|
2000
|
|
|
Ekuazioak garbia dirudi: animaliak hil, zati bat saltzeko eta
|
bestea
animaliak elikatzeko. Gainera, larrean ibiltzen den behi batek ongi gizentzeko hiru urte behar baditu," haragijale" bihurtutako behiak 20 hilabete besterik ez ditu behar, eta bere esne ekoizpena ere askoz handiagoa da.
|
|
|
Zuhaitz bakan hauek zaharrak direnez, bizileku bikainak dira babesleku gisa zuhaitz zaharren enbor zuloak behar dituzten soro muxarra eta katajinetarentzat. Katajinetak, egunean zehar, zuhaitz zaharren zuloetan, harkaitz zuloetan edo
|
beste
animalien gordelekuetan hartzen du atseden. Gauean, berriz, ehizatzera ateratzen da.
|
|
2001
|
|
|
|
Beste
animalia batzuk ere aurkitu zituen Ezpeletakoak, zomorro bitxi bat, ibis bat, txoriak, arrabio bat, makako bat, orein antzeko bat, Elaphurus davidianus izena duena. David-en omenez?
|
|
|
Pertsona batek animalia infektatuak ukitzen baditu edo birusa duen haragia edo esnea irensten badu, intoxikazio bat izan lezake, hots, ahoaren inguruan besikula txikiak agertzea, gaixorik dauden animaliei gertatzen zaien bezala. Hala ere, Bruselak azpimarratzen du birusa batez ere animalia bizietan dagoela, eta pertsona bat haiekin kontaktuan egonez gero izaten den arrisku nagusia dela gaixotasuna
|
beste
animalia batzuei kutsa diezaiekeela, eta gaixotasuna kutsatzeko ahalmen handia dela eraso beharreko arriskua. Batzordeak babes neurri bat hartu du, Erresuma Batuko azienda eta esnekiak Hamabostetara esportatzea debekatuz, baina ezin du bermatu bahitura baino lehen esportatzen diren produktu guztiak osasungarriak izango direnik.
|
|
|
“Barazki saldak seguruenak direla” ziurtatu ondoren, esan du animaliaren muskuluak soilik jan behar direla, giharrak, eta erraiak, hesteak eta bizkarrezurra ahaztu behar direla, eta gomendio horiek ardiei eta zerriei ere aplika dakizkiekeela. Zientzialariak prioien egiturari buruzko ikerketak egin ditu, eta azaldu du oraingoz ez dela hauteman entzefalopatia espongiformea duen oilaskorik, baina ez dela ahaztu behar herrialde askotan oilaskoak
|
beste
animalia batzuen hondakin organikoekin egindako pentsuekin elikatu direla. Proteina prionikoek oso zeregin garrantzitsua izan dute entzefalopatia espongiforme kutsakorraren patologian, hala nola Creutzfeld Jacoben gaixotasuna gizakietan edo behi eroen azienda gaixotasunean, eta zientzialariek aztertzen dute entzefalopatia espongiforme kutsakorrak sortu zituen mekanismoa proteinen egitura tridimentsionalaren aldaketa izan ote zen.
|
|
|
Ondorioz, haragia eta erraiak esterilak izanen dira barruan. Gero, animalia hiltegian hiltzen denean, arrisku berezia dute animalien manipulazioek,
|
beste
animalia batzuen, instalazioen edo langileen kutsadura ekar baitezakete. Nahitaez, prozesuak izan behar du, eta horrek lagundu behar du pertsonentzat arriskutsuak diren mikroorganismoak barreiatzen.
|
|
|
Kreatina edo azido metil guanidinoazetikoa hiru aminoazidotatik (arginina, glizina eta metionina) gibelean, pankrean eta giltzurrunetan sintetizatzen den konposatu naturala da. Gainera, zenbait elikagaitan ere egoten da, bereziki arrainean, haragian eta
|
beste
animalia produktu batzuetan. 70 kilo inguruko pertsona batek 120 gramo inguruko kreatina biltegiak ditu.
|
|
|
Micotoxinak esnera irits daitezke animalia elikatzeagatik, baliteke erabilitako bazka batzuk lizunduta egotea. Aflatoxina pentsuan edo bazkan metatu ondoren, esnean eta
|
beste
animalia ehun batzuetan metatuko da, ondoren produktura pasatuko da eta, azkenik, kontsumitzaileetara. Zalantzarik gabe, aflatoxinetatik B1 da arriskutsuena, ezagutzen diren substantzia hepatokartzinogeno ahaltsuenetako bat baita.
|
|
|
Ongi diozu, ezin hobeki erantzun zidan eta lasai geratu zen, bere nahia lortu duen pertsonaren lasaitasunarekin. Naturak hala nahi izan duelako
|
beste
animaliengandik bereizten gaituen bertute bat atxeki digu: hitza.
|
|
|
Honezkero jakin genuke, gu garela mundu honetan inoiz kontzepturik zailenetan aldrebestuenak pertsonatik pertsonara transmititzeko gai. Baina askotan, badirudi zenbaitek birtute hau ahantzi egiten dutela, eta beste bide bat erabiltzen dute, ziurrenez
|
beste
animaliena baino mespreziagarriagoa, indarkeria deitzen dugun hori, hain zuzen ere. Diozunaren arabera behinik behin, zure herri horretan bada halakorik, ez al da hala?
|
|
|
Hala ikusiko gintuen Goiok bere ontziaren paretik moilaren bururantz ibiltzen hasi ginenean. Beste enbarkazio batean aingura altxatzen ari ziren, itsas belarrak eta lapak nabaritzen ziren kate handian itsatsirik, eta urpeko
|
beste
animalia txiki batzuk beren burua airean sentitzean jauzten ziren uretara.
|
|
|
Ez dakigu zuzenean ezer fenomeno horien guztien berri, oso urrutitik ikusi baititugu suziriak, batez ere hasierakoak, nahiz eta azkenean gizaki bizi itxurazko suziria,
|
beste
animalia, bizidun, lore itxurazko suziriekin batera nahiko gertu ikusi. Bi iritzi sor daitezke:
|
|
2002
|
|
|
Hala ere, familiaz hitz egitean bada kontuan hartzen ez den datu bat: egun, familia asko pertsonez eta
|
beste
animalia batzuez osatuak daude. Izan ere, askok etxean dituzten zakur, katu eta abarrak familiako kide gisa onartzen ditu eta eurekin duten portaera ere halakoxea da.
|
|
|
Egiaztatu txakurrak 6 metro karratuko espazioa izango duela; eta bi halako kaiola
|
beste
animalia batekin konpartitu behar badu.
|
|
|
Zerriak
|
beste
animalia batzuei txertatzeak emaitza onak ematen ditu
|
|
|
«Haragijale handiekin alderatuta, oso gutxi ezagutzen ditugu txikiak, jinetak eta mangostak, esaterako», aitortu du De Lucak, eta «argi gehiago bota nahi du animalia talde garrantzitsu horri buruz». Jineta berriak zorte hobea izan du Lowek deskribaturiko
|
beste
animalia batek baino, Miss Waldroneko colobobrogorria, Erdialdeko Afrikako tximino espezie bat, 2000 urtean desagertu zena.
|
|
|
Benetan disenteria dela baieztatuz gero, infekzioaren jatorria gizakia izango litzateke, seguruenik. Bakterioa primateen digestio traktuan hazten da (gizakiak eta tximinoak), eta gutxitan
|
beste
animalia talde batzuetan. Beraz, ez litzateke baztertuko, ehuneko ehunean ez bada ere, inguruko edozein landetxetatik nahita edo halabeharrez egindako isurketa.
|
|
|
Gizakientzako elikagaiak Hausnarkarietatik, eskortako hegaztietatik, umetarako ehizatik eta zerrietatik ateratako haragia eta haragia Gibela eta produktu eratorriak Arrain haragia, arrantzako produktuak eta produktu eratorriak Esnea eta esnekiak, gurin gantza barne Mota guztietako animalien olio eta koipeak, nahasteak barne Landare olioak Gizakientzako arrain olioak Frutak Barazkiak Zerealak Pentsuak/ Animalien elikadura Animaliak elikatzeko lehengai guztiak, landare jatorrikoak, landare olioak eta azpiproduktuak barne Pentsu aglomeratzaile gisa erabiltzen diren mineralak Animalia gantzak, esnearenak eta arrautzarenak barne Lurreko animalietatik datozen produktuak: esnea, arrautzak, etab. Arrain olioa Arrainak eta itsasoko
|
beste
animalia batzuk, eta haien produktuak eta azpiproduktuak Pentsu konposatuak, larrugintzako animalientzako pentsuak izan ezik Lagun egiteko animalientzako pentsuak eta arrainentzako pentsuak Animalien erreferentziarik gabe Dioxinen, furanoen, dl PCBen eta beste produktu organokloratu toxiko batzuen efektuak aztertzeko beste zailtasun bat ere badago: ezin dira gizakietara estrapolatu animaliei buruzko laborategiko probetan lortutako emaitzak, ez eta ugaztunak ere.
|
|
|
“Sustatu egin litzateke hilerrien erabilera, eta ez dut nire negozioagatik esaten, baizik eta arrisku bat delako gorputz bat lurpetik ateratzea edo lorategi batean: akuiferoak kutsa ditzake edo
|
beste
animalia batek lurpetik atera dezake. Gainera, gehienetan kare biziz estali gabe lurperatzen dira”, dio María Pucholek.
|
|
|
Birus bakoitza oso espezifikoa da inbaditu dezakeen zelula motari dagokionez. Hala, gizakia kutsatzen duten birus gehienek ezin dute
|
beste
animalia espezie batzuk kutsatu, hau da, ez dira zoonotikoak, eta, beraz, gizakiak dira infekzio iturri bakarra. Elikagai gordinek edo behar ez bezala prestatutakoek kutsadura biralen transmisioa errazten dute.
|
|
|
Nola eduki garbi urmaela Urmael bat mantentzeko lanen artean, garbiketak funtsezko zeregina du. Ezinbestekoa da belar txarrak, landare zimelak, arrainak eta hildako
|
beste
animalia batzuk kentzea. Hazi diren landareak ere inausi egin behar dira.
|
|
|
Nahiko jan ondoren,
|
beste
animalia askok bezala, zakurrek batzuetan hezurrak lurrazpian gordetzen dituzte, beharruneetan atzera atera eta jateko. Urtxintxek ere, adibidez, gauza bera egiten dute intxaur eta hurrekin.
|
|
|
ZAKURRAK ETA
|
BESTE
ANIMALIA BATZUK
|
|
|
Umea zaintzeko senak edozeini erasotzera bultzatuko du. Eta
|
beste
animaliaren batekin topo eginez gero, laster izango dira istiluak.
|
|
|
Gauza bera gertatzen da
|
beste
animaliekin. Gure anaia Nizetok 22 urte bizi izan zen kanario bat izan zuen.
|
|
|
Animaliek zorroa betetzeko egiten dituzten ibilaldiak eta joan etorriak! Zein amarrutsu jokatzen duten janari dituzten
|
beste
animaliei oldartzeko!
|
|
|
Zakurrak eta
|
beste
animalia batzuk
|
|
|
|
Beste
animalia askorekin gertazen den bezala, emeak baino zakur arrak gogorragoak, oldarkorragoak eta zakarragoak dira. Horregatik izan dira aspaldidanik irenduak zakurrak ez ezik, beste animalia ar batzuk ere:
|
|
|
Beste animalia askorekin gertazen den bezala, emeak baino zakur arrak gogorragoak, oldarkorragoak eta zakarragoak dira. Horregatik izan dira aspaldidanik irenduak zakurrak ez ezik,
|
beste
animalia ar batzuk ere: zaldiak, zerriak eta zezenak, adibidez.
|
|
2003
|
|
|
Txerramentzako janari bermatua: Taldean mantentzen diren zerri eta zerri gazteak sistema baten bidez elikatuko dira, animalia bakoitzak behar bezala jan ahal izan dezan, nahiz eta janariagatik lehiatzen diren
|
beste
animalia batzuk egon. Bazkari berezia:
|
|
|
Erraustu edo zabortegietan utz daitezke, baldin eta aldez aurretik tratamendu termiko zorrotza egin bazaie (20 minutuz 133 gradutara eta hiru bar eko presioarekin). 2 kategorian,
|
beste
animalia gaixotasun batzuk kutsatzeko arriskua duten azpiproduktuak sartzen dira (ustiategian hil direnak edo gaixotasunak errotik ateratzeagatik hil direnak edo sendagaien hondakinak izateko arriskua dutenak). Horiek birziklatu egin daitezke animalien elikaduraz bestelako erabileretarako, tratatu ondoren, hala nola biogasa, konposta, produktu kimikoak eta abar.
|
|
|
Intsektu talde handi bat landarez (fitofagoak) elikatzen da, eta, beraz, landareen hedapena kontrolatzen laguntzen dute. Era berean,
|
beste
animalia intsektujale batzuek harrapatzen dituzte, ekosistema orekatzeko. Hala ere, baldintza naturalak aldatzen direnean, gizakiak kontrolatutako landaketekin gertatzen den bezala, espezie batzuk beste batzuk baino aberatsagoak izaten dira eta izurri bihur daitezke.
|
|
|
Gurinaren arriskuak Beste edozein elikagaik bezala, gurina kontsumitzeak zenbait arrisku dakartza berarekin, horietako asko gantz osagaiarekin lotuak. Osaera horren ondorioz, gantzekiko afinitatea duten substantzien maila, hala nola pestizida batzuena,
|
beste
animalia produktu batzuetan baino handiagoa izan daiteke. Gauza bera gertatzen da metal astunen (beruna edo kadmioa) hondakinen presentziari dagokionez.
|
|
|
Talde galo horrek lortutako arrakasta obozitoen aktibazio prozesua kontrolatzen duen programa genetikoa manipulatzeko gaitasunean oinarritu zen. Traba hori gainditu ondoren, “Dolly” ardia eta
|
beste
animalia kloniko asko sortzeko erabilitako transferentzia nuklearreko teknika arazorik gabe aplikatu ahal izan zen. Esperimentu horietan 129 enbrioi lortu ziren, eta bi arratoiko umetokian ezarri ziren.
|
|
|
Sindrome hori duten pazienteengan isolatutako koronabirusaren gordailua oraindik ezezaguna den arren, zenbait animalia basatiren artean dagoela susmatzen da. Rotterdameko Birologia Institutuko eta Hong Kongeko Queen Mary ospitaleko Mikrobiologia Saileko zientzialari taldeak, Albert Osterhaus jaunak koordinatuta, froga zientifikoak aurkitu dituzte agente patogeno horrek etxeko katuak (Felis domesticus) eta hudoak (Mustela furo) kutsatzen dituela, eta horiek, aldi berean,
|
beste
animalia batzuei kutsatzen dietela. Ikertzaileek azpimarratzen dutenez, SRAS birusak erraz kutsatzen dituen bi haragijale mota direnez, agente patogenoa animalia ugaritan egon daiteke ezkutuan.
|
|
|
Gizakien, animalien, landareen edo bakterioen zelula bizietan ugaltzen dira, eta birus bakoitza oso espezifikoa da inbaditu ditzakeen zelula motekiko. Hala, gizakia normalean kutsatzen duten birus gehienek ezin dituzte
|
beste
animalia espezie batzuk kutsatu, nahiz eta ez diren bakanak espezieen arteko jauzien kasuak, mutatzeko duten erraztasunagatik. Mutazioek ingurunera egokitzea errazten dute, eta horiek ezabatzea zailtzen dute.
|
|
2004
|
|
|
Halaber, aurreratu dute aste honetan 450 txahal sakrifikatuko direla Sunnyseten, besteak beste, EEBrekin kutsatutako animaliaren kume bat. DeHavenek azaldu zuen arreta neurri bat dela, hazkuntza ez baitzegoen behar bezala identifikatuta, eta esan zuen abereak hiltegian sakrifikatuko direla, baina ez direla gizakien elikadura katean sartuko eta ez direla
|
beste
animalia batzuk kontsumitzeko erabiliko. Sunnysideko behiak Washington estatuko koarentenan dauden hiru granjetako batekoak dira.
|
|
|
Oso bestelako kontua da gaixotasuna desagerraraztea lortu dela. Madrilgo espezialistaren arabera, Txinan ziza eta
|
beste
animalia exotiko batzuen sakrifizio masiboak erakusten du oraindik ez dakiela non dagoen gaixotasuna eragiten duen mikrobioaren gordailua, hots, udan koronabirusa non dagoen, udazkenean edo neguan esnatzeko. “Ezezagun hori konpontzen ez den bitartean (ez da erraza), SRAS aldian aldian itzuliko da, gripeak eta beste gaixotasun larriago batzuek egiten duten bezala.
|
|
|
Nahiz eta onartu ingurumena kutsatuta dagoela, izokin haztegietan eta, jakina, itsas ingurune libreetan, biometaketaren fenomenoa ere kontuan hartu behar da. Animalia basatietan, segur aski, haien lehen estadioetako dietak kutsatzaile horien maila handiak pilatu ez dituzten intsektuak eta
|
beste
animalia batzuk hartzen dituelako, ez da handia haien gantz ehunetan konposatu organokloratuak egotea, baldin eta esposizio akuturik ez badago. Maila handienak animalia zaharrenetan baino ez dira agertzen.
|
|
|
“Vietnamgo kasu hilgarrietatik isolatutako birusa 1997an Hong Kong en eragina izan zuen H5N1aren antzekoa bada, lehendik dauden txertoek beste bat eskuragarri izatea erraztuko dute”, azaldu zuen Dietzek. Osasun erakundearen bozeramaileak erantsi zuen laborategiak birusaren maila molekularra aztertzen ari direla, birusaren jatorriari eta orain hegaztiei eta, agian,
|
beste
animalia batzuei eragiten dieten birusekin duen erlazioari buruzko informazioa lortzeko. Bestalde, Hanoiko Pediatria Institutuko zuzendari Nguyen Thanh Liemek adierazi zuen, txerto posible bat garatzeaz gain, hegazti gripeak eragindako hilkortasun indizea murriztu ahal izango dela, gaixoak kontsultetara garaiz etortzen badira.
|
|
|
Zientzialarien iritziz, arkeologoen lana bikaina da hominidoaren tamaina txikiaren azalpenari dagokionez. “Uharteetako bilakaera oso berezia da, espezieek ez baitiete harrapariei aurre egin behar, eta, beraz, hazteko eta
|
beste
animalia batzuetatik ihes egiteko behar den energia bazter dezakete”, alegatu du Bermúdezek. “Harrigarriena txikitasunerako bilakaera hori giza espezie batean gertatu izana da”, dio.
|
|
|
Gizakiak biziraupenerako dituzkeen oinarrizko instintu edo senak (hots, genetikoki aurre programatuak) ukatu gabe, ezin uka daiteke sortzetikako sen horiek familia eta gizartearen kulturak aldenik alde zeharkatzen dituela eta sakonki hezitzen eta moldatzen. Marvin Harrisek argiro izkiriatu duenez" Homo sapiens ez da inurrien edo kastoreen moduko
|
beste
animalia ikergarri bat, Lurraren (eta baita hamabi argi urteko espazio eremuaren) gaineko animalia bakarra baizik, zeinaren biziraupenaren eta erreprodukzioaren arazoei aurre egiteko era berriak garatzeko modu nagusia askozaz ere lotuago baitago kulturaren hautapenari naturaren hautapenari baino, inondik ere" (Ibid., 53).
|
|
|
Marvin Harrisen testua aipatu dugunean ez genuen kultura eta natura kontrajarri nahi, kulturaren berebiziko pisua azpimarratu gura genuen bakarrik, edo, hobeki esan, kulturaren eta naturaren arteko dialektika asimetrikoa azaldu nahi genuen hizpide genuen ikuspuntutik. Gizakia
|
beste
animalietarik nabarmenki bereizteak, ordea, ez du esan nahi gizakiak izaki biologiko izateari uzten diola edota bere biologia bigarren maila batera pasatzen dela, inolaz ere. Biologia eta kultura giza errealitatearen bi" mementu eratzaile" ditugu, bakoitzak bere dinamika propioa duena baina elkarren beharrean daudenak txanpon baten aurkia eta ifrentzua bezala.
|
|
|
Estagirakoaren aipatu definizioan, haatik, hizkuntza zein arrazoimena adierazten du, ezbairik gabe, testuingurua ikusirik. Antropologo, etologo eta hizkuntzalariak bat datoz gizakiak berezko duen artikulazio bikoitzeko hizkuntza (giza hizkuntza)
|
beste
animalien lengoaia ezberdinetarik bereizteko. Mintzamen boteretsu horri esker, hain zuzen, garatu ahal izan da arrazoimen logiko formala, besteak beste.
|
|
|
Garapen ebolutibo handiko animalietan antzeman daitezkeen kontzientzia eta kultura zantzuak gutxietsi gabe, ezin uka daiteke gizakiak duen autokontzientziaeta kultura mailak ez duela berdinik
|
beste
animaliekin erkatuz gero. Izan ere, artea, teknika, zientzia, poesia, literatura... gizakien emaitzak ditugu, ez beste animaliena.
|
|
|
Garapen ebolutibo handiko animalietan antzeman daitezkeen kontzientzia eta kultura zantzuak gutxietsi gabe, ezin uka daiteke gizakiak duen autokontzientziaeta kultura mailak ez duela berdinik beste animaliekin erkatuz gero. Izan ere, artea, teknika, zientzia, poesia, literatura... gizakien emaitzak ditugu, ez
|
beste
animaliena. Jada esana dugunez, kultura da, funtsean, beste animalietarik bereizten gaituena.
|
|
|
Izan ere, artea, teknika, zientzia, poesia, literatura... gizakien emaitzak ditugu, ez beste animaliena. Jada esana dugunez, kultura da, funtsean,
|
beste
animalietarik bereizten gaituena. Eta kontzientzia etikoa dugu kulturaren ahal izateko baldintza perspektiba psikologiko eta antropologikotik.
|
|
|
Hotzagatik kobazulo batean sartu ginen egunean gertatu zen. Sartu eta segituan ohartu nintzen, norbaitek hartua zigula aurrea,
|
beste
animaliaren bat zegoela babes hartan. Aurreratu nintzen hobeto ikusteko, eta hantxe zeuden:
|
|
|
Noizbait bukatu omen zen gizonaren denbora kontu hura, eta aurrera segi omen zuen partiketak. Eta txindurriek, erleek, tximirrikek, txepetxek, kaioek, zapelatzek, dortokek, gameluek, amuarrainek, lehoiek, tigreek, kanguroek, haiek guztiek eta
|
beste
animalia askok jakin egin omen zuten zenbat denbora edukiko zuten munduan. Azkenean, dena bukatutzat jo eta erretiratzera omen zihoan Denbora partitzailea.
|
|
2005
|
|
|
05 Larrean, tontorren artean,
|
beste
animalia batzuk daude erasorako prest.
|
|
|
Sugeak babesleku zaharreanhartu du ostatu. Badaki
|
beste
animaliak horra hurreratuko direla. Janaria aurkituko du, bila joan gabe.
|
|
|
Izatez, zenbait animalia zelomatuk ez daukate gonodukturik, eta metanefridioek eurek betetzen dituzte aldi berean funtzio eskretatzailea eta ugaltzailea.
|
Beste
animalia batzuetan, gonoduktuak eta nefridioak duktu bera konpartitzen dute, irekigune bera erabiliz; horrela itxuratutako egiturari nefromixio esaten zaio.
|
|
|
Horrelakoetan ernalketa kanpokoa edo barrukoa izan daiteke.
|
Beste
animalia batzuetan gorputz barruan garatzen dira arrautzak, oro har obiduktuan; enbrioia hazten den bitartean, elikagaiak arrautzaren bitelotik jasotzen ditu. Animalia horiei obobibiparo esaten zaie.
|
|
|
Bestetik, animalia asko
|
beste
animalia edo landare batzuekin guztiz elkartuta bizi dira. Harreman honi sinbiosia esaten zaio eta hiru mota daude:
|
|
|
Sakabanatzen diren animaliak beren kabuz mugi daitezke, hau da, aktiboki, edo agente baten bidez, pasiboki. Agente eragileak, haizea, ur korronteak edo
|
beste
animalia batzuk izan daitezke.
|
|
|
Izan ere, animalia talde batzuek badaukate gorputz barrunberen bat zeloma ez dena, hau da, mesodermoz guztiz inguratuta ez dagoena; animalia horiei pseudozelomatu esaten zaie, eta barrunbeari pseudozele edo pseudozeloma.
|
Beste
animalia batzuek (artropodoek, esaterako) nabarmenki eraldatuta daukate zeloma; daukaten barrunbe horri hemozele esaten zaio. Azkenik, zelomarik gabeko animalia triploblastikoei azelomatu esaten zaie (platihelminteak, nemertinoak).
|
|
|
Mutazioa txakurretan aurkitu zuten, baina ez genetikoki hurbileko senideetan, hala nola katuetan, hartzetan edo mapatxeetan. Horregatik, une honetan gizakien eta zakurren kode genetikoa
|
beste
animalia batzuenarekin konparatzen hasi gara, beste gaixotasun batzuen kausa genetikoen berri izateko. Bestalde, Berge Minassian doktoreak azaldu duenez, ikertzaileek era horretako kode genetikoko errepikapenak dituzten gene batzuk ere aurkitu dituzte.
|
|
|
Izan ere, badira urte batzuk EET gizakietan eta animalietan agertzen ari zela. 1986an behi aziendan BSE ikusi zen lehen aldiz eta hurrengo urteetan
|
beste
animalia espezie batzuetan. Eta hamar urte geroago, 1996an, Creutzfeldt Jakoben gaixotasunaren aldaera berri bat deskribatu zen.
|
|
|
Alde horretatik, arau berriak neurri osagarriak ezartzen ditu hildako ardi eta ahuntz aziendaren jarraipena egiteko, baita giza-kontsumorako izan ez badira ere. Arauak aukera ematen die estatu kideei borondatezko
|
beste
animalia batzuen jarraipena egiteko, bereziki esnekiak ekoizteko erabiltzen direnena, bertako EET kasuak dituzten herrialdeetatik datozenak, kutsatuta egon daitezkeen pentsuak kontsumitu dituztenak edo EET batekin kutsatuta dauden ametatik datozenak, bai eta behi, ardi eta ahuntzetatik kanpoko beste animalia espezie batzuk ere. Sartzen diren neurrien artean, ardi eta ahuntz animaliei probak egin ondoren hartu behar direnak nabarmentzen dira.
|
|
|
Alde horretatik, arau berriak neurri osagarriak ezartzen ditu hildako ardi eta ahuntz aziendaren jarraipena egiteko, baita giza-kontsumorako izan ez badira ere. Arauak aukera ematen die estatu kideei borondatezko beste animalia batzuen jarraipena egiteko, bereziki esnekiak ekoizteko erabiltzen direnena, bertako EET kasuak dituzten herrialdeetatik datozenak, kutsatuta egon daitezkeen pentsuak kontsumitu dituztenak edo EET batekin kutsatuta dauden ametatik datozenak, bai eta behi, ardi eta ahuntzetatik kanpoko
|
beste
animalia espezie batzuk ere. Sartzen diren neurrien artean, ardi eta ahuntz animaliei probak egin ondoren hartu behar direnak nabarmentzen dira.
|
|
|
nahikoa da bularreko haurrei esnea ematea transmisiorik izan den egiaztatzeko. Haragiaren kasuan,
|
beste
animalia batzuei haragi hori jatean sortzen da arazoa. Baina kasu horretan, ahuntzak ez zuen gaixotu entzefalopatia espongiforme ahuntzagatik («scrapie» deitzen zaio), behien entzefalopatia espongiformeagatik baizik.
|
|
|
Europako Batasunak 2004 urtearen amaieraz geroztik pentsatu du behi eroen gaitza edo behien entzefalopatia espongiformea (BSE)
|
beste
animalia espezie batzuei transmititu ahal izatea, bereziki ardiei eta ahuntzei. Susmo hori urtarrilaren 31n ofizialki berretsi zen, nahiz eta laborategiko emaitza esperimentalen arabera duela bi urtetik gutxienez, gaur egungo babes maila handitzeko arau esparru berritzat hartu da.
|
|
|
Bere lorategiko aleak behin betiko landatu baino lehen urmaela jarri badu eta behin landaredia ondo finkatuta badu, asko hautatu behar ditu inguruan dituen landareak eta zuhaitzak. Oro har, urmaelak zuhaitzetatik urrun jartzea gomendatzen da; izan ere, urmaelera erortzen diren hostoak deskonposatu egiten dira, eta, ondorioz, gas batzuk askatzen dira, neurri handi batean, arrainentzat eta
|
beste
animalia batzuentzat hilgarriak direnak. Gainera, hostoz betetako urmael batek zainketa gutxi duela ematen du, eta, beraz, kendu egin behar dira.
|
|
|
Motibo klasikoak, esaldiak eta bidaiak ateetan Zein dira ateak apaintzeko arrazoi ohikoenak? Litekeena da marrazki sinpleak izatea, hala nola loreak, txoriak edo
|
beste
animalia batzuk, edo atearen atzean zer dagoen adierazten duten testuak, hala nola “sukaldea” edo “gizona” eta “emakumea” sinboloekin jolasten duten marrazkiak, bainugela seinalatzeko. Baina aldaera kopurua izugarria denez, testuak sartu nahi izanez gero, beste aldean dagoen egonaldia apuntatzea baino askoz gehiago joan daiteke.
|
|
|
Europako Batzordeak txakurrek, katuek edo tratu txarrak jasaten dituzten
|
beste
animalia batzuek Europar Batasunera larruak inportatzea debekatzeko aukera aztertuko du. Hala, Markos Kyprianou Kontsumitzaileen Osasun eta Babeserako komisario europarrak adierazi du tratu ankerra jasan duten animaliengandik lortutako larruak EBn komertzializatzea saihesteko zer neurri aplika daitezkeen ebaluatuko duela.
|
|
|
Zerbait lehenago, 1976an, CIATek erantzukizun eta aintzatespen handia lortu zuen, komunikabideei ohartarazi ondoren izurdeak istripuz hiltzearen arazoa, atuna inguraketa sareekin loreontziekin arrantzatzearen ondorioz. Izan ere, 1970eko eta 1980ko hamarkadetan, izurdeak, dortokak eta uretako
|
beste
animalia batzuk istripuz harrapatzea arazo handia zen Ekialdeko Pazifikoko ekosistema babesteko. 1998ko otsailean onetsi zen Izurdeak Kontserbatzeko Nazioarteko Programari buruzko Akordioa (PICD) nahitaezkoa zen atxikitako estatuentzat, eta haren helburu nagusia zen istripuz inguraketa sareek (0tik hurbileko balioak lortzeko) harrapatutako izurdeen hilkortasuna murriztea, kontuan hartutako eskualdeko atun harrapaketetan eta antzeko baliabideetan eraginik izan gabe.
|
|
|
Kaltetutako alea Estatu Batuetako Gobernuak 1997an hainbat babes ezarri baino lehen jaio zen. Babes horiek debekatu egiten dute
|
beste
animalia baten haragia edo hezurrak dituen bazka erabiltzea. Nekazaritza Saileko teknikariek hainbat azterketa egin zituzten, behia ezin zela zutik mantendu ohartu ondoren.
|
|
|
Zehazki, hiru erakundeek diote sakonago ikertu behar dela zerri aziendaren eginkizuna. Joseph Domenech FAOko Animalien Osasun Zerbitzuko buruaren iritziz, komeni da
|
beste
animalia espezie batzuetatik bereizitako txerriak haztea, eta horiek zaintza planetan sartzea, etxeko hegaztietan antzemanez gero. Duela hilabete batzuk, Nature aldizkariak azterlan baten ondorioak argitaratu zituen.
|
|
|
Japoniako Tsukuba Unibertsitateko ikertzaile talde batek hondartza batean aurkitu du organismo bat, erdi begetala fotosintesia egiten du, landak bezala eta erdi harraparia algak jaten ditu,
|
beste
animalia batzuk bezala. “Hatena” izena jarri diote, eta japonieraz “misterio” esan nahi du.
|
|
|
Une honetan, gaixotasuna azkar diagnostikatzeko kit adituak dituzte. Eta hegazti baten ordez katu bat edo etxeko
|
beste
animalia bat bada. Gauza bera egin behar du.
|
|
|
Horri esker, gaixotasunari aurre egiteko antigorputzak garatu ahal izan ziren. Ikerketa, gero,
|
beste
animalia batzuetara (saguak, zetazeoak, perrosak) eta, azkenik, Alzheimer bidez hildako pertsonen garunetara eraman zen. Hurrengo urratsa gizaki bizidunen saiakuntza izango da, lehenik pertsona osasuntsuen lagin txiki batean “eragin negatiborik ez duela egiaztatzeko”, eta, gero, “gaixotasunaren lehenengo sintomak detektatu diren” Alzheimer gaixoen kasuan.
|
|
|
Baina berritasun iraultzaileena Marylandeko Unibertsitateko biologoek egindako esperimentu bat da. Esperimentu horretan, in vitro landutako zeluletatik abiatuta haragi ehuna sortzen da, eta, hala, kontsumitzeko haragia sor daiteke
|
beste
animaliarik hazi edo sakrifikatu beharrik gabe. Ez dago gakoa Omega azidoek organismoa babesten dute gaixotasun kardiobaskularren, neurodegeneratiboen edo hanturazko gaixotasunen aurka Haragia jateak edo ez jateak arazoak sortzen ditu elikaduran.
|
|
|
XI. Gizakiaren berezko sena edo
|
beste
animalia batzuekin erkide dena, ez da beste zuzenbide mota bat
|
|
|
Jakituriarik gabeko animalia guztiengan ikusten dugu euren izaerak konpentsazio legearen bidez diharduela.
|
Beste
animaliei kalte egiten die euretaz profitatzeko, gaitza zer den ez baitakite. Gizakiak, aldiz, ongiaren eta gaizkiaren jakitatea izan eta kalte egitetik kanpo dihardu, bere buruaren kaltean izanda ere.
|
|
|
Eta horren arrazoia ematen du: giza generoa desberdintzen da
|
beste
animaliengandik, besteak beste, arrazoimena eta buru-argitasuna erabiltze horretan; ezin sinets daiteke bere izaerari higuin zaion egintza hori itxurapean ostendu daitekeenik, beste animalia guztietan gertatzen den bezalaxe, egina igorri behar baita kontzientziara, ofentsaren esanahiarekin.
|
|
|
Eta horren arrazoia ematen du: giza generoa desberdintzen da beste animaliengandik, besteak beste, arrazoimena eta buru-argitasuna erabiltze horretan; ezin sinets daiteke bere izaerari higuin zaion egintza hori itxurapean ostendu daitekeenik,
|
beste
animalia guztietan gertatzen den bezalaxe, egina igorri behar baita kontzientziara, ofentsaren esanahiarekin.
|
|
|
2 Behin edo behin justizia egozten bazaie animalia zentzugabekoei, modu desegoki batez egiten da, eurengan ikus dezakegun arrazoimenaren itzal edo aztarnaren bidez. Hainbatez, zuzenbide naturalaren barruko egintzak, bai
|
beste
animaliekin batera erkide zaizkigunak, hala nola ondorengoen heziketa, bai guri berez dagozkigunak, hala nola Jainkoa gurtzea, ez dira esanguratsuak zuzenbidearen izaeraren ikuspegitik.
|
|
2006
|
|
|
Niri hortzak nola garbitu erakutsi didate, erakutsi higienea nola zaindu, baina inor ez zait etorri bizitzan sortzen diren gatazkak nola konpondu behar ditudan azaltzera. Eta gizakiak,
|
beste
animaliek ez bezala, oso erraz konplikatzen du bere existentzia. Eta bere existentzia konplikatzean besteekin tirabirak edukitzea gertatzen zaio.
|
|
|
Kongo eta Gabonen gizakiak kutsatzeko bidea txinpantze eta gorilen haragia jatea izan da. Primate horiek
|
beste
animalia batzuk kutsatu dituzte, hala nola gau-txoriak, eta hauek birusa eraman bai baina gaixotasuna ez dute garatzen.
|
|
|
Molekula horiek
|
beste
animalia batzuk harrapatzeko eginak daudelako: matxinsaltoak, kakarraldoak, baita saguak ere.
|
|
|
hezeguneetatik, lakuetatik edo ibaietatik hurbil egotea (uretako hegazti migratzaileak elkartu ahal diren tokian), edo hegazti migratzaileen dentsitate handia egotea; hegazti basatien migrazio bideak kokatzea, batez ere ekialdetik eta Asiako zentrotik, Kaspiar Itsasotik eta Itsaso Beltzetik datozenak; ustiatze sistema, «hirugarren herrialdeetatik datozen hegaztiak»; Hainbat faktore daude birusaren hedapena errazteko ustiategi baten barruan edo ustiategien artean. Faktore horietako bat da ustiategiak hegaztien produkzio dentsitate handiko eremuetan kokatzea. baita ustiategi mistoak ere (hegaztiak edo hegaztiak
|
beste
animalia espezie batzuekin batera bizi dira, hala nola, zerriak); hegaztiak eta bestelako hegazti gatibuak, ibilgailuak eta pertsonak ustiategien barruan edo artean lekualdatzea, eta pentsu hornitzaileak edo ibilgailuak partekatzen dituzten ustiategiak. Biosegurtasun arauak Lehentasunetako bat da birusa abeltzaintzako ustiategietara eta, ondorioz, kontsumitzaileengana elikadura bidez sartzea saihestea.
|
|
|
Hala ere, ezin izanen da galarazi basa kimuak agertzea. Hori dela eta, animalia basatiak eta baserriko
|
beste
animalia batzuk elkar ukitzeko probabilitatea, txikia bada ere, posible da, eta horrek beste kontrol neurri batzuk hartzea eskatzen du. Neurri osagarri horietako lehena agerraldi batek kaltetutako animaliak isolatzea da.
|
|
|
artoa, aguakatea edo arroza. Bere sukaldeko haragien artean behi edo bistec xerrak, oilasko errea, chompipea indioilarrari deitzen dioten bezala, txerri txuletak eta
|
beste
animalia basati batzuen haragia, esaterako, saldutakoa edo iguana. Bat kostaldera hurbildu ahala, arrain eta itsaski freskoak probatzeko aukera izango du.
|
|
|
Izan ere, gero eta ur baliabide gehiago, baina mugatuak, banatu egin dira biztanle gehiagoren artean. Aurreikuspenen arabera, 2025erako, gizateriak planetako uraren %90 kontsumituko du, gaur egun kontsumitzen duena baino ia %40 gehiago,
|
beste
animalia espezie batzuen kalterako, haien portzentajea murriztuko baita. Oraingoz, ez dira izan munduan ura partekatzeko espero zen bezain eraginkorrak baliabide hidrikoei buruzko 3.800 adierazpen aldebakarrekoak, aldebikoak edo alde anitzekoak, edo konbentzionalak, horietatik 286 tratatu baitira.
|
|
|
Egia da planetaren %70 urez estalita dagoela, baina ur guztiaren %2, 5 baino ez da gozoa, eta %0, 3 bakarrik dabil ibai eta aintziretan, eta %30 lur azpiko akuiferoetan pilatzen da, munduko edateko uraren %25 eta %40 artean. Gainerakoak ez dira gizakiak eta
|
beste
animalia espezie batzuk sartzen, edo izoztuta daude glaziarretan eta izotz plaketan. Horien banaketa ere ez da bidezkoa; izan ere, ibaietan dabilen uraren %20 Amazonasen dago, eta azaleko ur baliabideen %80 populazio dentsitate txikiena duten planetan kontzentratzen dira.
|
|
|
Hala adierazten du “Cell” aldizkarian argitaratutako University College Londonen esperimentu honek. Parasito ahalmen hori duela 200 urte sortu zen, gutxienez, otso edo txakur batean,
|
beste
animalia horretatik hurbil. Hori dela eta, zientziak ezagutzen duen minbizi zaharrena da tumore hori, eta litekeena da munduan ugaztunen zelula lerroan luzaroago hedatu dena, Robin Weiss ikerketaren zuzendariak azaldu zuenez.
|
|
|
Anfibioak funtsezko kate maila dira kate trofikoan, intsektuen kontsumitzaile nagusietako bat baita eta, era berean,
|
beste
animalia askori jaten baitie. Era berean, “bioadierazle” argiak dira, haien gutxitzea edo desagertzea haien habitataren narriaduraren sintoma argia baita.
|
|
|
Begiak berehala ohitu zitzaizkidan oholezko hormaren zirrikitu meharretatik sartzen zen argi urrira. Ez zegoen zaldirik; bazter batean, zutik apenas egon zitekeen bildots triste bat, ez zegoen
|
beste
animaliarik.
|
|
|
Katuaren esentzia, adibidez, ezin du gauzatu katuak baino. luke harri batek edo arrosa batek gauzatu, ezta katu bat ez litzatekeen
|
beste
animaliaren batek ere.
|
|
|
– Gure tradizioak halaxe ziok; koioteak ekarri zituela gizakiak gure mundura. Agian koiotearekin azken etapa egin zian gizakiak –barre egin zuten biek–, lehenagoko etapetan
|
beste
animalia batzuek egin zitean gidarena.
|
|
2007
|
|
|
Hori gizakietan lortuz gero, ez litzateke errefusa arazorik egongo, eta, beraz, zelula amen bidezko terapiek ez lukete arazo hori izango.
|
Beste
animalia batzuetan arrakastaz egin badute ere, primateetan ez zuten lortzen aurrera egitea. Mitalipovek, ordea, aldaketa batzuk egin ditu zelula helduaren nukleoa obuluan sartzen den pausoan, eta, dirudienez, asmatu egin du.
|
|
|
Oxigenoa ere, beraz, azkar behar dute. Eskari horri erantzuteko moldatuta daude hegaztien birikak; ez dago haiek bezalako birikak dituen
|
beste
animaliarik. Hainbat aire zakutako sistema bat dute, eta, horiei esker, arnasketa oso eraginkorra izatea lortzen dute.
|
|
|
Arraren eta emearen arteko erakarpena gertatzeko, hortaz, feromonetan dago giltza.
|
Beste
animalia askoren jarreran ere agintzen dute, baina tximeletek leku berezia dute feromonen ikerketaren historian; izan ere, isolatu zuten lehenengo feromona tximeleta batena izan zen, zetaren beldarraren tximeleta emearena (Bombyx mori), hain zuzen ere.
|
|
|
Gizakion eta
|
beste
animalia askoren kasuan, kadmioa metatu egiten da gorputzean; gibelean eta giltzurrunetan, batez ere. Hala, giltzurrunetan kalteak eragin ditzake kadmioaren metaketak, eta hainbat molekularen birxurgaketa murriztu, esaterako, proteinena, glukosarena eta aminoazidoena.
|
|
|
Creutzfeldt Jakob gaitza entzefalopatia espongiforme bat da, nerbio sistemaren endekapenezko gaixotasun oso ezohiko bat. Berez azaltzen da pertsonetan, eta
|
beste
animalia espezieetan ere badaude halako gaitzak: ardien dardarizoa, behi eroen gaitza...
|
|
|
–Atsedena hartzen du Leirek, bere hitzen efektua neurtzeko?. Beno, ba, Edinburgoko unibertsitateko ikerketa talde batek argitu zuenez, animalia horiek hil zituena ez zen
|
beste
animalia bat izan, ez, ezta Nessie munstroa ere, ez pentsa, baizik eta ur azpiko zooplanktona! Zooplanktona!
|
|
|
Izan ere, jatorrizko izaera sozial hori da gizakiaren indibidualtasunaren oinarria, horri eskergaratzen baititu goi mailako prozesu eta funtzio psikologikoak. Gai horreninguruan Vygotsky k (1935) zioenez, oinarrizko hainbat buru funtzio daude (halanola, arreta, sentipenak eta pertzepzioa), gizakiari eta
|
beste
animalia batzueidagozkienak. Oinarrizko funtzio horiek inkontzienteak, nahi gabekoak etabitartekorik gabekoak dira, eta inguruneko estimuluek zehazten dituzte.
|
|
|
Sentimenduaren espresioa sentitzea bera bezain jatorrizkoa da, sentitzearen jarraipen naturala. Jatorrizko mintzaira hau («cri de la Nature», Rousseauren esanean) 113gizakiak
|
beste
animaliek bezalaxe du: Herder-en Traktatuan lehenengo esaldiak dioen moduan, «animalia gisa harturik ere, gizakiak hizkuntza du»114 Horren alboan gizakiak badu, bestelako abereek ez bezala, hizkuntza razional edo adimenduzko bat.
|
|
|
Behi eroen krisiak erakutsi zuenez, azpiproduktuak bereziki arriskutsuak dira animalien elikaduran, erabat inaktibatu ez diren agente infekzioso edo toxikoekin kutsatuta badaude. Izan ere, prioiak ez inaktibatzeak gaixorik zegoen animalia baten hondakinetatik
|
beste
animalia osasuntsu batera transmititzea ekarri zuen, eta horrek EET behi, ahuntz eta ardi aziendara transmititzea ekarri zuen, baita haragijaleetara ere, batez ere felidoak, mundu osoan zehar. Gaur egun, 1 kategoria ia erabat erreserbatu da EETei aurrea hartzeko, EETak gutxituz joan daitezen eta are desagertuz joan daitezen elikagaien panoramatik.
|
|
|
Oro har, helburua ez da soilik infekziorako erresistentzia handitzea, baizik eta aziendaren barruko transmisioari aurrea hartzea. Eta hori guztia, nahiz eta bakterio horren prebalentzia, zerrietan ez ezik,
|
beste
animalia batzuetan ere, aldatu egiten den estatu kide batetik bestera. Aldakortasun hori dela eta, adostasuna lortu behar da bakterioa elikagaietara iritsi eta gaixotasunak sor ez ditzan ekintza jarraitua egiteko beharraz.
|