|
2000
|
|
|
Halaber, efektu higigarri batzuk higiezin moduan har daitezke, norberak ere efektu horiek har ditzakeelako funts eta
|
beste
objektu zibilen gauza erantsi eta menekotzat.
|
|
|
|
Besteak
beste, Kode Zibilean ditugu garai honetako lege euskarri nagusiak eta oinarri gorenak, segurtasun juridiko delakoaren adierazmolderik bikainenak. Hitz batez esateko, antolamendu juridikoaren bizkarrezurrik osoenak.
|
|
|
Bi bion arteko liskarrak, jakina, gaurko Europan ere ageriko.
|
Beste
lurralde batzuetan, are agerikoagoak, bi sistemok lurralde batean bizi baitira, albokide eta auzoko. Ameriketan, berbarako, Quebec dugu horren erakusgarri, hantxe gertatzen baita historia juridikoaren bitasunik erabatekoena (Common Law sistema juridikoa ingeles hizkuntzaz, eta Zuzenbide Zibila frantsesaz).
|
|
|
Bati, Code Civil delako horri, hain zuzen ere, egokitu zaizkio garaia, ospea eta dedua.
|
Besteari
, aldiz, antzinakeriaren sunda. Lehena, fama handikoa eta orokorra; bigarrena, beheratua eta barrunbe mugatukoa.
|
|
|
Dibortzioaren arrazoiak kontratuaren urratze agerikoak dira. Horrexegatik ez ditugu onartu, lege arrazoien artean, heriotza zibila —naturalaren antzekoa— eta ezkontide batek
|
bestea
salatzeko moduko delituak. Ez dugu zuzen ikusi dibortzioak onargarriagoa izan behar duenik, beste garai batean banantzeak ziren bezainbestekoak, behinik behin.
|
|
|
Ez du besterik eskaintzen nonzeberri edo onarterraz askoren taldea baino, beti zain senar emazteekin bat egiteko, legeen aurka eta gainetik. Senideak erraz har daitezke amodio edo gorrotoaren susmagarritzat, alderdi bata nahiz
|
bestearen aurka
: joko horretan zein interes eduki eta horiek eragin bizia dute euren interesen gainean.
|
|
|
Erregea zen guztion biltzaile eta bategile bakarra. Erresumaren barruan, lege desberdinak batetik
|
bestera
, egoera historiko askoren ondorengoak. Jada, alabaina, zabal aldarrikatua zen erresumaren lege bakarrerako gogoa.
|
|
|
Gizaki tolesgabe eta trauskilei ez zaie neketsu izaten seme alaba anitz izatea; aitzitik, hainbaten ezean, beldur dira horiek, ea nahikoak dituzten; bide beretik ere, eskandalurik gabe ikusi ohi da nola doan andrazkoa eskurik esku eta besorik beso, senar batengandik
|
beste
batengana; ume ahul eta gaixoen babesgabekeria ahalbideratzen da; ezkontzeko gaitasuna ukatzen zaie norbanako batzuei, horiek, euren adina dela eta, izadiaren egitekoentzat aproposenak ez direnean. Ezkontza lege politiko batzuek arautzen dute, ez lege zibil eta naturalek.
|
|
|
Ezkontza lege politiko batzuek arautzen dute, ez lege zibil eta naturalek. Aspaldiko usadioan, Erromako herritar batek baimena zuen bere emaztea
|
beste
bati maileguan emateko, seme alaba hobeak izatekotan; horra hor lege politiko hutsa.
|
|
|
Azken batean, halakoan oinarri hartzeak, dibortzioa legeztatzeko, ez dakar besterik ezkontide bakoitzari bere nahieraren arabera ezkontza desegiteko eskubide kaltegarria ematea baino. Ba al dago munduan kontraturik, kontratugile bakar batek bere gogo eta nahierara suntsi dezakeena,
|
beste
alderdiaren adostasunik gabe?
|
|
|
Hala ere, abusu horrek
|
beste
abusu batzuk ekar al ditzake. Legeen ustelkeria gizabanakoenari areagotu behar al zaio?
|
|
|
Legeek euren eskuetan dagoen oro egiten dute ezkontzetan desbideraketa eta gaitzespenak saihesteko, horiek konponezinak baitaitezke; kontratuegileei den askatasunik zabalena ekartzen diete; kontratuari ere publizitate itzela; gurasoen adostasuna eskatzen dute, adostasun hori hartzen dutelako, gurasoen arretak moldatua eta sentimendurik hunkigarrienek ukitua,
|
beste
edozein zuhurtziaren gainetik. Neurri horiek gorabehera, legeek ez badute euren objektua betetzen, ez dira eurak salagarritzat hartu behar, gizateriaren ahulezia berezkoak baino.
|
|
|
Ezkontza nahitaezkoa da, gizartearen
|
beste
kontratuak ez bezalaxe.
|
|
|
Elkarte arruntetan nork bere izenean egiten ditu itunak, interes ilun eta pribatuen gainean eta norberaren ondasunen ararteko gisa. Ezkontzan norberak ez du itunik egiten norberaren izenean,
|
beste
batzuen izenean baizik; norberak zin egiten du familia berriaren babesle izatea, familia berri horri emango baitizkio zer guztiak. Estatuarengatik, gizateriaren elkarte orokorrarengatik egiten du itun norberak ere.
|
|
|
Horiei kalte egiteko borondaterik zein ahalmenik ezin izan. Ezkontza elkartea ez da, beraz,
|
beste
baten idurikoa.
|
|
|
Nahi izan da, idatzi batzuetan behinik behin, ondasun banantzea ahalbideratzen duen orok dibortzioa ere baimentzea. Bi gauza horiek ezin daitezke joan batak
|
bestea
alboratuta. Zergatik, bada, ondasun banantzea legezta dezaketen arrazoi berberek ezkontza desegin?
|
|
|
Gutxitan gordetzen dituzte horiek, taldetxoek arinki askatzen dituzten negozioetan, halako ganora edo arreta, hain zuzen ere, moralak agintzen dituenak ohitura arloetan. Aspaldikoa da eta bizitzak hala erakutsia, dibortzio baterako adiskideak eta aliatuak batuta ere, horiek ez dutela osterantzekorik egiten
|
beste
batzuek idatzi agiriak sinatu eta gertatu den ororen gainean ezjakinarena baino.
|
|
|
Familia bakoitza elkarte bereizi eta apartekoa da. Horren gobernua familia handiari ardura zaio, horrek hartzen baititu bere barruan
|
beste
guztiak.
|
|
|
Zuzenbide erkidearen indarra apartera eraman eta uste ohi da ezkontide baten onustea nahikoa dela ezkontza horretatik sorturiko seme alabak legeztatzeko. Juriskontsulto zahar batzuek, haatik, argudiatu zuten seme alaba horiek legezkoak izan behar zutela ezkontide batekiko eta ezlegezko
|
bestearekiko
; nolanahi ere, iritzi hori bazter utzi da, gizakien egoera banaezina baita. Zalantzan izanez gero, hobe da legezkotasunaren alde jokatzea.
|
|
|
Eskabideok erarik indartsuenean zapuzteko gauza zirenak hil eta gero egiten ziren. Orduan ziren epaitegiak batzuen eta
|
besteen
erasiaren oihartzun, eta gizarte osoa eskandaluan eta perilean zen.
|
|
|
Froga hori, zinezko eta legezkoa izanagatik ere, ez da bakarra; hori gorabehera, ez da zilegi gizakia bere egoera frogatzeko ezinean ibiltzea, dela gurasoen arduragabekeria, dela erregistro publikoak jagoten dituztenen prebarikazioa, dela, azkenez ere, erregistro horien hondamena edo galera. Legearen ekitateari dagokio, halakoetan,
|
beste
frogabide bat proposatzea, erregistroaren eza eta galera ordezka ditzakeena. Froga hori, ezin bestelakorik izan, gainontzeko titulu eta lekukoen aitorpenetatik datorrena baino.
|
|
|
Seme alabak aitaren meneko dira; horrek, aldiz, ez dio
|
besteri
men egin behar izadiaren ahotsari baino, horixe baita mintzorik gozoen eta samurrena. Horren izenak batzen ditu amodioa, duintasuna eta boterea; horren magistraturak, erlijioaren ikuspegitik gurasoen errukia deitua izan denak, ez du bestelako larderiarik onartzen, ezpada bihotz desbideratua damuaren baitara ekartzen duena.
|
|
|
Egoitza zibilak ez du zerikusirik egoitza politikoarekin. Bata dateke,
|
bestea
ere izan gabe; andrazko eta adingabekoek egoitza zibila badute, egoitza politikorik gabe. Azken egoitza mota hori herritartasunaren eskubidetik dator, leku horretan baitauka norberak ere, konstituzio legeek agindutakoa bete eta gero, herritarrari datxezkion eskubide politikoak aurrera eramateko baimena.
|
|
|
Hortik datoz, etorri ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak. Kontratua egiteko askatasuna ezin
|
beste
ezerk ere mugatu, justizia, ohitura on eta onura publikoak baino.
|
|
|
Zergatik, bada, zeinu baten beharra duenak, horren erabilera ordaindu ez, premiazko dituen objektu guztien erabilera ordaindu duen modu berberean?
|
Beste
gauzen antzera, dirua dohainez, mailegutan, akuran edo salerosian eman daiteke. Biziarteko errenta inorentzen da; diru kopuru baten erabilera dohainezkoa, mailegu hutsa da; korriturik eta itzultzeko asmorik gabeko eskuzabaltasuna, dohaintza da.
|
|
|
Diruak
|
beste
gauza guztien salneurria arautzen du, ondasun horiek higigarri nahiz higiezin izan. Salneurri horrek euskarri du erkaketa, hain zuzen ere, bateko diruaren ugari eta urritasun erlatiboaren eta besteko, salerosian diren objektu edo merkatugaien urritasun edo ugaritasun erlatiboaren artekoa.
|
|
|
Okerreko gobernua dator, larregi arautzen denean. Gizakiak
|
beste
gizaki batekin harremanetan diharduenean, zuhurra eta zentzuduna behar du izan; eta bere interesaren alde jokatu, komeni dituen jakinbideak eskuratu eta onuragarri zaiona ez zokoratu. Legearen egitekoa da bestearen iruzurretik babestea; ez, ordea, gure zentzumena erabiltzetik aldentzea.
|
|
|
Gizakiak beste gizaki batekin harremanetan diharduenean, zuhurra eta zentzuduna behar du izan; eta bere interesaren alde jokatu, komeni dituen jakinbideak eskuratu eta onuragarri zaiona ez zokoratu. Legearen egitekoa da
|
bestearen
iruzurretik babestea; ez, ordea, gure zentzumena erabiltzetik aldentzea. Gizakien bizitza, bestela, legeen babespeko adingabe luze eta lotsagarria baino ez litzateke izango eta babes horrek ekarriko luke, nahitaez, inkisiziorik gogorrena.
|
|
|
Horiek horrela, urte batean edo askotan, ondasun saldua jabe zehatzik gabe zegoen, hori ere nekazaritzarako kaltegarria izanik. Soberako iritzi diogu, ostera,
|
beste
honi: feudalismoaren aztarna guztiak ezabatu nahian, ondasun higiezinetan bai zentsu bai errentaren bidezko jabetza ere debekatua izanari.
|
|
|
feudalismoaren aztarna guztiak ezabatu nahian, ondasun higiezinetan bai zentsu bai errentaren bidezko jabetza ere debekatua izanari. Bata zein
|
bestea
ez dira inoiz ere kontratu feudalak izan. Alderantziz, lur goldaketak sustatu eta jabe handiak bultzatu dituzte, eurak eurenez landu ezineko lurrak saltzera.
|
|
|
Zentzu ona, arrazoia, onura publikoa, horiek guztiak ezin daitezke bertan behera utz; badira arrazoi batzuk, komenigarritasuna eta ekitatea,
|
besteak
beste, jabearen familiari uzteko ondasun horiek; zehatzak izatera, familia horren inolako kiderik ezin, tituluz behinik behin, horren jabetza galdatu. Nola egingo da seme alaben arteko oinordetza zatiketa eta, horren ezean, senideen artekoa?
|
|
|
Nola egingo da seme alaben arteko oinordetza zatiketa eta, horren ezean, senideen artekoa? Sexu bati
|
besteari
baino eskubide zabalagoa aitortuko al zaio. Seme alaba naturalak eta legezkoak berdin berdinak izango al dira?
|
|
|
Ez gaitezen nahas; eskubide hori ez da eta ezin izan daiteke ere, oinordetza eskubidea; administrazio eta gobernurako eskubide hutsa da hori. Aberastasun pribatuetan oinordetza eskubidea ez da sekula ere izan botere publikoaren ahalmenik; bada, Tazito idazle aipatuak ondutako Agrikola izenekoaren bizitzan ikus daiteke nola, betidanik tiranotzat hartuak izan ziren Erromako enperadore haiek, hain zuzen, ezinbestekotzat agindu zuten euren buruak oinordekoak izendatzea zati batean, oinordetzaren
|
beste
zatiaren usurpatzaileak ez izatekotan. Horren bitartez, Estatua ez da oinordeko, ez dauka beste zereginik oinordetza horien ordena ezartzea baino.
|
|
|
Bera zen, Kode Zibilaren autuetan, taldekiderik jakintsuen eta eragileena. Bera ere,
|
beste
hirurokin batera sinatu arren, jarraiko orrialdeotan dugun Kode Zibilaren atariko hitzaldiaren egilea.
|
|
|
Konstituziopeko erregetza nahi zuen legelari honek.
|
Besteen
antzera, Kasazio Auzitegitik Zaharren Kontseilura igaro zen, iraultzaren zereginetan kezkatsu. Portalisen idekoa dugu, asmoz zein lerrakeraz.
|
|
|
Zilegi bekigu egin dugun hori azaltzea. Zuzenbide idatziaren eta ohituren arteko transakzioa gauzatu dugu, bi bion arteko xedapenak bateragarri izan zaizkigun neurrian edo batzuk
|
besteekin
itxuraldatu, sistemaren batasuna urratu gabe, izpiritu orokorra bortxatu gabe.
|
|
|
Lege idatziaren lehentasunak, beraz, ez du aterik ixten bestelako arau iturburuentzat. Ohiturak, ekitatea, zuzenbide goiburuak eta jurisprudentziak saihestezinak dira lege zibilaren aplikazioan,
|
beste
horiek bigarren mailan kokatuta badaude ere, lege zibil horren aurrean. Portalisen ariora:
|
|
|
Erakundeak bala bala doaz, bata
|
bestearen atzetik
, eurotariko ezein ere finkatu gabe, eta iraultzaren izpiritua eurotan guztiotan jartzen da. Iraultzaren izpiritu esaten diogu guk xede politiko baten pentzudan eskubide guztiak gogorki ezerezteko gogo nabarmenari.
|
|
|
Lege zibilek arautzen dituzte harreman naturalak eta konbentzionalak, aginduzkoak nahiz borondatezkoak, nahitaezkoak zein komenientziazkoak, norbanako guztiak
|
beste
norbanako batekin edo batzuekin lotzen dituztenak.
|
|
|
Legea gizonaren arrazoimenean dago, eta erlijiotik aske behar du izan. Estatuak erlijio zehatzik babestu beharrik ez du, eta moral laiko baten aitzindaria dugu,
|
besteak
beste, dibortzioaren neke larrietan.
|
|
|
Horixe da horren testugintzan zatirik osotuena eta biribilena. Horri dagozkio, baita ere, inguruko
|
beste
gaiak, hala nola, gurasoen ahalgoa, dibortzioa, seme alaben egoera zibila, egoitza, absentzia eta abarrekoak, den denak Kode Zibil batera bildu beharrekoak:
|
|
|
Familia bakoitza elkarte bereizi eta apartekoa da. Horren gobernua familia handiari ardura zaio, horrek hartzen baititu bere barruan
|
beste
guztiak.
|
|
|
Aipamen luze horiek
|
beste
puntu batera garamatzate, alegia, familiaren barneko gobernura, lege zibilen menpekoa den horretara:
|
|
|
Hortik datoz, etorri ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak. Kontratua egiteko askatasuna ezin
|
beste
ezerk ere mugatu, justizia, ohitura on eta onura publikoak baino.
|
|
|
estatu nazional edo bakarraren gogoa. Horretarako, oztopo nabarmenak, eskualde anitzetako legeak;
|
besteak
beste, euskal lurraldeetako foruak. Gogora bedi lehen pausoa, Herri Batzarraren Dekretua, 1789 urteko abuztuaren 4koa.
|
|
|
Konstituzio nazionala eta libertate publikoa abantailatsuago baitira probintzientzat hauetakoren batzuk gozatzen dituzten pribilegioak baino, eta beharrezkoa baita horiek sakrifikatzea Inperioko zati guztien artean batasun akabatu bat egiteko, deklaratzen du ezen probintzia, printzerri, herrialde, kantonamendu, hiribildu eta biztanle komunitateen pribilegio partikular guztiak, diruzkoak nahiz
|
beste
edozein eratakoak, abolituta gelditzen direla errekurtsorik gabe, eta frantses guztien Zuzenbide Komunean izango direla batuak.10
|
|
|
Ezkontzarako finkatu diren eragozpenak eta berori baliozko izateko moldeak eta baldintzak neurtzerakoan, errazagoa da gaitza sendatzea, zigortzea baino. Alderdien jokaerak zein denboraren joan etorriek deuseztasuna noiz estali duten ere bereiztu izan dugu eta horretarako inguruabarrak desberdindu
|
beste
batzuen artean, beste horietan abusuak eskatzen baitu, zalantzarik gabe, legeen erantzuna.
|
|
|
Ezkontzarako finkatu diren eragozpenak eta berori baliozko izateko moldeak eta baldintzak neurtzerakoan, errazagoa da gaitza sendatzea, zigortzea baino. Alderdien jokaerak zein denboraren joan etorriek deuseztasuna noiz estali duten ere bereiztu izan dugu eta horretarako inguruabarrak desberdindu beste batzuen artean,
|
beste
horietan abusuak eskatzen baitu, zalantzarik gabe, legeen erantzuna.
|
|
|
Soil soilean uste du, grinarik gogorrenek —munduan hainbeste kalte sortu eta egun ere, sortzen dutenek— senar emazteen arteko giro gozoa urra dezaketela; halaber, uste du larregikeriak astunak izan daitezkeela, senar emazteen ezkon bizimodua jasanezin eginez. Orduantxe da eta orduantxe bakarrik, legegileak salbuesten duela, senar emazte horien lasaitasun, segurtasun eta poztasunaz arduratuta, bata
|
bestearekin
loturik egotea, eurak bereizteko dituzten arrazoiak gorabehera. Erlijioaren ikuspegia ez da horrekin saihesten, erlijioak berak gai horretan eta beste batzuetan gizakiak gobernatzen baititu meritu eta askatasunaren esparruan.
|
|
|
Aldi guztietan ulertu ohi da, arriskutsu bezain ezgizatiar dela senar emazteak atzera egiteko modurik gabe uztartzea, batak
|
bestea
itoa eta zanpatua. Hortik dator, modu berean ere, ezkontzaren hautsezintasuna lege zibiletan duten herrietan euretan, banantzearen erabilera, horrek leundu egiten duelako ezkontzaren lokarria, berori oso osorik askatzeke.
|
|
|
Frantzia, Europako
|
beste
Estatu handien antzera, orpoz orpo handitu da, herri desberdinen konkista eta batuketa askoren bidez.
|
|
|
Unean unean, aldaketak aldaketetatik sortzen dira eta inguruabarrak inguruabarretatik. Erakundeak bala bala doaz, bata
|
bestearen atzetik
, eurotariko ezein ere finkatu gabe, eta iraultzaren izpiritua eurotan guztiotan jartzen da. Iraultzaren izpiritu esaten diogu guk xede politiko baten pentzudan eskubide guztiak gogorki ezerezteko gogo nabarmenari.
|
|
|
Alabaina, zer nolako lana legeria zibila idaztea herri handi batentzat! Egiteko hori giza indarretatik gaindi legoke, herri horri erakunde berri berriak eman eta bazter eta ahazturik utziko balitz,
|
besteak
beste, herri hori, herri zibilizatuen artean, lehendabizikoa dela. Iraganaren eskarmentua da, izan ere, aintzat hartzekoa, bertan baitago gorpuzturik zentzu on, erregela eta goiburuen tradizioa.
|
|
|
Ez ote zuen goizetik hasi Zuzenbide idatzia zuzenbide ez idatzitik bereizten? Ez al ziren bata
|
bestearen ondoan
etorri, senatukontsultoak, plebiszituak, pretoreen ediktuak, kontsulen ordenantzak, edilen araudiak, juriskontsultoen erantzun edo erabakiak, pragmatika berronespenak, erreskriptuak, ediktuak eta enperadoreen nobelak. Erromako legeriaren historia da, batez beste, herri guztien legeriarena.
|
|
|
Gizaki mota bat beren beregi salatu beharra al dago giza izpirituaren eri orokorra den horrexengatik? Badira aldiak non ezjakintasuna den nagusi, libururik ez baitago; badira, hala ere,
|
beste
aldi batzuk, non ikasten ere zaila den, liburuen gehiegikeria baitago.
|
|
|
Zergatik ez gertaera bera gure epaileen aurrean? Gaietan trebe direlako; jakituriak eta argiak dituzte eta etengabe ari dira
|
besteei
aholku eskatzen. Horretara behartzen dute euren burua.
|
|
|
Bi dira interpretazio motak: bata doktrinarena; eta
|
bestea
, aginpidearena.
|
|
|
Nondik nahi begiratuta ere, ohitura egiaztatu eta norbanakoen arteko liskarrari aplikatzea epailearen ekintza da, eta ez legearena. Ekitate edo justizia banatzaile horren aplikazioak jarraitu behar dio, kasu bakoitzean, alderdi baten eta
|
bestearen
arteko hari meheari. Ezin legegilearena izan, legegilea baita justizia edo ekitate orokor horren ministraria.
|
|
|
Badago zientzia bat legegileentzat, magistratuentzat
|
beste
bat dagoen modu berean; eta lehenak ez du bigarrenaren antzik ere. Legegilearen zientziak gai bakoitzean kausitu behar ditu guztion onurarako oinarririk alderakoenak; magistratuaren zientziak, aldiz, oinarri horiek eraginean behar ditu jarri, hedatu eta zabaldu, kasu bakoitzarekin aplikazio zuhurra eta arrazoitua eginez; legearen izpiritua aztertu, haren letra idortu eta ahitu denean eta oro har, aldizka manupeko eta aldizka matxino izateko eta menpekotasun gogoaz desobeditzeko arriskutik alde egin.
|
|
|
Lege zibilek arautzen dituzte harreman naturalak eta konbentzionalak, aginduzkoak nahiz borondatezkoak, nahitaezkoak zein komenientziazkoak, norbanako guztiak
|
beste
norbanako batekin edo batzuekin lotzen dituztenak.
|
|
|
Gai militarrak, merkataritza, ogasun eta
|
beste
objektu batzuek, harreman partikularrak dakartzate; horiek ere ez dira erraz moldatzen aurreko sailkapen horrekin.
|
|
|
Legeek indarra dute
|
beste
lege batzuek indargabetu edo erabilpenik gabe utzi arte. Eraz eta moldez ez dugu legeen indargabetzea baimendu, legearen deserabilera edo erabilerarik eza tartean direla.
|
|
|
Frantzia,
|
beste
aldi batzuetan ohiturazko herriak eta zuzenbide idatzizko herriak ezagutu zituena, zati batean ohiturak eta bestean zuzenbide idatzia zituen aginduzko. Erresuma osorako errege ordenantza batzuk ere tarteko ziren.
|
|
|
Frantzia, beste aldi batzuetan ohiturazko herriak eta zuzenbide idatzizko herriak ezagutu zituena, zati batean ohiturak eta
|
bestean
zuzenbide idatzia zituen aginduzko. Erresuma osorako errege ordenantza batzuk ere tarteko ziren.
|
|
|
Zilegi bekigu egin dugun hori azaltzea. Zuzenbide idatziaren eta ohituren arteko transakzioa gauzatu dugu, bi bion arteko xedapenak bateragarri izan zaizkigun neurrian edo batzuk
|
besteekin
itxuraldatu, sistemaren batasuna urratu gabe, izpiritu orokorra bortxatu gabe. On da gordetzea eta zaintzea suntsitu behar ez den guztia:
|
|
|
Arrazoiz esan ohi da, maiz sarri, giza izaera unean unean agortu eta sortzen dela, belaunaldi batetik besterako loturarik gabe. Belaunaldiak bata
|
bestearen ondoan
doaz, eta elkarrekin dira nahasten, estekatzen eta bateratzen. Oraina eta geroa, etorkizuna eta egungoa, horra hor, urri nahiz oparo, berezko eta betiko harremanak.
|
|
|
Ezbairik gabe, sexu bat
|
bestearengana
gerturatzen duen guraria, izadiaren ordena fisikoari dagokio. Hautua, lehentasuna, maitasuna, horiek zehazten dute gurari hori eta objektu bakar batean identifikatu.
|
|
|
Horiek ahalbideratzen dute ezkontzan bertan plazaratzen diren arazoen konponbidea, gizonezko nahiz andrazko aniztasuna dela eta. Izan ere, halakoxea da amodioaren agintea, maitearen zeretik kanpo ez baita deus ere sexu bat
|
bestearentzat
. Lehentasuna ematen zaio, hori da helburu; konpromisoa elkarrekikoa da.
|
|
|
Fenomenoak ezin dira perpausen edota enuntziatuen kate sinple baten bidez deskribatu, horietako bat zuzentzat onartzeko
|
besteekin
erkatu behar baita. Munduaren ikusmolde batek hura osatzen duten kontzeptuen eraketa egokiaren beharra dauka.
|
|
|
Horrela izan dadin, Neurathek bi urrats ezarri zituen: alde batetik, munduari dagokion enuntziatu bakoitza
|
beste
enuntziatu guztiekin erlazioan jarri, eta, bestetik, pentsamendu jario bakoitza aldez aurretiko pentsamendu jarioekin lotu. Eta nahiz eta Descartesek behin eta berriro pentsamenduaren prozesuak aipatu, erlazio logikoek osatzen zituzten sistemak bailiran erabiltzen zituen, pentsamenduak berak azpitik behar dituen progresio psikologikoei —pentsamendua sortzen duten prozesu psikologikoei— jaramonik egin gabe.
|
|
|
Zio laguntzailea zozketa antzeko zerbait da. Norbait ez bada gai arazo baten aurrean modu batean edota
|
bestean
jarduteko, eta aukera anitz baditu, zozketaz egin dezake ala, beste modu ez hain adierazkorrean, zain gera daiteke ezabapen metodoaren emaitzak izan arte. Baina denboraren premia badu, nahiago du ziur asko lehenengo aukera.
|
|
|
Badakite geldirik ezin dutela iraun, horrek beren amaiera suposatuko lukeelako. Batek bide bat aukeratzen du senez;
|
beste
batek beste bide bat, zantzu bat dela-eta; hirugarren bat metodikoagoa da eta, zin zinez, ebentualtasun guztiak hartzen ditu kontuan, argumentu eta kontraargumentu denak neurtu eta, desegokiak direla ez dakien premisa batzuen arabera, ibilbide batetik bideratzen da hura zuzena delakoan, erabat harro eta fidakor arazoa maneiatzeko izan duen moduagatik. Laugarrenak, azkenik, hirugarrenak egin lez, aukera guztiak metodikoki eta arretatsu analizatu ondoren, denak oso ahulak direla onartzen du.
|
|
|
Badakite geldirik ezin dutela iraun, horrek beren amaiera suposatuko lukeelako. Batek bide bat aukeratzen du senez; beste batek
|
beste
bide bat, zantzu bat dela-eta; hirugarren bat metodikoagoa da eta, zin zinez, ebentualtasun guztiak hartzen ditu kontuan, argumentu eta kontraargumentu denak neurtu eta, desegokiak direla ez dakien premisa batzuen arabera, ibilbide batetik bideratzen da hura zuzena delakoan, erabat harro eta fidakor arazoa maneiatzeko izan duen moduagatik. Laugarrenak, azkenik, hirugarrenak egin lez, aukera guztiak metodikoki eta arretatsu analizatu ondoren, denak oso ahulak direla onartzen du.
|
|
|
Entziklopedia batzuen artean aukeratzen dugu historian, batzuk
|
besteak
baino arrakastatsuagoak, beren arteko lehian etengabe aldatzen doazen entziklopediak. Honela, bere alde borrokatzen dugun zientzia bateratua, eraikitzen darraien zerbait da(...), geure buruari zientzia bateratuaren ‘entziklopedistak’ dei geniezaioke; guretzat entziklopedia ez da espediente eklektiko bat(...) sintesi zientifikoaren modurik perfektuena baizik.131
|
|
|
2) Bestaldetik, hizkuntzari eta bere esanahiari begiratzen dien behatzaile kritiko eta fina munduaren ikusmolde zientifikoaren partaidea da ia definizioz. Fina eta kritikoa bada, nola ez, enuntziatu eta hitzen esanahia eta ezagutzazko edukia identifika ditzake, emozio osagaiak
|
beste
horietatik bereiziz eta diskurtso batekin zer nolako animo egoerak sortu nahi diren ikuskatuz. Hortaz, behatzaile fina eta kritikoa ez zen erraz eroriko diskurtso hutsal batean, are gutxiago nazien hitz handinahi, absurdu eta faltsuetan, behatzaile horren jarrera kutsadura semantikoaren aurkako hesia bailitzateke, gezurraren errefusapenaren bermea, azken buruan.
|
|
|
2 Argi dago Vienako Zirkuluaren filosofiak bere eginkizunagatik bakarrik nahikoa duela filosofiaren historian agertzeko. Dena den, alabaina, interesgarria da beti ikusmolde filosofiko bat bere garaiko
|
beste
batzuen aurrean kokatzea, batik bat antagonikoak badira. Antagonismo mota hauen haria erraz nabaritzeko, ikus adibidez D’AGOSTINI, F.:
|
|
|
nozio matematikoak kontzeptu logikoetara murrizten direla sostengatzen duen joera edo ikusmoldea, alegia. Beraz, nahikoa da soilik kontzeptu logikoak aztertzen baditugu,
|
besteak
—matematikoak batez ere— alde batera utziz.
|
|
|
25. " Eseri, luma eta abakoa eskuan hartu, eta batak
|
besteari
esan: kalkula dezagun!" (LEIBNIZ, G.W.:
|
|
|
" Oinarrizko kontzeptu sinple batzuk aukeratu nituen hortaz, adibidez, sentimen kualitateak eta beren erlazioak" (etzanak jatorrizkoan). Hau zen, beraz, Carnapen oinarria Aufbau ean, baina
|
besteren
bat izan zitekeen, hura aukeraketa bat besterik ez baitzen izan.
|
|
|
97 Carnapentzat ‘gauza hizkuntza’ (thing language)" inguratzen gaituzten gauza hautemangarriei buruz mintzatzerakoan eguneroko bizitzan erabiltzen dugun hizkuntza" zen. Hizkuntza horri buruz aritzen diren
|
beste
hizkuntzak metahizkuntzak lirateke ikuspegi horretan. Ikus CARNAP, R.:
|
|
|
102 Egia egokitzapen gisa ikusten duen teoriak, gogoetek beren artean duten adostasun gisa definitzen du egia. Adierazpen bat onartu edo errefusatzeko irizpidea, onarturiko
|
beste
adierazpenekiko bere egokitzean datza. Nola ulertu, hortaz, egokitzapen hau?
|
|
|
Nola ulertu, hortaz, egokitzapen hau? Adierazpen bat
|
besteekin
kontraesankorra ez denean eta adierazpen sistema osoarekin harmonizatzen duenean, orduan egokia dela irizten zaio (ikus AJDUKIEWICZ, K.: 1949, Introduccion a la filosofia.
|
|
|
115. " Enpirismoaren bi dogma" (1951) artikuluan Quinek seinalatu bezala," [m] urnztagamtasun (reductivism) erradikalak, enuntziatuak unitateak bailiran ulertuta, sentimen datuen hizkuntza bat zehazteko eta geratzen den
|
beste
diskurtso esanahiduna, enuntziatuz enuntziatu, hizkuntza hartara itzultzeko eginkizuna hartzen du bere lepoan. Enpresa honetan sartu zen Carnap bere Der logische Aufbau der Welt ean" (QUINE, W.:
|
|
|
Eta enuntziatu hauek ezin zuten hutsik egin, ‘uste’ bat pribatua eta eztabaidaezina baita. Haatik, uste hori duenak ‘gorria orain eta hemen’ adierazpenari buruz mintzatzerakoan, adierazpen hau munduko zerbaiti ote dagokion ala ez jakitea
|
beste
gauza bat da. Jakina da ilusioak ez direla ez egiazkoak ezta faltsuak ere, baina hain zuzen horregatik daude ezagutza corpusetik at:
|
|
|
Batzuek Tractatus aren joerari jarraitu zioten, batik bat bere solipsismoari, baina inork ez zuen idealismoaren tesia onartu, ez baitzuten uste errealitatea adimenarekiko independentea denik.
|
Beste
batzuek jarrera antierrealista arbuiatu zuten. Schlickek, adibidez, errealismo/ antierrealismoaren eztabaida gutxietsi zuen, ‘Kanpoko mundua existitzen al da? ’ edota ‘Mundua nire sentsazio hutsa ote da? ’ bezalako galderei zentzugabekeriak izatea leporatuz.
|
|
|
Carnap, Vienako Zirkuluaren lana enpirismorantz gehien aurreratu duena ziur asko, sistema eraikitzaile konstitutiboa sortzen ahalegintzen da (1928ko Aufbau a); sistema horretan bi hizkuntza bereizi zituen: bata ‘monologista’ (fenomenalista) eta
|
bestea
‘subjektuartekoa’ (fisikalista). Fisikalista fenomenalistatik ondorioztatzen saiatzen da.
|
|
|
Jakina, oinarrizko hizkuntzak fisikaren hizkuntzaren zati bat izan behar du. Ustezko sentimenen sentsazio pribatuei dagozkien perpausek, egoera fisikoak —espazioan eta denboran gauzak kontuan hartzen dituzten egoerak, hain zuzen— deskribatzen dituzten
|
beste
perpausen baliokideak izan behar dute. Esanahia ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motako enuntziatuetan oinarritu beharrean, fisikalistaren aburuz hobe litzateke ‘Hau gorria da’ edota ‘Norbaitek u unean eta t tokian hau eta bestea hautematen du’ motakoetan oinarritzea.
|
|
|
Ustezko sentimenen sentsazio pribatuei dagozkien perpausek, egoera fisikoak —espazioan eta denboran gauzak kontuan hartzen dituzten egoerak, hain zuzen— deskribatzen dituzten beste perpausen baliokideak izan behar dute. Esanahia ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motako enuntziatuetan oinarritu beharrean, fisikalistaren aburuz hobe litzateke ‘Hau gorria da’ edota ‘Norbaitek u unean eta t tokian hau eta
|
bestea
hautematen du’ motakoetan oinarritzea. Horrela, esanahia duten enuntziatuak subjektuarteko hizkuntza batera murriztu zitezkeen, Carnapek ‘gauza hizkuntza’97 edo ‘gauza hizkuntza fisiko’ deiturikora, hain zuzen ere, zeren
|
|
|
Gure ustez nabarmena da ezagutzaren oinarriztapenaren arazoa egi irizpidearen auzia besterik ez dela. ‘Protokolo proposizio’ terminoa, zalantzarik gabe, hasieran bere bitartez proposizio batzuk seinalatzeko onartu zen, hauen egiaz baliatuz,
|
beste
proposizioen egia neurtzeak, haga bat bailitzan, posible izan bailuke.100
|
|
|
Bere teoria koherentistak, oinarrizko enuntziatuek interpretatu beharreko edukia zeukatela baiesten zuen. Enuntziatu baten egia, hortaz, ez ‘emandakoarekin’, baizik eta
|
beste
enuntziatuekin koherentea den ikusiz juzgatzen da:
|
|
|
Bikoizketa zentzugabe hauek guztiak metafisika gutxi gorabehera fin batenak dira, eta, beraz, errefusatu egin behar dira. Enuntziatu berri bakoitza, bata
|
bestearekin
harmonizatuak izan diren enuntziatuen osotasunaren aurrean jartzen da. Enuntziatu bat zuzena da osotasun honetan sar badaiteke.
|
|
|
Berreraikuntza logiko bat
|
beste
pertsonei gogoeta prozesuak komunikatzeko formarekin bat dator, eta ez subjektiboki osatzeko formarekin. Zientzia aztertzen duen filosofoak edo, bestela esanda, zientziak sortzen dituen interes filosofikoko arazoak analizatzen duen filosofoak, ez du zientzi aurkikuntza baten sortze prozesuaz arduratu behar.
|
|
|
Baina alde honetan, ezagutzaren edozein esparrutan gertatzen den bezala, euren proposamenak edo bertan behera utzi dira edo eraldaketa sakonak pairatu dituzte. Interpretazio batzuen ustez, lehenengoa gertatu da;
|
beste
batzuk, aldiz, bigarrenaren alde gaude. Izan ere, Vienako Zirkuluaren ideia asko egungo filosofiaren baitan ikus ditzakegu eta, orobat, Zirkuluaren ekarpenak neurri juxtuagoan kokatzea lortzen ari diren hainbat berrirakurketa zabaltzen ari dira.
|
|
|
2) Machen positibismoaren eta Russellen fenomenalismoaren errefusatzea. Schlicken ustez, zientziak entitate errealak maneiatzen ditu, batzuk esperientziarenak izanik, eta
|
beste
batzuk ez. Azken hauek sentimen datuetan oinarrituz era daitezkeen eraikin logiko lez uler ditzakegu, baina sekula ez ezagutza zuzena bailiran.
|
|
|
Carnapek bere karrera filosofikoan zehar erakutsitako hainbat parametrok bihurtu zuten zientziaren filosofo handienetakoa.
|
Besteak
beste, jarrera antimetafisikoa, filosofia analisi kontzeptual gisa deskribatzea edota filosofiarentzat interesgarriak ziren zientzi garapenekiko hurbiltasuna azpimarra daitezke. Baina, zalantzarik gabe, Carnap hobekien ezaugarritzen duen marka tolerantziarena izan zen.
|
|
|
Hemen berkokatu nahian gabiltzan erantzun tradizionalak Vienako Zirkuluaren tesi nagusia egiaztagarritasunarena izan zela ulertu zuen —egokiro—, hau izanik joera antimetafisikoak defendatzen lagundu ziona. Horrela, esperientziarekin egiazta ezin zitezkeen enuntziatuak, esperientziari zegozkien
|
beste
terminoetara itzuliak izateko aukera zeukaten, era honetan, murriztapena eman eta gero, egiaztagarritasunaren froga pasatzeko moduan egonik. Beraz, jite fenomenalistako murriztapena baino ez zen behar.
|
|
|
Epistemologiaren ikuspegitik, aldiz, Aufbau ari egin diezaiokegun berrinterpretazio finago batentzat gako garrantzitsuenetakoren bat izan daitekeena ezkutatzen du: hots, liburu honen jite ez itxia edo,
|
beste
era batera esanda, bertsio enpirista eta fenomenologistekiko atxikimendu itsuaren eza. Ikus dezagun atzartasun gehiagoz azken puntu hau116.
|
|
|
2) Horri erantzuteko Carnapen Aufbau ari eman zaion interpretazio fenomenalista inozoaren aurkako
|
beste
faktore bat hartu behar dugu kontuan: aniztasuna.
|
|
|
aniztasuna. Esan beharra dago, lehenengo eta behin, Aufbau ak berez jite fenomenalista nabarmena erakusten zuela, baina esan behar da baita ere liburuan erakutsitako sistemaren jite hori
|
beste
askoren arteko bat zela, Carnapek argi eta garbi utzi lez. Bere hautaketak oinarri autopsikologikoa aukeratu zuen; haatik, beste abagune asko zeuden, fisikarena esate baterako.
|
|
|
Esan beharra dago, lehenengo eta behin, Aufbau ak berez jite fenomenalista nabarmena erakusten zuela, baina esan behar da baita ere liburuan erakutsitako sistemaren jite hori beste askoren arteko bat zela, Carnapek argi eta garbi utzi lez. Bere hautaketak oinarri autopsikologikoa aukeratu zuen; haatik,
|
beste
abagune asko zeuden, fisikarena esate baterako. Azken hau aukeratu balu, munduaren —hau da, kontzeptuen— eraikuntza sistema fisikaren elementuekin osaturiko oinarritik hasi zukeen.
|