|
2005
|
|
|
01
|
Baina
australiar berriek lur harrigarri hau benetan den bezalakoa ikusi ahal izango dute. Den bezalakoa onartu eta maitatuko ote dute?
|
|
|
01 Erdigunea beroa da,
|
baina
ez dauka basamortuaren itxurarik. Lehen esploratzaile europarrek larreak zirelakoan zeuden.
|
|
|
02
|
Baina
hemengo belar luzeak hedea baino gogorragoak dira. Beste belarrek ezin baitute iraun hain lur momor eta lehorretan.
|
|
|
02 Belarjaleak dira, eta milaka milioi daude.
|
Baina
esploratzaileek ez zituzten ikusi.
|
|
|
04
|
Baina
ehunzangoa menderatzea ez da erraza.
|
|
|
05 Gehienek edozer jaten dute;
|
baina
hau aho fina da.
|
|
|
07 Sua ere erabiltzen zuten;
|
baina
ez jatekoa prestatzeko, ezta eurak berotzeko ere, lurra lantzeko baizik.
|
|
|
08 Suteak berez pizten dira sarritan Australiako baso eta belar luzeko larreetan, eta arlo handiak erretzen dira. Aborigenek horixe bera egiten zuten,
|
baina
kontrolpean.
|
|
|
08 Sastrakadietako landareak lehor egon ohi dira, eta olioak dauzkate berez. Erraz erretzen dira,
|
baina
guztiz galdu gabe. Haziek, edozein modutan ere, onik irauten dute.
|
|
|
Ã, ameak eta baiadun hainbat landare oparo irteten dira. Bitxia dirudi,
|
baina
landareak suteekin bizitzeko moldatu dira; eta animaliak ere bai.
|
|
|
09 Erbien antza daukate;
|
baina
martsupialioak dira.
|
|
|
09 Denerik jaten dute.
|
Baina
suteen ondoren errautsa ongarria da basamortuko lur pobrearentzat, eta mota askotako landare eta intsektuak izaten dituzte dastatzeko.
|
|
|
12 Macdonnell mendiak behinola Himalaia baino garaiagoak ziren.
|
Baina
Australia hain zaharra da ze, hondarrak baino ez dira geratu, higadurak janda.
|
|
|
16 Normalean ez dira irteten egunez,
|
baina
ugalketa aldian daude, eta urduritasunak hartu ditu denak.
|
|
|
17
|
Baina
emeak bizkarra hormaren kontra dauka, eta halaxe jarraituko du.
|
|
|
17 Harkaitz artean egotea dute gustuko,
|
baina
jatekoa troka zuloaren hondoan daukate.
|
|
|
18 Gehienetan, ezer igartzeko baino euri txikiagoa egiten du.
|
Baina
mendiak erortzen den guztia hartzen du. Urbegiak errekasto bihurtzen dira, eta gero ibai.
|
|
|
Urbegiak errekasto bihurtzen dira, eta gero ibai. Gutxi zirudien,
|
baina
apurtxo askok multzo handia egiten du.
|
|
|
19 Ura azalean ez da ia ageri, hainbat kilometro lehenagotik.
|
Baina
zuhaitzak, erroak luzatu eta hareatzan sakon gordetako hezetasuneraino heltzen dira.
|
|
|
21 Txori argi hauek 50 urtetik gora bizi ohi dira,
|
baina
urte osoa behar dute txita bakarra hazteko. Gauza asko ikasi behar du.
|
|
|
22
|
Baina
urte lehor batzuen ondoren, hainbat abere etxalde bertan behera utzi behar izan zituzten. Ez da harritzekoa.
|
|
|
22 Sastrakek sarritan ur asko hartzen dute;
|
baina
landare zail hauek ederto hazi dira lur lehor eta pobrea gorabehera... eta inbaditzaile nekagarriak gorabehera.
|
|
|
23 Hemeretzigarren mendearen azkenaldira gamelu eta dromedarioekin zeharkatzen zuten basamortua, ez zegoen beste modurik.
|
Baina
errepideak egin eta gero, bertan behera utzi zituzten.
|
|
|
25 Izaki handiak ikusgarriak dira...
|
baina
txikiak dira bizkorrenak.
|
|
|
26 Itzaletan, ezkutuan, inurri zezenen habia dago. Australian mila inurri espezie baino gehiago dituzte,
|
baina
hauek orkatilaraino heltzen dira.
|
|
|
27
|
Baina
ez dira irten eurentzat lan egiteko. Zereginak banatuta hobeto irauten da basamortuan.
|
|
|
28 Lehen esploratzaileek gutxietsi egin zituzten Australiako basamortu asko.
|
Baina
Simpson ez da gutxi iriztekoa.
|
|
|
32 Simpson basamortua beroa da;
|
baina
infernua ez, bertako deabrutxoentzat ere.
|
|
|
33 Ez da leku erosoa, agian,
|
baina
segurua bai. Arrautzatik lasai irteteko astia dute, beraz.
|
|
|
35 Lehorte handietan kanguru asko galtzen da.
|
Baina
aldi onak datozenean laster hartzen dute berriro lehengo kopurua, benetako ugalketa makina bihurtuta.
|
|
|
37 Gorputz handia gorabehera kanguruek ez dute egunero edan behar.
|
Baina
non aurkitzen dute ura lur idor honetan, azalean behintzat inon ageri ez bada?
|
|
|
40 Urrunetik larre elurtua dirudi;
|
baina
hemen izotza barik gatza daukagu. Gatzezko aintzira da hau.
|
|
|
40 Itsasoa da,
|
baina
lokatzezkoa, beroak gogortutako gatz geruza distiratsuak estalita.
|
|
|
41 Aintzirari bere izena eman zioten,
|
baina
ura aurkitzeko itxaropen guztiak hantxe galdu zituen.
|
|
|
42 Milaka kilometro koadrotan, basamortua garbi garbi egiten du.
|
Baina
eurite ikaragarriok atertzean, gauza harrigarria gertatzen da.
|
|
|
43 Edward Eyre toki egokian egon zen,
|
baina
okerreko garaian. Eta Australiako ikuskizunik harrigarriena galdu zuen.
|
|
|
43 Ez dakigu kostaldeko hegaztiek, mila ta bostehun kilometro harantzago, uraren usaina hartzen duten, ala aldaketa bitxiren bat sumatu atmosferan.
|
Baina
Australia guztitik heltzen dira, milaka eta milaka.
|
|
|
44
|
Baina
beste batzuk ere itzultzen dira.
|
|
|
15 Denerik jaten dute,
|
baina
, gusturen, uretako hegazti eta narrastien arrautzak. Gaixotasun txarrak zabaltzen dituzte, eta kopurua ia urtero bikoizten denez, gaur egun milioika daude.
|
|
|
17 1822an, europar erleak ekarri zituzten Australiara, eta erlauntzak lore gehien zegoen tokietan ipini zituzten, ezti gehiago sortzeko.
|
Baina
ez ziren berri onak australiar erleentzat.
|
|
|
19
|
Baina
ehizatik libratu ziren azeriak ugaritzen hasi ziren.
|
|
|
21 Australian desagertutako animalia ezagunenak Tasmanian iraun zuen apur bat gehiago. Tigre tasmaniarra Australiako haragijalerik handienetarikoa zen,
|
baina
dingoek triskantza egin zuten Australian, eta bizirik gelditutako apurrak nekazariek hil zituzten, ardiak lapurtzen zizkietelakoan.
|
|
|
21 Itxura batean egoera etsigarria da,
|
baina
gauzak ez dira beti diruditen bezalakoak.
|
|
|
22 Untxiaren neurrikoa da,
|
baina
onddoak baino ez ditu jaten, lurpean sakon sartzen da haien bila. Eta gauez bakarrik irteten da.
|
|
|
23
|
Baina
ez da desagertu. Eta horrek erakusten du Australiako fauna bistatik gal daitekeela hain lurralde zabalean.
|
|
|
23 Perikito gautarra esaten zaio, bizimodua gauez egiten omen duelako. Australia barnealdeko belar latzeko zelaietan ibiltzen omen da,
|
baina
80 urtean ez dute ikusi. Perikito gautarra museoetako pieza bilakatu zela uste zuten denek.
|
|
|
25 Aska inguruan, txori gehiagorekin batera, ezagutzen ez zituen bi txori zeuden. Perikitoak ziren, bai,
|
baina
ez betikoak. 25 Alexek 40 urte daramatza hemen lanean, eta inguruko txoriak nahiko ondo ezagutzen ditu.
|
|
|
26
|
Baina
ez dago arrastorik.
|
|
|
26 Australiako hegazti ezezagunena izango da beharbada,
|
baina
badirudi ehiza erraza izan zela harrapari berrientzat. Edo ezin izan ziela abeltzaintzak eragindako aldaketei aurre egin.
|
|
|
27 Hori ere aztarna bat izango litzateke.
|
Baina
13 urte luzean, Richardek ez du ezer aurkitu.
|
|
|
Gauez irtengo dira ezkutuko hegazti hauek edatera, basamortuko aska hauetara datozen hegaztiekin batera.
|
Baina
seguruenik, ez du zorterik izango.
|
|
|
27 Jende askok dio perikito gautarra ikusi duela,
|
baina
orain arte, ezin izan du inork frogatu. Froga sendo bakarra, Queenslanden zanpatuta azaldu zen hura da; beraz bila eta bila jarraitu behar da.
|
|
|
28 Britainiarrak iritsi baino lehen, miloi erdi lagun inguru zeuden, Europaren hiru laurdeneko lur eremuan.
|
Baina
kontinentean zehar banaturik zeuden, eta ondo ezagutzen zuten fauna.
|
|
|
28 Gizaki zuriak iritsi zirenean aborigenen populazioa laurdenera murriztu zen.
|
Baina
euren abileziak ez dira guztiz ahaztu.
|
|
|
29
|
Baina
lur honetako semeak bilaketa lanetan laguntzen hasi zirenean, eskinkoa azaldu zen berriz, beti ere, aborigenen lurretan. Ulurun, bertakoek tjakura deitzen diote.
|
|
|
30 Harrapariak daude hemen, azeriek arazoak sortu dituzte,
|
baina
hau, azken batean, eskinkoen lurraldea zen.
|
|
|
33
|
Baina
nahiz eta horrelako zaintza bereziak eman, harrapari kanpotarrak aske dabiltzan bitartean, kontinentea toki arriskutsua da oraindik ere Australiako faunarentzat.
|
|
|
33 Ez da bidezkoa;
|
baina
leku seguru bakarra uharte batean dago.
|
|
|
34
|
Baina
bada beste zerbait.
|
|
|
36 Honakoa, bandikut urrekara da. Kontinentean oso ugaria izan ohi zen,
|
baina
harrapari berriek guztiz galdu zuten.
|
|
|
36 Gaur egun, uharteetan baino ez dirau.
|
Baina
50.000 inguru bizi dira Barrown bakarrik.
|
|
|
37 Animalia hauek hondar eta apurretara lotsarik gabe hurbiltzen ikusita, erraz ulertzekoa da harrapariek ahalegin handirik gabe ehizatuko zituztela.
|
Baina
hemen ez da horrelakorik gertatuko.
|
|
|
38 Tasmaniako deabruaren bizilekua da, munduan duen bakarra. Aspaldi galdu ziren kontinentean;
|
baina
hemen, betiko moduan bizi dira, oihan trinkoetan, elkarri agiraka jatorduan.
|
|
|
|
Baina
Tasmania ez da lurralde galdua. Jendez beterik dago, eta fauna herri, errepide eta abeletxeen artean sartzen ere ausartu da.
|
|
|
Tigre kuolak haragijaleak dira, eta lepo inguruan hozka eginez hiltzen dute.
|
Baina
beti errazagoa da janaria kaxatik lapurtzea.
|
|
|
41 Deabrua beti deabru, eta borrokarako prest dago janari hondarrak lortzeko.
|
Baina
gehienetan istilu zalapartatsua baino ez da izaten.
|
|
|
44
|
Baina
saguzar gehiegi dago zuhaitz bakoitzean. Hemengo landare gehienak bereziak eta hauskorrak dira, eta ezin dituzte inolaz ere animalia mardul hauen eguneroko joan etorriak jasan, batzuekkilo bat ere pisatzen dute eta.
|
|
|
01
|
Baina
orain 200 urte pasatxo, britainiarrak iritsi ziren uharte kontinentera... eta euren eskumenean hartu zuten.
|
|
|
01 Hasieran, toki egokia iritzi zioten gaizkileak zokoratzeko, etxetik 16.000 kilometrora.
|
Baina
britainiar base hura laster bilakatu zen aukera amaigabeen lurraldea.
|
|
|
02
|
Baina
paisaia zaharrak nola egin die aurre aldaketa bizkor hauei?
|
|
|
03 Koalak, beste aldean jateko zerbait dagoela badaki, gora egingo du hara iritsi arte. Motel doa,
|
baina
estilo bikaina erakusten du.
|
|
|
03 Leku lasaietan ez dago arazorik.
|
Baina
Australian, animaliek eta gizakiek lursail bera nahi izaten dute askotan. Hiriak azkar hazi eta hedatzen dira eta ondorioz basoak galduz doaz.
|
|
|
04 Koala lurrean dagoen bakoitzean, hiriko arriskuei egin behar die aurre.
|
Baina
Australiako animaliek milioika urteko eboluzioari jarraitu diote ingurune zail eta aldakorrean, eta hiriko zabalkuntza honetan ere, gogorrenak iraun dirau.
|
|
|
06 Zabortegiakez dirudi oso leku osasungarria afaltzeko,
|
baina
honakoa, Brisbane-tik kilometro gutxira, otordu azkarreko geldiunea da ibis sakratuentzat, eta horri esker ikaragarri ugaritu dira. Inguruko aintziretan pausaturik egoten dira eta zabor kamioiak iristeaz batera azaltzen dira hona.
|
|
|
Hortaz, gizaki eta animalien arteko harremana nahitaezkoa da itsasertzean.
|
Baina
gizakien eragina ez da hirietan bakarrik nabari.
|
|
|
12 Nekazariek tiroka uxatzen dituzte...
|
baina
hegaztada bat egin, eta berriz itzultzen dira.
|
|
|
13 Pixkanaka, Surrey bera sortu zuten munduko beste muturrean â?, antzekoa bai,
|
baina
ez berdina.
|
|
|
14 Lehen kolono britainiarrak iritsi zirenean, granjako abereak ekarri zituzten,
|
baina
ez zituzten hesi barruan itxi.
|
|
|
22 Ez, denetarik dago,
|
baina
batez ere Getxoko eta Bilboko jendea etortzen da, lagun asko hurbiltzen da inguruetatik.
|
|
|
22 Bai, nire semea. Aitak ere aitarengandik ikasi zuen, eta gero bere kontura ere egin ditu gauza batzuk,
|
baina
Sabinek ere aitarengandik ikasi du oinarria.
|
|
|
23 Sasoian sasoikoa, sarri aldatzen dugu jatetxeko karta. Sukaldaritza tradizionalean oinarritzen dugu gehiena,
|
baina
betiere gauza berriak eskainiz. Jendea da.
|
|
|
Jendea da. Egia esan lan gogorra da, ordutegia eta, badakizuâ? ¦
|
Baina
bezeroaren nahikoa da nekea arintzeko.
|
|
|
24 Ezagunena, beharbada, ekaineko lehenengo astean egiten den Nazioarteko Jazzaldia izango da,
|
baina
ezin dira ahaztu Nazioarteko Folk eta Blues jaialdiak ere.
|
|
|
03 Ingurua oso ezaguna da hemengo lorategi, pasealeku eta begiratokiengatik. Hiri handietako zerbitzuak eskaintzen ditu
|
baina
herri txikietako lasaitasun eta aldeonekin; eta horixe da herritarrek gehien estimatzen dutena.
|
|
|
12 Gure ibilbideko laugarren bisitagunea Romo da, Getxoko langile auzoa, Gobela ibaiaren ondoan. Oraintsura arte, Romo udalerriko herrigunerik xumeena izan da,
|
baina
bertako alde zaharra jende gaztez betetzen hasi zenetik hainbat etxe zaharberritu dituzte, eta gaur egun Romoko kale eta eraikinak ez dira gutxiago Getxoko beste herriguneetakoen aldean.
|
|
|
20 Kirol hau oraintsukoa da, ez da aspaldikoa.
|
Baina
gero eta zaletasun handiagoa dago, lehiaketa gehiago daude, jendeak txapelketetan parte hartzen du, eta beste modalitate batzuk ere egitendituzte: saltoak, raid a, zaldi heziketaâ? ¦ Gorantz doan kirola da.
|
|
|
05 Norbere burua janzteko eta hiriaren historia hobeto ezagutzeko, bertako museoetatik bi garrantzitsuenak bisitatzera joango gara. XIX. mendera arte hiriak ez zuen aberastasun handirik,
|
baina
aurrerabidea itsasotik iritsi zen, merkataritzako ontziteriari eta kontserbei esker.
|
|
|
08 Bakoitzak bere xarma dauka eta denak dira desberdinak,
|
baina
guztietan ederrena Flor org Fjorre (Flur ogi fiara) da. Norvegiako uharte tropikal bakarra.
|
|
|
08 Uharte eder honetatik fiordoan zehar iparralderantz joko dugu. Norvegiako paisaia benetan da harrigarria,
|
baina
aho zabalik utzi gaituena harkaitz artean eserita dagoen sirena da, eskuaz guri agur egiten. Emakume gaixoa, hemen egiten duen hotzarekin!
|
|
|
Hasieran epeltxo geunden denok ere.
|
Baina
safaria abiatuko den etxaldera heldu garenean bideoa jarri digute abentura hura zertan den azaltzeko. Eta orduantxe konturatu gara agian guk uste baino dibertigarriagoa izango zela.
|
|
|
11 Zatika egin dugu ibaiaren jaitsiera eta halako batean euria hasi du zarra zarra.
|
Baina
euriak ez gaitu beldurtu; abenturari emozio handiagoa eman dio. Hasieran uste izan dugu gorabehera gehiago izango genituela sakonuneetan, baina, egia esateko, abiada biziagoa hartzen dugu leku azaletan.
|
|
|
Baina euriak ez gaitu beldurtu; abenturari emozio handiagoa eman dio. Hasieran uste izan dugu gorabehera gehiago izango genituela sakonuneetan,
|
baina
, egia esateko, abiada biziagoa hartzen dugu leku azaletan. Bazterrean inoiz uretatik burua ateratzeko ere beldur gara, harriren bat joko ote dugun.
|
|
|
Ba, azkenean ez dugula izokinik bat ere ikusi.
|
Baina
berdin dio, primeran pasatzeaz gain esperientzia dibertigarria izan da.
|
|
|
13 Jabeak honelako 6 haztegi ditu,
|
baina
hauxe da fiordoetako amuarrain norvegiarra hazteko herrialdean dagoen garrantzitsuenetakoa. Berton bakarrik, urtean 6.000 tona ekoizten dira.
|
|
|
15 Bai, hala da. Pixka bat urduri,
|
baina
, hemen gaude.
|
|
|
Zurezko eraikin txiki samarrak dira, portuan HANSAko merkatari germaniarrek egindakoak. Jatorrizkoak 1702ko sute batean galdu ziren,
|
baina
gaur eguneko hauek, UNESCOk gizateriaren ondare izendatutakoak, jatorrizko haien eredura eginda daude.
|
|
|
Lehenbiziko bidezatia autobusez egiten da, Norvegiako naturak eskainiko dizkigun paisaia zoragarrien aurrerapen gisa.
|
Baina
asko dago ikusteko oraindik.
|
|
|
04 Batzuentzat ez da buruera ona izango,
|
baina
esan dezagun Norvegiako ohiturak ezagutzen hasteko aukera polita dela azokara joan, izkira fresko batzuk erosi eta kaian eserita jatea edo, zergatik ez, bazterrak oinez ikusi ahala jatea. Beharbada hobe bigarren aukera hori, hemen hainbat gauza dago ikusteko eta.
|
|
|
04 Stavanger hiri txikia da,
|
baina
ia derrigorra da Gamle Stavanger ingurua bisitatzea. Hiriko alde zaharrean dago, eta zurezko 173 etxetxok osatzen dute.
|
|
|
Herriko monumenturik ezagunena lurraldeko zubirik entzutetsuena da: Bizkaiko Zubia;
|
baina
bisitatu nahi izanez gero, hobe Zubi Eskegiaz edo Portugaleteko Zubiazgaldetu, horrela deitzen baitio jendeak.
|