|
2000
|
|
|
Badakite, hala ere, denbora irabazteak ez dakarrela ezer onik, horrek beti bizia galtzea baitakar.
|
Berez
, ajerezean ez da denborarik irabazten hau da, ez dago atzerapen kontzienteetan edo azpijokoetan ibiltzerik, bizi atal bat galdu baizik. Debekatuta dago hau, bai, esplizitoki, aldi berean, espiraletan jardutea edo espiralki jokatzea; ajerezaren arauen arabera, espirala, puntu batean sortzen dena, biziaren iturri baita, itzuliak eginez infinituraino luza daitekeena.
|
|
|
Urruntasun apur batez, patxada agerikoz, gainerako bidaiariei erreparatu nien. Denak
|
beren
lekuetan zeuden, eserita, gertaturikoa haien arazoa ez balitz bezala, burukoikeria bete betean. Zigarro bat piztu nuen eta itsu batek esan zuen:
|
|
|
Ondo ederki zeukaten ikasita gidoia, eta inor ez zegoen inprobisatzeko prest. Beldurrak haiek ere preso zeuzkan, izu lodi antigualeko batek, sugegorri garaile baten antzera
|
beren
pentsamenduetatik lasterka zebilena. Porrot hark guztiz aldatu zuen nire bizi filosofia, nire munduikuskera, nire poetika artistikoa eta literarioa.
|
|
|
Gurasoek kontraesanari jasangaitz ez ezik, arriskutsu ere iritzi zioten. Arazo larri bat zeukaten
|
beren
semetxoarekin, egoera guztiz ezohiko bat. Nik, baina, inozentziaren xalotasunez, ez nuen inon kontraesanik ikusten.
|
|
|
Katarroa, eztula, belarriko mina; ez; bost urteko errebisioa tokatzen zitzaion. Itxarongelan, bi haur
|
beren
gurasoekin, eta bi gizaseme adintsu (haiek, oftalmologoarenera), zain.
|
|
|
Zergatik esaten zuen orduan berdeak ikusten zitzaizkiola begiak? Arrazoi asko leudeke itaun horri taxuzko erantzun bat emateko, baina nork
|
berak
aurki beza gustukuen lukeena, nik ez dut-eta sekretu hori argituko. Gehiago interesatzen zait zeruaren amildegia; izan ere, norentzat da zerua amildegi bat, paraxutista batentzat ez bada?
|
|
|
Hilotz zen, eta idorki zegien irribarre. Luxuzko anteojo batzuk zeuzkan eskuineko eskuan, ezkerrez maingua baitzen, hark
|
berak
minutu batzuk lehenago adierazi zidanez. Eta adierazi, hain zuzen ere, ordoki lohi bat zeharkatzen ari ginelarik, non begiztatu ahal izan baikenituen gizairudi gogoangarriak eta aitzurketa axolagabean ziharduten aurpegi luzangak.
|
|
|
Sartu bezain pronto, puxikak eta goxokiak eman zizkiguten, nahi adina, ibili gabe, eta azafata irtirinek
|
beren
gorputz lerdenak eskaini zizkiguten opari gisa, zernahi  tarako, igurtzirako edo, hizketarako edo, zernahitarako; ez geunden gu, ordea, (psikologikoki) hartarakoxe, eta arroxakoloreko ezpain haiei begiratze hutsarekin konformatu ginen gonbidatu (gizonezko) guztiok, halabeharrez; ezen sasoiko egotera, dios!, jango baikenizkien neskato putapertxent paregabe haiei begiak eta ezpainak eta gaztaina ...
|
|
|
Zortzi gonbidatu zenbatu nituen denera, ni tarteko, zein baino zein dotereago jantzita, urduri eta irribarretsu, jada patrikak edo poltsak berotzen zizkigun dirutzak bizi berri bat, beste bizitza bat hasteko parada edota bidea ekarriko zigun esperantzan. Haietako bat, itsua, belus moketa ikusgarriarekin estropezu eginda, han joan zitzaigun eskailera pikoan behera, gure begien aurrean, beldurrezko filmetan gertatu ohi den baino kalapita handiagoa eginez, zer diren gauzak; gu iristerako, baina azafatak minutu bat lehenago joanak baitziren
|
beren
zerbitzu publikoak beste norbaiti eskaintzera, Borge jauna zen, odol borbor itxuragaiztoan, bragetako botoiak lotsagabe irekita zituela. Badaezpada ere, prestu hurbildu gin  tzaizkion lau gizasemeok, eta hil aginean zen gizajoak hala eskatuta, esan liteke, bada buruan lau kolpe latz lehor eman genizkion zoruaren kontra, adeitsu asko, eta, aireari (eta bizitzari) azken ostikada haserretua joz, Borge jaunak herio betikoa besarkatu zuen azkenik eta sofrikario erantsirik gabe.
|
|
|
Ez. Ez zituen kontu harekin garunak gehiago estutu nahi, baina ziur zegoen arrazoi psikosomatikoak zeudela tartean, eta aldatu bezala etorriko zirela, beraz, azazkal demonioak
|
beren
onera. Gainera, pentsatu zuen hain berea zen ikuskera baikorrez, azazkal batzuen gorabeherak muinean ezer aldatzen al du, bada?
|
|
|
Burubidea, umoretsua izanik ere, arrazoizkoa zen eta zuzena, baina, bueltan, galdera bat sortzen zuen, ezinbestean, eta Brown jaunari ere ez zitzaion itzuri: " Esku horiek etorri dituk, bai,
|
berena
zenaren bila; baina, eta nire eskubideak?; eta nire eskuak?; non daude nire eskuak?". Galdera jaulki zuen, arestiko garrasia baino leunago hala ere, eta bakarrik hura ez zitzaion parte onekoa iruditu.
|
|
|
Lehen egun haietan, gauzei neurria har  tzen ikasi zuen, hura guztia
|
berez
etorriko zelakoan bere onera. Esku oinen aldaketak, hotz pentsatuta, ez zuen aparteko arazorik sortzen, ez zion Brown jaunari ohiko bizimodua egin zezan behaztopa gaindiezinik ipin  tzen; nahikoa zuen neurri txiki batzuk har  tzearekin.
|
|
|
Laugarren egun euritsuan, baina, gauzak gehixeago aldatzen hasi ziren. Egun hartantxe Brown jaunak gertakizun bitxiaz zuen iritzia arras aldatu zen; ez zuen dudarik egiten hura guztia
|
berez
etorriko zela bere onera, baina orain ez zuen uste itxuraldaketa hura garrantzirik gabeko zer bat zenik, haluzinazio bat baizik. Edo, okerrago oraindik:
|
|
|
Gainerako sentzumenak noiz aldatzen joan zitzaizkion, alegia aste hartako zein egun jakinetan, ez genuke zuhurtasun osoz esaten jakingo, baina gutxi gorabeherako hurbilketa batek ere guztiz eusten dio kontakizunaren espirituari eta hariari eta erakargarritasunari, eta berdin izango da eta berdin ez bada, berdintsu adierazten badugu asteartean aldatu zitzaiola usaimena beti ere, hori bai, ustekabean; asteazkenean, ikusmenar; ostegunean, entzumena; eta ostiralean, ukimena; beste era batera ere izan zitekeen noski, hori ez dago ukatzerik, eta akaso lehenago aldatuko zitzaion en  tzumena ikusmena baino, eta ukimena, beharbada, ez zitzaion ostiralez mudatuko, neurri handi batean ukimena esku berrien jabetzarekin aldatuta zeukalako, aldez edo moldez, ordurako. Nolanahi ere eta ordenaren gorabehera bigarren mailako zer bat dela garbi geldi dadila nahi genuke, bost egunen buruan halako aldaketa bortitz eta guztizko batek gizaki batengan sor dezaken desosegua, noraeza eta nekea izugarria dela kontuan izanik, bada esan behar dugu Brown jaunak oso ongi bereganatzen jakin zuela horrek
|
berekin
zekarren guztia bizitzeko eta gauzak ikusteko eta ikasteko modu berri bat, lehen egunetan batik bat. Orain gutxiago entzuten zuen, gehiago usaintzen, ez zitzaion camember gazta gusta  tzen eta asko, berriz, Margarita pizza; laztu egiten zitzaion ilea ile beltz motz kixkur antzekoa, ez jada horaila foam zati bat uki  tzean, eta bistak arintzera egin ziola iruditzen zitzaion, hobeto ikusi ez baina begiak lehen baino azkarrago mugitzen zitzaizkiola, artega bezala, urduriago.
|
|
|
Zer egin behar zuen has zedin arte?
|
Berez
etorriko al zen, besterik gabe, ala berak ere aktiboki esku hartu zuen. Zalantza haien guztien erdian, baina, gauza bat ezinago argi ikusten zuen:
|
|
|
Lasai sentitzen zen han, kalean ez bezala. Era berean, egun batez jakin zuen gauza ba  tzuk
|
berez
jakiten dira, akaso betidanik egon direlako gure baitan, gordean edo lozorroan, une jakin batean azaleratzeko ordu haiek guztiak ez zirela alferrekoak, egonean zerbait egiten ari zela, laster argituko zitzaion eginkizunen bat; eta beste egun batez, argi izpi gorrizta haien pean, whiskya lagun, Fontaine abizena heldu zitzaion belarrietara, blues sen  tsual batean bilduta;" ongi, Fontaine, e... " kaixo, Rimouski, nola zu hemen, nork bidaltzen zaitu?", eta Rimouskik, era berean irribarretsu, baina Fontainen galdera erretorikoak entzun izan ez balitu bezala, maleta bat uzten dio barra gainean kontu handiz," bihar, gaueko hamarretan, 4 moilan, hitz egin bezala", eta lepoaldea estutu zion gero pixka bat, agur gisa segur aski, ez mehatxu gisa.
|
|
|
Negarrari ekin genion gero, Edurtxo Caterpilarrek behin eta birritan adierazi zigun arren amonatxo haurdunena parodia bat zela, halako antzerki satiriko bat. Baina guk eta horrexegatik jakin nuen beste hiru gonbidatuen izaeraz eta minduraz beste begi batzuekin ikusten genuen oro, anestesiaren edo maitasunaren begiekin, guk edaniko ardoaren ozpinduak zer berezi bat, hondar berezi bat utzi baitzuen gugan, sentiberatasun isuria biziki areagotzen zuena; guk, hortaz, ezin ikus genezakeen graziarik halako satira beltz batean, edota azafatek
|
beren
borondate on guztiarekin egun batzuk atzera erakutsi ziguten show gaztaina lerden beroarekin, hienaren larrutzeari edo Afrikako ume gosetuen gainean egiten ziren txiste gordinei irribarrerik txikiena ere egiten ez genien modu berean.
|
|
|
Eta hausnarketa sakon honen haritik, hausnarketa zeina, oker ez banago, sortu baitzen aireak irentsi zuen nire esaldi ahoska  tzen hasi berri batek eragin zidan ondoez xumetik, eta hankamotz gelditu baitzen, nire minerako eta lagunen nahasbiderako, bada, orduan, argiak
|
beren
indar guztian piztuak zeudelarik gargolen aho zuloak ezinago artistikoki argitzeraino, baina artean hiru aurkezleak beren paperak errepasatzen ari zirela aprobetxatuz, alboan nuen gizaseme gorraizetu samartzen hasiari bere estasi une propialari buruz itaundu nion; ez, baina,, adiskidantza estutzeko asmo soil soilarekin baizik, eta, bidenabar, zergatik ez, haren erantzunaren arabera zein gizaseme ... Nolako estasi unea, halako gizakumea zen beste nire teorietako bat, orain, labur beharrez, azalduko ez dudana.
|
|
|
Eta hausnarketa sakon honen haritik, hausnarketa zeina, oker ez banago, sortu baitzen aireak irentsi zuen nire esaldi ahoska  tzen hasi berri batek eragin zidan ondoez xumetik, eta hankamotz gelditu baitzen, nire minerako eta lagunen nahasbiderako, bada, orduan, argiak beren indar guztian piztuak zeudelarik gargolen aho zuloak ezinago artistikoki argitzeraino, baina artean hiru aurkezleak
|
beren
paperak errepasatzen ari zirela aprobetxatuz, alboan nuen gizaseme gorraizetu samartzen hasiari bere estasi une propialari buruz itaundu nion; ez, baina,, adiskidantza estutzeko asmo soil soilarekin baizik, eta, bidenabar, zergatik ez, haren erantzunaren arabera zein gizaseme klase zen jakiteko aukera egokitzen zitzaidalako. Nolako estasi unea, halako gizakumea zen beste nire teorietako bat, orain, labur beharrez, azalduko ez dudana.
|
|
|
Hausnarketa horixe egin nuen, bai, Da Vinci jakintsuaren eskutik, eta uste dut gogoeta polita ez ezik, zorrotza eta egokia ere bazela, nolabait ongi ilustratzen zuelako animaliek ezinago hobeki ilustratu izan dute beti gizakion bizimodua hiru iruzurti gaizto haien izaera eta espiritua. ...a atzera hari nagusira itzuliz, esan behar dut eguraldia ez zela ez hotz ez bero, Armando Bonilla zutik zegoela, erronkan, itzalita zegoen kamera bati finko finko begira, eta berak hartu zuela hitza aitorpen edo hustuketa bati ekiteko asmo sendoarekin; eta esan behar dut, zinez esan ere, Deere jaunak aurrez iradoki edo zituen basakeria izugarriak ez zirela inondik ere faltsukeria, Armando Bonillak
|
berak
delektazio psikopataz aitortu baitzituen hemen paperean idaztekoak ere ez direnak, bere izugarrian. Nire ustez, hala ere eta uste hau ziurtasun bihurtzea nahi nuke, baina ez dut horretarako arrazoi nahikorik aurkitu, Bonilla jauna gezurretan ari zen, plantak egiten, esan nahian bezala era guztietara larrutu behar zutenez, itaunketekin eta infamiekin eta gezurrekin txikitu behar zutenez, bada, bai, bidea erraztuko ziela, eta haien odol egarri basatia asetuko ziela denbora puska baterako, ziren astakeriarik beldurgarrienak asmatuz eta bere ahoan jarriz; eta erakutsiz, gainera, egin zituenak gustura egin zituela, eta harro zegoela egindako izugarrikeriez, eta atzera berriz egingo zituela, gogora eta zorion betean, aukera izanez gero; eta irakurlea ez uztearren, eta berari zor zaion errespetuz baina, era berean lumaren jabe denaren guztiz desgogora eta atsekabe handiz, eta idazlearen galbahe etiko edo, nahi bada, autozentsuratik iragazita, (betiere irakurlearen mesederako izango delakoan, noski), aitorpen hartatik pasadizo erakusgarri batzuk ekarriko ditut hona, nahikoa eta soberakoak izango direnak, zalantza izpirik gabe.
|
|
|
Baina aurre egin behar nion egoerari, duintasunez, gogor, etsi gabe, eta neurri horretan nire bizitzaz dena zekitela jabetu izanak eta zekiten hura nola erabilia izango zen ulertzeak, bada, asko lagundu zidan arerioei benetako neurria hartzen jakiteko. Neure onera etorri aurretik, baina, beste bi aurkezleek nire zazpi andregaien aipamen burlatia egin zuten, esanez zazpiak
|
beren
buruaz beste egin zutela, nik, atsekabeak jota, beren lore ezkutua urratu nahi izan ez nuelako. Halako infamiarik!
|
|
|
Baina aurre egin behar nion egoerari, duintasunez, gogor, etsi gabe, eta neurri horretan nire bizitzaz dena zekitela jabetu izanak eta zekiten hura nola erabilia izango zen ulertzeak, bada, asko lagundu zidan arerioei benetako neurria hartzen jakiteko. Neure onera etorri aurretik, baina, beste bi aurkezleek nire zazpi andregaien aipamen burlatia egin zuten, esanez zazpiak beren buruaz beste egin zutela, nik, atsekabeak jota,
|
beren
lore ezkutua urratu nahi izan ez nuelako. Halako infamiarik!
|
|
|
Nonbait. Maisuei, eta edozein tamainako agintaritza dutenei, gehiago atsegin zaie
|
beren gibelean
astakeria handienak gertatzea, aurrean duten egoera estuan euli bat mugitzea baino. Gerora ikasi dut hori, ordea.
|
|
|
Nire bakardadeak ulergarriago bihurtu zidan larunbat arratsalde hura. Familia osoak,
|
beren
plastikozko poltsak janariz beteta zituztelarik; mutil batzuk futbolean, izerdi patsetan; neskak irribarre ezkutuetan, nork begiratuko. Hainbat helduren aztal mehe zuriek gomitalarria sortzen zidaten.
|
|
|
Hainbat helduren aztal mehe zuriek gomitalarria sortzen zidaten. Atso batzuk zeuden nire aldamenean,
|
beren
bainu-jantzi beltz estuen barnean, nazka eragiten zutela jakin gabe. Edo nire nazkak axola gutxi sortzen zielarik.
|
|
|
Nire irudimena erraz irteten zen bere onetik, eta gauza guztiak ateratzen ziren orduan
|
beren
onetik. Gurdia nuen imajinazioa, nire inguruko belar guztia eramaten zuen gurdia.
|
|
|
Goxokiak banatu zituen gure artean. Apaizek goxoki ugari izan dituzte beti
|
beren
sotanen patriketan.
|
|
|
Behin ere baino handiago ikusi nuen zerua. Zulo estu hark sortzen zidan inpresioagatik izango zen handiago, zuloaren hormek,
|
berez
, oso ikusmira urria eskaintzen baitziguten.
|
|
|
Laburki aipatuko ditut esan zizkidanak, alferrikakoa baita haren zotin, isilune eta kizkimiziak hona aldatzea. Egia edo gezurra (emakumeek badute malkoen deposito bat,
|
beren
esanak baieztatzeko), agurea izan omen zen gaztetan. Apustuz apustu galdu omen zuen baserrian zegoen gutxia; eta, harrezkero, dimisioa eskaini omen zion bizitzari.
|
|
|
Neska gazteek ezkontsari oparo batean pentsatzen zuten; eta mutilek, berriz, barrendik sortzen zaizkien grina ezkutuetan.
|
Beren
ustez ezkutuko, begietan irakurtzen baitzitzaien beren gau ametsa. Erreka bat dago beherago, eta haren ertzean etzaten dira mozkorrak eta mundu berri bat aurkitu nahi duten neska mutil gazteak.
|
|
|
Neska gazteek ezkontsari oparo batean pentsatzen zuten; eta mutilek, berriz, barrendik sortzen zaizkien grina ezkutuetan. Beren ustez ezkutuko, begietan irakurtzen baitzitzaien
|
beren
gau ametsa. Erreka bat dago beherago, eta haren ertzean etzaten dira mozkorrak eta mundu berri bat aurkitu nahi duten neska mutil gazteak.
|
|
|
Ausartzea, eta ahal den kemen guztia jartzea da kontua. Gainerakoan, eskuak
|
berez
joaten dira tekla zuritik beltzera eta beltzetik zurira.
|
|
|
Aurretik nituen andre, atso eta neska ilebilduek ni pekatari etengabeetan zimurtzen zituzten
|
beren
ezpainak.
|
|
|
Alabaina, Dan baino askoz nazkatuago, bizitzari ezin jasanezinago irizten diotenek,
|
beren
burua Niagarako bota aurre  tik, han hemenka zenbait Crisis Phone dituzte aukeran: suizidatzeko gogoz badabiltza, azken ahots lagun bat entzuteko; norbait suizidatu bada, larrialdiaren berri emateko; norbait suiziden gainean trufatzeko gogoa badu, argazki bat ateratzeko.
|
|
|
Eta goizean goizetik, Olga betaurreko beltzak jantzirik ibili da. Beharbada on egingo lieke atzoko epaia zein izan zen jakiteak, beharbada txango bat
|
beren gisara
egitea zitzaien, edo espresso baten inguruan mintzatzea (hain gauza xumea, eta hala ere batzuetan hain zaila).
|
|
|
Dabidek
|
berak
kontatu zidan hori guztia eta, egun batez, aita asaldatua nola joan zi  tzaion, burumakur eta errukarri, bi anaien arteko harreman horren berri ematera. Baina berria ematearekin aski ez, eta Karmelo jakitun jartzeko Karmelori tiro egiteko eskatu zion, zehatzago esanik, harreman hura bertan behera uzteko (lotsagatik, Josebari ezer ez esatea exijitu zion).
|
|
|
Rubenek benetan maiteminduta dagoela esan dio eta Rakelekin loteria tokatu zaiola. En plus, Ruben inbidiagarria zaiola aitortu dit, eta net bikote egokia osatzen dutela, nor norentzat, eta
|
berak
esan bezala diotsut nik zuri ere. Ez dakit mingarria egingo zaizun ala ez, baina, en toute lettre, amaitu du esanez Rakel eta Ruben luze barik aldarean imajinatzen dituela, eta Las Vegasen aukera hori alferrikaldu izanaz damutuko direla, eta bera aitabitxi aukeratu ez izanaz...
|
|
|
Funtsean, begirada desberdinak genituela esa  ten zuen berak: aurrena, eztabaidaren hastapenean, emakumeok zikinkeriarako begirada mikroskopikoa dugula esaten zuen, hauts arteko akaroak antzemateraino; hurrena, nik leihoetako kristalak, lanparako, komuneko ispiluko zipriztinak eta ohepeak oroitarazten nizkionean,
|
berak
obsesionatua nengoela leporatzen zidan; hurrenago.....
|
|
|
nonbait, hasiera hasieratik, Luisek adoretu zuen niregana hurbil zedin, baina Rubenek ez zuen halako laguntasunaren beharrik (Las Vegasen, azkenik, aitortu zidan Luisek aspirina bat eta kondoi bat eman zizkiola ni benefiziatzeko; baina haren harropuzkeriaz aspertua, Mesa Verdeko kanpinean afaltzen ari ginela, Luisek coca cola bat edaten ari zela ikusirik, ezkutuka berari bota zion,
|
berez
, ni ble ble jarri behar ninduen aspirina Mesa Verdeko hartan ez al nuen bada Estherrekin ipurtargiak biltzen harrapatu..., eta, zera, kondoia, geroko jostaldi batean erabili genuen.
|
|
|
Eta zinez, hala zela ikusi dugu, eta are gehiago zubira abailtzen zen laino oro irenslearekin; eta are gehiago, behin ibiltzen hasirik, burdinazko armiarma sare erraldoiak sentiarazten zizun dardarizo fin zorabiagarriarekin. ...na horrekin batera, nahiz eta Rubenen alboan joan, Gran Canyon edo Zion Canyonen bezala, zubiak bertigoa sentiarazi dit, eta Niagarako urjauzietan edo Death Valleyn bezala, halako erakarpen hipnotizagarria (Niagaran, urjauzietan zeuden krisi telefonoen antzera, ez naiz harritu hemen ere EMERGENCY PHONE AND CRISIS COUNSELING gorriak ikusirik; Preteritok adierazi digunez, urtean zehar asko omen dira
|
beren
buruaz beste egiteko toki hau hautatzen dutenak).
|
|
|
Egun batez, amona asteburua igarotzera norabait joana zela, familiakoak larritu egin ziren txakurrak katua hortz artean zekarrela ikusi zutenean: amonak bihotzondoko handia hartuko zuen katua
|
beren
txakurrak akabatu zuela jakitean... Hori dela eta, hiriko animali denda guztietan ibili ziren antzeko katu baten bila, eta noizbait ere antz antzeko bat lortzeko zortea izan baitzuten, amona itzu  li zenean, haren lorategian askatu zuten mixiñoa.
|
|
|
Beharbada Dabiden aginduz bidaia osoan zelatatua izan naizelako, beharbada oraingoan Dabidek
|
berak
zelatatuko ote ninduen beldur nintzelako, topatu dudan lehenengo geltokira heldu den lehen autobusa hartu dut: ez nuen inondik ere nahi inork gehiago jarrai nintzan.
|
|
|
Beragatik ez dagoela arazorik, baina agentziaren agindu zorrotza dela taldean drogarik ez hartzea; ez, behintzat, bera aurrean dela. Eta
|
berez
aski ozpindua zegoen gure arteko giroa, are gehiago zapuztu da.
|
|
|
Gau batez, sekula ez dut ahantziko, lapurrak sartu ziren
|
berak
zaintzen zuen lantokian. Beldurrak hilik, komunean ezkutatu zen, eta han geratu zen harik eta lapurrek alde egin zutela ziurtatu zuen arte.
|
|
|
Jatetxean zerbitzatzen berandutu zirela argudiatu, eta bestelako desenkusekin ere hasi ziren. Esan gabe doa gure arteko giro
|
berez
hauskorra arras okertu zela, bai gure artekoa bai Danekikoa (O. Clock edo Sherif ezizenak loreak dira Luisi entzun nizkion kalifikatiboen aldean).
|
|
|
Ni, horregatik baino gehiago, alboan nuen Jordik belaunari etengabe eragiten ziolako urduritu naiz (eta beharbada baita Laurari etengabe xuxurlaka zuzentzen zitzaiolako, eta musu zaratatsuak ematen zizkiolako) eta, egia esatera, baita Karmeloren presentzia hutsagatik ere. Baina ordu pare baten buruan, jendea lokartzen hasi da eta azkenik gauzak itxura batean
|
beren
onera etorri dira. Danek seguruenik Tom isilarazteko piztuko zuen irratia, eta seguruenik orain bai eta gero ere bai Clinton eta Lewinskyren izenak en  tzutearen poderioz, niri gogoa Gasteizera, Dabidengana joan zait.
|
|
|
Danek seguruenik Tom isilarazteko piztuko zuen irratia, eta seguruenik orain bai eta gero ere bai Clinton eta Lewinskyren izenak en  tzutearen poderioz, niri gogoa Gasteizera, Dabidengana joan zait. Une horretan furgoneta denboraren makina bilakatu izan balitzait bezala,
|
berez
berez oroitzen hasi naiz: gure harreman hasierako Dabid kasik nerabe eta jeloskorraz oroitu naiz, bihotzean min senti  tzen zuena berarekin baino lehenago birritan oheratu nintzelako beste mutil batekin nahiz eta bera ere bi neskarekin ibilia izan; geroko Dabid jostarinaz oroitu naiz, elkarrekin bizitzen jartzea amestu, eta hori lortzearren edozein lan egiteko prest zegoena; azken aldiko Dabid arduratsuaz ere oroitu naiz, oharkabean niregandik urrundu, eta beste neska baten kilika bilatu duena.
|
|
|
Danek seguruenik Tom isilarazteko piztuko zuen irratia, eta seguruenik orain bai eta gero ere bai Clinton eta Lewinskyren izenak en  tzutearen poderioz, niri gogoa Gasteizera, Dabidengana joan zait. Une horretan furgoneta denboraren makina bilakatu izan balitzait bezala, berez
|
berez
oroitzen hasi naiz: gure harreman hasierako Dabid kasik nerabe eta jeloskorraz oroitu naiz, bihotzean min senti  tzen zuena berarekin baino lehenago birritan oheratu nintzelako beste mutil batekin nahiz eta bera ere bi neskarekin ibilia izan; geroko Dabid jostarinaz oroitu naiz, elkarrekin bizitzen jartzea amestu, eta hori lortzearren edozein lan egiteko prest zegoena; azken aldiko Dabid arduratsuaz ere oroitu naiz, oharkabean niregandik urrundu, eta beste neska baten kilika bilatu duena.
|
|
|
Gizateriaren gaizkia zigortzeko bidalia jarraitu du
|
berak
nik ezagutu ez, baina katixima bateko definizio zahar bat zirudiena errepikatuz.
|
|
|
Egia esatera, dena nahasi oroitzen dut: biok musu eta laztan premia handia genuen, nonbait, eta izerdi, listu, hazi eta bestelako isurkinetan igerika ibili gara denda zaku
|
berez
beroan, eta jostaketaren ondotik loak hartzen bagintuen ere, ni berriro ere esnatzen nintzen Rubenen hatz mamiak nire larruazalean sentitzean, eta berehala iraulka hasten ginen; baina gaua liluragarria izan da, eta hordigarria, hain hordigarria non orain ez bainaiz gai Rubenen sexua neure baitan sartu den ala ez ziurtatzeko (beharbada nire lotsagatik edo beraren ezjakintasunagatik). Gero, nik ez dakit zergatik, gogoa berriro ere Gasteizeraino joan zait, baina oraingo honetan ez Dabid, ez Teresa edo Patxirengana, Estibalizengana baizik.
|
|
|
Bidailagunek inkontzienteki zoruan utzi dituzte
|
beren
fardelak, telegramak zioena beraientzat ere balitz bezala, edo, begirunez, nire erreakzioaren esperoan egon behar balute bezala. Baina ni, doi bat bakartu, papera zabar askatu, eta gainetik ikusmiratu ondotik, nire aldarteak eta tonuak nabarmentzen ez zuten berria eman diet:
|
|
|
Bidailagunek inkontzienteki zoruan utzi dituzte beren fardelak, telegramak zioena
|
beraientzat
ere balitz bezala, edo, begirunez, nire erreakzioaren esperoan egon behar balute bezala. Baina ni, doi bat bakartu, papera zabar askatu, eta gainetik ikusmiratu ondotik, nire aldarteak eta tonuak nabarmentzen ez zuten berria eman diet:
|
|
|
barre egingo nuke 6.30ak eta 12ak orduen kontu hori dela eta ez dela (Dabid jostarin jarri, eta, inguruka, arraren dantza erritualak egiten hasten zitzaidanean, 12etan zegoela esan ohi zidan, erlojuaren orratzak irudikatuz, zakila tente eta alegera zuela alegia; eta noizbait 6.30etan zegoela esanez gero, nik beheraka eta mengel zegoela uler  tzen nuen), baina gaur, gaur ez dit irribarrerik ttikiena ere eragin. Geroenean, komunetik irten, eta taldekideengana hurbiltzean, Ruben harrera gelan giltza itzultzen ikusi dut, eta Dabiden telegramako poemaren giltza galdua agian Dabidek ez, baina Rubenek
|
berak
izan dezakeela bururatu zait.
|
|
|
Eta seguruenik nire irudipenak izango dira, baina egingo nuke han ere bakarren bat lardaskan ibili dela. Gauzak
|
beren
tokian zeuden eta ez dut uste ezer falta zenik baina, à mon avis, han zegoen izerdi usaina eta Rakelen gelan sartu denarena berdinak ziren...
|
|
|
Ez izan presarik eten du epaileak (L), epaia eman aurretik prozedura jarraitu, eta bai fiskalak (T) bai abokatuak (I)
|
beren
alegatoak azaldu dizkigute. Ea, zein hasiko da lehenengo?
|
|
|
Kale garbitzaile bat, taxi gidari bat edo irakasle bat ezkontzaz kanpoko harremanetan ibili izan balira, arazoa bikotearen baitan konpondu behar lukete: ohiko regañadaren ondotik,
|
beren esku
elkarrekin jarraitu edo bereiztea. Baina gaur EEBBetako presidentea jujatzen ari gara, EE BB e ta-ko pre si den te-a, alegia, ezkontzaz kanpoko harremanak Etxe Zuriko bere bulegoko mahai obalatuan bertan izan dituena.
|
|
|
Epaiketa bihar gauean hasiko da; bien bitartean, interesatuek
|
beren
salaketa defentsak prestatu ahal izango dituzte. Eta taldean dagoeneko egonezin gisako bat zabaldu da eta, nonbait, denak desiratzen daude epaiketari ekiteko; denak, ustez, ni salbu.
|
|
|
Geroxeago, Dabid ere lotara joan zen, baina azken bi hilabeteetan bezala, gonbidatuentzako gelara (inork ezer aipatu ez bazuen ere, Dabidek
|
berez
hartu zuen han lo egiteko erabakia, errudunak egunerokotasunaren onura eta abantailetarako eskubidea galdua balu bezala). Baina erretiratu aurretik, komunetik bueltan, gure nire gelaren kanpoaldetik igarotzean, Dabidek agur gisa hatz koskoez jo zuen nik itxia izaten nuen atea, errukarri antzean jo ere, eta orduan negu gorriko izotza sentitu nuen berriro, bai orduan bai beraren" Gabon" xuxurla hura entzutean.
|
|
|
Ez al zaizu gazta puska ederra iruditzen?". Eta txokolatezko donuts ak zabaltzearekin batera, algaraka aitor  tu didate
|
beren
asmoan EEBBetan" turismo sexuala" egitea ere sartzen dela," Baina ordaindu gabea, noski, ze dolarra oso garesti dago". Zentzu horretan, ohartarazi didate ez harritzeko gelara gizonen bat ekartzen badute, ezta Dan bera bada ere, zeren, Estherrek geroxeago argitu didanez, Adelak apustu egin baitio, bidaiak irauten duen hilabetean zehar baietz Danekin oheratu.
|
|
|
Egia da arropa zikinerako gustura hartuko nukeela garbigailu bat; baina egia da, halaber, garbigailua orain neure gorputzean nabaritzen dudala: bularrak
|
beren
onera etortzen hasiak zaizkit eta komunera joaten naizen guztietan arindua eta garbitua sentitzen naiz, hilabetean zehar pilatu zaidan zikinkeria hustu, edo hilekoaren etorrerarekin kontu bat kitatu, eta beste bat zabalduko banu bezala. Bestalde, bidaia osoan, eta batez ere kanpinetan, ez dut horretaz kezkatu beharrik izango, bai, eta bake bat.
|
|
|
Futxo eta errefutxo! Tomek izan ezik, gainerakook barre zantzo ederrak egin genituen, baita Rakelek
|
berak
ere dena argitu zenean. Baina ederra, benetan ederra Monument Valley ko paisajea izan da.
|
|
|
Hotza edo hozkailua, sarritan amodioari egokitzen zaion suari kontrajartzen zaizkio, baina niri orain hotzak on egingo lidake: ...in, ongi ematen dutenak; horrelako sen  tsazio pizgarri bat ekarriko didan zerbait norbait desio dut bidaia honetan nire bizitzan; bestalde, atseginez edango nuke basokada bat ur hotz (eta ez motxilan atzera eta aurrera daramadan ur epela); atseginez sartuko nintzateke janaria gordetzeko erabiltzen dugun hozkailu horietako batean, eta esnatu ez, harik eta, zenbait hildakorekin egiten den bezala,
|
beren
gaixotasunerako oinaze afektiboa, noraezitis sendabidea topatzen duten arte.
|
|
|
Patxik zirenak eta ez zirenak frogatu zituen. Ez zidan eskatzen ezta Dabid uztea ere (hori, haren ustetan,
|
berez
etorriko zela" idatzia" zegoen), soil soilik hilean behin, birritan, hirutan..., edo hogeita hamar bider geratzea eskatzen zidan, bere etxean, handik hurbil zegoen Dato hotel modernista ttikian Patxiren hitzetan, autoan edo gogoko nuen tokian. Baina nire aurpegierari erreparaturik, azkenean hatz erakuslea pausatu zuen nire ezpainetan.
|
|
2001
|
|
|
F: Lasai, gizona, urak etorriko dira-eta
|
beren
bidera... Orain ulertzen dugu zure oinazea eta zure desditxa!
|
|
|
U (txantxaz): Bidea,
|
berez
, ez omen da luzea, baina guk askotan egiten ditugu geldiuneak, maizegi, gasolina hartzeko eta, botatzeko ere bai eta noizbehinka...
|
|
|
Hiru gizonak isilik gelditzen dira, neke aurpegiz, eta, burua makurturik,
|
beren
zeregin luzera jartzen dira atzera, lastoa ertz batetik bestera mugituz, etengabe. Jubilatua ere mutu gelditzen da, lanerako prest.
|
|
|
Aita dardar batean jartzen da, begiak
|
beren
zuloetatik irten beharrean; amak eta semeak txokolatezko tarta irensten dute, gustura eta irribarre  tsu, aitaren buruhausteak ezin ulerturik bezala, edo, agian, horietara ohituta.
|
|
|
Zin egin zioten elkarri ezerk ez zuela egun joanen lurrina zikinduko. Hala, iritsi eta,
|
beren
hiria eta beren etxeak ezaguturik, zoriontsu ziren.
|
|
|
Zin egin zioten elkarri ezerk ez zuela egun joanen lurrina zikinduko. Hala, iritsi eta, beren hiria eta
|
beren
etxeak ezaguturik, zoriontsu ziren.
|
|
|
Gauaren eskuak izan zituzten laster gainean. Eta bi agureak ongi konpondu ziren; eta hain ederki konpondu ere, non pentsatu baitzuten akordio ahaztezin hark merezi zuela ospakizun ahaztezin bat; eta,
|
beren
gizonen arnasen eta usainen eta begien ohantze konplizean, gau suhar berdingabe bat beteko zuten biek, izarrak begirale. Eta goiz txinta urratzearekin batera, mêlée haren sabela fruitu batez erdituko zen, fruitu obalatua, nagusien maitasun berotik loratua.
|
|
|
Ahoan zubi bat jarri, suizidek bertatik
|
beren
buruak bota eta nire txistu goxoan ito daitezen.
|
|
|
Halakoetan, ez duzu botoi zuloak egiteko  premiarik ere izango, botoi granadek,
|
beraiek
, ireki  ko baitituzte zuloak, edonon, edonoiz eta edonola.
|
|
|
Zer gara?
|
Berez
gurekin datorrena ala bizi  tzan  zehar egiten goazena. Bien nahastea, agian?
|
|
|
Beraz, errua ez dela nerea.
|
Beraiena
, baizik.
|
|
|
Zure birraititak eta zure birraitonak Euskal Herriko punta banatatik Ameriketarako bidea hartu dute.
|
Beraien
borondatez izan da erdia. Halabeharrez, beste erdia.
|
|
|
Marroia, dena; gorbata, traje, txaleko eta zapaten kolore berdinekoa. Alkandora, aldiz, kremaxka, lepokoa almidoiez gogortua,
|
berez
ere tentea zen jabearen burua are tenteago agertzeko  edo, hala jarria. Azkenez, eskumuturretan, urrezko mahuka biki bana, eguzkiak joz gero, dirdira bakar batekin bat baino gehiago itsuaraziko lituzketenak.
|
|
|
|
Berez
, burua enborrari lotzen zaion gorputz  zatiari deitzen diogu lepoa eta, jantzietan, zati hori inguratzen duen tela puskari. Zure amamak" sama" deituko lioke horri, berak bizkarrari deitzen baitio lepoa.
|
|
|
Denda ireki zueneko aldi gazte hura gogorazi dio; eta gaztaroa, eta itsasoz beste aldera egindako urteak... Horrexegatik eta emaztearen oniritzia jaso ondoren eman dio, buruaz, oihalak erosteko baimena alabari, eta denda atzeko jostundegi txikirantz abiatu da bera, ama alabak
|
beraien
saltsan utzirik:
|
|
|
Esan egingo dizut: istorioan aurrera joan ahala,
|
beraiengandik
oso gertu dauden garaietara iritsi gara; eta, jakina, nahiago izan dute ez jarraitu. Baina, noski, bataren zein bestearen etxeetan entzundakoekin neuk nahi dudan moduko istorio soinekoak josteko baimena eman didate.
|
|
|
Aurki, soineko patroi berria egiten hasi omen dute. Eta oraingoa ez omen da izango
|
beraientzat
.
|
|
|
...Eskolako handiek ere oso ondo kantatzen  dituzte Silvio RodrÃguezen kantak eta denok egoten gara
|
beraien inguruan
entzuten...
|
|
|
" Badakizu, errekaduetan...", erantzuten diot nik. Baina
|
berak
, erre eta erre," Erromeriara joan behar jonagu!", esaten dit, ile tente, orduantxe bertan aurreskua dantzatzera joango balitz moduan.
|
|
|
Lurralde hartako jostunek modako patroien arabera ebaki, eta puntadez betetzen zuten
|
beraien
arropak egiteko. Itxura, tamaina eta kolore ugari eransten zioten, bata bestearengandik ondo bereizteko.
|
|
|
" Noizko egingo da argia? Egitan, ausaz, gai au, beste ainbeste bezela, bear danez uler ta adierazteko, yakitunek euskeraz
|
beren
burua egingo dutenean ikusi ahal izango dute. Beren kultura laterazkoa edo beste edozein erderazkoa izan dedin bitartean, zalla edo izango zaie:
|
|
|
Egitan, ausaz, gai au, beste ainbeste bezela, bear danez uler ta adierazteko, yakitunek euskeraz beren burua egingo dutenean ikusi ahal izango dute.
|
Beren
kultura laterazkoa edo beste edozein erderazkoa izan dedin bitartean, zalla edo izango zaie: nai ta nai ez, beste kultura oiek, aien gogoan, beren lana egiña izango baitute".
|
|
|
Beren kultura laterazkoa edo beste edozein erderazkoa izan dedin bitartean, zalla edo izango zaie: nai ta nai ez, beste kultura oiek, aien gogoan,
|
beren
lana egiña izango baitute".
|
|
|
ez dugu gure ametsean erdararen oihartzuna baizik entzuten euskal hitzetan. Jakintza liburuak egin dituztenek erdarazkoak itzuliaz eta antolatuaz egin dituzte, erdara erabili baitute gehienbat haiek ere gure antzera
|
beren
ikastaldietan eta erdaraz mintzatzen baitira hitzez nahiz izkribuz beren baitarik zerbait sortu edo aurkitu dutenean beren lankideei jakinarazteko.
|
|
|
ez dugu gure ametsean erdararen oihartzuna baizik entzuten euskal hitzetan. Jakintza liburuak egin dituztenek erdarazkoak itzuliaz eta antolatuaz egin dituzte, erdara erabili baitute gehienbat haiek ere gure antzera beren ikastaldietan eta erdaraz mintzatzen baitira hitzez nahiz izkribuz beren baitarik zerbait sortu edo aurkitu dutenean
|
beren
lankideei jakinarazteko.
|
|
|
Mirestekoa litzateke, beraz, egokiagoa eta aberatsagoa izatea euskal hiztegia filosofia eta jakintza-gaiak adierazteko, entzun ohi dugun legez, inguruko erdara harroena baino.
|
Berez
gai denik euskara horretarako eta gehiagotarako, beste edozein hizkuntza den bezalaxe, ezin uka, baina egungo egunean landugabea luzaro landuak baino gaiago eta zehatzago izan. Gaitz dirudi.
|
|
|
Inguruko erdarek, berriz, bestetandik harturikako gaiez, antzinako hizkuntza batetik edo bestetik? osatzen dituzte
|
beren
hitz eskolatuak. Horrelaxe, artzain edo ikazkin euskaldun bati azaltzen badizkiogu teologiaren edo fisikaren ezkutu sakonak, jabetuko da gure hitzen mamiaz; ez, ordea, erdaldun ezjakin bat, erdaraz sail horietan erabili ohi diren hitzak badarabiltzagu.
|
|
|
Baina muga bat badago; esan nahi dut, honenbeste hiztunetatik behera erabiltzen den hizkuntza txikia da eta txikia denez, eta hor dago kontua, besteren premian dagoena, edota hortik gora pasatzen baldin bada, hizkuntza handiagoen artean sartzen da eta ez du horrenbesteko besteren laguntzaren premiarik. Hizkuntzak
|
berez
ez du inoren premiarik; hizkuntzak berez, hizkuntza den aldetik, ez du inoren eta ezeren premiarik. Hori euskaraz baino erdaraz hobeki adieraz daiteke, guk erabiltzen dugun euskaraz hitz jokoak âHiribarrenek erabiltzen zuenean, bai, O mihi ederrena, hasteric gabea!
|
|
|
Baina muga bat badago; esan nahi dut, honenbeste hiztunetatik behera erabiltzen den hizkuntza txikia da eta txikia denez, eta hor dago kontua, besteren premian dagoena, edota hortik gora pasatzen baldin bada, hizkuntza handiagoen artean sartzen da eta ez du horrenbesteko besteren laguntzaren premiarik. Hizkuntzak berez ez du inoren premiarik; hizkuntzak
|
berez
, hizkuntza den aldetik, ez du inoren eta ezeren premiarik. Hori euskaraz baino erdaraz hobeki adieraz daiteke, guk erabiltzen dugun euskaraz hitz jokoak âHiribarrenek erabiltzen zuenean, bai, O mihi ederrena, hasteric gabea!
|
|
|
Aski duzue euskal  literaturaren kondairaren bat, esan nahi dut mardul eta lodi horietakoren bat, hartzea, eta orain baditugu bizpahiru, eta hor aurkituko dituzue urteak eta tituluak eta gainerakoak. Euskal literatura nik ezagutzen dudan edozein erdal literatura baino nahasiago agertzen da
|
berez
literaturarekin zer ikusirik ez duten gauzekin. Esate baterako bibliografia.
|
|
|
Berandu ibiltze hori, beraz, nik esango nuke lanetan
|
beretan
eta horietaz egin diren estudioetan ezaugarri aski nabarmena dela eta gainera estudioetarako, argitaratzeko eta gainerakoetarako laguntza batez ere etorri zaigu literatura, literatura bezala, gehiegi axola ez zitzaion jendearengandik, eta batez ere hizkuntzalariengandik. Refranes y Sentenciasetakoak, Darmstadt en zeudenak, hizkuntzalari batek argitara zituen eta hizkun  tza zitzaiolako axola.
|
|
|
Aho literatura, paperik erabiltzen ez duenez gero,
|
berez
da sun  tsikorra eta berez da izkribuzkoak baino iraunkortasun gutxiago duena. Hori begien bistan dago.
|
|
|
Ez dut uste guztira ehun bertso gorde direnik (eta bertso esatean lerro esan nahi dut) edo gehienez berrehun, eta horiek ere zatika eta bakanka heldu zaizkigu. Teatroaz beste horrenbeste esan behar; orain badakigu, Oihenarti eskerrak, hamaseigarren mendean pastoralak eta bestelakoak bazirela Baxenabarren ere, ez Zuberoan bakarrik, eta Oihenartek
|
berak
ematen digu horien egile baten edo besteren izena eta obra batena ere bai, Artzain gorria; baina izena baizik ez dakigu zoritxarrez eta artzain hori nor zenik ere ez.
|
|
|
Bistan da obra hori beste askoren aldamenean agertua dela, baina beste asko horien aztarrenak zeharo galdu dira. Horrenbestez esan nahi dut, Euskal Herria eta euskal literatura urriak izateaz gainera, urritasun horrek baduela arrazoi bat eta arrazoi hori dela, ez
|
berez
eta jatorriz urria eta exkaxa izatea, baizik gero urteak etorri eta urteak joan urritu eta pobretu izana neurri handi batean. Beste gauza bat ere aipatu behar da, guztiz beharrezkoa dena, Euskal Herriaren partiketa.
|
|
|
Euskararen auzia ez da euskara duindu nahian ari garenon kontua bakarrik. Hiritar guztien erantzukizuna da gure hizkuntzen arteko elkarbizitza, eta hor, mapa linguistiko horren aurrean, politikariek eta artistek, profesionalek eta unibertsitarioek, edozein delarik ere
|
beren
ama hizkuntza eta hizkuntza hautamena, ezin diote bizkarra erakutsi erantzukizun horri âhizkuntzen  arteko elkarbizitzari, alegiaâ, arazoaz ezer jakin nahi ez izatea bera ere arazoaren aurrean jarrera oso markatua hartzea baita: irauteko neke gehien dituen hizkuntzaren aurkakoa, zalantza izpirik gabe.
|
|
|
Ni umea nintzelarik, don Migelek5 bakea eta futbola,
|
berak
asmatuak ez baziren ere, ekarri omen zizkigun. Urteen buruan alde egin zuenean, futbola gelditu zitzaigun; ez, ordea, jaun eta jabe, artean bezala.
|
|
|
" Ezta irudipena: azpietatik zulatu dituzte alderdi batetik besteraño;
|
beren
egaletatik tontorretara bide zabalak egin dituzte; beren arrizko ta burnizko erraiak eguzkitara ateratzen aidira, ta gure umeak mendi zuloetatik zear dijoazkigu, eztakit nora, bide zabaletatik datorzkigu eztakit nongoak geure gallurretaraño". Euskal mendietako zuhaitz belarrak azpijanean ihartzen ari den satorraren beldurra ez da Joanes bakarrarena.
|