|
2000
|
|
|
Urteak dira Xalbador literatur sariketa instituzio publiko axolagabeen utzikeriagatik desagertu zela. Nafarroan izan dugun lehiaketarik ospetsuena izan zen
|
hura
. Diru pribatuek hornituko dute orain sona handia izateko bidean jarri duten Juan Zelaia saiakera saria.
|
|
|
Iruñeko idazle, pentsamenduz eta sentimenduz euskaltzale, nazional faxisten mendeko Iruñean eman zuen argitara bere titulurik ezagunena, El coqueto Don San cho Sanchez. Altxamendu frankistaren garaipen giro
|
hartako
Iruñean zebiltzan intelektual falangista gazte ezagun andana ageri da Sanchez Ostizek prestaturiko Los barrun tos de la botica azterlanean. Ilustratu bezain doktrinario, horietariko batzuk nafarrak ziren (Angel Maria Pascual, Iribarren, Yzurdiaga apeza...) urrutiagotik etorriak besteak
|
|
|
Liburuaren aurkezpenean, Gregorio Monreal irakasleak erudito eta historiadoreen arteko aldea zein den jakinarazi zigun: datuen bilketatik haratago, interpretazioa egiten duen
|
hura
omen da historiadorea.
|
|
|
Ez dirudi, beste batzuetan bezala, gehiegi puztu eta lehertzeko arriskurik dagoenik oraingoan. Eta ez dela gertatuko orain urte batzuk bezala, garai
|
hartako
talde nagusiak desagertu zirenean, basamortu bihurtzeko prozesua. Gaur egun badira baikor izateko arrazoiak eta sintomak.
|
|
|
Bisitaldi horretan erakutsiko dizuete, ziur aski, emanaldiak jendaurrean egiteko gela handia. Hau izango da Xiberoko Botzaren egoitza berriaren ekarpen handienetatik bat, saioak jende aurrean egingo diren gela honek lotura are sendoagoa egingo baitu irratiaren eta
|
haren
entzuleen artean. Entzuleak baino gehiago, azken finean, jarduleak, parte hartzaileak nahi eta merezi baititu Xiberoko Botza bezalako irrati batek. j
|
|
|
Urtea, dena den, ezin goitik edo behetik nabarmendu, ezta albotik gaineratu ere. Beharbada, aspaldiko urteetan idatzia zen
|
hura
, eta norbaitek, ahazturik edo, liburu denda hartako zoko batean utzia.
|
|
|
Urtea, dena den, ezin goitik edo behetik nabarmendu, ezta albotik gaineratu ere. Beharbada, aspaldiko urteetan idatzia zen hura, eta norbaitek, ahazturik edo, liburu denda
|
hartako
zoko batean utzia.
|
|
|
Menturaz, argitalpen harrigarriren bat ere tartean izan zitekeen, titulu handi mandi baten azpian hutsik eta deus gabe orri zuriak ematen dituzten horietakoa. Agian, gaztelaniaz ezagutu genuen Calendario Zaragozano
|
hura
ere, urrundik baino, hur hurretik zuen gure eskuarteko horrek.
|
|
|
Jakin minak eraginda, liburu denda
|
hartako
bazterrik aproposenean jesarri naiz, hain zuzen ere, Irakurguneaizentazioa duen esparru zabalean. Nabarikoa, haren moduko liburu denda zahar batean.
|
|
|
Jakin minak eraginda, liburu denda hartako bazterrik aproposenean jesarri naiz, hain zuzen ere, Irakurguneaizentazioa duen esparru zabalean. Nabarikoa,
|
haren
moduko liburu denda zahar batean. Nahitaezkoa, liburu saltoki garaikideotan.
|
|
|
Liburuxka
|
hark
ez zuen eite horren aztarnarik. Inon ere ez irakurgarri euri nahiz eguzki, haize zein lehortearen norabiderik, harako eguzki distiratsuaren egunetan ere, euria gertagarri edota trumoien artean, beti argi ilunak.
|
|
|
Inon ere ez irakurgarri euri nahiz eguzki, haize zein lehortearen norabiderik, harako eguzki distiratsuaren egunetan ere, euria gertagarri edota trumoien artean, beti argi ilunak. Esaldi aipatu
|
hura
ere, goizean hotz, arratsean bero eta harrabots, jaso gabe eta hutsune.
|
|
|
Urtetan ibili zen euskal idazle eta sermolari.
|
Haren
lanak ere, antzinatik ziren argitaratu gabeak, Ica siquizunac batik bat. Ez, horratio, euskaldunen ahoetan ez deduzko eta ahaztuta, bizi bizirik eta oroigarri baino.
|
|
|
Jadanik gaindituak diren baina
|
haren
garaian eskuarki onartzen ziren gertakari horietan oinarriturik, gizarte mota ezberdinen eta horietako bakoitzari zegokiokeen hizkuntza tipologiaren arteko korrelazioa ezarri nahi zuen Unamunok: hortik atera zuen hordak hizkuntza silababakarrez mintzo zirela, gizarte militarrek hizkuntza eranskariak zerabiltzatela eta, azkenean, industria garaiko gizarterik aurreratuenek hizkuntza malgukariez hitz egin behar zutela.
|
|
|
Zoritxarrez, norbere doktrinaren postulatuak edo ideologiaren aurriritziak jakintza arlora eramateko tentazioak behin eta berriro errepikatu dira historian zehar. Hortxe ditugu, alde batetik, Galileoren astronomi aurkikuntzen eliz kondena biribila —oraintsu, laurehun urte geroago, Vatikanoak, eskuzabaltasun handia erakutsiz,
|
hura
amnistiatu digun arren— edo Darwinen eboluzio teoriaren gaitzespena, arrazoi bertsuengatik gertatua. Ezagunak dira, halaber, zer nolako hondamen kalteak ekarri zizkioten SESBaren ekonomiari Trofim D. Lysenkok nekazaritzan eta abel hazkuntzan eskala handitan eginiko esperimentuek, mitxurinismoaren urratsei jarraikiz, marxismoaren postulatuak biologiari aplikatuz hobekuntza genetikoak erdietsi nahi izan zituenean.
|
|
|
Beraz, ez da hain harrigarria gure artean luzaro, bai teorian eta bai praktikan ere, gizarteari behin eta berriro azaldu beharra euskara, beste edozein hizkuntza bezala, kulturaren adierazpide egokia izan zitekeela, hau Estatuaren goiko mailetan, bai eta unibertsitateko irakasleen artean ere oso eztabaidagarria izaten baitzen,
|
haren aurkako
zapalkuntza justifikatu eta harekin aurrera segitzeko aitzakiatzat.
|
|
|
Beraz, ez da hain harrigarria gure artean luzaro, bai teorian eta bai praktikan ere, gizarteari behin eta berriro azaldu beharra euskara, beste edozein hizkuntza bezala, kulturaren adierazpide egokia izan zitekeela, hau Estatuaren goiko mailetan, bai eta unibertsitateko irakasleen artean ere oso eztabaidagarria izaten baitzen, haren aurkako zapalkuntza justifikatu eta
|
harekin
aurrera segitzeko aitzakiatzat.
|
|
|
Urte batzuk lehenago, bere arloko kongresu baterako, aipatu irakasle hori Madrileko unibertsitate batera etorri zen. Bere alaba Salomek, orain dela urte batzuk Euskaltzaindiaren kide urgazle izendatuak, eskatua zion, Espainiako hiriburura egiten zuen bisitaz baliatuz, euskal gramatikaren bat eros ziezaiola,
|
hark
gure hizkuntza ikasteko gogoa baitzuen, tipologian haienarekin, georgierarekin alegia, antz handia du eta. Sinposioan zehar Gabunia jaunak unibertsitate hartako errektorea agurtzera hurbildu eta, paradaz baliatuz, galde egin zion ea Madrilen zein liburu dendatan eros zezakeen euskal gramatika bat.
|
|
|
Bere alaba Salomek, orain dela urte batzuk Euskaltzaindiaren kide urgazle izendatuak, eskatua zion, Espainiako hiriburura egiten zuen bisitaz baliatuz, euskal gramatikaren bat eros ziezaiola, hark gure hizkuntza ikasteko gogoa baitzuen, tipologian haienarekin, georgierarekin alegia, antz handia du eta. Sinposioan zehar Gabunia jaunak unibertsitate
|
hartako
errektorea agurtzera hurbildu eta, paradaz baliatuz, galde egin zion ea Madrilen zein liburu dendatan eros zezakeen euskal gramatika bat. Espainiako Unibertsitatearen ordezkari goren haren hitzek —eta haren hitzak errepikatu besterik ez dut egiten—" Baina dialekto horrek ba al dauka gramatikarik ala?" aho zabalik utzi zuten georgiar irakaslea, eta aitorpen hau egin zidan:
|
|
|
Sinposioan zehar Gabunia jaunak unibertsitate hartako errektorea agurtzera hurbildu eta, paradaz baliatuz, galde egin zion ea Madrilen zein liburu dendatan eros zezakeen euskal gramatika bat. Espainiako Unibertsitatearen ordezkari goren
|
haren
hitzek —eta haren hitzak errepikatu besterik ez dut egiten—" Baina dialekto horrek ba al dauka gramatikarik ala?" aho zabalik utzi zuten georgiar irakaslea, eta aitorpen hau egin zidan: " Orduan ezin hobeki ulertu nuen euskaldunok zergatik borroka egiten zenuten".
|
|
|
Sinposioan zehar Gabunia jaunak unibertsitate hartako errektorea agurtzera hurbildu eta, paradaz baliatuz, galde egin zion ea Madrilen zein liburu dendatan eros zezakeen euskal gramatika bat. Espainiako Unibertsitatearen ordezkari goren haren hitzek —eta
|
haren
hitzak errepikatu besterik ez dut egiten—" Baina dialekto horrek ba al dauka gramatikarik ala?" aho zabalik utzi zuten georgiar irakaslea, eta aitorpen hau egin zidan: " Orduan ezin hobeki ulertu nuen euskaldunok zergatik borroka egiten zenuten".
|
|
|
Migelek zekien euskara dialekto askotan zatituriko hizkuntza zen, literatur eredu bakarrik gabea. Garai
|
hartan
pil pilean ari ziren oraindik ortografiari buruzko eztabaidak, eta orduko idazleen artean nagusi azaltzen zen garbizalekeriak gure hizkuntza antzutasunaren irteera gabeko zulora zeraman noraezean. Hitz batez, idazle orok behar duen komunikazio tresna ez zen oraindik sortua.
|
|
|
Eta beharbada arrazoirik ez dugu faltako. Halere, haien garaiko beste euskaltzaleek, Broussainek, Campionek, Aranak edo Azkuek adibidez, izan zuten arrakasta urria ikusteak, nolabait, Unamuno gramatikari zorakilo haien itsasontzian sartzeko erreparoa justifika lezake, untzi
|
hura
inoiz portura helduko ez zelakoan.
|
|
|
Edonola ere, porrot
|
haren
funtsezko arrazoia begien bistan dugu. Unamuno, Arana eta Azkueren garaian, euskara kultura idatzitik urrun xamar bizi zen herri xeheak zerabilen gehienbat, eta are urrunago aurkitzen zen oraindik hezkuntzaren maila gorenetatik.
|
|
|
Ordea, hori ez zen gertatzen euskaldunen erru soilagatik. Estatuaren gainegitura politikoak, euskara zapaltzen eta baztertzen jardun beharrean,
|
hura
bere administrazioan onartu eta irakaskuntzan bultzatu balu, berehalaxe agertuko zatekeen hizkuntza estandarizatzeko premia. Baina euskaraz diogunez, joanak joan eta balizko oleak burdinarik egin ez daroa, gauzak ez ziren horrela izan, eta, beraz, alferrik da orain izan balizko horiekin burua nekatzea.
|
|
|
Eta berriro nator hasieran etenik utzi dudan puntura, hau da, Migel jaunaren sakoneko motibazioetara, ez baitirudi oso zuzena, Unamuno, 1901.eko Lore Jokoetan, besterik gabe probokatzaile agertu zela pentsatzeak. Aranak berak ere,
|
haren
hitzak gogorki kritikatzeko egin zuen artikuluan, hartarako arrazoi oportunistaren bat izan zuela iradokitzen zuen, nolabait madrildarren belarriak balakatzeko11 Ni, ordea, ezezkoan nago. Unamuno sasoi hartan Salamankako Unibertsitateko greziera katedraduna eta bertako errektorea zen, hots, jadanik bere ibilbide profesionalaren goren puntuan zegoen.
|
|
|
Aranak berak ere, haren hitzak gogorki kritikatzeko egin zuen artikuluan, hartarako arrazoi oportunistaren bat izan zuela iradokitzen zuen, nolabait madrildarren belarriak balakatzeko11 Ni, ordea, ezezkoan nago. Unamuno sasoi
|
hartan
Salamankako Unibertsitateko greziera katedraduna eta bertako errektorea zen, hots, jadanik bere ibilbide profesionalaren goren puntuan zegoen. Ez zuen, hortaz, inoren uzkia musukatzen ibili beharrik.
|
|
|
Zentzuzkoagoa litzateke gertakari haiek bestela ulertzea, hots, nabarmentzeko ohi zuen bide epatant
|
harekin
, kritika horien bidez Unamunok, sibilak bezain maltzurki, bere herritarrei erronka egiten ziela pentsatzea, euskararen aurkako erasoekin min emanez, hala, haserrez eta kontrakarrean, haiek, eginekin, euskara zientziaren zehaztasuna eta filosofi mintzabidearen xehetasunak oro adierazteko egiazki gai zela frogatzen ahalegin zitezen, bera oker zegoela erakutsi arte. Izan ere, Salbatore Mitxelenak berak ongi aurpegiratu zionez, euskara baztertzeko zergati nagusia, logika hotzaren arrazoia bazen, ironiaz Unamunoren beraren argudioak erabiliz, horri euskaldunek erraz kontrajar ziezaioketen sentimenduaren logika beroa.
|
|
|
Izan ere, Salbatore Mitxelenak berak ongi aurpegiratu zionez, euskara baztertzeko zergati nagusia, logika hotzaren arrazoia bazen, ironiaz Unamunoren beraren argudioak erabiliz, horri euskaldunek erraz kontrajar ziezaioketen sentimenduaren logika beroa. Beraz,
|
hark
hain gustuko zituen paradoxetako bat erabiliz, itxurazko kolpe latz harekin, azken buruan mesedea egin digu nolabait.
|
|
|
Izan ere, Salbatore Mitxelenak berak ongi aurpegiratu zionez, euskara baztertzeko zergati nagusia, logika hotzaren arrazoia bazen, ironiaz Unamunoren beraren argudioak erabiliz, horri euskaldunek erraz kontrajar ziezaioketen sentimenduaren logika beroa. Beraz, hark hain gustuko zituen paradoxetako bat erabiliz, itxurazko kolpe latz
|
harekin
, azken buruan mesedea egin digu nolabait.
|
|
|
Begien bistan dago, gainera, hori bete betean lortu zuela. Izan ere, Unamunoren ondoko euskal idazle guztiek, nola edo hala,
|
haren
hitzen akuilu zorrotza izan dute gogoan. Batzuek, Kirikiñok, Lizardik, Mitxelena biak, Txillardegik edo Martin Ugaldek bereziki aipatu dute Unamuno, haren aurka egiteko edo harekin literatur elkarrizketan aritzeko.
|
|
|
Izan ere, Unamunoren ondoko euskal idazle guztiek, nola edo hala, haren hitzen akuilu zorrotza izan dute gogoan. Batzuek, Kirikiñok, Lizardik, Mitxelena biak, Txillardegik edo Martin Ugaldek bereziki aipatu dute Unamuno,
|
haren aurka
egiteko edo harekin literatur elkarrizketan aritzeko. Beste batzuek, mugimenduaren frogarik onena ibiltzea bera izaten dela jakinik, Unamunoren hitzek sakonean zeukaten egia ezaguturik, lanean jardun dute kartsuki, behialako larreko hizkuntza hura gaurko aro berriko kultur mintzaira bilaka dadin, herenegun aitzin hil zitzaigun pentsalari eta euskaltzainak, Federiko Krutwigek praktikan egin zuen bezala.
|
|
|
Izan ere, Unamunoren ondoko euskal idazle guztiek, nola edo hala, haren hitzen akuilu zorrotza izan dute gogoan. Batzuek, Kirikiñok, Lizardik, Mitxelena biak, Txillardegik edo Martin Ugaldek bereziki aipatu dute Unamuno, haren aurka egiteko edo
|
harekin
literatur elkarrizketan aritzeko. Beste batzuek, mugimenduaren frogarik onena ibiltzea bera izaten dela jakinik, Unamunoren hitzek sakonean zeukaten egia ezaguturik, lanean jardun dute kartsuki, behialako larreko hizkuntza hura gaurko aro berriko kultur mintzaira bilaka dadin, herenegun aitzin hil zitzaigun pentsalari eta euskaltzainak, Federiko Krutwigek praktikan egin zuen bezala.
|
|
|
Batzuek, Kirikiñok, Lizardik, Mitxelena biak, Txillardegik edo Martin Ugaldek bereziki aipatu dute Unamuno, haren aurka egiteko edo harekin literatur elkarrizketan aritzeko. Beste batzuek, mugimenduaren frogarik onena ibiltzea bera izaten dela jakinik, Unamunoren hitzek sakonean zeukaten egia ezaguturik, lanean jardun dute kartsuki, behialako larreko hizkuntza
|
hura
gaurko aro berriko kultur mintzaira bilaka dadin, herenegun aitzin hil zitzaigun pentsalari eta euskaltzainak, Federiko Krutwigek praktikan egin zuen bezala.
|
|
|
1 Pasadizo honetarako S. Aranaren" Los juegos florales de Bilbao" artikulua irakur daiteke,
|
haren
Obras completas, Ed. Sabindiar batza, Buenos Aires, 1965, or.
|
|
|
4 Unamunok bere gaztaroan euskara maite zuela zalantzarik ez dago. Santi Onaindiak argitaraturiko euskal poesiaren antologian
|
haren
gabon kanta bat jarri zuen eta han bertso hau irakur daiteke: " Geure euskera baño/ berba ederrago/ ez da gauza ain aundi/ zelebratuko".
|
|
|
Arazo honen hasiera, publikoki bederen, 1901.eko Agorrilaren 29an izan zela esan genezake, Bilboko Lore Jokoetan, hain zuzen, han, ordurako Salamankako Unibertsitateko errektore zena, Bilbok bere seme ospetsuaren merezimenduei ezagutza egin nahirik, mantentzaile izendatua baitzuen. Migel jaunaren izaera pitxia eta tenperamentu zuzengaitza harrezkero aski ezagunak ziren, baina zentzu oneko inori ezin burura zekizkiokeen izendapen
|
hark
ekarriko zituen ondorenak. Filme ezagunaren izenburua eskuratuz," harekin eskandalua heldu zela" esan genezake guk ere, nolabait.
|
|
|
Migel jaunaren izaera pitxia eta tenperamentu zuzengaitza harrezkero aski ezagunak ziren, baina zentzu oneko inori ezin burura zekizkiokeen izendapen hark ekarriko zituen ondorenak. Filme ezagunaren izenburua eskuratuz,"
|
harekin
eskandalua heldu zela" esan genezake guk ere, nolabait.
|
|
|
Gizarte unibertsalaren bizitzari traba egiten diozu, alde egin behar duzu, hil behar duzu, gelditzen zaizun bizia zapaltzen eta inbaditzen zaituen herriari emanez". Horri gutxi iritziz, nonbait, azken gehigarri zaratatsu gisa, jai
|
hartako
erregina iraintzeko ausartzia barkaezina ere izan zuen, hari, lotsagabeki, ezjakina zela aurpegiratuz: " harribitxiz beterik zaude, baina pinpirina zara eta ez dakizu horiek behar bezala eramaten:
|
|
|
Gizarte unibertsalaren bizitzari traba egiten diozu, alde egin behar duzu, hil behar duzu, gelditzen zaizun bizia zapaltzen eta inbaditzen zaituen herriari emanez". Horri gutxi iritziz, nonbait, azken gehigarri zaratatsu gisa, jai hartako erregina iraintzeko ausartzia barkaezina ere izan zuen,
|
hari
, lotsagabeki, ezjakina zela aurpegiratuz: " harribitxiz beterik zaude, baina pinpirina zara eta ez dakizu horiek behar bezala eramaten:
|
|
|
" harribitxiz beterik zaude, baina pinpirina zara eta ez dakizu horiek behar bezala eramaten: izan ere, dirua sobera daukazu baina kultura falta duzu", eta hori guztiori lege zaharreko gizarte probintzial
|
hartan
plazaratu zuen, emakumeari zor zitzaion errespetua ezin eztabaida zitekeen deduzko puntutzat zeukatenen artean. Jakina, espero izatekoa zenez, mintzaldi hark purga batek baino eragin lazgarriagoak ekarri zituen eta berehala askok bilbotar alditsu haren jarrera kritikatu zuten haserrez, horien artean, gorago aipatu dugun Sabino Aranak berak1.
|
|
|
izan ere, dirua sobera daukazu baina kultura falta duzu", eta hori guztiori lege zaharreko gizarte probintzial hartan plazaratu zuen, emakumeari zor zitzaion errespetua ezin eztabaida zitekeen deduzko puntutzat zeukatenen artean. Jakina, espero izatekoa zenez, mintzaldi
|
hark
purga batek baino eragin lazgarriagoak ekarri zituen eta berehala askok bilbotar alditsu haren jarrera kritikatu zuten haserrez, horien artean, gorago aipatu dugun Sabino Aranak berak1.
|
|
|
izan ere, dirua sobera daukazu baina kultura falta duzu", eta hori guztiori lege zaharreko gizarte probintzial hartan plazaratu zuen, emakumeari zor zitzaion errespetua ezin eztabaida zitekeen deduzko puntutzat zeukatenen artean. Jakina, espero izatekoa zenez, mintzaldi hark purga batek baino eragin lazgarriagoak ekarri zituen eta berehala askok bilbotar alditsu
|
haren
jarrera kritikatu zuten haserrez, horien artean, gorago aipatu dugun Sabino Aranak berak1.
|
|
|
Edonola ere, arrazoiz edo arrazoirik gabe, eta
|
haren
ikuspegitik euskarak hiltzeko zauria zuelakoan, euskaldunei honela ziotsen:
|
|
|
Zuk egiten duzun hizkuntza hori, jende euskalduna, euskara hori zurekin batera galtzen ari da: ez du ardura, zure antzera,
|
hark
ere galdu beharra duelako; beraz, hil ezazu bera lehenbailehen eta ehortz ezazu ohorez; mintza zaitez espainieraz! 2
|
|
|
Logikaz, hasierako premisa egiazkoa balitz, hau da, euskara euskaldunen kultur aurrerapenerako benetako oztopo izanez gero, Unamunok uste zuenez, begien bistan dago
|
haren
gomendioa, ikaragarri eta bortitza izanik ere, erabat zuzena zela. Zuzenago eta zintzoagoa, nolanahi ere den, Pfo Barojarena baino, beronek, bilbotarrak bezala, euskaldun eskolatuei euskara alde batera uzteko deia egin arren, ez baitzuen nahi gure hizkuntza baserritarren eta maila apaleko jendeen ezpainetatik gal zedin, horrela herri kantak, bertsoak eta folklorea bederen gorde zitezen.
|
|
|
Bestela esan, Unamunok ez zekien euskara behar bezain ongi. Baina
|
haren
akatsak eta hutsuneak ez ziren larriagoak, adibidez, Sabino Aranarenak baino, beronek euskaraz idatzi zituen lantxo urriak irakurri dituenak aitor dezakeenez.
|
|
|
Kontua da harrezkero euskararekiko jarrera askoz ere kritikoago eta urrunduagoa izan zuela. Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik
|
haren
azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. Garai hartan euskara ondo ikasteko zailtasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu hura ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz ezin baliatzea ez zela berak hura behar bezain ongi ez jakitearen ondorio, hizkuntzak berak kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik.
|
|
|
Kontua da harrezkero euskararekiko jarrera askoz ere kritikoago eta urrunduagoa izan zuela. Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen,
|
hura
ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. Garai hartan euskara ondo ikasteko zailtasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu hura ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz ezin baliatzea ez zela berak hura behar bezain ongi ez jakitearen ondorio, hizkuntzak berak kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik.
|
|
|
Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. Garai
|
hartan
euskara ondo ikasteko zailtasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu hura ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz e...
|
|
|
Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. Garai hartan euskara ondo ikasteko zailtasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak
|
hura
behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu hura ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz ezin baliatzea ez zela berak hura behar bezain ongi ez jakitearen ondorio, hizkuntzak berak kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik.
|
|
|
Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. Garai hartan euskara ondo ikasteko zailtasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu
|
hura
ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz ezin baliatzea ez zela berak hura behar bezain ongi ez jakitearen ondorio, hizkuntzak berak kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik.
|
|
|
Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. ...tasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu hura ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz ezin baliatzea ez zela berak
|
hura
behar bezain ongi ez jakitearen ondorio, hizkuntzak berak kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik.
|
|
|
Funtsean Herbert Spencer-en tesietan oinarritzen zen, urte batzuk lehenago Darwinek azalduriko eboluzionismoa soziologiaren eremura aplikatu nahirik. Izan ere, ingeles filosofo
|
hark
gizakiaren aurrerapidean elkarren ondoko hiru fase bereizten zituen gizartean: horda, gizarte militarra eta gizarte in dustria la.
|
|
|
Gaur egun, August Schleicher en hirutariko sailkapen
|
hark
bere balioa galdu ez duen arren, harez gainera, badakigu hizkuntza guztiek, gutxi edo asko, beste taldekoen ezaugarri batzuk ere edukitzen dituztela. Hau da, funtsean tipo horietako batekoak izan arren, bestetarikoen bereizgarri batzuk ere aurki daitezkeela haietan.
|
|
|
Gaur egun, August Schleicher en hirutariko sailkapen hark bere balioa galdu ez duen arren,
|
harez gainera
, badakigu hizkuntza guztiek, gutxi edo asko, beste taldekoen ezaugarri batzuk ere edukitzen dituztela. Hau da, funtsean tipo horietako batekoak izan arren, bestetarikoen bereizgarri batzuk ere aurki daitezkeela haietan.
|
|
|
Beste aldetik, joan den mendean uste zen gorabidea ez du gaur inork aintzat hartzen. Izan ere, orain dakigunez, txinera, gaur hizkuntza silababakarren eredua, aurreko garaietan malgukaria izan zen, eta beraz, ustezko igobide itzulezin
|
hura
oinarririk gabeko aurriritzi hutsa besterik ez zen. Beste muturrera joanik, autore batzuek diotenez, gaurko ingelesak, jatorriz malgukaria izanda, gero eta joera handiagoa dauka silababakartasunera.
|
|
|
Praktikak, bestalde, ongi erakusten digu, botere publikoak alde ez dituenean, edozein hizkuntzak, malgukaria izan edo ez, bere lehenagoko feudoan eremua galtzen duela, babesa dutenak, aldiz,
|
haren
kaltean hedatzen diren bitartean. Independentzia lortu duten behialako kolonien kasuak aski argigarriak ditugu.
|
|
|
Mailuaren sinboloaren bitartez, euskal poesia autokontzientziara iristen da, bere burua definitzen ausartzen da. Aitor dezadan, niretzat behintzat, harako" etorkizunez beteriko arma" kurtsi samar
|
hura
baino bortitz eta baliagarriagoa egiten zaidala bere biluzian, edozein joera literario hautatuagatik.
|
|
|
" Ene bihotza!" esaten diogu maite dugunari, baina" inoren begikoa" izatea ez da maitatua izatea? Lope de Vegak bildu zuen kopla
|
hartan
," zure begi ederrok/ ene laztana/ katiburik naukate/ librea nintzana" irakurtzen ahal dugu. Ez al da honen aldaera bat Laboak kantatzen duen Manex Pagolaren letra hura?
|
|
|
Lope de Vegak bildu zuen kopla hartan," zure begi ederrok/ ene laztana/ katiburik naukate/ librea nintzana" irakurtzen ahal dugu. Ez al da honen aldaera bat Laboak kantatzen duen Manex Pagolaren letra
|
hura
–Maitearen begiak oso gai errepikatua dugu lirika guztietan, liluratzeko baitira begiak, baita min emateko ere, edo liluratuz malerusteko...
|
|
|
Halako ugari ageri dira J.A. Artzeren lehen aroan, onustea eta zurrunkeria kolpatzeko probokazioak diren lizun zikin eginiko poemekin batera, egituraz oso sotilak diren zenbait testu laburretan isuritako lirikotasunarekin kontraste handia egiten dutenak. Horixe zekarren Artzek bere lehen liburuan, baina ez gintuen horrengatik hainbeste harrotu euskaldunok —literaturzaleok zein euskaltzaleok— Isturitzetik Tolosan barru
|
hark
. Estreinakoz, liburua objektu artistiko bezala ageri zitzaigun, alor anitzeko lanketa batean.
|
|
|
Halako jakinduriaz non esan bailiteke gure ruralismo guztiak deskubritu ezin izan zuen Naturaren kantore handi bat dugula bere obra. Ez ordea jarrera ideologiko edo aldeaurreko hautu baten ondorioz; ez dugu
|
haren
lanetan deus aurkituko elaborazio hutsez egina, dena ematen zaigu lehenagoko hausnartze zuhur baten ostean —hitzaren adiera jatorrean," auzmartze" baten ostean, berak esanen lukeen gisan—, Perurena zentzumenen poeta delako lehenik: berezko dohain garesti horixe dauka.
|
|
|
Estrofatik bertso librera egin zuenean, Juan Mari Lekuonak mantendu egin zuen aldizkako errima bat, eragin handia zeukana hala erritmoan nola tonuan, sententzia biribiltzeko; baina geroago poema multzoen errematerako kopletan eta zirkunstantziazko bertsoetan baino ez zuen erabili(" Liburuen karroxa"). Puntua estrofa klasikoetara ekarrita herri poesiaren baliabideak eta
|
haren
zama ironikoa erabiltzeko duen trebetasuna nabarmendu zen; bestetik, bertso librea puntuaz osoro biluzita bere poemak kontzeptualki guztiz zehatzak bilakatu ziren, eta hau salbuespena da lirikan. Uler bedi, ez naiz esaten ari Lekuonaren poemak maila denotatibo hutsekoak direnik, baizik eta konnotazio errazetatik eta esangura libreegietako formulez goiti, poesiaren esentzialismo batean mugitzen dela sortzailea.
|
|
|
Aldera ezazue heriotzaren ikuspegi hau Lizardiren" Biotzean min dut"
|
harekin
... Hemen dagoen negarra ez da poetarena, poetak malkoaren edertasun mindua atzeman nahi duelako, ez besterik, eta hori zaila da zinez hainbeste malko dituen arte batean, eta euskal poesian" anpuluak" ere badauzkagu, perla komiko horiek, niri behintzat modernista latinoamerikarren hiztegi anpulutsua —barka— gogorarazten didatenak.
|
|
|
Negar egiten dut zuen gupida eta
|
haren
losintxak
|
|
|
beste poeta bat. Badakit Rikardo Arregik ezagutzen zuela Montoiaren lana, eta ez bera bezala gasteiztarra delako, baizik eta
|
hura
bezala irakurle handia delako. Arregi oso kontzientea da malkoa, alegia, lirika, oso landua dagoela, gai eternalek —heriotzak, maitasunak, maitasun ezak... — eragindako komunleku handi bat besterik ez dela.
|
|
|
kultua erreferentziaz baina ez akademiko, inguruaz arduratuagatik kosmopolita, ondare unibertsaleko mitoak eta pertsonaiak bertakotasun batera ekarririk. Inon diren edertasunen miresle," baina"
|
hark
bideratzen du idaztera, badakielako" hiri berrien promesa" ez dela kimera bat, beharrezko utopia baizik. Horrek ematen dio oroitzapena etorkizunetik datorrela baieztatzeko kuraia.
|
|
|
Poema horretan neke handirik gabe atzematen ditugu Lizardiren eraginak poesiaren pertsonifikazioan eta aditz trinkoen erabileran, berbarako, baina batez ere poetak begiak lauso, malkotan edukitzeak, dakarkigu Lizardi akordura. Bai, sentimentalkeria hori ere Lizardiri zor dio gure poesiak, eta poeta berez malkontzi hutsa delako usteak baluke arrazoirik Salbatore Mitxelenaren formula eder
|
hura
irakurrita," zeinen ederra den olerkaritza/ biotzak min duenean!". Aipatu behar ote dugu hasperen honen iturburu testuala?
|
|
|
Nigan, ordea, ez nauzu fio; nire ahalmenak ez du balio. Sentitzen badut berriz
|
haren
kanta (errotaren tranka) barne minduraz nagoke berriro... Errotaren oihuz maluraz nauzute.
|
|
|
Lizardiren" Zuaitz Eroria", Lauaxetaren" Langile eraildu bati", Lekuonaren" Errota zahar", Miranderen" Zakur hila"... oro har, erori, kolpatu edo suntsituaganako atxikimendua nabari dugu guztietan, badirudi poetek barneratua dutela derrota kolektibo bat, alegoria desberdinetan kantatzen dutena... Aspaldiko kontua da Elizanbururen"... aizkorak ezin hautsizkoa"
|
hura
. Epikotasun lorios betetik urrunduta, suntsimendu baten zantzuak kantatzen dizkigute XX. mendeko poeta gailenek.
|
|
|
poetak askatasun egarri handi batean kantatzen du" hegoak ebaki banizkio...". Hain zuzen," txoriñoak kaiolan tristerik du kantatzen..." horren ondorio eta erreakzio dugu, poeta ez baitago jadanik kaiolan, ez da identifikatzen ez zuhaitzarekin, ez langile erahildurekin, ez zakurrarekin, kanpotik ari da —derrotatua baina biktimismorik gabe— eta gorazarre egiten dio eroriari,
|
hari
zuzentzen zaio, memorian jasotzen du, bere poesia ez baita lanturako, malkoa isuriko duen arren. Irakur dezagun berriro Lekuonaren poema:
|
|
|
Anton eta Gilen zeuden zerrarekin tronko
|
hura
erdibitzen.
|
|
|
Gure poetaren aurkikuntza horri esker dakigu orain udaberria urdinez janzten den neskatxa dela; elurtzaren hondarrak" emazte zuhurraren zapiak" direla; basoa" atsedenaren eliza" dela eta uda" suzko itsasoa", eta
|
hura
dugula" uda igarotzeko ontzia"; izotz ondoko eguzkia" neguaren barrea" dela eta" neguak bere sudur ospeldu zorrotza" sartzen duela gure etxean... Aurkikuntza xalo eta partzial hauek bideratu zuten poeta, apurka, adierazpen ausartagoetara:
|
|
|
Nik bisitatu nuenean, urria ongi aurrera ordurako, Euskal Herriko kostaldeak tarteka, udazkenetan, eman ohi dizkigun lainoz zipriztindutako zeru urdina nagusitu zen, eta hankapeko belardian nabaria zen freskura, eta gorriaren gama pil pilean zegoen aurretik izandako berdea arboletako hostoetatik desagertzen ari zen bitartean. Eta hantxe zeuden Chillidaren eskultura handiak, beti han egon balira bezala, betiko han baleude bezala, euren tokia, artistak sortu zituenetik,
|
hura
izan balitz bezala, eta orain arte esanahi osoa erakusteko gauza izan ez balira bezala. Ez nuen patrikako CD horietako bat eraman, Johann Sebastian Bachen laugarrensuit e a —Csaba Onzcayren celloak joa, esate baterako— aldi berean entzun ahal izateko, baina beharbada komenigarria izango litzateke artistaren sorkuntzan hainbesteko garrantzia izan omen duen musikaz laguntzea Chillida lekura egindako bisita.
|
|
|
zer gertatuko litzateke Lauaxeta gaur egungo garaietan berpiztuko balitz? Abiapuntuan, Koldo Izagirreren Iparra gi rre rides again ipuin gogoangarria edo Joseba Sarrionandiak Sabino Arana gaur egungo garaietan Iurreta ondoko trenbidean kokatzen zueneko narrazio zoragarri
|
hura
dakarzkigu gogora, Galdu arte nobelak suposatu zuen mugarriko erreferentzietatik aldenduz idatzitako liburuak.
|
|
|
Otto Pette eleberrian Anjel Lertxundik denok harritu (lehertxunditu, Joxerra Garziaren eran esateko) gintuen euskara berri bat sortu zuen eran sortu ei du Irigoienek berea nobela honetan. Idazleari askotan gertatzen zaio irudi bat hartu eta
|
haren
obsesioak bizi izatea: espirala omen da Irigoienen obsesioetako bat liburu honetan.
|
|
|
Tamalez, komunikabideen esparruan honek eragin zuzena izan dezakeela ere susma daiteke. Bi urte lehenago, Egin egunkaria ixteko erabili ziren aitzakiak luzatu berri ditu Baltasar Garzon epaile espainiarrak, Ga ra egunkari abertzalea
|
haren
jarraipen/ oinordeko dela ondorioztatzeko. Ga ra egunkariaren kontrako mehatxu esplizitutzat har daiteke ebazpen hori.
|
|
|
Garai
|
hartan
Estatu Batuetan webgune garrantzitsuenetan egiten ari ziren lana erabili zuten eredutzat egunkari elektroniko berria sortzeko. Acrobat programa informatikoa erabili zuten orrialdeak PDF formatuan lantzeko.
|
|
|
Horrela prest zeuden erronka berriei aurre egiteko. Ekainaren 14an zabaldu zuten webgunea eta ekimen hau burutzeko une
|
hartan
sarean zegoen guztia arakatu zuten ereduak bilatzeko asmoz. Arreta berezia jarri zioten Estatu Batuetako webguneei; besteak beste, San Jose Merc ury renari edo CNNrenari.
|
|
|
Hasiera batean politika, gizarte, antolakuntza eta hauteskunde mailan indartu behar izan zuen Euskadin nazionalismoak; bigarren plano batean, berriz, Madrilgo gobernuari aurkeztu behar izan zizkion bere eskaerak, baita Espainiako dinamika politikoan parte hartu ere; horrez gain, hirugarrenik, nazioarteko mailara bideratu behar izan zuen bere politika, nazionalitateen mugimenduak markatutako bideari jarraituz. Nire ustez, hortaz, euskal nazionalismoaren doktrinak eta
|
haren
kanpo jarduerak koherentzia erakusten dute.
|
|
|
Euzkadi Buru Batzarraren lehen biltzarra 1895eko uztailaren 31n izan zen, eta batzar hori Euzko Alderdi Jeltzalearen (EAJ) abiapuntutzat har daiteke. Mugimendu politiko hori XIX. mendeko azken hamarkadan eratu zen,
|
haren
doktrina, programa eta antolakuntza urte horietan finkatu ziren eta. Alderdiaren eragin soziala hazi egin zen harrezkeroztik, hauteskundeetan lortutako emaitzek hobera egin zuten hein berean; horren ondorioz, Euskal Herriaren gaur egungo historiaren osagai nagusietako bat izatera iritsi zen EAJ, erakunde garrantzitsu bilakatu baitzen Euskadiko errealitate soziopolitiko konplexuaren historian, ideologia, politika eta antolakuntza mailako formulazioetan islatu den bezala.
|
|
|
Ideologia aldetik EAJrekin lotura estua zuen Euzko En da k —berez, askotan, hor agertutakoak, gero Eusko Deya n ere argitaratu ziren—, baina
|
haren
helburu nagusiak kulturalak ziren; zentzu horretan, mundu osoan sakabanatutako euskaldunen lotura moduko ekimen abertzale bezala definitzen zen. Hau guztia horrela azaldu zuten Parisko Euzko Deya n jasotako aurkezpen gisako artikulu batean3:
|
|
|
Behin Euskal Gobernua abian jarrita eta Parisko Marceau Ibilbidearen Delegazioa izendatuz gero, Euzko Deya jaio zen. Une
|
hartan
, instituzio jaioberrien ekimenak zabaltzeko asmoz, prentsa organo baten beharra ikusten zen. Horrela onartzen zen lehenengo zenbakian, agur moduan argitara eman zen editorialean," Aqm estamos/ Nous voici":
|
|
|
Tabloide formatuan eta sei orrialdeekin bakarrik, egunkari hau lehenengo aldiz 1936ko azaroaren 29an atera zen.
|
Haren
aldizkakotasuna, hasiera batean, astean bikoa zen; gero, 1937ko uztailetik aurrera, zailtasun ekonomikoek astekari bihurtzeko beharra inposatu zuten. Komunikabide berriaren zuzendaritza lana, gerra hasi arte, El Pueblo Vasco ren zuzendaria izan zen Felipe de Urcola donostiarraren eskuetan gelditu zen.
|
|
|
Komunikabide berriaren zuzendaritza lana, gerra hasi arte, El Pueblo Vasco ren zuzendaria izan zen Felipe de Urcola donostiarraren eskuetan gelditu zen. Ikusten denez, profesional aldetik, hedabide hau ondo hornituta zegoen eta emaitza, zalantzarik gabe,
|
haren
neurriko kalitatekoa izango da; arazoa, ordea, aipatu dugunez, diru eza zen, eta gabezia hori lehen unetik elementu grafikoen eskasian nabarmenduko da.
|
|
|
Hori zela eta, Euzko Deya ez zihoan euskal errefuxiatuei zuzenduta edo, behintzat, ez haiei bakarrik. Publikazio berriaren asmo hori Antonio Maria de Labayenek,
|
haren
kolaboratzailea, oso ondo argitu zuen:
|
|
|
Euzko Deya baino lehen beste esperientzia apalagoa egin zen Erresuma Batuan, Kingstonen biltzen zen euskal ume atzerriratuen taldeak egiten zuen El Periodico Vasco argitalpenarena alegia. Hau 1937an sortu zen, mimeografia sistemaren bidez, eta
|
haren
bederatzi orrialdeetan gaztelaniaz eta ingelesez idatzitako testuak jasotzen ziren. Geroago, II. Mundu Gerraren garaian, 1940 urtetik 1944ra, Hackneyn antzeko ekimen bat burutu zen, Amistad goiburupean.
|
|
|
Amistad aldizkariak, multikopien bidez egina, 300 ale inguruko tirada zuen eta hogeita bost zenbaki argitaratu zituen. Aldizkari honek ez zuen inongo loturarik alderdi politikoekin, eta
|
haren
koordinatzaile nagusia Amador Diaz izan zen.
|
|
|
Normala denez, horrek, gehiegi ikertu ez diren beste ondorioekin batera, gure prentsaren desagerpena ekarri zuen. Nolabait, Hegoaldean zabaldutako nahasmena (beste hainbat arloren artean, kulturaren suntsiketa), une
|
hartan
Iparraldean ere nagusitu egin zen. gutxitan egon da hain baztertuta gure kultura bi gerra horien urteetan bezala.
|
|
|
Azken horien artean, 1940tik 1945era euskal milizianoen komunikabide bezala argitaratu zenGu da ri ren kasua dugu, hain zuzen. Gudari hilabetero atera zen, makinaz idatzita eta multikopien bidez.
|
Haren
helburua, euskal erresistentziaren moralari eustea ez ezik, jarraitu behar ziren lerro estrategikoak eta politikoak ere ezartzea zen. Adibidez, zenbait jelkide alemaniarzalek proposatzen zituzten kolaboratzeko edo negoziatzeko tentazioak saihestu nahi ziren.
|
|
|
Hastiatua, leihora hurbiltzen zara eta handik, urrunera, haitz bat ikusten duzu eta
|
haren gibelean
eguzkia astiro ezkutatzen, prezisio suharrez.
|
|
|
Zu
|
hari
begira, eguzkia nola ezkutatzen den begira dagoen gizaseme bat zara eta zure aurretik egon diren guztiak orobat baina zein da horren espresio perfeta temaz galdetzen diozu kristalean erratuz
|
|
|
Esperantzaz —eta baita xalotasunez ere— beteriko garai batean (1978an) argitaratu zuen bere kasa Bernardo Atxagak liburu txiki, eder, eszeptiko eta ironiko bat, Etiopia. Gure kulturaren establishmenak jaramon handirik egin ez bazion ere, eragin berezia ukan behar zuen obra
|
hark
, esan bailiteke gure egungo poesian dabilen joeren aniztasuna eta noranahiko asmoa, ahalegin pertsonal hari zor zaizkiola.
|
|
|
Esperantzaz —eta baita xalotasunez ere— beteriko garai batean (1978an) argitaratu zuen bere kasa Bernardo Atxagak liburu txiki, eder, eszeptiko eta ironiko bat, Etiopia. Gure kulturaren establishmenak jaramon handirik egin ez bazion ere, eragin berezia ukan behar zuen obra hark, esan bailiteke gure egungo poesian dabilen joeren aniztasuna eta noranahiko asmoa, ahalegin pertsonal
|
hari
zor zaizkiola.
|
|
|
poeta ez da mintzo lehen pertsonan, sentimenduak gorde edo intelektualizatu egiten ditu inozotasuna ekiditearren; inguruarekiko behakoa urruna du, ez ordea insolidarioa, maite ditu baztertuak eta derrotatuak;" dena esana balego bezalako" zuhurtzia hotzak ez darama isiltasunera, baizik eta egunkarietako, liburuetako eta filmeetako erreferentziak ekartzera ingurua deskribatu eta ulertzeko collagearen teknikaz, gure oroimen kolektiboa aberastu eta osatzeko. Liburu
|
hartan
, mendeetako gai eta paisaia tradizionalak behingoz utzita gure literaturak konkistatu nahi zuen" kalea" edo" hiria" baino, mundua da oparitzen zaiguna. Poetaren gelak mundu osoa hartzen du, ludiko lau bazterrak ditu kokagune, eta geografia ideal horretan mundua baldin bada kokagune osoa, erreferente teknikoa ere mundu guztiko literatura eta paraliteratura da, bere aipu, dialogo eta pertsonaiekin Atxagaren tradizio bihurtzen dena, eta horrenbestez gurea.
|
|
|
Poeta gazteagoen aldarri eta eredu izan zen aldi berean, belaunaldi berriek behar zuten modernotasun literarioa. Etiopia eta
|
haren
area Arestiren harriari kontrajarri izan zaio. Ez dut esanen interpretazio zilegizkoa ez denik, baina harria bera area ale aunitzez sortzen baita, azken finean zentrorik ez dagoela digu adierazten harriaren hondartzeak.
|
|
|
Arantxa Urretabizkaiak aitortua du langintza lotsagarri bat balitz moduan idatzi zituela bere lehen poemak, ezkutuan, inori deus esan edo erakutsi gabe," poesia egitea" emeei —edo ez aski arrei— dagokien ahultasuna balitz bezala. Baina, zorionez, gizonen artean gizonezkoago azaldu behar zuen emakume gazte
|
hark
oso bestelako jarreraz idazten zituen poemak, defentsa artifizialik gabe, bere sena libre eta laxo isuriz. Naturaltasun zail hori da Urretabizkaiaren poesiaren balore nagusienetako bat.
|
|
|
Azurmendiren poesiaren protagonista lehen pertsonan mintzo den ni bakarti hori da, egia establezituen aurka eta, ondorioz, Jainkoaren aurka ere matxinatua. Urrun gelditu da denboran hain hurbil zegoen Jainko asetzaile
|
hura
(hirurogeita batekoa da poema). Jainkozko beteak okitua ageri da poeta, problematizatu egiten du Goikoa.
|
|
|
Zantzu batzuk besterik ez zizkiguten eman txosten horren inguruan: dirudienez, itxita dago
|
haren
edukia. Estrasburgon dute txostena, norbaiten ipurdiaren azpian kieto, eta ezin irakurri.
|