|
2000
|
|
|
Hori oso osorik baztertu gabe, bada osterantzekorik ere euskaratze lan horretan, batez ere, euskaratze hori egungo euskal irakurleari modurik hurbilenean eskaintzeko orduan.
|
Gure
kasuan, bestelako horri ekin diogu langintza honetan. Hurrekotasuna bilatu dugu eta euskara batua gidari izan zaigu, Euskaltzaindiak azken urteotan hobetsi dituen hiztegi batua eta egokiera sintaktikoak ere jasoak ditugula.
|
|
|
|
Gure
garaiotan, erlijioaren doktrinak eraginkorrenak izan dira dibortzioaren legeetan.
|
|
|
Egungo egunean kultu askatasuna da oinarrizko legea eta erlijio doktrina gehienek baimentzen dute dibortzioa; dibortziorako ahalmena,
|
gure artean
, kontzientzia askatasunarekin uztarturik dago.
|
|
|
|
Gure artean
dibortzioa debekatu behar ez dugulako ustetan jardun dugu; bestela, gure legeak ere ageri agerian leudeke berori baimentzen duten kultuen aurka; orobat, ezin daitezke inola ere behartu kultu horietako gizakiak erlijioarena baino ezkon estekadura lazgarriago batez.
|
|
|
Gure artean dibortzioa debekatu behar ez dugulako ustetan jardun dugu; bestela,
|
gure
legeak ere ageri agerian leudeke berori baimentzen duten kultuen aurka; orobat, ezin daitezke inola ere behartu kultu horietako gizakiak erlijioarena baino ezkon estekadura lazgarriago batez.
|
|
|
Legeak dibortziorako ahalmena uzten die herritar guztiei, dibortzioaren aurkako iritzia duten senar emazteak ukitu gabe. Lege hori,
|
gure
erregimenaren ondorioa eta emaitza da, alegia, Frantziako egoera politiko eta erlijiosoaren ekarri zuzenekoa.
|
|
|
|
Gure
lege berrienetatik hasita, ezkontideen arteko izate eta aiurri bateraezintasunak alega daitezke ezkontza bera desegiteko.
|
|
|
Premiazkoa da, hala esan ohi da behinik behin, ondo konpontzen ez diren senar emazteei laguntza ematea.
|
Gure
ohitura eta usadioei egotzi zaie ezkontza makurrak sustatzea. Horien konponbide bakarra dibortziorako erraztasunean dago.
|
|
|
|
Gure
gaurko kezka arras bestelakoa da, hots, ea gerta daitekeen ohituren askatasunak ezkontideen arteko aspaldiko gorroto hori ordezkatu eta, dibortziorako errazkeria dela eta, bestelako askakerian erori. Askakeria hori, jakina, arautua izango litzateke eta burugabekeria legeztatu baten emaitza, ezkontza bera ordezkatuko lukeena.
|
|
|
Bide bertsutik ere, esan ohi da izate eta aiurriaren bateraezintasunaren alegazioa dela eta, dibortzioaren abantaila guztiak ezabatu egiten direla. Aitzitik,
|
guk
diogunaren arabera, dibortzioaren abusuak biderkatu eta astundu egiten dira, izate eta aiurriaren bidezko bateraezintasuna gordetzen bada.
|
|
|
Dibortzioaren kontuak Familiaren Kontseilupekoak ziren;
|
guk
epaitegien esku jarri ditugu. Justiziaren parte hartzea saihestezina da pisu honetako gorabeheretan.
|
|
|
Orotara,
|
gure
helburua, dibortzioari buruzko arauetan, abusua baztertu eta ezkontza babestea izan da, ohituren askakeria zokoratuz. Galbidea beheranzko pendiz arina da; onbidea, aldiz, goranzko aldapa neketsua.
|
|
|
Ez, beraz, Estatu arrazoi horri, interes orokorraren menpean jartzen baitu horrek den dena.
|
Gure
legeen ustetan, senar emazte horiek, hain zuzen ere, ezlegezko tratuetan ibili ondoren ezkondu direnek, betidanik izan dute gogoa ezkontza erazko batez lotzeko; uste dute ezkontza beti egin dela, gogoz eta desiraz, seme alaben jaiotzetik bertatik eta ekitate fikzio batez, ezkontzari indar atzera eragingarria ematen diote.
|
|
|
|
Gure
gurasoen ekitateak gomendatu zigun xedapen hori aldatzeko premiarik ez dugu ikusi; hala ere, berori arriskutsu bihur dezaketen kari horien aurkako neurriak geureganatu ditugu.
|
|
|
Bigarrenik ere, esan behar da krimen baten ikerketan badugula aspaldikoa ez den egitatea, berba batez esateko,
|
gure
begipean dagoena. Egitate eginberrien froga naturala lekukoena da.
|
|
|
Hari bertsutik, nekazaritzari buruz gizakiak eskuratu dituen ezagupideetan bilatu behar dugu landatar akuretan jarritako hizpaketa edo itun batzuen justizia edo injustizia, onuragarritasuna edo arriskua.
|
Gure
merkataritzako ezagupideek agortu dituzte eztabaida amaigabeak, mailegu korritudun, monopolio edo itsas kontratuetako baldintzen legezkotasuna eta antzeko gaien ingurukoak. Konturatu egin gara arlo batzuetan, zuzenbide edo moralaren arazoak zenbaketa edo administrazioaren kontuen azpian daudela.
|
|
|
Ez da beharrezkoa, haatik, aurreko arreta gehiegizkoak jartzea.
|
Gure artean
izan diren arestiko legeak, gai horiek direla eta, larregikoak dira, onura politikoa, morala adina, bi mutur horien artean aurkitzen baita.
|
|
|
Gizakiak beste gizaki batekin harremanetan diharduenean, zuhurra eta zentzuduna behar du izan; eta bere interesaren alde jokatu, komeni dituen jakinbideak eskuratu eta onuragarri zaiona ez zokoratu. Legearen egitekoa da bestearen iruzurretik babestea; ez, ordea,
|
gure
zentzumena erabiltzetik aldentzea. Gizakien bizitza, bestela, legeen babespeko adingabe luze eta lotsagarria baino ez litzateke izango eta babes horrek ekarriko luke, nahitaez, inkisiziorik gogorrena.
|
|
|
Badirudi eite horretako oinarriak erabat ahaztu direla,
|
gure
aurtemeingo hipoteka legeetan eman diren idatzaldietan.
|
|
|
Uste ere, uste dugu gai honetan eman diren aspaldi honetako legeek ez dutela besterik egin gizartearen negozioak geldiaraztea baino, alderdi interesatu guztiak nekarazteko prozedura garestien bidez; horiek guztiek, hipoteka bera babesteko itxurapean, arrisku bizian jarri dute berori.
|
Gure
asmoa izan da arlo horretan ere, erregimen zabalago eta zentzudunago batera itzultzea.
|
|
|
Oinordetzak arautzen dituen kode zibilaren zatia ez da,
|
gure
ustez, esangurarik laburrena duena.
|
|
|
Bonaparteren garaia agortu, eta, aldaketa batzuen ostean, Kode Zibil soilaren izentazioa jaso zuen hark. Hala ezagutu ohi da eta halaxe ezagutzen dugu
|
guk
ere, Frantziar Iraultzaren lege emaitza hori.
|
|
|
Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du herriak agintaritzarik gorenean jarri duen heroiaren gogoa. Horren asmoa edonon da eragingarri, eta herriaren alde egingo du hark ere beti lan eta trabailu,
|
gure
zoriontasunerako zerbait egiteko dueino.
|
|
|
Erakundeak bala bala doaz, bata bestearen atzetik, eurotariko ezein ere finkatu gabe, eta iraultzaren izpiritua eurotan guztiotan jartzen da. Iraultzaren izpiritu esaten diogu
|
guk
xede politiko baten pentzudan eskubide guztiak gogorki ezerezteko gogo nabarmenari. Gogo horrek, argi dago, ez du onartzen besterik Estatuaren interes misteriotsu eta aldakorra baino.
|
|
|
Egungo egunean kultu askatasuna da oinarrizko legea eta erlijio doktrina gehienek baimentzen dute dibortzioa; dibortziorako ahalmena,
|
gure artean
, kontzientzia askatasunarekin uztarturik dago.
|
|
|
Onuragarri iruditu zaigu
|
gure
lanak atariko liburu batez hastea: Zuzenbidea eta legeak orokorrean.
|
|
|
Orotara,
|
gure
helburua, dibortzioari buruzko arauetan, abusua baztertu eta ezkontza babestea izan da, ohituren askakeria zokoratuz. Galbidea beheranzko pendiz arina da; onbidea, aldiz, goranzko aldapa neketsua.
|
|
|
Edu bertsuan, zuzenbide politikoa izan da
|
gure
frantziar ohitura zaharrak eragin dituena, horiek guztiak monarkiaren asmoarekin bateratuak. Asmo horrek eskatzen ditu nonahi, bereizketa, pribilegio eta lehentasunak.
|
|
|
Azken aldiotan, testamentu egiteko ahalmenaren aurka anitz idatzi ohi da.
|
Gure
frantziar lege berrien sisteman ahalmen hori murrizturik zegoen, ia ia ezabatua.
|
|
|
Hauexek dira Kode Zibilaren proiektua idazteko erabili ditugun oinarri nagusiak.
|
Gure
helburua ohiturak legeei lotzea izan da; orobat, familia izpiritua zabaltzea, hori ere, esanak esan, herriaren izpirituaren aldaera baita. Sentimenduak ahuldu egiten dira hedatzen direnean; berezko euskarria behar da, komenigarritasun uztardurak egin ahal izateko.
|
|
|
Nolanahi ere, erakunde zibilei dagokie izadiaren nahiera egokiak arautzea eta babestea. Erakunde horietarako jarri dugun egitasmoak, beteko al du
|
gure
helburua. Barkamena galdatzen dugu gure lan xumeentzako, horien atzetik izan ditugun gogo gorabeherak.
|
|
|
Erakunde horietarako jarri dugun egitasmoak, beteko al du gure helburua? Barkamena galdatzen dugu
|
gure
lan xumeentzako, horien atzetik izan ditugun gogo gorabeherak. Gure egitekoan jarri diren itxaropen zintzoen azpian gelditu gara, zalantzarik gabe.
|
|
|
Barkamena galdatzen dugu gure lan xumeentzako, horien atzetik izan ditugun gogo gorabeherak.
|
Gure
egitekoan jarri diren itxaropen zintzoen azpian gelditu gara, zalantzarik gabe. Lagungarri dugu, alabaina, gure errakuntzak ezinbestekoak ez izatea; eztabaida mamitsu eta argiak zuzenduko ditu horiek eta frantziar herriak, izkiluen bidez askatasuna eskuratu duenak, legearen bitartez gorde eta finkatuko du askatasun hori.
|
|
|
Gure egitekoan jarri diren itxaropen zintzoen azpian gelditu gara, zalantzarik gabe. Lagungarri dugu, alabaina,
|
gure
errakuntzak ezinbestekoak ez izatea; eztabaida mamitsu eta argiak zuzenduko ditu horiek eta frantziar herriak, izkiluen bidez askatasuna eskuratu duenak, legearen bitartez gorde eta finkatuko du askatasun hori.
|
|
|
Iritziak iritzi,
|
gure
aburuz, ohargarrienak cite eta citoyen bezalakoak. Hiri eta hiritarrak ditugu horiek azken urteotan.
|
|
|
Gogoa, bistan da, duela berrehun urte gizarte berri baterako euskarri izan zena, hain zuzen ere, Kode Zibil haren nondik norako nagusiak euskaraz ematea izan da. Portalisek asmo horrekin paratu zuen testu egokia gidari jarri dugu
|
gure
zereginean, aurkezle eta atarikorik bikainena berori izan dakigukeelakoan.
|
|
|
Kontsulen dekretu batek, VIII. urteko thermidorraren 24an, Justiziaren Ministroari eman dio agindua,
|
gu
haren etxera biltzeko eta" gaur arte argitaraturiko Kode Zibilerako Proiektuak erkatzeko, aldekoen zaigun egitasmoa zehaztu, eta jarraian arlo zibileko legeriaren oinarri nagusiak eztabaidatzeko".
|
|
|
Dekretu hori bat dator
|
gure
batzar nazional eta legegile guztien gogoarekin.
|
|
|
|
Gure
bilkurak amaitu dira.
|
|
|
Aberriaren eta Gobernuaren aurrean gara erantzule hala
|
gure
egiteko handia gauzatzeko hartu dugun ideiaz nola berori garatzeko behar izan dugun moldeaz.
|
|
|
Erakundeak bala bala doaz, bata bestearen atzetik, eurotariko ezein ere finkatu gabe, eta iraultzaren izpiritua eurotan guztiotan jartzen da. Iraultzaren izpiritu esaten diogu
|
guk
xede politiko baten pentzudan eskubide guztiak gogorki ezerezteko gogo nabarmenari. Gogo horrek, argi dago, ez du onartzen besterik Estatuaren interes misteriotsu eta aldakorra baino.
|
|
|
Hortaz, Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du herriak agintaritzarik gorenean jarri duen heroiaren gogoa. Horren asmoa edonon da eragingarri, eta herriaren alde egingo du hark ere beti lan eta trabailu,
|
gure
zoriontasunerako zerbait egiteko dueino.
|
|
|
Iraganaren eskarmentua da, izan ere, aintzat hartzekoa, bertan baitago gorpuzturik zentzu on, erregela eta goiburuen tradizioa. Hori da
|
guregana
iritsi eta mendeen mendeetako izpiritua osatzen duena.
|
|
|
Aspaldiko lan hori lantzean lantzean eten eta berrartua izan da. Hortaz, batzorde horren lan onuragarriek
|
gureak
zuzendu eta laburtu dituzte.
|
|
|
|
Gure
bileretako hasieran iritzi batek harritu gaitu, hain zuzen ere, Kode Zibil baten idazkeran arlo bakoitzeko testu oso zehatz batzuk nahikoak direla, testu osoa egiteko. Bide bertsutik ere, esan ohi da trebeziarik nabarmenena dela oro laburtzea oro aurreikusi eta gero.
|
|
|
Era berean,
|
gure
burua gorde eta zaindu dugu, den arazorik ñimiñoena ere arautu eta aurreikusteko asmo handinahi eta arriskutsu horretatik babesteko. Nork igarriko, berriz, edozein koderi zabalera larregiko deritzoten horiek direla, betiere, legegileari egundoko zama ezartzen diotenak, deus ere utz ez dezan epailearen erabakipean?
|
|
|
|
Gure
gizarteen egoera zein den baino, pozgarri da jurisprudentziak, oraingoz bederen, zientzia osatzea eta zientzia horrek jakituria erakarri, norberaren izatea bete eta ikasmina esnatu ahal izatea. Gizaki mota oso bat dago zientzia horretara emana.
|
|
|
Han dira ikusgarri justiziaren bila doazenen izu eta ikara, hura eskatu eta hartzean. Zergatik ez gertaera bera
|
gure
epaileen aurrean. Gaietan trebe direlako; jakituriak eta argiak dituzte eta etengabe ari dira besteei aholku eskatzen.
|
|
|
Magistratua nahitaez joan balitzaio legegileari, oinarririk okerrena onartuko litzateke eta
|
gure artean
berretsiko genuke erreskriptuen legeria. Norbanakoen artean sortu eta sakon eztabaidaturiko gorabeheretan legegileak parte hartzen duenean, beroriek ebazteko, bistan da horrek ez duela auzitegiek eurek izan dezaketen arriskua bera baino arinagoa.
|
|
|
Jurisprudentziak ere, azken batean, baitaratu behar ditu norberak alferrik aurreikusi nahiko lituzkeen objektu guztiak edota iraizean egindako aurreikuste batek barneratuko ez lituzkeenak. Esperientziari dagokio
|
guk
uzten ditugun hutsuneak betetzea. Herrien kodeak denboraren arioz egiten dira; zehatz esateko, behin ere ez dira oso osorik egiten.
|
|
|
Onuragarri iruditu zaigu
|
gure
lanak atariko liburu batez hastea: Zuzenbidea eta legeak orokorrean.
|
|
|
Hutsean esanda, legeek ez dituzte arautzen gizakien arteko harremanak, ezpada gizaki bakoitzarenak
|
gu
guztiok babesten gaituzten legeekin izan ditzakeenak.
|
|
|
Lege erromatarrek osaturiko zuzenbide idatziak Europa eraman du goiko mailara.
|
Gure
arbasoek Justinianoren Bilduma idoro zutenean, halako goi argibidea izan zuten. Aldi hartan hartu zuten gure epaitegiek molde arautuagoa, eta epaitzeko botere ikaragarria ere oinarri batzuen menpe jarri zen.
|
|
|
Gure arbasoek Justinianoren Bilduma idoro zutenean, halako goi argibidea izan zuten. Aldi hartan hartu zuten
|
gure
epaitegiek molde arautuagoa, eta epaitzeko botere ikaragarria ere oinarri batzuen menpe jarri zen.
|
|
|
Zuzenbide erromatarra destainez eta arinkeriaz gaitzesten duten hainbatek ez dute berori behar adina ezagutzen. Berehala konturatuko gara horretaz, baldin eta gauza bagara bereizteko, batetik, zuzenbide hori eskuratu diguten bilduma horietan arrazoi idatzia deitua izan dena eta, bestetik,
|
gure
egoera eta usadioetatik at diren erakundeak; orobat, baldin eta bereizten badakigu senatukontsultoak, plebiszituak eta printze zintzoen ediktuak enperadoreen erreskriptuetatik, horiek baitira, izan ere, halako legeria eskatua, kreditu edo ezegokieraren arabera emana eta Erroma bera kolokan jarri zuten hainbat munstroren gortean moldatua, agerikoa baitzen horiek epaiak eta legeak jendaurrean saltz...
|
|
|
Badira
|
gure
ohituren artean, duda izpirik gabe, gure antzinako ezjakintasunaren aztarnak daramatzatenak; badira, berdin berdin, gure arbasoen zuhurtasuna garatzen dutenak. Azken horiek dira nazio izaera itxuratu eta aldirik onenetarako ere duin direnak.
|
|
|
Badira gure ohituren artean, duda izpirik gabe,
|
gure
antzinako ezjakintasunaren aztarnak daramatzatenak; badira, berdin berdin, gure arbasoen zuhurtasuna garatzen dutenak. Azken horiek dira nazio izaera itxuratu eta aldirik onenetarako ere duin direnak.
|
|
|
Badira gure ohituren artean, duda izpirik gabe, gure antzinako ezjakintasunaren aztarnak daramatzatenak; badira, berdin berdin,
|
gure
arbasoen zuhurtasuna garatzen dutenak. Azken horiek dira nazio izaera itxuratu eta aldirik onenetarako ere duin direnak.
|
|
|
Uko egin diegu horietariko batzuei, bai, baina soil soilean horien izpiritua beste izpiritu baten aurrean desagertu denean. Jakina, horien idatzia ez litzateke besterik izango eguneroko liskarren iturria baizik, eta hori arrazoimenak eta
|
gure
usadioek uxatu egiten dute.
|
|
|
|
Gure
nazio batzarrek gai zibiletan zein lege argitaratu eta horiek gorde ditugu, batez ere ordena politikoan izan diren gertakari izugarriei lotuta daudenak. Gisa berean, gorde egin ditugu hobesteko modukoak ikusi ditugunak, erakunde higatu eta makurren gainetik.
|
|
|
Ezkontza, familiaren gobernua, seme alaben egoera, tutoretzak, egoitzaren kontuak, absenteen eskubideak, ondasunen izaera desberdina, aberastasuna eskuratu, gorde eta gehitzeko modu ezberdinak, oinordetzak, kontratuak, horiek dira Kode Zibil baten objekturik beharrenak. Gai garrantzitsuotan
|
gure
lege proiektuen oinarri izan diren horiek azaldu beharrean gaude. Berebat, proiektu horiek onura orokor, ohitura publiko, norbanakoen bozkario eta gauza guztien oraingo egoerarekin izan ditzaketen harremanak agerian utzi beharrekoak dira.
|
|
|
Uste batera etorri gara, eta horren arabera, ezkontza kristautasunaren aurrekoa dela egiaztatu dugu. Lege positibo guztiak baino lehenagokoa da,
|
gure
izatetik bertatik datorkigu eta. Ez da egintza zibila ezta erlijiosoa ere, ezpada egintza natural hutsa, legegileen arreta antzeman eta erlijioak ere santifikatu egin duena.
|
|
|
Lehentasuna ematen zaio, hori da helburu; konpromisoa elkarrekikoa da. Bedeinka dezagun, beraz, izadia, berorrek eman baitizkigu lerrakera jazarrezinak eta
|
gure
bihotza jarri lerrakera horien erregela eta balazta. Esan ohi da klima jakin eta inguruabar zehatzen azpian, poligamia ere onargarriagoa izan daitekeela, beste inguruabar eta klima batzuetan baino.
|
|
|
Edonondik begira dakiola ere, herri guztietan suertatzen da hori bateraezina konpromiso baten oinarriekin, konpromiso horretan ematen direlako zer guztiak, gorputz eta arima. Horrexegatik ezarri diogu
|
gure
buruari halako goiburua, ezkontza bi gizabanakoen arteko konpromisoa dela baieztatzeko. Horrenbestez, lehen ezkontzak diraueino, bigarrena ezina da.
|
|
|
Ikerketa teorikoa eta jarduera praktikoa desberdintzen zituen, Neurathentzat zilegi ez zen modu batean. Descartesen ustez, esparru praktikoak eta moralak sekula ez du
|
gure
ahaleginen helburua den ezagutza zehatzik eskuratzen, esparru horren baitan kontingentzia eta ziurtasun eza murgiltzen baitira beti. Hau da, inoiz ez da ziurtasunik emango.
|
|
|
Entziklopedia batzuen artean aukeratzen dugu historian, batzuk besteak baino arrakastatsuagoak, beren arteko lehian etengabe aldatzen doazen entziklopediak. Honela, bere alde borrokatzen dugun zientzia bateratua, eraikitzen darraien zerbait da(...), geure buruari zientzia bateratuaren ‘entziklopedistak’ dei geniezaioke;
|
guretzat
entziklopedia ez da espediente eklektiko bat(...) sintesi zientifikoaren modurik perfektuena baizik.131
|
|
|
Gauza bera gertatzen da haluzinatzerakoan, ikus dezakegun objektua benetan ikusten dugun tokian ez dagoelako. Ikusten duguna, esango lukete fenomenalistek,
|
gure
sentimen daturen bat da. Eta ilusioak eta haluzinazioak gure benetako hautemateetatik bereizten ez direnez, hautemate kasu batean ikusten duguna gure sentimen datuak besterik ez direla esan behar da.
|
|
|
Ikusten duguna, esango lukete fenomenalistek, gure sentimen daturen bat da. Eta ilusioak eta haluzinazioak
|
gure
benetako hautemateetatik bereizten ez direnez, hautemate kasu batean ikusten duguna gure sentimen datuak besterik ez direla esan behar da.
|
|
|
Ikusten duguna, esango lukete fenomenalistek, gure sentimen daturen bat da. Eta ilusioak eta haluzinazioak gure benetako hautemateetatik bereizten ez direnez, hautemate kasu batean ikusten duguna
|
gure
sentimen datuak besterik ez direla esan behar da.
|
|
|
|
Gure
ustez nabarmena da ezagutzaren oinarriztapenaren arazoa egi irizpidearen auzia besterik ez dela. ‘Protokolo proposizio’ terminoa, zalantzarik gabe, hasieran bere bitartez proposizio batzuk seinalatzeko onartu zen, hauen egiaz baliatuz, beste proposizioen egia neurtzeak, haga bat bailitzan, posible izan bailuke.100
|
|
|
Izan ere, ezagutzak eta kontzeptualizazioak ez dute ez esperientzia ezta errepresentazio intuitiboa ere behar, kontzeptu eta objektuen arteko koordinazio erlazio bat (Zuordnung) baizik. Bere ustez, hortaz, zientzia modernoaren entitateak eskuratu —intuitu, esperientziatu— ezin izan arren,
|
gure
kontzeptuen sareaz besarka ditzakegu. Eta hori da ezagutzak behar duen guztia, Schlicken aburuz.
|
|
|
Interpretazio fenomenalistari ez ezik beste anitzei ere irekita zegoen liburu honen egiturak tesi garbi bat zeukan azpian: ‘errealitatea’ ‘emandakora’ fenomenikoki murrizteko ahalegin bat izan zen Aufbau a, eta horretarako logikaren teknikak erabili zituen55 Proiektuak Russelli eta, batez ere, bere Our Knowledge of the External World (1914) [Kanpoko munduaren
|
gure
ezagutza] lanari, asko zion zor. Bestalde, argitze prozesurantz hurbilduz zihoan tesia barneratzen zuen:
|
|
|
kontzeptu problematiko bat, iluna, beste batera, aproblematikora, murriztu badaiteke, orduan lehendabizikoa ezabatu eta bigarrena, sinpleena, bere ordez onartzen da. Aufbau a, beraz, ez prozesatuak ez analizatuak izan ez diren hautemate datuen oinarri batetik abiatuz,
|
gure
kontzeptu esanahidunak eraikitzeko moduaren lagina besterik ez zen. Kontuan izan behar dugu hura izan zela Vienako Zirkuluaren tesi nagusienetakoa.
|
|
|
[E] z diegu gai filosofikoei erantzuten, horren ordez gai filosofiko guztiak errefusatzen ditugu, metafisika, etika edota epistemologiakoak izan. Izan ere,
|
gure
ardura (bakarra) analisi logikoan datza. Eginahal horri oraindik filosofia deitu behar badiote, izan bedi horrela; baina filosofiaren arazo tradizional guztiak kontuan ez hartzea aurresuposatzen du.63
|
|
|
Zirkulukoek uste zutenez, filosofia metafisikarekin identifikatzen bada, orduan beharbada filosofiak ere
|
gure
bizitza aberats lezake, baina inola ere ez ezagutzarik eman; ezagutza sortuz gero, ezagueraren adarren saskian sartu behar bailukete. Baina, esate baterako poesiarekin gertatu bezala, hori ezinezkoa litzateke:
|
|
|
‘Zehatz mehatz 500 ardi zeuden Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean orain dela 175 urte’ Eta ez dago behaketarik ere ondoko beste hau egiaztatzeko, alegia: ‘500 ardi baino gehiago izango dira Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean 175 urte barru’ Haatik, gertatzen da bi enuntziatuak
|
guretzat
esanahidunak direla, eta, informazio pixka bat lortuz gero, baita egiazkoak ala faltsuak ere. Hemen eta orain esperientzian egiaztatzea da egin ezin dena.
|
|
|
Adibidez, ‘gizakiak hilezkorrak dira’ bezalako hipotesi batek esanahia duela zioen printzipioak.
|
Gure
etorkizuneko esperientziari buruzko hipotesia da eta erraza da ulertzea zerk egiazta dezakeen hura. Alabaina, hilezkortasunaren hipotesia ez da zientziaren berezko auzia, eta egiaztagarritasun printzipioa ikerketa guztiak zientziarekin batu zitezen sortu zen74 Argumentua C.I. Lewisena zen, eta Schlick izan zen lehena erantzuten, oztopo seriorik ez baitzuen ikusten horretan:
|
|
|
|
Gure
egungo ikuspuntutik, [egiaztagarritasun printzipioaren] aurkezpen hau, lehenbiziko hurbilketa lez onargarria izan arren, ez da guztiz zuzena. Bere gehiegizko sinplifikazioa dela bide, hizkuntza zientifikoa gehiegizko mugaketara eraman zuen, ez bakarrik enuntziatu metafisikoak, baizik eta esanahi faktualezko zientzi enuntziatuak ere arbuiatuz.
|
|
|
Bere gehiegizko sinplifikazioa dela bide, hizkuntza zientifikoa gehiegizko mugaketara eraman zuen, ez bakarrik enuntziatu metafisikoak, baizik eta esanahi faktualezko zientzi enuntziatuak ere arbuiatuz.
|
Gure
egungo eginkizuna egiaztagarritasun baldintza eraldatzearena legez aurkez liteke. Auzia eraldaketa da, ez baldintzaren errefusatze osoa.76
|
|
|
Alde batetik, zientzialariak eta kaleko gizonak arrazoiketa induktiboa ardura barik erabiltzen dutela ikusten dugu; eta baliogarria eta ezinbestekoa dela iruditzen zaigu. Bestaldetik, Humek
|
gure
kontzientzia intelektuala ireki eta gero, ez dugu erantzunik aurkitzen oztopo honentzat. Zein dabil ongi, sen oneko gizona ala filosofo kritikoa?
|
|
|
Alabaina, Lewisen kritika batek argudiatu zuenez, horrelako ondorioak ateratzeko ez zen nahikoa portaera aztertzea. Esate baterako, panpina edo errobot batek begi gorriak eta imintzioa izan zitzaketen aurpegian, eta
|
guk
minen bat sufritzen ari direnentz galde genezake. Erantzuna, nola ez, ezezkoa litzateke.
|
|
|
Izan ere, Hume gogoratuz, esperientzian ez zegoen ezer nahitaezko loturari zegokionik, are gutxiago zergatiari. Schlicken aburuz, esate baterako," argumentu kausal batek ez dauka inola ere baieztapen edo asertzio baten jiterik, berezko baieztapen batek, azken buruan, egiaztagarritasuna baimendu behar baitu" 83
|
Guk
olio tantekin ditugu esperientziak eta saiakuntzak, baina ez beren zergatiekin. Eta ez dago nahitaez zerbaitekin —elektroien portaerarekin— lotzen gaituen eta horren zergatia den ezer.
|
|
|
Bere ustez, eta Tolerantzia Printzipioa deiturikoa aplikatuz, esanahia konbentziozko auzia da: " Ez da
|
gure
eginkizuna oztopoak jartzea, konbentzioetara ailegatzea baizik" 84 Gure konpromiso filosofikoak, logikaren arauak eta printzipio epistemikoak, aukeratzen ditugun konbentzioak dira —etekinaren arabera, adibidez—; beraz, ez dira ez faltsuak ez egiazkoak.
|
|
|
Bere ustez, eta Tolerantzia Printzipioa deiturikoa aplikatuz, esanahia konbentziozko auzia da: " Ez da gure eginkizuna oztopoak jartzea, konbentzioetara ailegatzea baizik" 84
|
Gure
konpromiso filosofikoak, logikaren arauak eta printzipio epistemikoak, aukeratzen ditugun konbentzioak dira —etekinaren arabera, adibidez—; beraz, ez dira ez faltsuak ez egiazkoak.
|
|
|
Nola ez, Schlick ez zen egiaztagarritasun hertsian bermatzen, ezta bertsio ahuletan ere —iraganari eta etorkizunari buruzkoak, horien artean—, argudio ahulagoan baizik, hipotesi baten aldeko zioak izatearen argudioan, hain zuzen ere: gizakien eraginik izan gabe, naturaren erregulartasunak existitzea zio ona zen —bere ustez—
|
guk
planeten gain eraginik ez dugula mantentzeko. Argi eta garbi dago Schlickentzat zein garrantzitsua zen errealismoa, hortaz.
|
|
|
|
Gutako
asko sozialistak ginen —ni ere bai— Baina gure jarduera filosofikoa gure helburu politikoetatik bereizita nahi genuen mantendu. Gure ustez, logika —logika aplikatua barne—, ezagutzaren teoria, hizkuntzaren analisia eta zientziaren metodologia, zientzia bera bezala, neutroak ziren helburu praktikoekiko, horiek gizabanakoentzat moralak edo gizartearentzat politikoak izan.31
|
|
|
Gutako asko sozialistak ginen —ni ere bai— Baina
|
gure
jarduera filosofikoa gure helburu politikoetatik bereizita nahi genuen mantendu. Gure ustez, logika —logika aplikatua barne—, ezagutzaren teoria, hizkuntzaren analisia eta zientziaren metodologia, zientzia bera bezala, neutroak ziren helburu praktikoekiko, horiek gizabanakoentzat moralak edo gizartearentzat politikoak izan.31
|
|
|
Gutako asko sozialistak ginen —ni ere bai— Baina gure jarduera filosofikoa
|
gure
helburu politikoetatik bereizita nahi genuen mantendu. Gure ustez, logika —logika aplikatua barne—, ezagutzaren teoria, hizkuntzaren analisia eta zientziaren metodologia, zientzia bera bezala, neutroak ziren helburu praktikoekiko, horiek gizabanakoentzat moralak edo gizartearentzat politikoak izan.31
|
|
|
Gutako asko sozialistak ginen —ni ere bai— Baina gure jarduera filosofikoa gure helburu politikoetatik bereizita nahi genuen mantendu.
|
Gure
ustez, logika —logika aplikatua barne—, ezagutzaren teoria, hizkuntzaren analisia eta zientziaren metodologia, zientzia bera bezala, neutroak ziren helburu praktikoekiko, horiek gizabanakoentzat moralak edo gizartearentzat politikoak izan.31
|
|
|
|
Guretzat
, hirugarrena da punturik interesgarriena eta eztabaidaezinena, eta horregatixe helduko diogu hurrengo azpiataletan.
|
|
|
Kant, Avenarius, Natorp, Weyl, etab.5 Nolabait, batzuen eragina beste batzuena baino sakonagoa izan zen.
|
Gu
hemen ibilbide nagusi bat erakusten ahaleginduko gara, Zirkuluaren jite enpirista eta positibista bere neurri juxtura mugatzeko. Mugapen honetan, Zirkulua oro hartuz, Hume, Comte eta Mach sartuko ditugu, alde batera utzitako Stuart Mill, Avenarius edota Helmholtz ere eraginkorrak izan zirela jakin arren.
|
|
|
Gogamenak bere pentsamendu eta arrazoinamendu guztietan bere ideiak beste arartegabeko objekturik ez daukanez, berauek baino ez baititu kontenplatzen edota ez baititzake kontenpla, begi bistakoa da
|
gure
ezagutza berauen inguruan soilik dabilela.
|
|
|
Ezagutza, beraz, nik hala deritzot, ez da
|
gure
edonolako ideien artean dagoen lotura eta adostasunaren edota desadostasunaren eta aurkakotzaren pertzepzioa baino. Horrexetan bestetan ez datza ezagutza.6
|
|
|
Testuinguru honetan, hiru egoeren proposamena izan zen bere filosofiaren esplizitazioa, aurrekari nabariak Saint Simon eta Turgot izan arren. Comtek berak esan bezala,
|
gure
espekulazio guztiek hiru egoera teoriko ezberdinetatik igaro behar dute, eta teologiko, metafisiko eta positibo ohiko izenek nahiko ongi ezaugarrituko dituzte hemen. Lehendabiziko egoera behin behineko eta prestakuntzazko lez ulertu behar da; bigarrenak xede galkor bat besterik ez du suposatzen.
|
|
|
Badaukagu, orduan, aitzakia bat proposizio analitikoak ezagutza mota berri bat ematen digutela esateko, alegia: alde batetik, erabilera linguistiko okerrak azalarazten laguntzen digute eta, bestetik,
|
gure
sinesmen eta baieztapenetan ezkutatzen diren inplikazio susmagaitzak jakinarazten dizkigute32.
|
|
|
Beraz, mota honetako auziei ezin diezaiekegu inolaz ere erantzunik eman, beren zentzugabetasuna baiezta baizik.
|
Gure
hizkuntzaren logika entelegatzen ez dugulako sortzen dira filosofoen auzi eta perpaus gehienak.
|
|
|
Bada, Schlickek Vienan, Reichenbachek Berlinen eta, bere erara Carnapek, Kanten forma/ eduki bereizketa zientzia berrien babesean nahi izan zuten berplanteatu18 Beren ustez, arrazoimenak
|
gure
ezagutzari eskaintzen dizkion ezaugarriak esperientziatik datozen besteotatik bereiztea beharrezkoa zen. Versus Kant berriro ere, ez zituzten osagai formalak —razionalak— ukiezinak bailiran hartu, hau da, beharrezko eta apriorizkotzat.
|
|
|
Baina honek ere eraman dezake gaizki ulertura. Badirudi Hamletek dioenak ona eta txarra,
|
guregandik
kanpoko munduaren ezaugarriak ez diren arren, gure gogo egoeren ezaugarriak direla inplikatzen duela. Baina esan nahi dudana da gogo egoera ez dela ez ona, ez txarra, zentzu etiko batean, gogo egoerarekin, deskriba dezakegun gertakari batez ari garen heinean.
|
|
|
Baina honek ere eraman dezake gaizki ulertura. Badirudi Hamletek dioenak ona eta txarra, guregandik kanpoko munduaren ezaugarriak ez diren arren,
|
gure
gogo egoeren ezaugarriak direla inplikatzen duela. Baina esan nahi dudana da gogo egoera ez dela ez ona, ez txarra, zentzu etiko batean, gogo egoerarekin, deskriba dezakegun gertakari batez ari garen heinean.
|
|
|
Baina esan nahi dudana da gogo egoera ez dela ez ona, ez txarra, zentzu etiko batean, gogo egoerarekin, deskriba dezakegun gertakari batez ari garen heinean. Adibidez,
|
gure
munduko liburuan xehetasun fisiko eta psikologikoez betetako hilketa baten deskribapena irakurriko bagenu, gertakari hauen deskribapen soilak ez luke proposizio etiko dei genezakeen ezertxo ere edukiko. Edozein gertakariren maila berean —harri baten erorketa, kasu— izango litzateke hilketa doi doi.
|