatzen beste erlijio batek baieztatutako esaldiren bat"; eta hau argitu zuen esanez jendeak" jainkoa" gizaki baten antzeko zerbaiti erreferentzia eginez erabiltzen baldin badu, orduan" Jainkoak lau beso dauzka" eta" Jainkoak
|
bi
beso dauzka" esaldiok zentzua dutela, baina beste batzuek" Jainkoa" halako modutan erabiltzen dutela ezen" Jainkoak besoak ditu" baita zentzugabekeria —" Jainkoak ezin du besorik izan" esango lukete— Era beretsuan," arima" adierazpenari dagokionez, esan zuen batzuetan jendeak halako modutan erabiltzen duela ezen" arima gizaki gaseoso bat... " Gramatikaren aldetik" zentzu desberdinak adierazpenaren bitartez esan nahi zuena azaltzeko, esan zuen bilatzen genituela ez" konparagarriak" diren hitzak, adibidez," solido" eta" gaseoso" konparagarriak diren legez, baizik eta desberdinak direnak, adibidez," aulkia" eta" aulkian esertzeko baimena" desberdintzen diren legez, edo" trenbidea" eta" trenbide istripua".
|
|
|
" Joko" hitzaren adibidearekin argitu zuen arazo hau. ...erbait komuna izan arren, horrek ez duela inplikatzen, joko jakin bati" joko" deitzen diogunean, esan nahi duguna hori denik, eta, beste aldetik, (2) hain desberdinak diren ekintzei" joko" deitzeko arrazoiak ez duela izan behar horien guztien artean zerbait komuna dagoenik, baizik eta erabilera batetik bestera igarotzeko" mailaz mailako iragaite" bat dagoela, sailaren
|
bi
muturren artean ezer komunik izan ez arren. Bazirudien" eder" hitzaren gure erabilera desberdinetan ezer komunik ez dagoelakoan zegoela," hamaika joko desberdinetan" erabiltzen dugula esanez —adibidez, aurpegi baten edertasuna eta aulki baten edertasuna, edo lore batena, edo liburu koadernaketa batena, desberdinak direla—.
|
|
|
adibidez, poema bateko leku jakin batean hitz hau beste haren ordez jartzeko, edo musika lan bateko leku jakin batean esaldi musikal hau beste haren ordez jartzeko. Brahmsen Laugarren Sinfonia
|
bi
akorde erabiliz irekitzeko Joachimen proposamena arbuiatzeko haren arrazoia ez zen horrek ez lukeela emango berak nahi zuen hunkipena, baizik eta halako zerbait: " Hau ez da esan nahi dudana".
|
|
|
Freudi dagokionez," txistearen" izaerari buruzko bere ikerlana aztertzeari
|
bi
klase oso eskaini zizkion. Esan zuen Freuden ikerlana" ikerketa estetikoa" zela.
|
|
|
Txisteei buruz Freudek esaten duenari dagokionez, lehenik, Freudek
|
bi
huts egiten dituela esan zuen, (1) txiste guztiei komuna zaien zerbait dagoela suposatzea, eta (2) suposatutako izaera komun hori" txistearen" esanahia dela suposatzea. Esan zuenez, ez da egia, Freudek uste zuen moduan, txiste guztiek aukera ematen digutenik esplizituki egitea egoki ez litzatekeena disimuluz egiteko, aitzitik," txisteak"," proposizioak" bezala," esanahi ortzadarra" du.
|
|
|
Kasu honetan, esan dezakegun gauza bakarra hauxe da: ohitura eta ikuskera hauek elkarrekin agertzen direnean, ohitura ez da ikuskeratik sortu, baizik eta
|
biak
elkarrekin doaz.
|
|
|
" Heriotzaren maiestatea" adierazpena eta Nemiko apaiz erregearen kontakizuna bata bestearen ondoan kokatzen baldin baditugu,
|
biak
gauza bera direla ikusten dugu.
|
|
|
Denetarik aurkitzen dugu (hori bai, filosofia analitikoaren tradizioaren barruan).
|
Bi
artikulu bakarrik dira desberdinak, Martin Stone-ren" Wittgenstein on Deconstruction" eta Alice Craryren" Wittgenstein’s Philosophy in Relation to Political Thought". Interesgarria, baina ez gehiegi.
|