|
2000
|
|
|
Pasabide luzeko leihotik ikusi zuen euria ari zuela, gogoz eta haizetsu. Bat batean, beste askotan gertatu ohi zitzaion bezala, Edmundo
|
de
Oryren bi aerolito etorri zitzaizkion gogora: Euria egitea eta negar egitea sinonimo dira; eta haren eskutik:
|
|
|
ordurako ez zitzaion pitorik ere interesatzen otomandar enperadoregoari buruzko ezer; ez hori bakarrik: ohartu zen begiek nekez egiten zutela aurrera edozein motatako letren aurrean, itxi egiten zitzaizkiola Garcilasoren soneto batekin, Galdósen nobela batekin, Filisteoen pasartearekin... eta Edmundo
|
de
Oryren aerolitoekin!; eta ez hori bakarrik: begi berri haiek onez eraman zezaketen letra multzo bakarra eta ez ordu laurden batez baino denbora gehiagoz kirol egunkarietakoa zen, eta hizki larriak soil soilik.
|
|
|
Nola idatzi haiek ematen diguten ibaian busti ezean? Emakumea da gizonak duen zerarik onena, idatzi zuen Lope
|
de
Vega handiak, eta arrazoi zuen. Emakumea da gizonon musa, geriza, talaia, arnasa, argia, jomuga eta galmendia; emakumea da biziaren sortzailea, fruitu arbola, lorea eta haizea, begiez ikus dezakeguna oro.
|
|
|
Don
|
de
gentes, badakizu. Gizon integroa.
|
|
|
Garai hartan, ez dakit noren VÃctima del secreto
|
de
la confesión liburua ari nintzen irakurtzen, eta ama nuen nire sentimenduak jaso eta bihotzean ezkutatzen zizkidan bakarra.
|
|
|
Liburu bat hartu, lehendabiziko orria zabaldu, eta" nire lagun Anjeli" idatzi zuen; gero, eskura eman zidan. Apóstol
|
de
almas.
|
|
|
Karmelo naiz. Barkatu atzokoa, baina net artega eta neure onetik aterata nengoen eta, ça va
|
de
soi, askatu beharra neukan. Beste zerbait ere barkatu behar didazu:
|
|
|
Dabidek egiaz tiro egin baino doi bat lehenago gertatu zen: larunbat batez Teresarekin telefonoz hitz egin eta gero, dutxa bat hartu, eta apain apain prestatu nin  tzen Dabidekin irteteko; baina Teresari zerbait esatea ahantzia nuelako, oraingoan Dabid dutxatzen ari zen bitartean, berriro ere telefonoa hartu eta, haren zenbaki guztia markatu beharrean,
|
DE
tekla sakatu nuen, alegia, aurreko zenbaki berera deia errepikatzeko. Eta deitu banuen, deitu nuen, zeren, nik hitz erditxorik esan aurretik ere, Teresaren ahots bihurriaren ordez, ahots sentsual eta jostarin bat entzun bainuen:
|
|
|
Hala ere, besteekin diodanean, Rakel eta Rubenekin izan ezik esan gura dut, ze bi amorosak ez ziren taldekideon hitzordura agertu. Aurrekoetan bezalaxe, gaur ere elkarrengandik oso hur ibili dira eta,
|
de
vous à moi, gero eta argiago dago haien arteko sintonia. Tira ba, gaur ezin dizut beste ezer esan, ezpada Death Valley honetan sua egiten duela, futxo!
|
|
|
Sentitzen dut, baina tamalez ezin dizut ezer gehiago adierazi. Bakar bakarrik esango dizut desira  tzen nagoela benetako dutxa bat hartzeko, eta ohea, eta, ça va
|
de
soi, Castro auzunea ikusteko. Zorionez, zuri mesede hau egiteak badu abantailatxorik ere.
|
|
|
Polizia izan daiteke, FBI koak, edo mendeku bila dabilen hiltzaile ondo ordaindu bat. Baina ez naute erraz desabalorinatuko, ez horixe", aitortu dit botila atxiki amaigabe batez hustu, eta hori esateagatik" Montoncito
|
de
gracias" emateaz bat: " Ezin naiz zuengandik milimetrotxo bakar bat ere urrundu.
|
|
|
Orain ongi nago. Montoncito
|
de
gracias. Ez deitu inora.
|
|
|
Hori dela eta, orain gehienak edari isotermikoak, txokolateak eta horrelakoak erosten dabiltza, Rakel barne. Ni, ça va
|
de
soi, ez naiz jaitsiko. Gauza bat da zuri mesede bat egitea eta beste bat neure buruari harrika egitea, baina itxaron, ez haserretu, ze haserre egoteko arrazoiak nik neuk ditut:
|
|
|
Amorrazioaren amorrazioz, bihar Grand Canyonera jaistekoa ote den galdegin diot, eta haren baiezkoa entzunda, zenbaki bera dugula ziurtatu eta, gero gura badu nire zapatilak hartzeko proposatu diot, garbitu berriak ditudala esateaz bat. Berak" Montoncito
|
de
gracias" eman dizkit... Hori gutxi balitz, Clinton Lewinsky epaiketa fartsan nire alkandorarekin suturik eta izerditan ikusteak berealdiko amorrazioa ematen dit.
|
|
|
Beharbada Las Vegas en? Je ferais
|
de
mon mieux, ez arduratu. Hitz beste eginez, pentsatu al duzu Rakeli zertxobait idaztea?
|
|
|
Allô, Dabid? Azkenean, Chicagoko hotelik urtetsu eta historikoenetako batetik deitzen dizut eta, ça va
|
de
soi, taldekoak orain ez dira batere kexu. Baina bref jardun beharra daukat hi  tzordura berandu iritsi gura ez badut.
|
|
|
Ahantzi aurretik, Dabid, lehen beste koaderno bat erosi du Cincinati ko aireportuan egin dugun eskalan. Ãa va
|
de
soi: zalantzak zalantza, noizbait irakurri egin behar nuke hor idatziko duena.
|
|
|
Futxo! Orain ere, bazkalosteko bero kiskalgarri honekin, nor bere dendan utzi ditut, seguruenik lo kuku bat egiten, baina nik, Tomen zurrungak ez entzutearren, Moab herrixkaraino etorri naiz, garagardo bat har  tzera eta, ça va
|
de
soi, zuri deitzera, ze gaur ere badut zer kontatua. Garagardoaz ari naizela, atzo garagardotegi batean afaldu genuen.
|
|
|
zazpi urte, familia sarritan zama astuna gertatu izan zaigu Dabidi eta bioi, gero eta harrapatuago gintuen armiarma sarea (etxekoen erritmoa, janariak, batez ere haurrak zirela-eta gure gain zamatzen zituzten espektatibak...). Nor berean aski gustura egon gintezkeen, baina bata bestearenean normalena da zen arrotz sentitzea; irribarrea azkenean izoztu egiten zitzaigun, asko luzatzen den argazkilari baten aurrean bageun Â
|
de
bezala. Noizbait plan bat ere bururatu zitzaigun:
|
|
|
Horrelako gauzak gura al zenituen? Ahantzi aurretik, Dabid, gaur goizean, elkarren aurkezpena egin dugunean, ez dakit zergatik, baina Rakelek, gezurretan, Miranda
|
de
Ebrokoa dela esan du. Lehena eta azkena, aditu?
|
|
|
Allô, Dabid? Atzo esan nizun bezala, Mesa Verden Rakelen gerizpea bilakatu nintzen eta, ça va
|
de
soi, Adelaren bekoki iluna jasan behar izan nuen. Baina esango nuke Rakelen gogoa Rubenengan dagoela.
|
|
2001
|
|
|
G: Mariano, Honorio
|
de
Autun handiak esa  ten zuen bere Elucidariumean gizonon haragi hezurrak lurretik sortzen direla: odola, uretik; hatsa, airetik; eta gorputzaren berotasuna, sutik.
|
|
|
Ezin jakin, oraindik Â, milaka urte barru  apaindu  ra gisa erabiliko den bitxia  asmatzear dagoenik. Marirentzat  babesgarria, kutuna, zinginarria besterik ez da izango basur Â
|
de
zainez eta letaginez egini  ko zintzilikarioa.
|
|
|
Adiskide Berrik ez dakizkien gauzak elkarren gainka metatuko baldin balira, mendirik altuenak ere zazpi kana eta erdiz estaliko lituzkete, uholde handiko urek bezala; bazuen horratik horrelako zerbaiten zantzua. Irakurria baitzeukan Mikoletaren 1653ko Modo breue
|
de
aprender la lengua vizcayna delakoan bilbaotar hura honela mintzatzen zela: " Yo hazia, nic eguiten nendua.
|
|
|
Upel horiek dira baiari emanak. Jose Miguel
|
de
Barandiaran, Diccionario ilustrado de MitologÃa vasca y algunas de sus fuentes, Obras Completas I., La Gran Enciclopedia Vasca, Bilbao, 1972.
|
|
|
Upel horiek dira baiari emanak. Jose Miguel de Barandiaran, Diccionario ilustrado
|
de
MitologÃa vasca y algunas de sus fuentes, Obras Completas I., La Gran Enciclopedia Vasca, Bilbao, 1972.
|
|
|
Upel horiek dira baiari emanak. Jose Miguel de Barandiaran, Diccionario ilustrado de MitologÃa vasca y algunas
|
de
sus fuentes, Obras Completas I., La Gran Enciclopedia Vasca, Bilbao, 1972.
|
|
|
 Aitzitik Euskadiko jendeak âeta jakinaren gainean darabilt izen hau, Euskal Herriaren lehen zatiaren bitartez nahastea sor ez dadinâ, erdaraz, edozein erdaratan, idazten duten neurrian ezin daitezke izan euskal idazle; euskaltzale sutsu agertzen baldin badira ere, erdal idazle dira. Horrela, euskal idazle genuen Silvain Pouvreau; erdal idazle, haatik, Pio Baroja eta Jean
|
de
Sponde. Eskubide osoa dute, beraz, Zeruko Argiak eta Anaitasunak iragarkietan oihukatzen dutenean:
|
|
|
Euskaltzale bazkunaren barrenean, zuek, Euskel Idazleok, talde berezi bat osatu bear dezute, zuen Bazkintz Artezkari bereziaz: ori izan daiteke Euskel Idazle Batza, erderaz Federación
|
de
Escritores Euskéricos". Juan San Martin izan da, dakidanez, leialkienik erdal deitura horri lotu zaiona bere Escritores euskéricos (Bilbao 1968; duela hamar urte, beraz) delako liburu ezagunean.
|
|
|
Hori oso erraz ikus dezakezue edozein hizkuntzaren literaturan. Descartesen Discours
|
de
la Méthode sartzen al da frantses literaturan. Nik baietz esango nuke, uste dut horrelako liburuak egiten dituzten gehienek sartzen dutela, nahiz bere leku berezia literaturaren historiatik kanpora izan, eta antzeko liburuak edozein literaturatan eta edozein hiz  kuntzatan aurki daitezke.
|
|
|
Guztiok dakigunez, gauzak franko aldatu dira oraingo argitarabide berriak direla medio, baina lehen, batez ere Urkixo arte âUrkixo izan baitzen  honetan bideak zabaldu zituena, eta jendearen eskuetan hainbeste eta hainbeste gauza jarri zituenaâ, bibliografia zen nagusi euskal literaturaren istiluetan. Urkixo bera honela hasi zen eta beti aurkituko duzue" Notas
|
de
bibliografÃa vasca" eta antzeko tituluekin. Hor agertuko zaizue" Kapanaga bat nik aurkitu nuen Bermeon, eta Bermeoko kapitainen batek bazuen halako ale bat, hari erosi nion" eta abar eta abar, edota" Momentu honetan ezagutzen diren Leizagarrak hiru edo lau dira, eta honelako edo halako lekutan daude, oraintxe eskaini da halako liburu bat eta honenbeste mila durotan eskaini zidaten; Ameriketara eraman dituzte halakoa eta bestea...".
|
|
|
Euskal literaturako testuekin ibili izan garenok eta arduratu garenok, nik ez dut esango gehienbat, baina asko eta asko hizkuntzalari bezala arduratu gara. Otxoa
|
de
Arinen Dotrina edo Kapanagarena literatura al dira. Nik aski duda egingo nuke.
|
|
|
Beste hizkuntza batean behintzat ez lirateke literatura bezala hartuko, baina, jakina, gure artean hamazazpigarren mendean ez da hainbeste Dotrina eta ez da hainbeste hizkuntzaren lekuko, non eta Kapanagaren Dotrina bazter daitekeen. Gipuzkoan hemezortzigarren mendean ez dira hainbeste Larramendi baino lehenago idatzi zuten lekukoak eta horien artean Otxoa
|
de
Arinek oso leku nabarmena du eta nahiz berak hizkuntzagatik eta beste zenbait arrazoi berezirengatik literatura aldetik  interes gehiegirik ez izan, beti izango da aipatua. Orain ezagutzen dugun baino liburu eta paper gehiago agertzen ez diren bitartean behintzat, beti izango dira aipatuak bata eta bestea euskal literaturaren historia batean.
|
|
|
Beti agertzen den adibide bat aipatzeko, Santxo
|
de
Elsoren Dotrina Iruñean agertu zenetik alerik gelditu bada, ez dakigu non dagoen. Orain badiote Madrileko handizki nafar batzuen etxean ote dagoen, ez dakit egia den ala ez, eta egia balitz ere, nola, ni oker ez baldin banago, ez dagoen inolako eskubiderik pertsona bati bere ondasun bezala duen liburu bat agerrarazteko edo agertzera behartzeko, gorde nahi baldin badu gordeko du, berak atera nahi duen arte.
|
|
|
Refranes y Sentenciasetakoak, Darmstadt en zeudenak, hizkuntzalari batek argitara zituen eta hizkun  tza zitzaiolako axola. Otxoa
|
de
Arin hizkuntzalari bati dagokio batez ere; Kapanaga orobat. Esan bezala, beraz, gauza hauek, euskal literaturaren kondaira egin den neurrian, egin dira bultzada eta eragina kanpotik etorri delako, ez literaturaren eremutik, baizik eremu horretaz kanpotik.
|
|
|
Euskal literaturaren lehenbiziko kondaira zein da? Nik esango nuke aita Aranak norbaiten historiaren bukaeran, oker ez banago Labayruren Historia del SeñorÃo
|
de
Vizcaya liburuaren azken aldean, sartu zuela zenbait berri euskal literaturaz, baina ezin esan daiteke, eta Aita Aranak ere ez zuen hori pentsatzen noski, hori euskal literaturaren historia denik. Lehenbizikoa dirudienez Orixerena da, Orixek euskaraz egin zuena8 Nik ez diot Orixerenari deus kenduko, baina esate baterako hau esan daiteke:
|
|
|
Hurrengoa Lafitterena da; honena, ordea, alde batekoa bakarrik da eta izena La littérature dâexpression basque en Labourd, Basse Navarre et Soule [1941] eta alde honetakorik aipatu gabe. Hurrengoa nirea da, gero Villasanterena dator [Historia
|
de
la Literatura Vasca, Bilbao, 1961] eta azkenik piloa aurki dezakezue.
|
|
|
Lehen aipatu dudan Refranes y Sentencias mila bostehun eta laurogei eta hamaseikoa, kopia bakarrean heldu zaigu, eta kopia hori ez da dudarik gabe osoa. Santxo
|
de
Elso, beste hamaseigarren mendeko liburua, ez da gureganaino  heldu, dakigunez. Eta heldu ez direnak edota bakarka heldu direnak mordotxoa dira.
|
|
|
ez hainbeste Bach eta Beethoven. Abarrak irakur daitezke Alivio
|
de
caminantesko ipuinen ordez: Txekhovek idatzi zituenen ordez ez horrenbeste.
|
|
|
3 Erramun Illarramendi, Enrike Elizetxea eta J.I. Uranga euskaltzale errenteriarrak, antzerkilari eta bertso jartzaile hirurak ere, liberalak ziren, errepublikazaleak. Haiei buruz gehiago jakiteko ikus Mitxelenaren beraren artikulua Oarson (orduan, Renteria), 1952," Los renterianos y la literatura en lengua vasca", 39 or. eta Bozas Urrutiaren Andanzas y mudanzas
|
de
mi pueblo liburuaren bigarren argitalpenerako (1976) idatzi zuen hitzaurrea(" hitz bitan").
|
|
|
2 Errenderi, tar Erraimunda Aba (Raimundo
|
de
Renteria kaputxinoa; jaiotza izenez, Jose Ramon Astibia Etxegoien) da errenteriar hori(). Haren olerki lanak 1935ean bildu eta argitara zizkioten, Tolosan, Lopez Mendizabalen irarkolan, Olerkiak izenburupean.
|
|
|
Zoritxarrez, hain alde onak zituelarik poeta eta idazle bezala, bazuen (besteren  tzat) hain ona ez den grina: Epicuri
|
de
grege porcus zelarik, ez zitzaizkion lan astun aspergarriak gogoko, eta Epikuroganako isuria Mourlane Michelenak azaldu zuen lehenbizi, dakidanez.
|
|
|
Eta honela dio: " Es muy conforme la reflexión
|
de
inconvenientes que en su dÃa podrÃa traer la impresión en vascuence de la vida de San Ignacio y el acuerdo tomado por ese Supremo Tribunal [ni oso oker ez banago Nafarroako Kontseilua zen] para suspender la licencia de imprimir de que V.S. me avisa en carta... en ausencia del Virrey [errege ordekoa han izan balitz, bere esku zegokeen gauza]. A esto se agrega el reparo polÃtico de no convenir hacer impresiones en otra lengua que en la castellana, inteligible a toda la nación, y asà por regla general se denegarà ¡ n por ese Consejo [eta Kontseilu hau Nafarroako erreinuko Kontseilua da; Arandak besterik gabe galarazten dio Nafarroako Kontseiluari] sin especial noticia mia, archivà ¡ ndose la obra original de la vida de San Ignacio en vascuence con el expediente de su impresión... haciendo entender a los impresores de ese reino para que no aleguen ignorancia castigando severamente cualquier contradicción".
|
|
|
Eta honela dio: " Es muy conforme la reflexión de inconvenientes que en su dÃa podrÃa traer la impresión en vascuence
|
de
la vida de San Ignacio y el acuerdo tomado por ese Supremo Tribunal [ni oso oker ez banago Nafarroako Kontseilua zen] para suspender la licencia de imprimir de que V.S. me avisa en carta... en ausencia del Virrey [errege ordekoa han izan balitz, bere esku zegokeen gauza]. A esto se agrega el reparo polÃtico de no convenir hacer impresiones en otra lengua que en la castellana, inteligible a toda la nación, y asà por regla general se denegarà ¡ n por ese Consejo [eta Kontseilu hau Nafarroako erreinuko Kontseilua da; Arandak besterik gabe galarazten dio Nafarroako Kontseiluari] sin especial noticia mia, archivà ¡ ndose la obra original de la vida de San Ignacio en vascuence con el expediente de su impresión... haciendo entender a los impresores de ese reino para que no aleguen ignorancia castigando severamente cualquier contradicción".
|
|
|
Eta honela dio: " Es muy conforme la reflexión de inconvenientes que en su dÃa podrÃa traer la impresión en vascuence de la vida
|
de
San Ignacio y el acuerdo tomado por ese Supremo Tribunal [ni oso oker ez banago Nafarroako Kontseilua zen] para suspender la licencia de imprimir de que V.S. me avisa en carta... en ausencia del Virrey [errege ordekoa han izan balitz, bere esku zegokeen gauza]. A esto se agrega el reparo polÃtico de no convenir hacer impresiones en otra lengua que en la castellana, inteligible a toda la nación, y asà por regla general se denegarà ¡ n por ese Consejo [eta Kontseilu hau Nafarroako erreinuko Kontseilua da; Arandak besterik gabe galarazten dio Nafarroako Kontseiluari] sin especial noticia mia, archivà ¡ ndose la obra original de la vida de San Ignacio en vascuence con el expediente de su impresión... haciendo entender a los impresores de ese reino para que no aleguen ignorancia castigando severamente cualquier contradicción".
|
|
|
Eta honela dio: " Es muy conforme la reflexión de inconvenientes que en su dÃa podrÃa traer la impresión en vascuence de la vida de San Ignacio y el acuerdo tomado por ese Supremo Tribunal [ni oso oker ez banago Nafarroako Kontseilua zen] para suspender la licencia
|
de
imprimir de que V.S. me avisa en carta... en ausencia del Virrey [errege ordekoa han izan balitz, bere esku zegokeen gauza]. A esto se agrega el reparo polÃtico de no convenir hacer impresiones en otra lengua que en la castellana, inteligible a toda la nación, y asà por regla general se denegarà ¡ n por ese Consejo [eta Kontseilu hau Nafarroako erreinuko Kontseilua da; Arandak besterik gabe galarazten dio Nafarroako Kontseiluari] sin especial noticia mia, archivà ¡ ndose la obra original de la vida de San Ignacio en vascuence con el expediente de su impresión... haciendo entender a los impresores de ese reino para que no aleguen ignorancia castigando severamente cualquier contradicción".
|
|
|
Eta honela dio: " Es muy conforme la reflexión de inconvenientes que en su dÃa podrÃa traer la impresión en vascuence de la vida de San Ignacio y el acuerdo tomado por ese Supremo Tribunal [ni oso oker ez banago Nafarroako Kontseilua zen] para suspender la licencia de imprimir
|
de
que V.S. me avisa en carta... en ausencia del Virrey [errege ordekoa han izan balitz, bere esku zegokeen gauza]. A esto se agrega el reparo polÃtico de no convenir hacer impresiones en otra lengua que en la castellana, inteligible a toda la nación, y asà por regla general se denegarà ¡ n por ese Consejo [eta Kontseilu hau Nafarroako erreinuko Kontseilua da; Arandak besterik gabe galarazten dio Nafarroako Kontseiluari] sin especial noticia mia, archivà ¡ ndose la obra original de la vida de San Ignacio en vascuence con el expediente de su impresión... haciendo entender a los impresores de ese reino para que no aleguen ignorancia castigando severamente cualquier contradicción".
|
|
|
1750 inguruan, izan ere, eta lehendanik zetorren gaitza, Erdi Aroan sortu ziren Unibertsitateak aski zaharkituak agertzen zaizkigu gehienbat. Erdi Aroan eta Erdi Arokoen eredura sortuak, gehi dezadan, gure Oñatiko hau ere, nahiz XVI. mendean jaio, ez baitzen estudioak eraberritzeko asmotan etorri, garai bertsuan Alcalakoa edo Collége
|
de
France, esate baterako, etorri ziren bezala. Eta, jatorrizko bekatu honetaz dena den, gurea ez zen sekula sor  tzaileak gogoan zuen mailara heldu:
|
|
|
Bide beretik abiatzen da  Euskal Unibertsitatea, Uztaritzekoaren eredura, Euskal Herriko izan dezakegunetik alboratua. Ez du horrela jokatu, esate baterako, Valentziako Secretariat per lâEnsenyament
|
de
la Llengua delakoak: eskoletan ari dira sartzen eginahalean katalana, ez ikastola berezietan.
|
|
|
2 Ik. Norberto Cuesta Dutari, El maestro Juan Justo GarcÃa(), segundo catedrà ¡ tico
|
de
Algebra de la Universidad de Salamanca y creador de su Colegio de FilosofÃa, Univ. de Salamanca, 1974 Autorea ez da historialaria, matematikoa baizik. Horrexegatik beragatik, beharbada, besteek isilpean uzten dituzten gauza franko salatzen ditu (K.M.O.).
|
|
|
2 Ik. Norberto Cuesta Dutari, El maestro Juan Justo GarcÃa(), segundo catedrà ¡ tico de Algebra
|
de
la Universidad de Salamanca y creador de su Colegio de FilosofÃa, Univ. de Salamanca, 1974 Autorea ez da historialaria, matematikoa baizik. Horrexegatik beragatik, beharbada, besteek isilpean uzten dituzten gauza franko salatzen ditu (K.M.O.).
|
|
|
2 Ik. Norberto Cuesta Dutari, El maestro Juan Justo GarcÃa(), segundo catedrà ¡ tico de Algebra de la Universidad
|
de
Salamanca y creador de su Colegio de FilosofÃa, Univ. de Salamanca, 1974 Autorea ez da historialaria, matematikoa baizik. Horrexegatik beragatik, beharbada, besteek isilpean uzten dituzten gauza franko salatzen ditu (K.M.O.).
|
|
|
2 Ik. Norberto Cuesta Dutari, El maestro Juan Justo GarcÃa(), segundo catedrà ¡ tico de Algebra de la Universidad de Salamanca y creador
|
de
su Colegio de FilosofÃa, Univ. de Salamanca, 1974 Autorea ez da historialaria, matematikoa baizik. Horrexegatik beragatik, beharbada, besteek isilpean uzten dituzten gauza franko salatzen ditu (K.M.O.).
|
|
|
2 Ik. Norberto Cuesta Dutari, El maestro Juan Justo GarcÃa(), segundo catedrà ¡ tico de Algebra de la Universidad de Salamanca y creador de su Colegio
|
de
FilosofÃa, Univ. de Salamanca, 1974 Autorea ez da historialaria, matematikoa baizik. Horrexegatik beragatik, beharbada, besteek isilpean uzten dituzten gauza franko salatzen ditu (K.M.O.).
|
|
|
2 Ik. Norberto Cuesta Dutari, El maestro Juan Justo GarcÃa(), segundo catedrà ¡ tico de Algebra de la Universidad de Salamanca y creador de su Colegio de FilosofÃa, Univ.
|
de
Salamanca, 1974 Autorea ez da historialaria, matematikoa baizik. Horrexegatik beragatik, beharbada, besteek isilpean uzten dituzten gauza franko salatzen ditu (K.M.O.).
|
|
|
nork ez du gure artean ezagutzen, arestian jaioa ez baldin bada, faxismoaren mutur beltza? Horrelatsu ari zaizkigu Espainiako presondegiak barrendik nolakoak diren erakuts beharrean dabiltzanak, hala nola, atzerrian, Alcázar
|
de
Velasco," primerako" preso ezaguna eta, azken baina ez hutsen, Sánchez Covisa2 Barka, Sánchez Covisa, handikiei omen dagokien marratxoarekin.
|
|
|
2 Biak ere kartzelan egondakoak, eskuin muturreko militante eta ekintzaileak. Sánchez Covisa Guerrilleros
|
de
Cristo Rey taldearen buruzagia.
|
|
|
Ni urgazle izan baino lehen Euskaltzaindian zegoen Seminario
|
de
Rojas (ni hor nengoelarik ez zen inoiz, behin baizik, inori ziririk sartzen saiatu) frankista zen, noski, baina karlista. Don Nazario [Oleaga] karlista zen beharbada, baina frankista?
|
|
|
Ondoan datozenak ere bitarikoak dira, lehen buruan bi idazle bikain ageri direlarik: Blas
|
de
Otero(" Poemas para el hombre") eta Manuel Lekuona(" Iesu aurraren bizitza"). Gainerakoak ez ditut aipatuko; bai, ordea, hurrengoetako zenbait.
|
|
|
ikus bereziki 13 or. eta hur. Aita Villasantek bere erreparoak adierazi zituen hondarrean Lacarraren ustearekin bat zetozen ene oharpen batzuez (Historia
|
de
la literatura vasca, Madrid 1960, 12 or. hur.); berez deskribapen hutsa baino ez zirela, egungo irakurle" engaiatuak" Bizantzioren aldeko eta Erromaren kontrako edo bezala har zitzakeen. Hainbat urteren buruan, ez dut aldatzeko arrazoirik ikusten.
|
|
|
Angel Irigarayren izena besterik ez dut aipatuko; hau, oraindik taxuz eta iturburu egokiez horretan ari baita. Axola dute, eta ez dira agian gure artean behar adina erabili, Fernando Gonzà ¡ lez Ollék Nafarroako hizkuntzez burutu dituen lanak" La lengua occitana en Navarra", Revista
|
de
dialectologÃa y tradiciones populares 25 (1969), 285, eta" El romance navarro", Revista de filologÃa española 53 (1970), 45 Ezin puntu guztietan berarekin ados egon (cf. Homenaje a don José Esteban Uranga, Pamplona 1971, 201 or.):
|
|
|
Gehi dezagun, honezkero lan handixkoa metatu duen Ricardo Ciérvideren azkena: " Toponimia del Becerro antiguo
|
de
Leyre (siglos XII XIII), VI", FLV 8 (1976), 237, axola handikoa euskararen historiarentzat ere (K.M.O.). [Esteban Urangaren Omenaldiko Mitxelenaren lana," Notas sobre las lenguas de la Navarra medieval", orain Palabras y textos, 73 or.].
|
|
|
20 Florencio Idoate," Un proceso de brujerÃa en Burgui", Cuadernos de etnologÃa y  etnografÃa
|
de
Navarra 7 (1975), 225 " Diferentzia" z, gogoan eduki dezagun komisarioaren zorroztasunaz eta lekukoak haurrak izateaz gainera, perpaus batzuk, mintzaira" sabatikoaz", edozeinentzat direla ulergaitzak (K.M.O.).
|
|
|
25 Cf. Obras completas
|
de
Arana Goiri, tarr Sabin, Buenos Aires 1964, 1296 or.: " Dana da aberrtzaletasuna, euzkerea jakin ezik be.
|
|
|
(K.M.O.). [" Urquijo y la Sociedad
|
de
Estudios Vascos"; orain, Mitxelanaren Lengua e Historia, 97 or.]
|
|
|
41 Honela, Aita Mokoroak ezartzen dizkion zedarriak Lengua vasca
|
de
hoy y de mañana (San Sebastián 1971, 57 or. hur.), edota, hobeto," duela urte asko, gaurkoa baino etorkizun hobea genuela", ezartzen zizkionak, murritzegiak iruditzen zaizkit, noizbait esaten nuenez(" Azken ordukoak" in Idazlan hautatuak, Bilbo 1972, 395 or. hur.). Hori galdutzat jotzea da, jokoan hasi aurretik (K.M.O.).
|
|
|
41 Honela, Aita Mokoroak ezartzen dizkion zedarriak Lengua vasca de hoy y
|
de
mañana (San Sebastián 1971, 57 or. hur.), edota, hobeto," duela urte asko, gaurkoa baino etorkizun hobea genuela", ezartzen zizkionak, murritzegiak iruditzen zaizkit, noizbait esaten nuenez(" Azken ordukoak" in Idazlan hautatuak, Bilbo 1972, 395 or. hur.). Hori galdutzat jotzea da, jokoan hasi aurretik (K.M.O.).
|
|
|
Ez zegoen alderatzeko ere lapurtarren (eta bazterrekoen) Â neurrian, askozaz ere beherago baizik. Neurtitzak saihesturik, hor barrena dabiltza, zein hobekixe zein gaizkixeago, Betolaza, Kapanaga, Zubia Lezamiz, Otxoa
|
de
Arin, Irazusta, Olaetxea... Beriain da, Santxo de Elso ilunpetan dagoeino, Â pixkaren bat bestelakoa, eta ez euskalkiz bakarrik.
|
|
|
Neurtitzak saihesturik, hor barrena dabiltza, zein hobekixe zein gaizkixeago, Betolaza, Kapanaga, Zubia Lezamiz, Otxoa de Arin, Irazusta, Olaetxea... Beriain da, Santxo
|
de
Elso ilunpetan dagoeino, Â pixkaren bat bestelakoa, eta ez euskalkiz bakarrik. Badirudi besteek baino goitixeago jaso zituela begiak.
|
|
|
gipuzkoar zantzuak trazos
|
de
gupúzcoa
|
|
|
Lotsatuxe gelditu nintzen behinik behin, duela hogei urtetsu, Cabezon
|
de
la Sal en, han mundu honetarako eta besterako gidari zirenekin batean bazkaltzen ari ginenean. Aski bizirik zebiltzan politika nahastetara jo genuen azkenean, ez nire gogoz, eta horra non jakin nahi duten  nongoa edo nongotarra naizen ni; nik, berriz, isilune labur bezain nabari baten ondoan," Gipuzkoarra" erantzutea aukeratzen, hoberik ezean edo.
|
|
|
" Uso arrazoizkora" heltzea (bizitzaren gailur zen orduan une hori, nahiz zehazkiro mugatua ez egon) Primo
|
de
Riveraren nagusitasunarekin bateratsu gertatu zitzaidan, eta ez dago beste argiren beharrik gauzak zer nolatan zebiltzan jakiteko. Sorterri nagusiaren maitasuna fraideek, erdi frantses erdi arabar?
|
|
|
Etsi du horratik senarrak, gailen ageri zenean gainera. Aspertu delako edo gure antzera,
|
de
trop dagoela azkenean ohartu delako edo. Itxi ditu begiak.
|
|
|
Edozein ispiluk bezala, baditu noski bere huts eta oker aldeak, baina eginahalean saiatzen da inguruko bizitzaren errainua jasotzen. Ispiluan ikus  dezakeenaren beldur denak, amets ederragoak darabiltzalako edo, hobe du La sirena
|
de
las aguas verdes edo antzeko zerbait ikustera joan.
|
|
|
7 Jose
|
de
Artetxe idazlea Errepublika garaian EAJko karguduna izan arren, gerra garaian alderdi horren jokabidearen, Frente Popularrarekin bat egitearen kontra agertu zen, eta, aste batzuk ezkutatuta egon ondoren, Franco jeneralaren osteekin egin zuen gerra guztia.
|
|
|
7 Aita Mokoroaren mugak jakiteko ikus Justo Mocoroa, Lengua Vasca
|
de
hoy y de mañana, Auñamendi, Donostia, 1971, 57 or. Ikus Mitxelenak horretaz dioena" Azken ordukoak" bilduma honetako artikuluan eta, artikulu horretan, gure 28 oin oharra.
|
|
|
7 Aita Mokoroaren mugak jakiteko ikus Justo Mocoroa, Lengua Vasca de hoy y
|
de
mañana, Auñamendi, Donostia, 1971, 57 or. Ikus Mitxelenak horretaz dioena" Azken ordukoak" bilduma honetako artikuluan eta, artikulu horretan, gure 28 oin oharra.
|
|
|
Eta, hitzak hizpidea ekarri duenez, ohartxo bat egin gogo nieke neure herritar bihotzekoei, ixilka bederen: Herriko enparantza ez da, euskal gramatika etsai  duelako," la Place du Peuple"," la Place
|
de
la Ville" baizik. Bestea gogoko duenak, Herriaren enparantza esan behar eta, nahi ez balu, Populuarena.
|
|
|
Angel Irigarayren izena besterik ez dut aipatuko; hau, oraindik taxuz eta iturburu egokiez horretan ari baita. Axola dute, eta ez dira agian gure artean behar adina erabili, Fernando Gonzà ¡ lez Ollék Nafarroako hizkuntzez burutu dituen lanak" La lengua occitana en Navarra", Revista de dialectologÃa y tradiciones populares 25 (1969), 285, eta" El romance navarro", Revista
|
de
filologÃa española 53 (1970), 45 Ezin puntu guztietan berarekin ados egon (cf. Homenaje a don José Esteban Uranga, Pamplona 1971, 201 or.):
|
|
|
" Toponimia del Becerro antiguo de Leyre (siglos XII XIII), VI", FLV 8 (1976), 237, axola handikoa euskararen historiarentzat ere (K.M.O.). [Esteban Urangaren Omenaldiko Mitxelenaren lana," Notas sobre las lenguas
|
de
la Navarra medieval", orain Palabras y textos, 73 or.].
|
|
|
20 Florencio Idoate," Un proceso
|
de
brujerÃa en Burgui", Cuadernos de etnologÃa y  etnografÃa de Navarra 7 (1975), 225 " Diferentzia" z, gogoan eduki dezagun komisarioaren zorroztasunaz eta lekukoak haurrak izateaz gainera, perpaus batzuk, mintzaira" sabatikoaz", edozeinentzat direla ulergaitzak (K.M.O.).
|
|
|
20 Florencio Idoate," Un proceso de brujerÃa en Burgui", Cuadernos
|
de
etnologÃa y  etnografÃa de Navarra 7 (1975), 225 " Diferentzia" z, gogoan eduki dezagun komisarioaren zorroztasunaz eta lekukoak haurrak izateaz gainera, perpaus batzuk, mintzaira" sabatikoaz", edozeinentzat direla ulergaitzak (K.M.O.).
|
|
|
self conscious, esate baterako, serendipity edo Schadenfreude. Esprit
|
de
finesse itzuli zuen norbaitek, baina horrelako gizon" xelebreen" (hori ere idatzi zuen euskaldun jakintsu batek) itzulpenak ez dira orain ohiko.
|
|
|
7 Juan
|
de
Irazusta, Doctrina christiana, Iruñea, 1742.
|
|
|
11 Juan
|
de
Irazusta, lehenago ere bi aldiz aipatua. Hala ere, Irazustaren liburua ez da 1739koa, 1742koa baizik.
|
|
|
Hitzez horrelakoa bazen, ez da harritzeko lehen kolpean eta urra  tsean idazle garai agertzea. Bere Tiempo
|
de
silenciok ez du parerik, nik dakidanez, Espainiako oraingo eleberrietan. Azalez aberatsa âaberatsegia, aukeranâ izanik, are aberatsagoa da mamiz.
|
|
|
2 Ignacio Arocena, Oñacinos y gamboinos. Introducción al estudio
|
de
la guerra de bandos. Editorial Gómez, Pamplona, 1959/ Julio Caro Baroja, Vasconiana (De Historia y EtnologÃa), Minotauro, Madrid, 1957 Bi liburu horiei buruzko Mitxelenaren iruzkinak irakur daitezke:
|
|
|
2 Ignacio Arocena, Oñacinos y gamboinos. Introducción al estudio de la guerra
|
de
bandos. Editorial Gómez, Pamplona, 1959/ Julio Caro Baroja, Vasconiana (De Historia y EtnologÃa), Minotauro, Madrid, 1957 Bi liburu horiei buruzko Mitxelenaren iruzkinak irakur daitezke:
|
|
|
Milango Corriere della Seran azaldu da, oraindik orain, Salvador
|
de
Madariagaren artikulu bat. Hona zer dioen, besteren artean:
|
|
|
Unamunok beti bat zuen buruan: Jainkoak izan behar zuela, nahitaez, berak, Migel
|
de
Unamunok, betiko bizia goza zezan. Ideia hau darabil beti Unamunok:
|
|
|
Ez da nahitaezkoa, batetik, bi mota hauek elkarren etsai izatea. Bestetik, adibidez, inork esa  ten al du Fray Luis
|
de
León edo Montaigne edo Francis Baconen hizkuntza baino ederragoa zenik orduko edozein Peru nekazari edo Matxin ur  tzailerena. Nik ez dut behintzat orain arte entzun.
|
|
|
" Begira zein ederki, eta hori euskaraz ari naizelarik, esaten dudan nik: Â âImpulsado por el furor
|
de
un odio indomableâ, edo âcon su habilidosa y dúctil conversaciónâ, edo âlos seres humanos poseemos una tendencia innata al malâ". Ohar horiek hitzek baino askozaz nabarmenago aitortzen dute bi hizkuntza mota direla guretzat:
|
|
|
Beste bat ere aipatzen duelakoan nago, ordea, euskararen galgarri  tzat pixka bat goraxeago: " Luego que tienen edad los niños para poder ser instruÃdos en leer, escribir, y enseñanza
|
de
doctrina christiana, los envÃan à ¡ las escuelas que hay en diferentes lugares, dà ¡ ndoles despues sus estudios à ¡ los que intentan ascender al estado Sacerdotal". Haurtzarotik entzun izan dut zenbaterainokoa zen arabarren aurrerakuntza eskola gaietan eta zalan  tza izatekoa da, lotsa eta penagarri delarik, ez ote zen aurrerakuntza hori berori, irakasleak erdaraz batik bat mintzatzen zirelakoan bainago, kaltegarri eta are hilgarri bertako hizkuntza zaharrarentzat.
|
|
|
Hor dugu hiru liburu lodi eta aberatsen (tesia barne dela) lekukotasuna, lekukorik behar bagenu, bata bestearen lehian bezala plazaratuak: Versificación
|
de
Dechepare: métrica y pronunciación, eta Etxepareren hiztegia:
|
|
|
Bestetan esana daukat, gainera, honako Oihenarten hitz hauek hobeki dagozkiola Oihenarti berari Etxeberriri baino: " Il est dommage que cet esprit aye mieux aymé sâappliquer à la poésie (pour laquelle il nâavoit point
|
de
naturel) quâà la prose". Oihenartek ez zuen, egia esan, prosazko euskal zatirik, labur baino laburrago ez bada, utzi, baina latinez eta frantsesez eman zituenek ederki darakuste benetan trebea zela hitz lauz edo lainoz, argitasunaren aldetik, batez ere.
|
|
|
Ik. Arte, 389 hh.: " Lo que es
|
de
admirar es, que aun hasta los nombres mà ¡ s obvios se les hagan difÃciles, por sólo mudar el caso, dexar el artÃculo, y otras variedades propias de la Syntaxis. Dirà ¡ n fà ¡ cilmente lo que significa zorà oneà ¡ n, como también eché onean; pero si se les pregunta que es zori à ¡?
|
|
|
Ik. Arte, 389 hh.: " Lo que es de admirar es, que aun hasta los nombres mà ¡ s obvios se les hagan difÃciles, por sólo mudar el caso, dexar el artÃculo, y otras variedades propias
|
de
la Syntaxis. Dirà ¡ n fà ¡ cilmente lo que significa zorà oneà ¡ n, como también eché onean; pero si se les pregunta que es zori à ¡?
|
|
|
Artilleria erabiltzen genuen eta erabileraren zuzena honelaxe erakusten zaigu: " viene
|
de
el Bascuence arte, rectitud, y de illeria, enfermedad, y golpe de muerte"," artilleria, sutumpa, sutumpadia". Nik ez dut inondik ere uste, arrotzek maizenik uste dutenez, zinetan eta benetan hartzen zituela Larramendik honelako ateraldiak.
|
|
|
Artilleria erabiltzen genuen eta erabileraren zuzena honelaxe erakusten zaigu: " viene de el Bascuence arte, rectitud, y
|
de
illeria, enfermedad, y golpe de muerte"," artilleria, sutumpa, sutumpadia". Nik ez dut inondik ere uste, arrotzek maizenik uste dutenez, zinetan eta benetan hartzen zituela Larramendik honelako ateraldiak.
|
|
|
Artilleria erabiltzen genuen eta erabileraren zuzena honelaxe erakusten zaigu: " viene de el Bascuence arte, rectitud, y de illeria, enfermedad, y golpe
|
de
muerte"," artilleria, sutumpa, sutumpadia". Nik ez dut inondik ere uste, arrotzek maizenik uste dutenez, zinetan eta benetan hartzen zituela Larramendik honelako ateraldiak.
|