|
2000
|
|
|
Hizkuntzen azoka hau lehen mailakoa omen da bere arloan.
|
Beren
hizkuntza eta kultura sustatu nahi duten herriek erakusleiho aparta dute Expolangues en. Aurten, Australia izango da nabarmenduko den herrialdea.
|
|
|
Daxera eta Bordelera iritsita oparotasuna nagusi zela ohartu zen, ardoa eta ogia nahikoa zegoen. Baina Euskal Herrian sartu zenean ikusi zuenaren arabera, biztanleen ohitura basatien artean,
|
beraien
hizkuntza ulertezina omen zen garrantzitsuena. Herrialdea baso itxiz eta mendi altuz josita zegoen eta ez omen ziren existitzen ez ogi, ez ardo, ezta bestelako elikagaiak ere.
|
|
|
Egindako ikerketa batzuek ordea zera erakusten dute: lehen gizaldiko etorkinek, beren herriko eta
|
beren
hizkuntzazko telebista kanalak ikusteko erabiltzen dute satelitea, horrela beren nortasun arabiarra berrindartzeko tresnak eskuratuz. Baina bigarren eta hirugarren gizaldiko etorkinek ez dituzte jadanik kanal arabiarrak gustuko; satelitea erabili egiten dute, baina gehienbat kanal amerikarrak eta ikusteko (MTV, CNN, eta abar).
|
|
|
Horrez gainera, hizkuntza gutxitua erabiltzen ez dutenentzat, mintzatzen direnen herrialdean bizi badira, nahi duten guztiek ikas dezaten aukerak jarriko dira. Gurasoek hautatzen dutenaren arabera, maila guztietako ikasketak
|
beraien
hizkuntza jatorrean egiteko aukera emango zaie. Aldi berean, hizkuntzarekin batean bertako kultura jatorraren irakaskuntza ere bermatu nahi da, horretarako beharrezko diren irakasleak prestatuz.
|
|
|
Gure euskara hor zen oraingo talde politiko guztiak sortu baino lehenagotik. Eta XVII. mendera arte, Europako mendebaldean, latina zen hizkuntza unibertsala eta Unibertsitate guztietan ikasketak egiteko beharrezko zena, oraingo Estatuek
|
beraien
hizkuntzak indarrez beharturik sartu arte. Gai honetaz, historiagile direnek, beharrezkoa dute M.S. Anderson-ek Oxford-eko Unibertsitatean burutu zuen tesi hura ezagutzea:
|
|
|
Oinarri ikaragarri hauetan, nekazaritzan eta meatzaritzan ezarritako mundukoekonomia dugu, zeinean kafea, kotoia, azukrea, kakaoa, urrea eta zilarra ustiatzeko, lan bortxatua eta produkzio esklabista erabili zituzten. Mundu mailako ustiakuntzahorretan oinarriturik, hiru gizalditan zehar, Espainiak, Frantziak, Portugalek, Britainia Handiak eta Herbehereek
|
beren
hizkuntza, kultura, erlijioa eta baloreakezarri zituzten mundu mailan. Eta hemen dugu Kapitalismoaren mendiaren magala; gaur egungo gizateria eta gaur egungo izatea baldintzatzen duten benetako oinarri ekonomiko, sozial, politiko, kultural, linguistiko, erlijioso eta etikoa.
|
|
|
Garatutako estatuak beren eskema nazionalak inposatzen saiatzen dira; adibidez,
|
beren
hizkuntza ofizialaren erabilpena bultzatuz. Ikerlan anitzek erakusten duteingelesa dela Internet en gehien erabiltzen den hizkuntza15 Eta honek oso lekugutxi uzten du beste hizkuntzentzat, eta askoz gutxiago hizkuntza minorizatuentzat.Herri txiki batzuek ahalegin handiak egin dituzte beren hizkuntzaz webguneak sortzeko.
|
|
|
Garatutako estatuak beren eskema nazionalak inposatzen saiatzen dira; adibidez, beren hizkuntza ofizialaren erabilpena bultzatuz. Ikerlan anitzek erakusten duteingelesa dela Internet en gehien erabiltzen den hizkuntza15 Eta honek oso lekugutxi uzten du beste hizkuntzentzat, eta askoz gutxiago hizkuntza minorizatuentzat.Herri txiki batzuek ahalegin handiak egin dituzte
|
beren
hizkuntzaz webguneak sortzeko. Baina askotan ez dute lortzen erabilpena nabarmenki handiagotzea.
|
|
|
Horrek ez du esan nahi, ordea, hizkuntz politika hura bidegaldutan zebilenik, ez ikusiaren planta egiten zuela baizik. Baina Penintsulako nazionalismoek
|
beren
hizkuntz eskakizunak aldarrikatu zituz tenetik aurrera (Azurmendi1979b: 117; Atxaga 1996:
|
|
|
Seigarrena, hizkuntza desberdinak egoteak ez du esan nahi soinu desberdinakerabiltzen direnik; aparatu fonatzaileak eskaintzen dituen aukeretatik, hizkuntzabakoitzak kopuru mugatua hartzen du eta asko komunak dira hizkuntzen artean, bainadenak ez. Honegatik hiztunak
|
beren
hizkuntzetako soinuak ekoiztera egokitzen dira (praktikoagoa da erabiltzen diren soinuak baino ez kudeatzea, alferrikako jakintzakhorixe baitira, alferrikakoak).
|
|
|
Radio Popular ek 1959an Iruñeko estazioa sortu zuen, baita bi urte geroago Loiolakoa, eta 1962an Donostiakoa ere. Euskara hizkuntza debekatua zen Franco-ren erregimenarentzat, eta behin gerra galdu ostean, hainbat euskaldun informazioa
|
beren
hizkuntzan jasotzeko eskubiderik gabe geratu ziren.
|
|
|
Zentzu horretan, hizkuntzaren erabilpen ideologiko hutsak arreta berezia merezi duelakoan gaude, Estaturik gabeko nazionalismo batzuek egiten duten erabilpenak bereziki, adibideak izateko, ez dago urrunera joan beharrik?. Neurri handi batean, hizkuntza egokia, ren arrazonamendua ontzat harturik,
|
beren
hizkuntza erabili izan dute nazio identitate, nortasun edota parte izatearen elementu gisa, baina kultur hizkuntza sortzeari uko eginez.
|
|
|
Izan ere, hauek, Asiako, Amerikako eta Afrikako herri jatorren gaineko zapalketa eta lapurreta lotsagarria justifikatzeko, haiek behe mailako arrazatzat jotzen zituzten, psikikoki eta hizkuntzaz ere atzeratutzat, horrela haien nortasuna, kultura eta hizkuntza desegiteko eta asimilatzeko ahalegina, ezjakintasunaren eta basakeriaren aurkako gurutzada berria balitz bezala aurkeztuz. Ezjakin bezain harro, mendebaldeko pentsalari horiek gizateria osoaren epaile bihurtzen zuten beren burua, beren kultura industrialetik
|
beren
hizkuntza propioak gehiegi goretsiz, munduko gainerako herrien kultur emaitza nabarmenak eta hizkuntz aberastasunak itsuki gutxiesten zituzten bitartean, zaku ilun horretan txinera, japoniera, arabiera, persiera, hindia, swahilia, kitxua, nawatla, tagaloga, suomiera, bretoiera, galesera, katalana, galegoa8, eta zer esanik ez, gure euskara ere sarturik.
|
|
|
Gizaki jakin bat jokabide umiliagarriaren biktima zuzena ez bada ere, biktimekin identifikatzen ahal da, adibidez talde kultural bereko kideak direlako. Esate baterako, bere ikasketa guztiak hizkuntza gutxiagotuan burutu dituzten ikasleak unibertsitatera iristen direnean eta han ezin dutenean
|
beraien
hizkuntzan estudiatzen segitu (demagun legediak eskubide hori errekonozitzen duela), orduan ikasle horiek umiliaturik sentitzeko arrazoi sendoak dituzte. Eta ez soilik ikasleek; gutxiengo kulturaleko kideak direnak ere umiliaturik senti daitezke, nahiz eta unibertsitatean ez egon eta inoiz egon ez izan, lehen aipaturiko izaera kutsagarriari esker.
|
|
2001
|
|
|
Barrene Barreneten modu sistematikoan eta era guztietan landu dira ikas estrategiak, aurretik premisa bat genuelako. Gure iritziz, ikas estrategietan instruitzeakareagotu egin luke ikas prozesuarekiko ikasleen atxikimendua, eta bultzatu egin lituzke ikasleak ikasgelatik kanpo ere
|
beren
hizkuntz trebetasunakerabiltzera. Oraindik goiz da, gure lan hipotesia baieztatu den ala ez esateko, etagure atazek espero genituen fruituak eman dituzten ala ez jakiteko.
|
|
|
Orokorrean emaitzek hipotesi hau sostengatzen dute: beren bizitasuna altuadela hautematen duten taldeko kideak gusturago daude
|
beren
hizkuntza ahalik etaegoera gehienetan erabilita, beren bizitasuna baxua dela hautematen dutenhizkuntz taldeko kideak baino.
|
|
|
Sare soziala eta irudikapen sozialagizabanakoaren garapen elebidun edo eleaniztunean eragiten duten aldagaisozialen eta norbanako aldagaien arteko harreman zuzena kontsideratzen dira (Hamers eta Blank, 1983). Gizabanakoaren sare sozialeko hizkuntz praktikek rolgarrantzitsua jokatuko dute
|
beren
hizkuntz garapenean.
|
|
|
" Alemanez, ingelesez, espainolez eta frantsesezko idazlanak bakarrik jasoko dira".
|
Beren
hizkuntzak ez du, beraz, lekurik hor. Eta Suedia ez da Euskal Herria eta horrelako oharrak ez dira han bakarrik agertzen.
|
|
|
Autore zahar haiek nork nahi bezain ongi ezagutzen zituen Axularrek, eta haiengandik hamaika gai, esaera, ipuin eta gertakari hartu zituen eta euskaraz eman.
|
Beren
hizkuntzak garai horretan asko aberastu, trebatu eta gaitu zirelakoan daude Europako jende guztiak. Guk, beharbada, aberastasun horiek guztiak pozik emango genituzke Harri Aroko garbitasunaren truke, baina gogoak eman behar liguke behin edo behin ez ote den harritzeko Jainko eskuzabalak, beste guztiak zoratzen zituelarik, guri bakarrik jakinduria ematea.
|
|
|
Ona da, beraz, elkarrekin mintzatzeko eta elkarri gogoetak adierazteko delarik, mintzatzeko eta adierazteko balio duelako; horrexegatik beragatik da ona aizkora zorrotza, ebakitzeko sortua delarik, eta aizkora kamutsa, berriz, txarra. Gehi dezagun ez dela
|
berez
hizkuntza kamutsik, horrelako hutsik ageri baldin badu, zorrotz zezaketen adina zorroztu ez dutenena dela soil soilik errua, behiala Axularrek zioenez.
|
|
2002
|
|
|
Euskararekikoa da sentimendu edo kezka agerikoena. Historiaren zenbait alditan,
|
beren
hizkuntzaz desjabetu izanaren sentimendu bat agertzen da perstona hauen artean eta, menturaz, gaur egun, ez dela aski egiten beren hizkuntza berreskuratua izan dadin. Nolanahi ere, jatorriz euskaldun diren askok ez du bere baitan herrimin sakonik gordetzen.
|
|
|
Euskararekikoa da sentimendu edo kezka agerikoena. Historiaren zenbait alditan, beren hizkuntzaz desjabetu izanaren sentimendu bat agertzen da perstona hauen artean eta, menturaz, gaur egun, ez dela aski egiten
|
beren
hizkuntza berreskuratua izan dadin. Nolanahi ere, jatorriz euskaldun diren askok ez du bere baitan herrimin sakonik gordetzen.
|
|
|
Bakarrik aipatuko dugu HEOKekematen duena: «Ataza helburu batera bideratutako eragiketa da, hizkun tzazbaliatuz benetako zerbait lortzearren; ikasleak
|
beren
hizkuntza ezagupen guztiezbalia daitezke problema konpontzeko, esperientzia elkartrukatzeko, jokoanaritzeko, etab.». Eta aipatu egin dut Jane Willis ek ematen duenaren parekoa delako, eta, jakina, horixe da komunikazio honetan azalduko dudan eredua. Definizioarekin jarraituz, interesgarria den beste bat ikusi dut eta aurrekoaren osagarri izandaitekeena:
|
|
|
Irratiko arduradunek dioten moduan, irrati horren helburua Ipar Euskal Herriko kristauei zerbitzu eskaintzea da, eta, ondorioz, eleaniztasuna hautatu zuen hasieratik; beraz, elkarte katolikoan bezala, frantsesa eta euskara erabiltzea erabaki zuten, fededun guztiengana
|
beren
hizkuntzan heltzeko asmoz. Halaber, emisoraren programazioa lau ardatz nagusitan oinarritzen da:
|
|
|
Galia osoa hiru zatitan banatzen da: eurotariko batean Belgiarrak bizi dira; beste batean Akitaniarrak; eta hirugarrenean
|
beren
hizkuntzaz Keltarrak eta gurean Galiarrak izena dutenak. Guztiok berezi dira euren artean hizkuntzaz, ohiturez eta legeez.
|
|
|
Izan ere, Estatuak “bestelako zehaztapenen” oinarrizkotzat hartzen ez dituenez, autonomia erkidegoek arauak eman ditzakete gai horri buruz, eta beste hizkuntza batzuk erabiltzeko baimena eman dezakete, gaztelaniaz ez direnak, elikagaiak etiketatzeari eta ontziratzeari dagokienez, “kontsumitzailearen desinformazioarekin eta osasunerako arriskuarekin”, FEIABek zioenez. Alde horretatik, errekurtso egileek uste dute Europar Batasuneko arauak ezarritako zehaztapen guztiak kontsumitzailearentzat erraz ulertzeko moduko hizkuntza batean adierazi liratekeela, eta ez soilik oinarrizkotzat jo diren hizkuntzetan, kasu honetan “norberaren hizkuntza duten autonomia erkidegoek
|
beren
hizkuntza produktuen etiketetan ezartzeko aukera ematen baitu”. Gainera, argudiatzen da Konstituzio Auzitegiak zehaztu zuela Estatuak jakien etiketetan agertu behar duten datuak diziplinatzeko eskumena duela, eskainitako informazioak kontsumitzaileen osasunean izan ditzakeen ondorioak direla eta.
|
|
|
• Erakunde eta alderdi politiko askoren borondatea eskasa da, eta
|
beren
hizkuntz politika ez da egokiena. Lurralde batzuetan kontrakoa izatera ere heldu da, eta normalizaziorako lana oztopatu egiten du, hein handi batean erabaki politikoen menpe baitago.
|
|
|
Honetaraz gero, puntu garrantzitsu bat azpimarratubehar da: flandriarrek prest zeukatela, funtsean,
|
beren
hizkuntza estandarra. Holandako hizkuntza ofiziala, hain zuzen.
|
|
|
2. Herri guztiek dute
|
beren
hizkuntzen babes eta sustapenerako neurriak hartzeko eskubidea. Beraz, euskaldunok ere goi mailako ikasketetan euskaraz egiteko eskubidea dugu.
|
|
|
Unibe rtsitate publikoak ikasle guztiei, bai euskaldunei bai erdaldunei,
|
beraien
hizkuntz eskubideen murrizketarik gabe, zerbitzu osoa eta berdina eskaini behar diela kontuan izanda, euskal campusaren aldeko hautua izango litzateke bidezkoena. Baina gaurko baldintza juridikoak eta egoera politikoa kontuan izanda, oso zaila iruditzen zait, ia ezinezkoa ez esateagatik.
|
|
|
Arabiarrek, Mahomaren predikua baino lehenago ere, berezko hizkuntza eta kultura zuen talde etnikoa osatzen zuten. Islamaren hedapenak ahalbidetu zuen
|
beren
hizkuntza bestelako jatorriko herri batzuek ere har zezaten, batik bat Afrika Iparraldean. Gaur egun, oraindik, musulman orok eduki behar ditu arabiera nozio batzuk, otoitz egiteko hizkuntza baita.
|
|
|
Inguruan dauzkagunen iritziek arautzen dute gure bizimodua, horiek ematen dizkigute bizitzeko beharrezkoak diren printzipioak oro. Espetxeetan preso dirautenek talde bereizia osatzera jotzen dute;
|
beren
hizkuntza zein ohiturak desberdindu egiten dira ezagutzen ditugun hizkuntza eta ohituretatik. Ohikoa izaten da presoek beren artean akordio ezkutukoak egitea eta akordio horiek lege bihurtzea.
|
|
2003
|
|
|
hizkuntza aniztasuna ez da, berez, hizkuntza gatazkaren baliokide derrigorrezkoa. Gertatzen dena da agintean daudenak beti saiatzen direla
|
beren
hizkuntza inposatzen…
|
|
|
artikulu hori bera. Eta hor ageri da ez zuela pentsatzen gure adiskideak desagertzera zihoala Euskal Herria, miresten zuela, izaitekotz, euskal seme alaba gazte anitzek
|
beren
hizkuntzari eta herriari dieten atxikimendua.
|
|
|
inguruan elkarretaratzen da herri hautetsia. Ez da beraz harritzeko judutarrak beti
|
beren
hizkuntzari atxikiak ikusi izan baldin baditugu.
|
|
|
Ekialdeko elizen ohitura, aldiz, Teodor Balsamon Antiokiako patriarkak() honela finkatu zuen: . Grekozko hizkuntza ez dakitenek Jainkoa ospa bezate
|
beren
hizkuntza propioan!?.
|
|
|
Estatu Batuetako ikertzaileak dio sibaritismoak hezkuntza selektiboak baino arrazoi oinarrizkoagoak dituela: “Sibaritek zapore gehiago hauteman ditzakete
|
beren
hizkuntzetan gustu papila gehiago dituztelako; batzuek hizkuntza estandar batek baino hiru aldiz papila gehiago izan ditzakete”. Jakintza Antzinako Erroman sibaritak (gustu bikaineko gizabanakoak) erabiltzen ziren pozoi baten existentzia kutsa zezaketen zapore mingotsak zehazteko.
|
|
|
Larramendik entzungor egin eta bere horretan setatu zen: aingeruren bat topatuz gero, euskaraz hitz egiezue, horixe baita
|
beraien
hizkuntza.
|
|
2004
|
|
|
Eta nahi badugu zergatik ez eztabaidatu eta erabaki? Espainiarrek eta frantsesek aski ongi erabaki dute
|
beren
hizkuntzentzat nahi dutena, gu tartean sartuz noski, haientzat ez baikara. Frantziako konstituzioak frantsesa ezarri zuen hizkuntza ofizial bakartzat, era horretan frantsesaren ezagutzaren derrigortasuna ziurtatuz eta euskara baztertuz.
|
|
|
Eta gainera, etorkinen kasua dago. " Etorkinak etortzen ari dira gurera, eta
|
beren
hizkuntzak eta eskakizunak beraiekin datoz esan zuen Iulen Urbiolak. Gaur egun Iruñeko kaleetan entzun ahal duzu kroaziera ia ia euskara baino gehiago.
|
|
|
Berez, okzitaniera da tokiko hizkuntza. Hizkuntza eta herria bat direla adierazi zuen Josep Luis Sans, Arango kultura eta irakaskuntza departamenduko arduradunak eta gaur egun
|
beraien
hizkuntza prestigio soziala irabazten ari dela. Erabilera %30ekoa da eta antzina ez bezala, eskoletan eta politikan gero eta gehiago erabiltzen da, kalean, berriz, gero eta gutxiago.
|
|
|
–Hizkuntzaren fenomenoa ezin daiteke ulertu hizkuntza horren funtsapena den giza taldearen partaidetzarik gabe eta, beraz, giza taldeen arteko negozio guztietan bezala, harreman linguistikoa botere egitura batean ulertu behar da. Hizkuntza baten egoera linguistikoa beste gainerako hizkuntzen presioaren emaitza da eta, honekin batera, hiztunek
|
beren
hizkuntzari eusteko erakutsi duten indarraren isla. Boterearen teoriarekin egiten dugu topo, beraz, hizkuntzaren fenomenoa aztertzen hasten garenean, politikaren erdigunearekin, hain zuzen ere.
|
|
|
–Ona da, beraz, (hizkuntza) elkarrekin mintzatzeko eta elkarri gogoetak adierazteko delarik, mintzatzeko eta adierazteko balio duelako; horrexegatik beragatik da ona aizkora zorrotza, ebakitzeko sortua delarik, eta aizkora kamutsa, berriz, txarra. Gehi dezagun ez dela
|
berez
hizkuntza kamutsik, horrelako hutsik ageri baldin badu, zorrotz zezaketen adina zorroztu ez dutenena dela soil soil errua, behiala Axularrek zioenez?. 555
|
|
|
–Ezagutza soilak ez du erabilera bermatzen; horretarako ateak ireki behar dira. Hiztunak pertsona arruntak dira eta
|
beren
hizkuntza naturaltasun osoz bizi nahi dute. Aurrez aurre oztopo izugarriak jartzen bazaizkie, atzera egiteko joera izango dute?. 631
|
|
|
zertan datza, egiazki, elebitasunaren aldeko hautu horren emaitza guraso horien aldetik? Egin duten hautuak izan ote du eragin praktikorik
|
beren
hizkuntza jokaeran. Seme alabentzat aukeratu duten hezkuntza ereduak izan ote du ondoriorik euren hizkuntza bizitzan?
|
|
|
Aranak euskara galtzen ari dela egiaztatzen du, eus kara egiten denetan ere ez dela aintzakotzat hartua, hainbesteraino, ezen euskalduna arrotz sentitzen baita bere herrian, kasurako Gemikan (39). Eta ga lera horretan, ez atzerritarrak (40), etxekoak dira errudunak, Euskeria indepen dentea izan zen garaian ere gaztelania izan baitzen
|
beren
hizkuntza ofiziala (41). Goi klasekoek ez baitute erabiltzen gizarteko beren harremanetan, gizar te mugikortasunean aurrera egin nahi duten euskaldunentzat oztopo bat beste rik ez da (42).
|
|
|
Espediente horretan agiri hauek sartuko dira: ...”; ikaskuntzaren zati bat beste estatu kide batean egin duten ikasle edo bekadunei emandako “mugikortasun agiria”; “diploma gehigarria”, titular bakoitzaren goi mailako ikasketa espezifikoen ibilbidea deskribatzen duena; “ziurtagiri gehigarria”, kualifikazio horren edukia eta balioa deskribatzen duena; eta “hizkuntzen Europako paper zorroa”, herritarrek
|
beren
hizkuntza esperientziak erregistratzeko aukera izan dezaten. Lan esperientziaren barruan, datak, betetako lanpostua, enplegatzailearen izena eta helbidea, enpresa mota eta izan diren erantzukizunak zehaztuko dira; prestakuntzaren atalean, berriz, ikastegiaren izena eta mota, gainditutako gaiak, lortutako titulua eta lortutako maila adierazi dira.
|
|
|
Hizkuntzak ez dira ahultzen edo gotortzen beren moldea edo barne egiturarengatik, politikazko askatasun ala menpetasunarengatik baizik. Askatasunik ez duten herriak
|
beren
hizkuntza galtzen dute, eta politikaz menperatu dituzten erresumen hizkuntza hartzen. Filipinetan tagaloa galdu zen hasieran; orain española; eta gero, agian, anglesa tagaloa piztutzearekin.
|
|
|
Antziñatik somatu zuten edonungo menperatzailleek
|
beren
hizkuntza beste herriri onarrazi ezkero, zerbait sakonik kenduko ziotekeala: harrapatutako herriak bestela pentsatuko zukeala.
|
|
|
Mendi ideia gabe bizi diteke: Yucatan’go indiarrek, esate baterako, ez dute mendirik ezagutzen; eta
|
beren
hizkuntzak ez du ideia horri dagokion hitzik. Ez, beraz, hots segida hori, eta ez adierazkia bera ere.
|
|
|
Edozein eskualdetan hizkuntza aldaketa bat gertatzen danean, ba dago horrelakorik: nagusitzen dan hizkuntza, nagusi dan klasearen hizkuntza baita (nagusitzen diran ideiak, nagusi dan klasearen ideiak diran bezelaxe); erresuma, nagusien zerbitzutan baitago, eta
|
beren
hizkuntzaren zerbitzutan ere bai hortaz. Horrela ethnia liferentziari, klaseena erasten zaio; ethnia saltzen baitute bertako agintariek.
|
|
|
Estrukturalismoaren aitak ere gauza bera zion: " Nazio baten ohiturek eragin egiten diote
|
beren
hizkuntzari; eta, bestaldetik ere, batez beste, hizkuntzak egiten du nazioa" (Saussure, Cours, 40).
|
|
|
Ohar hori hortan utzirik, hauziaren kakoa garbi dago, nik uste: beren buruaren jabe diran herriek oro, hizkuntza bizirik dute; besteen menpean bizi diran herriek oro, aldiz,
|
beren
hizkuntza galtzear dute (edo nabarmenki itzaltzen hasia).
|
|
|
Euskera euskaldunen mintzabidea izan deño, au da,
|
beren
izkuntza bizia izan deño, iñork ez ditu bere begiak euskeran jarri. Alde ontatik, Larramendi izan dugu dudarik gabe euskeraren auldurari, oarkabean agian, lenbizikoz igarri diona.
|
|
|
Hein batez bederen, Txekiak Austria zuen etsai, eta Eslobakiak Hungria. Hau dela bide, Txekiako abertzaleek beren barrutiko dialektoen arteko batasuna egin zuten; eta, era berean,
|
beren
hizkuntza batasun berezia egin zuten eslobakiarrek. Pizkundea gidatzen zutenak, berriz diot, apaizak ziren askotan:
|
|
|
10 Hizkuntz eskubideen urraketa zabal eta sistematikoak euskal hiztunek
|
beren
hizkuntz eskubideez duten hautemate subjektiboan du eragina.
|
|
|
" Euskal kulturak oren latzak bizi ditu" zioen 1956ko artikulu batean(" Euskal kultura baten behar gorria", He rria, 1956), 22 urte baino ez zituela; kultura krisi larrian zen, ez soilik kanpoko kultur boteretsuak indarrez nagusitzen ari zirelako, baizik eta euskaldunek beraiek ere" deus guti egiten zutelako" bereari eusteko. Salaketa gogorrak egin zituen
|
beren
hizkuntza eta kultura berpiztu, indartu eta hedatzeko benetako indarra egiten ez zutenen aurka. Azken batean euskal elite baten falta zegoela pentsatzen zuen; euskara eta Euskal Herriaren jatorrizko ikuspentsamoldea zaintzeaz eta irakasteaz arduratuko liratekeen intelektual eta jende ikasiez osatutako elite berri baten beharra aldarrikatzen zuen.
|
|
2005
|
|
|
Garai batean perfila oso argia zen, oso jende abertzalea etortzen zen, motibazio ia bakarrarekin, euskara hizkuntza nazionala zelakoarekin. Gaur egun esan daiteke esparru guztietatik datorrela jendea, batzuk koherentziagatik ikasten dute, beste batzuk
|
beraien
hizkuntza nazionala delako, eta beste batzuk lana topatu behar dutelako. Eta azken batean hori da helburua:
|
|
|
Soziolinguista da Boix Fuster eta Grup Catala de Sociolinguistican lehendakari lanak egiteaz gain, Universitat de Barcelonako irakaslea da. Unibertsitarioak ondo ezagutzen ditu eta baita gaztetxoak ere,
|
beraien
hizkuntz erabilerari buruzko tesia egin baitzuen. Edozein hiztun gogoan, katalana erabiltzeko dela aldarrikatu du eta ez berari begira egoteko, horretarako filologoak ba omen daude.
|
|
|
Hizkuntzalariek lagun dezakete sortuz doan euskara teknikoa aztertuz eta
|
beren
hizkuntz ezaugarriak deskribatuz eta, halaber, literatur erabilera eta erabilera komuna aztertuz. Zientzialariei eta oro har hizkuntzaren erabiltzaileei bide berriak jorratzea errazago egingo dieten baliabideak eskainiko dizkiete horrela.
|
|
|
aurrizkiak eta atzizkiak daramatzate askotan (biopolimero, sulfogatz, disolbagaitz...) eta sarritan izaten dira izen elkartuak (disoziazio konstante, kristal sistema, elek troi dentsitate...), izena+ adjektiboa moduko segidak (eremu magnetiko, osa era mineralogiko, sienita feldespatoidedun...) edo are konplexuagoak diren sintagma hedapenak (behetik gorako analisi sintaktiko, bitarrean kodetutako hamartarren batutzaile...). Ondorioz, zientzialariek ondo menderatu behar dituzte
|
beren
hizkuntzak dituen hiztegi sorkuntzarako bideak.
|
|
|
Hauek guztiak oinarri gabeko iritziak dira. Batetik, kantabriarrak izan zirelako erromatarren aurkako gehien aritu zirenak, eta ez euskal lurraldeko leinuak, eta bestetik euskal leinuek
|
beraien
hizkuntza gorde zuten erromatarren lagun laster egin zirelako eta inperioaren ezarpena handiegia izan ez zelako euskal lurraldean.
|
|
|
Beste gauza bat da Contrebia hirian gertatutakoa. Badirudi bertan bi herrien asimilizazioa baketsua izan zela, eta zeltei
|
beraien
hizkuntza errespetatu zitzaiela, baina Contrebia hiri iberiarra bihurtu zen, eta iberiarrak hiriko nagusi izanik arlo juridikoa beraien esku egongo zen (eta Brontzeen egileak beraiek dira).
|
|
|
Oso garatuak ziren, afrikar neolitoko iraultzaileak ziren, eta Penintsulak beraiei esker neolitizazioa ezagutu zuen. Baina afrikar herriak penintsulaz haraindi heldu ziren, Europara zabaldu baitziren eta horrekin batera
|
beraien
hizkuntza eta geneak ere. Euskara eta euskaldunak enbor horretatik egun arte iraun dutenak izango lirateke, bidean iberiarrak, tartesiarrak, etruskoak, eta minoarrak gelditu ziren.
|
|
|
signario indigenaz, gutxiagotan greziarrez eta latindarrez. Iberiar signarioa zeltiberiarrek
|
beraien
hizkuntzara moldatu zuten, horregatik hasieran epigrafia indigena guztia iberierazko zela uste zen, adibidez Hübner ek berak (MLI, 1893). Mende erdi beranduago Gomez Moreno-k egindako iberiar signarioaren desziframenduaz geroztik, penintsularen ustezko iberiar batasun kulturala ezinezkoa zela argi gelditu zen.
|
|
|
Lanaren egiturak ez dio inolako azalpen logikoari jarraitzen, bat dator berez egileak berak argi ez daukan teoriarekin, hots, euskaldunen (edo bere arabera escaldunen) jatorria ekialdean dagoela eta migrazio bidez Iberiar Penintsula kolonizatu zutela, baina ez da argi geratzen herri zeltekin batera etorri ote ziren edo aurretik, gauza biak aipatzen baitira. Bere ustez duela 8.000 urte Iberiar Penintsulara heldu ziren lehenak arrazaz finesak edo ural altaikoak ziren, eta
|
beraien
hizkuntzak euskararekin antz handia zeukan,, la segunda fue la céltica, con la llegada de los vascos agricultores legítimos [sic] en el último milenio ante nuestra era, una raza en todo sentido sobresaliente en sus condiciones físicas e intelectuales? (Doering, 1921:
|
|
|
[...] herri txikiek diote
|
beren
hizkuntza eta nortasunari eutsi kultur kreazioz baizik, kreazio horretan renplazatu ezinezko baloreak daudelako, alegia. Zalantzarik gabe plzenske pivo (Pilsen zerbeza, alegia), balore bat gehiago da, estimatua oso mundu zabalean[...] Baina pilsen zerbezak ez luke justifikatuko Txekiarren eskubidea hizkuntza berezia edukitzeko.
|
|
|
Euskal gaiak, idazlan honetan behin baino gehiagotan aipatu bezala, berebiziko garrantzia du Humboldten bilakaera intelektualean. Hari esker ulertzen du honek, hain zuzen, zer nolako esanahia eta garrantzia duen
|
berez
hizkuntzak gizakiaren izaterako eta formaziorako, eta, honen haritik, zergatik eta zertarako garatu behar duen bere giza-teoria hizkuntz estudio orohartzaile baten eskutik. Testuinguru honetan kokatzen da euskal monografia zabal eta oso bat burutzeko bere asmoa eta, berau horrela inoiz burutua izan ez bazen ere, egia da aztergai honen inguruko idazlan asko aurkitzen ditugula haren obran.
|
|
2006
|
|
|
Inkontzientea da: euskara anemiatik libratzea bezain garrantzitsua da gaztelera enpatxutik libratzea, eta bidez, Osakidetzara hurbiltzen diren etorkinen onarpenaren parte bat da
|
beraien
hizkuntzarekiko keinu adeitsu bat luzatzea. Hizkuntzen berdintasuna eta guztien estima planean ez da kontenplatu ere egiten.
|
|
|
Oaxakan bertan, Boca del Monten, ayuuk, zapoteko, mixteko, txinanteko, hueve eta zokeak bildu ziren. Mezu asko
|
beren
hizkuntzetan eman zituzten. Gero, Marcosek agindu zien talde bakoitzak dauzkan preso politikoak, guztiak, denenak direla.
|
|
|
Beraz, aurten aurkeztuko direnei zorte ona opa diet, eta ea hurrengo urteetan selektibitatea kentzen duten, eta baxoaren baliozkotzea nahiko bilakatzen den, Iparraldeko beste ikasle gehiagok
|
beren
hizkuntzan ikasteko aukera izan dezaten beraien herrian, asko baitago jokoan.
|
|
|
5 Sexuaren arabera ere aldeak nabari dira. Labov ek egindako ikerketa ezagunean, erakusten du emazteak prestigiodun modeloetara sentiberagoak direla eta
|
beraien
hizkuntza gehiago zaintzen dutela, hainbat kasutan berritzaileak izan arren. Honakoa gertatzen da:
|
|
|
Honakoa gertatzen da: familian eta lagunen artean emazteek forma berritzaileak erabiltzen dituzte, aintzindariak izanez, aldiz lanean ala publikoan
|
beraien
hizkuntza gehiago zaintzen dute.
|
|
|
" hizkuntza komunitate batean, inork ezin ditzake erabat hizkuntza eta kultura legeak ezjakin, batik bat gaitasun zilegia dutenekin harremanetan sartzen diren aldi bakoitzean. Izan ere, egoera ofizialetan kokatuak direnean, menderatuek
|
beraien
hizkuntza ekoizpenei ezfagoretuak zaizkien prezioen osaketa legeak gorputz eta pratiko ezagupenetan adierazten dituzte. Horrek, zuzentasun ala ixiltzerako bidean, indar amaiezin bat egitera derrigortzen ditu".
|
|
|
Izan ere, zapalkuntza testuinguru batean, desoreka eta ezegonkortazuna dira nagusi, menderatzailea bata, menderatua bestea. Zeren, edo hizkuntza ofizialak hizkuntza gutxitua pixkanaka ordezkatzen du, edo hizkuntza horretako hiztunek haurre egiten dute
|
beraien
hizkuntzaren erabilera berreskuratzeko, ez bakarrik esparru pribatuan baita ere zerbitzu publikoetan, komunikabideetan eta eskolan, beti ere erabileraren usadio egokiak errespetatuz, ortografia, hiztegia eta fonetika mailetan.
|
|
|
Hobentasun sentimendu handiena baserritarren artean aurkituko dugu. Izan ere, mende hasieran, okzitandarra oso estigmatizatua zen eskola munduan eta hainbat neska mutil zauritu eta mindu zituen
|
beraien
hizkuntza erabiltzeagatik zigortuak baitziren. Horrez gain, frantsesa gaizki mintzatzearen beldurra, promozio sozialik ez ezagutzearen kezka eta bertan gelditzearen bortxa nagusi ziren.
|
|
|
Barne eta kanpo migrazioek gertakari soziolinguistiko bereziak sortzen dituzte. Migranteen usadio soziolinguistikoek aldaketak ezagutzen dituzte
|
beraien
hizkuntza errepertorioak aldatzen diren neurrian.
|
|
|
Bai. Lurraren gainean bizi badira,
|
beren
hizkuntzan aritzen
|
|
|
Dirudienez, Inperioko beste lurralde batzuetan gertatu zen legez, antzinako euskaldunak menperatuak eta kontrolatuak zeuden arren,
|
beraien
hizkuntza, defentsa eta bizimodua mantentzeko nahikoa autonomia gorde zuten. Egoera zeharo aldatu egin zen ehun urte beranduago, bisigodoek baskoien kontrako kanpaina militarrak aurrera eraman zituztenean, baskoi batzuk erromatarren mendekoak izaten jarraitzen zutelako eta mendialdeko baskoiak zakuraketak egiten hasi zirelako behealdeko beraien bizilagunen lurretan.
|
|
|
Mendialdeko biztanleak itsusiak ziren, hortzak belztuak zituzten, ahuntz edo baratxuri usaina zuten, eta gainera, arriskutsuak eta basatiak ziren. Gaizki hitz egiten zuten, bai latina eta bai
|
beraien
hizkuntza ulertezina, eta horrek barrea eragiten zuen. Ilea luze eramaten zuten.
|
|
|
AGHNaduten haurren laurden batek baino gehiagok zailtasunak ditu hizkuntzaren arloan.AGHNa eta hizkuntza arazoak dituztenek adimen koefiziente baxuagoa, entzumenmemoria txarragoa eta antolamendu semantiko okerragoa agertu dituzte (Cohen, Davine, Horodezky, Lipsett eta Issacson, 1992). Era berean, solasaldietan arretarikezin izaten dute jarri, barne hizkuntza erregulatzeko eta gaiaren koherentzia mantentzeko arazoak dituzte, komunikaziorako abilezia eskasa dute eta hartzailearengana
|
beren
hizkuntza egokitzeko zailtasunak dituzte.
|
|
|
Txileko maputxe indigenek
|
beren
hizkuntza baimenik gabe erabiltzeaz akusatu dute Microsoft
|
|
|
Microsoft softwarearen erraldoiak epaitegietara jo lezake Txileko maputxeen etnia indigenek enpresaren aurka hasitako borrokak aurrera egiten badu, urrian Windows software paketea mapuzugunen jartzeagatik. Maputxe horiek Txileko 400.000 maputxe inguruk hitz egiten dute, eta
|
beren
hizkuntza bereganatzea leporatzen diote. Microsoftek, produktu hau merkaturatzean, maputxeei aro digitala besarkatzen lagundu nahi ziela esan zuen, eta mapuzugunen dagoen softwareak “leiho bat irekitzen du munduko gainerakoek herri honetako kulturaren aberastasuna izan dezaten”.
|
|
|
Islandiako uharte hotzetik abiatuta, Erik Gorriak eta bere marinel ausartek ozeano Atlantikoan mendebaldera egin zuten X. mendean, ordura arte Europako beste inork egin ez zuen bidea eginez. Aurkitu zuten uharteari –munduko uharterik handiena, hura baino handiagoei kontinente deitzen baitzaie– Groenlandia jarri zioten izena," lurralde berdea"
|
beren
hizkuntzan. Batek baino gehiagok esan izan du sarkasmoz betetako pertsona izan behar zuela Erik Gorriak –edo mundu maltzur honetako lehen publizistetako bat, agian– baina badirudi ez dela horrela; ez, behintzat, gauzak bere osotasunean ikusten baditugu.
|
|
|
Baina nire deserosotasunak hamar urteko ume batek esplikatu ezin duen argibide sakonago bat merezi zuela iruditzen zitzaidan. Nekazari sorabiarrak
|
beren
hizkuntzan entzun nituenean konturatu nintzen horretaz: sorabiarrak, juduen moduan, ez ziren alemanak.
|
|
|
Europak dituen erronken arteko garrantzitsuenetakoa, konpontzeke oraindik, eskolan jatorrizko hizkuntza eta kulturei ematen zaien trataera da. Hasiera batean etorkinen itzulera erraztea pentsatzen bazen ere, gaur egun erabat onartua dago etorkin gehienak Europan gelditzeko etorri direla eta
|
beren
hizkuntza nortasuna eta identitatea garatzeko tresna baliotsuak dituztela.
|
|
|
• Bestalde, hizkuntza horietako batzuek —berberea, txineraren dialektoak, Latinoamerikako hizkuntza indigenak— ez dute idazkeraren tresna
|
beren
hizkuntzetan, ez eta libururik, edo eskola material egokirik. Horrela, hizkuntza horiek eskola ordutan irakatsi ahal izatea zaildu egiten da.
|
|
|
Etorkinen seme alabak euskara ikas dezaten ahalegin handiak egiten ari da Hezkuntza Saila eta gizarteko beste hainbat erakunde ere, baina etorkinen hizkuntza eta kultura mantentzeko ere laguntza eskaini beharrean gaude. Hasiera batean, ikasle etorkinek euskara ikasteko indarketa saioak jarri ditugu martxan, baina
|
beraien
hizkuntza mantentzen laguntzen badiegu motibazio handiagoz saiatuko dira bertakoak ikasten.
|
|
|
Norberaren nahiz taldearen bizitzan moldatzeko erraztasuna eta segurtasuna galtzen dugu. Oro har erabiltzen diren eta beharrezkoak diren diskurtsoko termino, esaldi eta elementu asko arrotz eta ezegoki bihurtzen dira
|
beren
hizkuntza testuingururako eta integratu behar duten testuingururako. Hitz eta esaldi berriek hartzen dute zaharren tokia, baina hizketa ekintzak ez dira lehen ziren modukoak.
|
|
|
Hori baino lehen tribuaren bulegoetan hartu gaituzte-eta, horra ni mira eginda utzi nauena.
|
Beren
hizkuntza ikasteko testu-liburuak badituztela. Justin Gould etorri zait gogora.
|
|
|
Ehun eta berrogeita hamar hiztun dituzte Ni Mi Pui herrian. Eta hona hemen beste hauek, hiztun on bakar batekin
|
beren
hizkuntza irakasteko liburu ederrekin. Kasinoek ematen dutena, gero!
|
|
2007
|
|
|
Hala ere,
|
beren
hizkuntzan idatzi eta irakurtzen ikasterik izan ez zutenek badute aukera informaturik bizitzeko. Norvegiako, Suediako eta Finlandiako telebista konpainiek hitzarmena sinatu zuten egunero 15 minutuz sami politikako azken orduaz aritzeko.
|
|
|
Hemen, ikasleek hezkuntzaren erdia behintzat samieraz jaso dezakete. Errusiako legedian, azkenik, ez da aipatu ere egiten samiek hezkuntza
|
beren
hizkuntzan jasotzeko eskubidea.
|
|
|
Aipatu estatuetan hainbat eskola daude hezkuntza sami hizkuntzan ematen dutenak eta estatistikek erakusten dutenez, urtez urte gero eta ume gehiagok ematen dute izena eskola hauetan. Hala ere, kalitate oneko hezkuntza eskaini ahal izateko,
|
beren
hizkuntzan material gehiago behar dutela dio irakasle honek.
|
|
|
Izan ere, Tove Johansen ikertzaileak 1989an egindako elkarrizketetan ondorioztatu zuen helduentzako eskola garaiez hitz egitea" errepresio eta sufrimenduaz" hitz egitea dela. Garai haietan, sami askok seme alabei
|
beren
hizkuntza ez erakustea erabaki zuten, etorkizunean arazorik izan ez zezaten. Antzeko arrazoiek bultzatuta aldatu zuten askok beren abizena.
|
|
|
Legea erreformatzearen aldekoa naiz, batez ere zonifikazioarena, alde hau ezabatu egin behar da, eremu ez euskaldunetako ikastolekin gertatzen ari denak ez du ez hanka ez buru. Edozein eratan, beti pentsatu izan dut euskararen arazoa dela
|
berez
hizkuntza zaila dela, katalana bezalakoa balitz ez genituzkeen hainbeste arazo izango.
|
|
|
Esate baterako, harrigarria da frantziarrek zein atxikimendu duten
|
beren
hizkuntzarekiko, eta zein kezka ingelesaren aurrean, frantsesa atzera ari delako… Non uzten gaitu horrek gu, euskaldunok. Hori da bizi dugun mundua.
|
|
|
Hiztun batzuek betiko baztertu dute
|
beren
hizkuntza, beste batzuek ezagunekin baino ez dute erabiliko, eta beste maila batean daude euskaraz egiten saiatzen direnak parekoak hizkuntza aldatzen duen arte. Jokaera sumisoak dira horiek denak Suayren ustez.
|
|
|
Beraz, belaunaldi berriak eragindako euskal adimenaren eta sentimenduaren berritze prozesu horretan kokatu behar da Alfabetatze Batzordearen sorrera. Alfabetatze Batzordearen zeregina, bestalde, alfabetatze kanpainak antolatzea zen, euskaldunak
|
beren
hizkuntzan alfabeta zitezen bitartekoak ipintzea, alegia. Talde honen aburuz, idazten edota irakurtzen ikasteaz gain, beharrezkoa zen euskal kultura euskaraz eskuratzea.
|
|
|
Horren azalpena bestelakoa eta bikoitza litzateke: a) kanpoko hizkuntza horien hiztunek harreman oso estuak dituzte elkarrekin eta euskaldunak, aldiz, erdaldunen harreman sareetan galduta daudela; b) euskaldunekin ez bezala, hiztun arrotz horiek duten gazteleraz jarduteko gaitasuna apalagoa litzateke, seguru asko,
|
beren
hizkuntzetan dutena baino. Hortaz, Gasteiz edo Arabako euskaldunak kanpoko hiztun horiek baino ugariagoak izanda ere, euskara erabiltzeko beharrezkoak diren hiztunen arteko trinkotasuna eta hizkuntza gaitasun erlatiboa euskaldunei faltako litzaizkieke.
|