|
2000
|
|
|
Bira honen muina, alde batetik, beste nazio batzuetara ebakuatuak izan ziren" gudako ume" entzako dirua jasotzea zen eta, beste alde batetik, Errepublikaren barruan Euskal Gobernuaren existentziaren berri ematea. Bi partida jokatzera abiatu baziren ere, gehienek
|
beren
bizitzaren bi urte eskaini zioten ekimen historiko honi: Luis Regueiro kapitaina, Langara, Larrinaga," Emilin", Ahedo, Areso, Zilaurren, Blasco, Mugerza, Gorostiza, Etxebarria, Eguskiza," Pablito", Ciriaco," Kuki", Soladrero, Zubieta, Bilbao, Sanchez, Unamuno, Iraragorri, Pedro Regueiro," Txirri II", Ipiña, Markuleta, Lekue eta" Bata".
|
|
|
Atal horietako bat, adibidez," Photomaton" deiturikoa izanen da, non minutu bakarrean izarrek
|
beren
bizitza profesionalean aurkeztu dizkiguten pertsonaiei errepasoa egingo baitzaie.
|
|
|
Pertsonaia garrantzitsuenak, Markos zein Nestor, lekuz, jokoz, oroz kanpo daude ia beti; guztiz arrotzak zaizkien goitibeheitiek erabakitzen dituzte beren aldarteak eta norabideak, ez dira gai
|
beren
bizitzak gobernatzeko, izutu egiten ditu askatasunak. Gizaki izateak urduri jartzen baititu, nahiago lukete postontzi edo karrota izan gizaki baino:
|
|
|
Beraz, gutaz eta besteezditugun irudiak aldaraztea, oso zaila da. Zorionez, eguneroko praktika klinikoanikusi ahal izan da badirela
|
beren
bizitzak eta harremanak aldatzeko prest daudenpertsonak. Aldaketa horretan, dudarik ez dago, giltzarria da terapeutak eskaintzendien oinarri segurua.
|
|
|
Nere ustez, Berasaluzek au esan naiko zuan: Existenzialis teksiñismen erabakirik etzutela izan, eta orregatik
|
beren
bizitza erantzunik gabeko galderaitoa egin zutela. Au da, nere ustez, auzi onen giltza?.
|
|
|
Talde politikoen arteko batasun formalak, jakina denez, ez zuen ekarri mirakuluzki taldeen arteko sentiera eta egitarau politikoen batasun teoriko eta praktiko osoa.Mugimenduko ekintzaile izan arren,
|
beren
bizitza pertsonalean (eskualde geografikoak, familiak eta tradizio politikoek halaxe erakutsita) Penintsulako aniztasun kulturala txikitatik bizi (eta beharbada maite ere) izan zutenen artean, zaila zen Falange arenzirrikiturik gabeko kultur politika hertsia onartzea (hertsitasun horretarantz lerratubaitzen dena, azken buruan).
|
|
|
Baina, liberalismoaren ikuspuntutik, lehenengo eskakizunak, barne murrizketak ezartzera bideratutakoak, alegia, onartezinak dira, dagoeneko ezaguna egiten zaigun argudio liberalean oinarrituta: barne murrizketok gizabanakoaren autodeterminazioa oztopatzen dute, gizabanakoek antzinako autoritateak eta praktikak kolokan jarri ezin dituztelako eta, beraz,
|
beraien
bizitza onaren ikuskera ezin berrikus daitekeelako. Itsu itsuan onartu behar dituzte, beraien zentzu kritikoa alboratuz eta zapalketari bidea zabalik utziz.
|
|
|
Laburbilduz, orain arte honako argudio hauek garatu ditugu: 1) liberalismoaren bereizgarri nagusietariko baten arabera, gizabanakoek
|
beraientzako
bizitza ona denaz aukeratu behar dute, kanpotik inork bere ikuskera partikularra inposatu behar ez dielarik; 2) hemendik ondorioztatzen da estatuak politika antiperfekzionista bat jarraitu behar duela, politika mota hori bermatzeko bizimodu onen aniztasunaren aurrean neutraltasunez jokatu behar duelarik; 3) gizabanakoa benetan autodetermina dadin, berau inguratzen dueneko ingurune kulturala babes...
|
|
|
Mundu Gerrak eta Europako inbasio alemaniarrak, naziek eragindako pertsekuzioak zirela medio, orain arte aztertu dugun egoera zeharo aldatu zuten. Frantziako okupazioarekin, Francorengandik ihes egiten ari zirenek berriz ere arriskuan ikusi zituzten
|
beren
bizitzak, naziek harrapatzen zituzten erbesteratuak Penintsulara bidaltzen baitzituzten. Inbasioak aurrera egin ahala, errefuxiatuek, Belgika, Frantzia eta Hitlerrek konkistatzen zituen herriak halabeharrez utzi behar izan zituzten edota haietan ezkutuan bizi.
|
|
2001
|
|
|
Erromatarren garaian dagoeneko, termak oso garrantzitsuak ziren
|
beraien
bizitza sozial eta osasunean; esaterako, Fiteroko termak jadanik Zesar Augusto enperadorearen garaian ezagunak eta erabiliak zirela dakigu, hots, K.a. II. mendetik. Hortik aurrera, nafar Erriberako bainuetxeok musulman, kristau noble, eliza eta hainbat partikularren eskuetatik igaro dira.
|
|
|
Harremanetaz ari garela, bada zure liburuan somatu dudan beste joera bat. Gudari zaharrak
|
beren
bizitzan gertatutako gauzarik gogoangarriena, hau da, gerran bizitakoa kontatzen hasten direnean, belaunaldi berriek beti eteten diete jarduna. Zer esan nahi duzu horrekin?
|
|
|
Ez zuen arrakastarik izan baina kalitatezko lana burutu zuen. Oraingo honetan, bi gazteren arteko maitasun harremana kontatzen du, bikotea
|
beraien
bizitzak apurka apurka banatzen ari direla ohartzen da, nahiz eta elkar maitatzen jarraitzen duten.
|
|
|
|
Beren
bizitzako labirintoan galdutako jendea, erdi kirolezkoa den erronka baten aurrean dauden pertsonak, esperientzia berrien bila dabiltzan gazteak, M eta Picasso dorreen bertigoa eten nahi duten yupiak, erromaniko eta gotikoaren ikerlariak, Jainkoaren argia jaso duten aszetak, Santiago apostoluaren jarraitzaileak, ohea dohainik aurkitu nahi duten pikaroak, Paolo Coelhoren liburu bat besapean dakarte...
|
|
|
Herri jakintzak dioenez, Jeltsek aurkitu zuen bitamina XVI. mendean marinelek izaten zituzten gaixotasunei buruz jakin behar dugu.
|
Beren
bizitzaren zati handi bat itsasontzi batean igarotzen zuten, kontserbazio luzeko produktuekin elikatzen. Horregatik, fruta eta barazki gutxi jaten dituzte, eta hestebetea bezalako gaixotasunak izaten dituzte.
|
|
|
lkusten duzuen bezala, parkeko banku sinple hau, ez zen bakarrik egon udaberri eta uda sasoi haietan. Beú edukitzen nuen norbait nire magalean jezarrita,
|
beren
bizitzako momentuetan parte hartzeko baimena ematen zidatelarik. Ni nagoen leku honetatik, inguratzen nauen gizarteaz asko ikasi dut, inguratu nauen pertsona mota guztiei esker.
|
|
|
Beraiek, ordea, bai gustura entzun,
|
beren
bizitzako unerik hunkigarrienei loturik baitago. Musika horren inguruan jaio, bizi eta hilko dira.
|
|
2002
|
|
|
Inpostorerik handienak dituk. Maskara askorekin agertzen den jendea duk, eta
|
beren
bizitzan ere ez dituk normalak(...)».
|
|
|
ARE GEHIAGO,
|
beraien
bizitzaren hasieratik beste aktoreen antzezpenak ikustearen plazerra edota istorio bat kontatu edo aurkezteko gaitasuna garatu dezakete.
|
|
|
Hainbat arrazoi direla medio familia ingurunetik bereiz bizi diren bi anaiaren historiaren inguruan garatzen da haria.
|
Beren
bizitzan zenbait hiri ezagutu zituzten, adibidez Iruñea, Tutera edo Toledo, baina batez ere Lizarra, Erdi Aroan euskaldunak, frantsesak, gaztelarrak, juduak, musulmanak, ijitoak eta beste etnia zein kultura askotako jendea elkarrekin bizi zen hiri liluragarria. Ahots narratiboen txandakatzea, eskultura, fresko edo grabatu erromanikoen deskribapen laburrak, erritmo narratibo bizia... horra liburu honen irakurketa atsegin egiten duten zenbait ezaugarri.
|
|
|
Era horretan, ikasle erdaldun horien euskararen jakintza maila aztertzen dute lehendabizi euskarazko irakasleek. Hasteko, ikasleek
|
beren
bizitza akademikoan zehar euskara ikasten zenbat ordu erabili dituzten zehaztu behar dute.Ondoren, euskara orduen kopuruaren arabera. Irakasle Eskolan atxikitzen zaiekopuru hori?, euskararen maila erabaki behar da. Eta azkenik, euskararen jakintzari dagokion, ustezko?
|
|
|
Horrela, izaera pertsonaleko eta globaleko eta, gainera, aurkakoak diren arriskuei atxikia azaltzen da
|
beraien
bizitza. Industria gizarteak bera eraikitzeko natur eta kultur baliabideak izan ditu, baina modernizazioaren bidez berauek eraldatuak izaten ari dira (ikus:
|
|
|
Horretarako praktiketan, portaeretan eta erakundeetan barneratuta dagoen ezkutuko boterea azaleratu da, hizkuntzaren monopolioa ekidinez, norbanakoek eta taldeek diren eta izan nahi duten zentzua eta esanahia gizarteratzeko, hitza? izan dezaten,
|
beraien
bizitzan eragina izango duten erabakietan parte hartu eta beraien zerbitzura jar ditzaten. Eta ez norbanakoak eta taldeak gutxi batzuek efikazia, kapitala, abstrakzioa irizpide izanik hartu dituzten erabakien zerbitzura.
|
|
|
Maitasunagatik, betebeharraren zentzuagatik, maila onagatik edo oparoengatik egiten dute, baina kontua da atendituaren gaixotasunak irentsitako pertsonak direla. Agian, lana utzi behar izan dute, edo beren ohiturak eta
|
beren
bizitzaren antolaketa aldatu, gaixoarekin gaixotasun gordinak izaten baitira, bai eta inguruan dituztenekin tiranikoak ere. Gure garaia bizitza luzeraren ametsa betetzen hasi da, baina askotan amesgaizto bihurtu da, bizi kantitatearen konkistari bizi kalitateak ez baitio laguntzen.
|
|
|
Osasuna eta afektuak, familiakoak edo maitasunezkoak, beste faktore batzuen gainetik nabarmentzen dira, hala nola lana eta dirua, Ikerketa Soziologikoen Zentroak (CIS) egindako zundaketa baten arabera, zeinak gazteek beren buruaz duten irudi ona egiaztatzen baitu. Zundaketaren oinarria 1.500 laguneko lagina da, 15 eta 29 urte bitartekoa, eta gehienek (%83) adierazi dute gustura daudela
|
beren
bizitzarekin; %15ek, gainera, “oso gustura” sentitzen dira, eta %68k, berriz, nahiko gustura. Gainerakoak, aldiz, ez daude gustura pertsonalki.
|
|
|
Edozein pertsonarentzat ELA erosteko arriskua 1.000 probabilitateren artean dago. Gaur egun osasuntsuak diren 40.000 espainiarrek ELA garatuko dute
|
beren
bizitzan zehar. Zoritxarrez, gero eta gehiago dira, hasieran behintzat, 45 urtetik gorako biztanleak jasaten ari ziren gaitz txar batek eragindako hogei eta hogeita hamar urte arteko pertsonak.
|
|
|
15 eta 16 urte bitarteko daniar adingabeen %30 inguruk eta Britainia Handiko irlandar eta gazteen ia %25ek onartzen dute gutxienez hiru aldiz mozkortu direla aurreko hilabetean. Alkoholari eta drogei buruzko Kongresuan Europako gazteen artean aurkeztu eta OMEk eta Europar Batasunak deitutako txostenaren arabera, 16 urteko nerabe gehienek alkohola edan dute inoiz
|
beren
bizitzan; %83k urtean zehar eta, sexuari dagokionez, gizonek emakumeak edaten dituzte. Datu beldurgarri horiez gain, Florentzian (Italia) 1999ko irailean onartutako Alkoholaren gaineko Europako Ekintza Planean() aurkeztutakoak ere gehitu behar dira.
|
|
|
Horietatik, %90ek ikasturtea errepikatu zuen, eta %25ek baino ez zuen positibotzat jo esperientzia, azterlanaren arabera; gainera, gehienek behin bakarrik errepikatu zuten, eta DBHn (%76), egungo hezkuntza sistemak eskaintzen dituen hiru aukeretatik. Gazteek ez diete ez familiari ez institutuari eskola porrota egozten, interes falta eta asperdura baizik, eta, orain, Gizarte Bermeko programen barruan, gustura daude
|
beren
bizitzarekin(% 70). Marchesik azken datu hori eta baikortasuna ematen dizkio lana bilatzeko orduan(% 53,2); izan ere, Gizarte Bermeko programek enpresetan oso ondo baloratutako praktikak egiteko aukera ematen dute, eta gazteek kualifikazio gutxiko lana bilatzeko ideia dute abiapuntu.
|
|
|
Horregatik, itsasoko eta lurreko beste harrapari batzuekin gertatzen den bezala, marrazoak oso garrantzitsuak dira indibiduo ahulak edo gaixoak ekosistematik kontsumitu eta kentzeko, eta, hala, espezie harrapakarien osasunari eusten laguntzen dute. Marrazo gehienek itsaso horiek
|
beren
bizitzako etapa batean erabiltzen eta partekatzen dituzte gutxienez, eta, ondorioz, haien habitata aldatzen duten gizakiek zuzenean eragiten diete. Hondartzetatik hurbil dauden eremuak haztegi gisa erabiltzen dituzte, kutsadurak orain kaltetu edo suntsitu dituen eremu gisa, eta hori eragozpen bat gehiago da betikotzeko.
|
|
2003
|
|
|
Zuk zeuk erakusten duzu liburuan: historiari buruzko dokumentazio ugari dago eta oso ikuspegi desberdinekin eta, gainera, autore batzuek
|
beren
bizitzan ikuspegi desberdinak erabiltzen dituzte, Kanpionek berak adibidez. Alegia, historia, txiklea bezalakoa da, eta hortik nahi diren interpretazio guztiak egiten direla.
|
|
|
Nahiz gizakiari krudelkeria iruditu, oso eraginkorra izaten da espezieen biziraupenerako. Gainera, ez dute inongo erreparorik izaten
|
beraien
bizitza arriskuan jartzeko, txitak babesteko bada behintzat. Oso temati eta erasokorrak izaten dira
|
|
|
Zerbitzuen alorrean, pertsona hauen ingurune naturala sendotu du beren partaidetza sustatu aldera, beren ahalmenak eta gaitasunak indartzeko asmoz. Hau da,
|
beren
bizitza pertsonala egituratzeko proiektu bat gauzatzen ari da zerbitzu guneetatik. Gizarteak, berriz, partaidetza hau gauzatzen laguntzeko konpromisoa eta inbertsioa bere gain hartu du.
|
|
|
8 urte zituztela Ortopediako Institutu Zientifiko Zentralera joan ziren (eraman zituzten, hobe esateko) eta bertan" soberan" edo" faltan" zuten hirugarren zangoa erauzi zieten, bakarra utziz siames bakoitzari. Geroztik
|
beren
bizitza osoa egoitzetan igaro dute, baldintza kaskarretan itxura denez: ume egoitzetan hasieran, bertakoen iseka eta burla gaiztoak jasaten, eta 20 urte inguru zituztela, zahar etxe batean aurkitu zuten aterpea, Moskun bertan.
|
|
|
Aipatu ikerketa horrek agerian jarri du erretzaileen %18 besterik ez direla tabakoa uztea aldaketa osasuntsua litzatekeela uste dutenak. %67k dio tabakoa uzteko motibaziorik nagusiena osasun arrisku serioak edukitzea litzatekeela, eta %60k utziko luke, baldin eta ohitura" txar" horrek
|
beren
bizitza afektiboa eragingo balu. Baina badira datu kezkagarriagoak ere:
|
|
|
Pakok 1964an ezagutu zuen Jose Maria; «mini» bat gidatzen zuen orduan.
|
Beren
bizitzako hainbat pasadizo ezagutu dugu. Solasaldiaren zati mamitsuena bildu dugu hemen.
|
|
|
Politika eta indarkeria dira, ordea, arazotsuenak. Gizarteko gehien gehienek askatasuna eta gizabidea uztartu nahi dituzte
|
beren
bizitzan, ekonomian eta kulturan bezala politikan ere. Bortxakeriari irabazteko, hain zuzen, arma horiek dira indartsuenak.
|
|
|
Akats larri horrek mota honetako ondorioak eragiten ditu: psikologoen kontsultak itxuraz indartsu, oso lehiakor eta ekonomi eta gizarte mailan ondo kokatuta dauden pertsonez gainezka daude; izan ere,
|
beren
bizitzako une batean eta ingurukoentzat ia beti ulertezinak diren arrazoiak direla kausa, krak egin dute, behea jo dute, irmotasun faltsu horren oinarriak pitzatu egin direlako, oinarrietan espezialista den norbaiten urgentea behar izateraino; eta espezialista hori, garapen pertsonalaren eremuan, psikologoa baino ez da.
|
|
|
Horrela luzatzen da
|
beren
bizitza baliagarria eta, gainera, iraupena laburtzen dieten oroitzapen efektua galarazten da.
|
|
|
Ariketa fisikoari dagokionez, Vázquez doktoreak adierazi zuen obesitateari eta arrisku kardiobaskularrari aurrea hartzeko errentagarriena aerobikoa dela; ez da oso bizia, baina modu erregularrean egiten da, eta hobe da 30 minutu astean hiru aldiz egitea, ordu eta erdi baino egun bat baino. Aditu horrek gogorarazi zuen emakume heldu batzuei zaila egiten zaiela praktika hori
|
beren
bizitzan txertatzea. Horregatik, bere esku dauden gauzak erakustearen alde egin zuen, hala nola, etxeko eskailerak oinez igo eta jaistea edo bizikleta estatikoa egitea.
|
|
|
Espainiak faktura handia ordaindu du 16 urtetik gorako bost herritarretik lauk
|
beren
bizitzako uneren batean izaten dituzten bizkarreko minengatik. Biztanleen %80 horren gaixotasun fisiko eta emozionalez gain, lan absentismoak eta kostu medikoek 3.000 milioi euro baino gehiago jartzen dituzte urtean, Osasun eta Kontsumo Ministerioaren datuen arabera.
|
|
|
“Uste dut kirurgia baino minutu bat lehenago ‘iritzia aldatu dugu’ esaten badigute, guztiok (zirujau taldean) oso pozik egongo ginatekeela” esan zuen. Siamdarrek behin eta berriz esan zuten
|
beren
bizitza burutik elkartuta “heriotza baino okerragoa zela”, esan zuen Carsonek elkarrizketan. Siamesak bereizteko hiru ebakuntza arrakastatsu egin ditu Carsonek.
|
|
|
Medikuek ohartarazten dute emakumeek badakitela zer jarrera diren kaltegarriak, bai beren osasunarentzat, bai beren seme alabentzat. Jarrera desegokiak dituzten haurrek
|
beren
bizitzan arazo kardiobaskularrak izateko aukera handiagoa dute. Kalteek amei ere eragiten diete, erorketak, muskuluen distentsioak, hernia diskalak eta arazo lunbarrak maizago gertatzen direnean.
|
|
|
Gure herrialdea ez da zigorrik gabe geratu mikroorganismo horiek elikagaiak kontsumitzearen bidez eragindako gaixotasunengatik, baina arestian aipatutako agenteen oso azpitik. Beren ekintza jasan dutenei eragiten dizkieten ondorio larriek,
|
beren
bizitza suntsi dezaketenek, kontsumitzailearen kezka eragin dute, baina eragin txikia dute. 2000 urtean 25 eta 9 pazienteko mikroorganismoak isolatu ziren, hurrenez hurren.
|
|
|
Nutrizio soiltasun horrek(% 30 kaloria gutxiago) frogatu du eraginkorra dela laborategiko saguen existentzia(% 50 arte) luzatzeko. Lan zientifiko horren zenbatespenen arabera, gizakiek
|
beren
bizitza %30 luzatu ahal izango lukete gure gorputzek resveratrolari erantzuten badiote, arratoiek dieta hipokaloriko bati erantzuten dioten bezalaxe. Suitzan egindako biltzar zientifiko batean, Harvardeko Medikuntza Fakultateko David Sinclair doktoreak jakinarazi du nola identifikatzen den resveratrola zenbait ardo beltzetan, klima nahiko latzetan ekoizten baitira.
|
|
|
Orain arte uste zen haragijale batzuk ez zirela ondo egokitzen zoologikoen bizitzara, ehiza gorritzen zutelako. Zenbait gairi buruzko informazioa aztertu ondoren, hala nola oinez igarotzen den denbora eta 35 espezietako kumeen heriotza maiztasuna, Ros Clubb eta Georgia Masonek ondorioztatu dute beren ingurune naturalean distantzia luzeak egiten dituzten animaliek arazo gehiago dituztela
|
beren
bizitza gatibu egokitzeko. Hartz polarra, adibidez, kaltetuenetako bat da, zoologikoetan eta antzeko instalazioetan bere ohiko itxiturak askatasunean mugitzeko gutxieneko eremuaren milioirena osatzen baitu.
|
|
|
Kasu horietan, toxina kontrolatu behar da, bestela gerta bailiteke arrisku bat ez aurkitzea, eta arrisku hori ertaina edo handia dela esan behar da. Bakterio hori animalien azalean aurkitzen da, baina baita pertsonen azalean ere, eztarrian eta sudur hobietan ere, eta ia gizaki guztiek izan dezakete mikroorganismoa
|
beren
bizitzan zehar. Horregatik, elikagaiak kutsatzeko probabilitatea oso handia da, ez soilik manipulatzaileek, baita bezeroek ere elikagaiak ukitu edo usaintzen dituztenean.
|
|
|
Atzo aurkeztu zen. Lan hori Espainiako gazte urbanoen jokabideen artean dabil, eta ondorioztatu du, hain zuzen ere, aisialdia eta lagun taldea direla nerabezaroan eta nerabezaroan
|
beren
bizitza gehien baldintzatzen dutenak. “Aisialdia lan eta ikasketa denbora bezain zabala eta garrantzitsua bihurtu da”, esan zuen Domingo Comasek, txostenaren koordinatzaileak.
|
|
|
Emakume bat bizi den lekuan, eguneroko bat aurki daiteke, isilpeko gordailuetan ezkutatua gehienetan, lekurik deserosoenetan, piztia batzuek negurako beren hornizioa gordetzen duten era berean gordetzen baitituzte
|
beren
bizitza sentimentalak utzitako mozkinak: xingolaz lotutako gutun sorta, argazkiak, opari bat edo gau gogoangarri bat inauguratu zuen jatetxeko ordainagiria.
|
|
|
ohitura kristau zintzoen usteltzea euskararen usteltzearekin batera dator, Maisu Juan pertsonaia estereotipatuak hezur haragitzen duen bezalaxe. Peru Abarca liburu osoa baserritarren euskararen apologia da, beraiek  gordetzen baitute,
|
beren
bizitza isolatu eta ezjakinean, hiz  kuntza bere garbitasun eta santutasunean. Beraz, hasierako paradisu hori nolabait berreskura daiteke, ez baitago zeharo galduta.
|
|
2004
|
|
|
|
Beren
bizitza osoa baserrian eman dutenen euskara oso ona da, ereduzkoa. Horixe jaso nahi izan dut.
|
|
|
soldaduek abereei edo mugitzen zen gauza orori botatzen baitzioten tiro. Kintoak, eta errepuplikarrak nahasturik zeuden, baina errepublikar asko,
|
beraien
bizitzarekin nazkatuak zeuden. Hauek gerran egondakoak ziren, kartzelatik pasatutakoak bizpahiru urtez, gero lan batailoietan egonak eta azkenik berriro hiru urtez, zerbitzu militarra egitera behartuak.
|
|
|
Errepublikaren etorrerarekin, erlijioa kendu behar zutela erraten zuten asaldatu batzuek. Baina ia denak berdin jarraitu zuen, dena lasai zegoen eta baztandar gehienek normaltasunez
|
beraien
bizitza egiten segitu zuten.
|
|
|
Gutxi izango dira beren helburua lortuko dutenak, eta batek bakarrik irabaziko du azken saria:
|
beren
bizitzako ametsetako bat betetzea. Bi taldeak taldekako probak edo immunitate probak egiteko bakarrik bilduko dira.
|
|
|
Erditzeak amaren hobekuntza ekarri du, “koma laugarren gradutik bosgarrenera edo seigarrenera igaro baita, nahiz eta egoerak larria izaten jarraitzen duen”. Aitak, saltzaile gisa lan egiten duenak, eskerrak eman zituen atzo mediku eta erizainen ahaleginagatik, bi emakumeak
|
beren
bizitzatik salbatzeko. “Ezkondu ginenetik, duela pare bat urte, seme alabak izan nahi genituen.
|
|
|
Ikus ditzagun zatiketari buruzko zifra batzuk, neurriaren magnitudea ikusi ahal izateko: –Urtero, hamar milioi ibilgailu heltzen dira
|
beren
bizitza baliagarriaren amaierara Europan. –Espainian, 2003an, milioi bat eta ehun mila ibilgailuri eman zitzaien baja.
|
|
|
Pertsona gehienek, beren oinarrizko beharrak bete ondoren,
|
beren
bizitzan gerta daitezkeen egoeretatik babesten saiatzen dira. Gainera, etorkizuna jokoan dagoenean, batzuek nahiago dute plangintza lehenbailehen egiten hasi.
|
|
|
Euskal Okela Euskal Herriko baserrietan kontu handienaz hazitako animalien okela da. Hau da,
|
beren
bizitzako urrats guztietan kontrolaturik egon diren eta baimendutako hiltegietan beren kalitateagatik hautatutako abelgorrien okela.
|
|
|
Berehala, baina, beste mintzo batek hartu zion lekua: Juduak Alemaniaren etsaiak dituk, Oskar –erran zidan aitak, udazkeneko arratsalde epel hartatik mintzatuz–, Europa osoarenak,
|
beren
bizitza ziztrinen helburu bakarra gure zibilizazioa hondatzea duk, komunismoa...
|
|
|
Lete ibaiko ura nahiko luke eduki! Grekoen mitologian, hildakoen espirituek lurpeko ibai hartako ura edaten zuten, erabateko ahanztura ekartzen baitzien, eta horrela
|
beraien
bizitzako bihozminak ezabatzen zituzten erraietatik.
|
|
2005
|
|
|
Baina aldi berean horrek, lehiakortasuna ezarri die, autoestimu falta eragin eta afektibitatearen mundua itxi. Emakume eta gizonen arteko berdintasunaren alde lan egiteaz gain, gizonak
|
beraien
bizitza kalitatea hobetu nahian, duten alde femeninoa landu nahi dute. Gizonen krisia eta gizonen aldaketa aipatzen da nonahi azkenaldian, baina gutxiengo batean eta modu partzialean ematen den zerbait da oraindik.
|
|
|
Baina maskulinitate tradizionala aztertzen badugu, konturatuko gara gizonontzat ere oso eragin kaltegarriak dituela, afektibitatearen alorrean adibidez. Gizonak konturatzen dira
|
beraien
bizitza osoagoa dela sentiberagoak badira, afektiboagoak, batez ere seme alabekin duten harremanean», dio Patrick Welshek. Welshek hogei urte daramatza genero eta gizontasun arazoen alorrean lanean Latinoamerikan.
|
|
|
Horrek klasean egon behar zuen gazteei berak dakiena erakusten, eta bere esperientzia kontatzen". Unibertsitatearen arazoa da
|
beren
bizitzan lanik egin ez, noizbait nonbait beka bat lortu, eta teorizatuz liburu bat idatzi duen jende asko dagoela. Eta teoria horietara begia botatzen dudan bakoitzean haluzinatu egiten dut.
|
|
|
Alemaniako kongresuan Alemaniako eta Erresuma Batuko hirurogeita gutxi urteko bi ikerlarik esku artean dugun proiektuaren ikuspuntu globala eta praktikoa aurkeztu zuten, hau da, proiektuaren zergatia eta helburua bizitza praktikoaren alorrean. Bi pertsona horiek ingeniariak ziren eta
|
beren
bizitza laborala enpresa eta ikerketa zentroen artean garatzen zuten.
|
|
|
hauetan, graziaren dohainak hartara ekarririk, apezpiku guziekin batera, ezkongabetasunaren aukera egiten dutenen gain, apaiz ezkondu oso baliotsuak ere badira. Dena den, ezkongabetasuna gomendatzean, Sinodo santu honen asmoa ez da inola ere Ekialdeko Elizetan indarrean dagoen diziplina ezberdina aldaraztea, eta aholku ematen die ezkonduta egonik maitasunez apaizgoa hartu zuten guziei, bokazio santuan iraunez, bete betean eta bihotz zabalez beren ardurapean jarritako artaldeari
|
beren
bizitza eskaintzen jarrai dezala74.
|
|
|
Tipologia horrek ez du ia nabarmentzen batez bestekotik, egoera sozioekonomikoagatik edo bizilekuagatik, bi zerbitzu ditu kontratatuta, eta Internet izanez gero, konexioa oinarrizkoa izaten da, ez banda zabalekoa. Tarteko maila batean, familien %16, 4 teknologiekin positiboki identifikatzen da, baina haien abantailek lan ingurunearekin lotura handiagoa dutela
|
beren
bizitza pribatuarekin baino. Etxe horiek, hirikoak, maila sozioekonomiko ertain altukoak eta haurrak dituztenak, batez beste 2,9 zerbitzu dituzte kontratatuta, %70ean ordenagailu pertsonala dute eta Interneterako konexioa ADSL da.
|
|
|
Biktima gehienak inguruko ospitaleetan hil ziren, eta bertan adingabeak deshidratazio, oka eta beherakoak izan ziren. Ospitaleratutakoetatik sei egoera larrian daude eta beldur dira
|
beren
bizitzagatik; gainerakoak, berriz, behaketapean daude.' Filipinetako irrati bateko iturriek esan zuten mandiokako elikagaiak haurrei eman zizkieten bi saltzaileri galdeketa egiten ari zirela. Talibongo Ospitalearen Memorialeko medikuek pentsatu dute “labak” pestizidak edo intsektizidaren bat izateko aukera.
|
|
|
Haurtxoek ere morbilitate eta heriotza arazo larriak izaten dituzte amak neskak direnean. 18 urtetik beherako nesken haurtxoek
|
beren
bizitzako lehen urteetan hiltzeko aukera gehiago dute 19 urtetik gorako amek baino.
|
|
|
Mugimendu sozialek salatzen dute Munduko Bankuak eta Nazioarteko Moneta Funtsak uraren pribatizazioa ezarri dutela maileguak emateko baldintza gisa, kontuan hartu gabe egoera horren ondorio larriak %80an eragiten diela landa eremuei: Kolonbiako eta Filipinetako emakume gehienek ur kutsatua erabiltzen dute ordainketa faltagatik zerbitzua mozten dietenean, eta
|
beren
bizitza suntsi dezaketen gaixotasunak jasaten dituzte. Uraren Munduko Plana G herrialdeak duela bi urte bildu ziren Evianen (Frantzia), eta Frantziako presidenteak Uraren Munduko Plana aurkeztu zuen, eta Romano Prodi Uraren Europako Funtsa, Afrikako, Karibeko eta Pazifikoko 70 herrialdetan baino gehiagotan Lankidetza Publiko Pribatuari bilioi bat euro emateko.
|
|
|
–Zer jakingo duk hik? –moztu nion nazkatuta– Irakasle txarrak ez dituk, eta
|
beraien
bizitza pribatuan ez duk zertan sartu...
|
|
|
Ederra da jendea maitasunean ikustea. Jaungoikoari eskatzen diot, txikle baten antzera kiribilduta dauden gazte horiek, jarrai dezatela
|
beren
bizitza osoan maitasun horretan...
|
|
|
Bestetik, beste sektore zabal batek inposaketa, injustizia, alderdikeria... ikusten ditu ekinbide honen atzean; be reziki, zenbait lanpostu eskuratzeko dekretuz ezarri dituen Hizkuntz Eskakizunak direla eta (Administrazio, Osasun eta Hezkuntza alorretan bereziki, eta hauen artean geroxeago aztertuko dugun 157 irakasleen afera). Sektore hauek, edo aspalditik izan dute euskararekiko atxikimendu epela, edo zutena epeldu edo hoztu egin zaie
|
beren
bizitza pertsonalean euskararen aldeko politika eraginkor baten ondorioak nozitzen hasi direnean. (Sektore hauen sentimendu eta pertzepzioan oinarritzen dira jarraian aipatuko dugun beste Administrazioaren jokabide eta politikak.)
|
|
2006
|
|
|
Ari dira pixkanaka. Nik behintzat baikortasuna ikusi nuen haien aurpegian, zentzua bilatu diote
|
beraien
bizitzari, eta antolakuntzaren eta bat egitearen bidetik duintasunari eusten diote. Han, denek jaten dute, sendagileak bilatzen dituzte, kolektibizazio ereduari esker denentzat iristen da.
|
|
|
Izan ere, esku batekin semeari etxetik kanpora bultza egiten diote, baina bestearekin bertan eutsi; alegia, onartzen dute bizitzako legea dela seme alabek beren bidea egitea, bai... " Baina ez dakizue semeak zenbat laguntzen didan nire bakardade izugarri hau eramaten!" Batez ere, alargun geratzean eta alargun gera daiteke senarra hil zaiolako, edo lantokian bizi zaiolako, edota ametsezko bidaia antzuetan" lolita" bila joan zaiolako, ama askorentzat semea da geratzen zaien helduleku bakarra
|
beren
bizitzari zentzua emateko.
|
|
|
Saltzaileen aldetik, etxearen jabea dago, ordura arte bere habia izandako lekua uzteko batere gogorik ez duen emakumea, beti Afrika aldean dabilkion senar antropologoarekin duen harremana hausteko gogoak azaltzen; eta etxe hori lehenbailehen eskuz aldatzea lortuz gero izango dituen irabaziekin Greziara oporretan joatea besterik nahiko ez lukeen saltzailea. Balizko erosleen aldetik, berriz, bere seme eskizofrenikoari baretasuna eskainiko dion txoko baten bila ari den ama, bere buruari etengabe galdetzen diona gaixotasun horrekin jaiotako semearen susmo txarrak uxatzeko
|
beraien
bizitzatik aldendu zen senarrak noiz izango ote duen haiengana itzultzerik; eta pertsonaia nagusia, Asier, egun horretan bertan bere buruaz beste egiteko asmoa duen gazte bestenaz erabat isila. Eskizofrenikoa den arren, ondotxo daki aitak beragatik utzi zuela etxea, eta hauxe esan nahiko lioke amari:
|
|
|
Asko dira lan bila edo
|
beraien
bizitza kalitatea hobetze aldera azken urteotan Sakanara heldu diren etorkinak. Gauzak horrela, Euskara Zerbitzuak ahalegin berezia egin du azkenaldian bizilagun berri hauek euskalduntzeko.
|
|
|
Estudiatu ahal izateko hortik pasa behar dute, baina parentesi bat bezala da. Lehenik umiliatu behar dute gero
|
beraien
bizitza aldatu ahal izan dezaten.
|
|
|
Gaur egun 50 urte baino gehiago dituzten emakumeek bizimodu oso aktiboa daramate, eta kontuan hartu beharra dago menopausian bete betean edo are gehiago, menopausia ostean dauden emakumeen %50etik gora direla beren bizi kalitatea nabarmen galtzen dutenak,
|
beren
bizitzako aro horretan izan ohi dituzten aldaketengatik.
|
|
|
Hoberena litzateke Interneten denek beren tokia bilatzea eta
|
beren
bizitzak hobetzeko sareak eman diezaiekeen laguntza aurkitzea.
|
|
|
Paseatzera bakarrik ateratzen den hartz txikia, erronka egiten ari zaio heriotzari.
|
Beren
bizitzako lehen udaberrian, irtenaldi laburrak baino ez dituzte egingo gordeleku bero eta erosotik kanpora; ondo goxoak, halere.
|
|
|
|
beren
bizitzaren helburua ez ote den espiritua gora igotzea,
|
|
|
Mendea askotan zehar nekazariak isilik egon ziren, batzuetan isiltasun hau hausten zuten
|
beraien
bizitza maila tamalgarria eta gobernuak eta hiriek egiten zieten erasoak salatzeko. Salaketa hauen bidez jakin dezakegu zelako legeak zituzten, enperadore eta buruzagien ediktuak zeintzuk ziren eta nolako akordioetara heltzen ziren egoera hobetzeko.
|
|
|
Oro har, bikotekideek aurre egiteko modu efektiboak bilatu dituzte.Horretarako, pentsamendu sortzailea estimulatzen duten teknikak erabil daitezke, ideia zurrunbiloa eta, ikaskuntzaren teoriatik abiatuz, ekintza planifikatzea eta geroebaluatzea. Azken finean, gakoa litzateke
|
beraien
bizitzan ahalik eta kontrolgehien izatera zuzentzea esku hartzea (Read, 1995).
|
|
|
Ezgaitasuna duen edo ezduen haur bat haztea estresagarria izan liteke batzuetan. Ezgaitasuna duten haurrengurasoek ezgaitasuna ez duten haurren gurasoek bezala jasaten dituzte
|
beren
bizitzan dibortzioak, gaixotasun larriak eta antzeko zailtasunak. Dena den, ezgaitasunaduten haurren gurasoek estres maila handiagoak izaten dituzte ezgaitasuna ez dutenhaurren gurasoek baino (Pelchat eta beste, 1999), eta haurren ezgaitasunarekinlotutako estresore gehigarriak jasaten dituzte (Ainbinder eta beste, 1998).
|
|
|
alde batetik, gizabanakoen talde pertenentziak (legitimoki arautuak), eta, bestetik, izaera moraleko lokarriak edo obligazioak(?). Azkenik, pertsonalitate sistemek identitate trinkoa garatu badute?
|
beren
bizitzaren munduan sor daitezkeen egoerak errealitate zentzu osoarekin mendean hartzeko bezain izaera trinkoa?, sozializazio prozesuek ondokoa aportatzen dute beste bi osagaien mesedetan: alde batetik, gizabanakoek sortzen dituzten interpretazioak eta, bestetik, arauen arabera jarduteko motibazioak (Habermas, 1992:
|
|
|
Mundu osoko biztanleek
|
beren
bizitza guztia antolatzen dute eguzki argiaren arabera. Horregatik, guztiz logikoa da herrialdeek ordu lokala erabili nahi izatea; hau da, eguerdiko 12ak inguru izan daitezela Eguzkiaren kulminazioa gertatzen denean.
|
|
|
Europako herrialdeak
|
beren
bizitzak berregiteko eta oparotasun handiagoa lortzeko aukeratzen dituzten marokoar emigratzaileen kopurua gero eta handiagoa da. Hala ere, enpresa horretan asko erdibidean geratzen dira, batez ere adingabeak, eta jatorrizko herrialdeetara itzultzen dira.
|
|
|
Izan ere, autonomia erkidego horiek hainbat kudeaketa sistema integraturi (KSI) eskatu diete zeregin hori, hondakin mota horiek bildu eta birziklatzeko. Abuztuaren 13an jarri zen indarrean Aparatu Elektriko eta Elektronikoen Hondakinak Kudeatu eta Birziklatzeko Errege Dekretua, TEEH Zuzentaraua, zeinak ezartzen baitu ekoizleek nahitaez jaso behar dituztela
|
beren
bizitza baliagarriaren amaieran birziklatzera iristen diren unean merkaturatutako aparatuak, prentsa ohar batean gogorarazi zuen. Era horretako produktuak birziklatzeko, “bilketa zirkuitu bat, garraio logistika bat eta gaur egun erabat erabilgarri dagoen engranajea osatzen duten birziklatze instalazioen sarea behar ditu” esan zuen ECOTICek.
|
|
|
Igande goizean Madrileko Erretirora joaten bada, ikusiko du azken modan dagoen kirol arroparekin jantzita dauden herritarrez beteta dagoela, baina ez dela joaten han, hain zuzen, garagardo eta aperitibo batzuk kontsumitzera. Gatzaren eta koipeen abusuak, eguneroko alkoholak edo tabakoarekiko mendekotasunak ia edozein aldaketa saiakera ezkutatzen dute, eta gizabanako horiek,
|
beren
bizitzaren erdian, benetako" sindrome metaboliko ibiltari" bihurtzen dira, txandala edo elastikoa erabiltzen duen tripita garagardoarekin… Laborategiek armategi terapeutikoak eraginkortasun erreduktore egiaztatua duten agenteez hornitzen dituzte; hala ere, bi hipertentsiotik batek huts egiten du agindutako botikarekin hipertentsioa kontrolatu nahian. Azken hilabeteotan ikasi dugu ezinezkoa dela botika bakar batek hipertentsioa menderatzea.
|
|
|
|
Beren
bizitza hobetu nahi duten afrikarren exodoa kontrolek ez dutela geldiaraziko uste dute
|
|
|
Aldea da teknika ez dela aplikatzen jaiotzatik edo haurtzarotik agertzen diren gaixotasun larrien transmisioa mozteko. Oraingo honetan, enbrioiak aukeratu ziren,
|
beren
bizitzako uneren batean minbizia izateko arrisku handia zuten haurrak ez jaiotzeko.
|
|
|
Salbuespen bakarrak larrialdi eta alarma gailuak, ekipo medikoak edo hari gabeko tresna elektrikoak dira. Era berean, adostutako testuak ezartzen du beren lurraldean fabrikatzaile ezarriak dituzten estatu kideek pilen eta metagailuen ingurumen errendimendu globalaren ikerketa sustatuko dutela eta hobekuntzak sustatuko dituztela
|
beren
bizitza baliagarriaren ziklo osoan, bai eta substantzia arriskutsu gutxiago edo gutxiago kutsatzen duten substantziak dituzten ereduak garatu eta merkaturatzea ere.
|
|
|
Batzorde horrek egindako azterketa soziologiko baten arabera, minusbaliotasunen bat duten pertsonen %64 diskriminatuta edo modu desberdinean tratatuta sentitu da bizitzan. Ezgaitasunen bat duten pertsonen %64 diskriminatuta edo modu desberdinean tratatuta sentitu da
|
beren
bizitzan. Egoera horri aurre egiteko, CERMIk pertsona ezinduei aholkatzen die jasaten dituzten bereizkeria egoerak edo tratu berdintasunik eza salatzeko, legeak debekatutako praktika horiei aurre egiteko.
|
|
|
Hori dela eta, Munduko Osasun Erakundeak (OME) eta Unicefek oso zaila ikusten dute gai horretan ezarritako Milurtekoko Helburuak betetzea. “Bost urte baino gutxiagoko 1,6 milioi haur inguru hil ziren 2005ean, edateko urik edo higienerako gutxieneko baldintzarik ez zutelako, eta horrek beherako edo gaixotasun infekziosoak eragiten ditu, eta horiek
|
beren
bizitza amaitzen dute”, adierazi du Susanne Weber Mosdorf Garapen Iraunkorreko eta Ingurumen Osasuneko gaietarako OMEko zuzendari nagusiaren aholkulariak. OMEk eta Haurrentzako Nazio Batuen Funtsak (Unicef) txosten bateratu bat egin dute, 2000 urtean uraren eta saneamenduaren arloan Milurtekoko Garapen Helburuak lortzeko egindako aurrerapen erritmoari buruz.
|
|
|
Ikerketa baten arabera, gutxienez 80.000 emakumek ezin dute
|
beren
bizitza salbatuko lukeen zesarea bat eskuratu.
|
|
|
Londresko Higiene eta Medikuntza Tropikaleko Eskolak egindako azterlan baten arabera, garatze bidean dauden 42 herrialdetako 80.000 emakumek ezin dute zesarea bat eskuratu,
|
beren
bizitzak salba ditzakeen eragiketa bat. Datu horiek biltzen dituen azterketaren ondorioak The Lancet aldizkariaren edizio digitalean argitaratu dira.
|
|
|
Beste muturrean, zazpi herrialdetan, Latinoamerikan, neurri handi batean, %15eko gehienezko atalasea gainditzen zuten zesareek, biztanleen %40k gutxienez. Kalkuluen arabera, edozein herritan, haurdun dauden emakume guztien %1ek, gutxienez, ebakuntza kirurgikoa behar dute
|
beren
bizitzak salbatzeko. Ikertzaileek %1era igo zuten zesarearen tasa gaur egun %1 baino gutxiago erabiltzen duen herrialde bakoitzean, eta ikusi zuten 80.000 jaiotzek betetzen zituztela zesarea behar zen eta eragiketa ez zela egiten.
|
|
|
Hiesak, elgorria eta errakitismoa bezalako gaixotasunek milioika emakume hiltzen dituzte, eta erabateko prekarietate egoeran uzten dituzte seme alabak. Hala, Save The Children GKEak argitaratutako txosten honek, “El Estado de las Madre en 2006–, garatzen ari diren herrialdeetan
|
beren
bizitzako lehen hilabetean urtero hiltzen diren lau milioi haur baino gehiago aztertzen ditu. Lau milioi haur hiltzen dira urtero garapen bidean dauden herrialdeetan lehen hilabetean Europako Batasunean urtebetean jaiotzen diren haur guztien kopuru baliokidea (Erresuma Batuan izan ezik), eta etxean erditzen diren 60 milioi ama, gutxieneko kualifikazioa duten pertsonen laguntzarik gabe.
|
|
|
Terry Davisek, Kontseiluko idazkari nagusiak, esan zuen bezala, “giza eskubideen bortxaketa onartezin horren” aurka “zero tolerantzia” izateak duen garrantziaz jendea “sentsibilizatzea” du helburu. Davisek zehaztu zuen kanpainak emakumeei lagundu nahi diela
|
beren
bizitzak zuzentzen eta babestuago sentitzen direla. Horren arrakasta ez da neurtuko, urte horretan egindako mintegi kopuruaren arabera, baizik eta aldi horretan egindako “aldaketa positibo eta kuantifikagarrien” arabera.
|
|
|
UNICEF “2007ko Munduko Haurren Egoera” jakinarazi berri du. Emakumeek
|
beren
bizitzan jasaten duten diskriminazioa eta botere falta aztertzen ditu txostenak, eta genero diskriminazioa ezabatzeko eta emakumeen eta nesken autonomia sustatzeko zer egin behar den deskribatzen du. Lehenik eta behin, emakumearen egoera aztertu behar da, eta, ondoren, genero berdintasunak Milurtekoko Garapen Helburuak bultzatzeko nola balioko lukeen aztertu behar da.
|
|
|
Azterketa batean sartu ziren garatze bidean zeuden 30 herrialdeetatik hamarretan soilik, emakumeen erdiak edo gehiagok hartzen zuten parte etxeko erabaki guztietan; besteak beste, etxeko gastu nagusiei, osasun arretari eta lagunei edo etxetik kanpoko senideei egindako bisitei buruzkoak. Txostenaren arabera, emakumeek
|
beren
bizitza kontrolatzeko eta beren familiei eragiten dieten erabakiak hartzeko duten gaitasuna estu lotuta dago haurren elikadurarekin, osasunarekin eta heziketarekin. Emakumeek erabakiak hartzeko zeregin erabakigarria duten familietan, haurrei eskainitako baliabideen proportzioa askoz handiagoa da emakumeak garrantzi txikiagoa duen etxeetan baino.
|
|
|
Arrazoia? Gerran
|
beraien
bizitza arriskuan jarri zuten erreketeei lana eman behar zitzaiela, eta gure aitaren postuan, beraietako bat jarri zutela.
|