|
2000
|
|
|
Franco hil ostean herri honetan ilusio berrien garai bat bizi izan zen eta bertsolaritzan ere bai. Baita
|
euskaran
ere, eta euskararen biziberritze nahi horrek bertsolaritza prestigio maila oso handira eraman zuen, halako mitifikazio moduko zerbait ematen da. Bertsogintzako ekarpenaz aparte, Amurizaren ekarpen garrantzitsuetako bat, mugimendu sozial bat artikulatzen hasteko ekarpenak egitea izan zen:
|
|
|
Koldo Zuazok gogorarazten digu euskara batua ez zela asmatu euskalkiak ezgauza zirelako, zazpi herrialdeetako euskaldunek batak besteari eroso ulertzeko baizik. Baina uste oker horrek, bere aburuz, norberaren
|
euskaran
konfiantza galtzera, eta gurasoen eta seme alaben arteko hizkuntza loturaren etenera, hots, hizkuntza sena garatua ez izatera eraman gaitu. Honetaz guztiaz dihardu" Euskararen sendabelarrak" saioak, non, besteak beste, Zuazok islatzen dituen gaur egun darabilgun euskarak dauzkan zenbait akats," Marteko" hizkera, euskara sasiletratua eta orotariko euskara bezala izendatzen dituen ataletan bereiziz.
|
|
|
201 Cristauo Dtrina, ceñetan eracusten baitire gure fede sanduco gauzaric bearr enak, Iruña, 1802 (Astete Nafarroako
|
euskaran
). Hala ere bigarren liburua ez zen argitaratu askoz ere geroagora arte:
|
|
|
Honenaztarna, lohi estari, hitzeansomatzenda Markinaaldeko
|
euskaran
. –Lohi estaria, zikinaedolohiagutxiantzematenzaionarropazesatendabatezere.
|
|
|
Markina aldeko
|
euskaran
, zenbait hitzetan, orain ere nabari da joera hori; z ren ahoskera markatuak utzitako arrastoa izan liteke.... Dena dela,, erretza?
|
|
|
darabilgehienetan, hamaikaaldiz, bainabehinedobehinidaztendualdaketafonikorikgabeaere, ezbereiznahizloturikduela: ez baberehirualdizetaezbabereezbada behin.Lokailuhau, gaureguneko
|
euskaran
, FraiBartolomekerabiltzen duentestuingurubereanerabiliohidainguruhonetan, bainaBartolomekberak ongibereiztenditubiak: ezbada=... baino/ baizik: Ezdaá, olgueetacodemporia; ezbadatempluSantuban JaungoicuaalaveetacodemporiaEuscal errijetaco... (41); ezpabere= bestela/ osterantzean/ horrelaezbada; gaztelaniazko`delocontrario': Baitaeguiijada, dantza naastauti urtetendaveelaedodantza zaliac diriala gueijenianezcutubeetaco, taaguiricooquerrijaguinac, tagaisquinac.
|
|
|
Izatekotan, Txillardegi kontsentsu mota berriaren bultzatzailea dugu,
|
euskaran
etaeuskal demokrazian oinarrituriko kontsentsuaren bultzatzailea, euskal kultura propioanoinarrituriko kontsentsuaren ekintzailea, euskararen lurraldetasuna onartu ondorengokontsentsu soziolinguistikoan oinarrituriko kontsentsuaren bilatzailea, Euskal Herriakerabakitako konstituzioan oinarrituriko kontsentsuaren aldekoa... Baina argi bainoargiago erakutsi digu, kontsentsu berri horren alde egoteko modu bakarra lehenagokokontsentsua apurtzen saiatzea dela.
|
|
|
Era honetara kontsideratu behar diren alofonoen aukeraketaren arazoa, gurekasuan datu basearen diseinu eta inbentariora pasatzen da. Inbentario honetan ezinahantz daiteke hizkuntzan gerta daitekeen errealizaziorik bat ere, ezta hizkuntzarenaizan ez arren maiztasunez ager daitezkeen guztiak ere; hori gertatzen da Hegoaldeanegiten den
|
euskaran
, gaztelaniarenak berezkoak diren soinu batzuekin. Horrez gain, koartikulazio efektuak xeheki aztertu behar dira eta datu basean entitate bereizgarriadaukaten elementuak (alofonoak) zeintzuk diren erabaki.
|
|
|
Idazki hau musikari batek egin du; ez du egin hizkuntzalari edo
|
euskaran
aditua denbatek. Jose Luis Alvarez Enparantza. Txillardegi, ren lagun guztiak ez dira hizkuntzalariak edo politikariak, musikariak ere badira haien artean, bera bezala.
|
|
|
Baina ez edozeinhizkuntza, kasu honetan euskara izeneko informazio trasbaserako kodea erabili dugu.Kode idatzi hau kode paralelo batean oinarritzen da: ahozkoa; ala hobekiago esanda, fonatzaile deritzon aparatuaren bidez gizakiak sortzen duen soinu kode jakin batean duinspirazio iturri,
|
euskaran
. Eta hemen geldituko gara, kontzeptu asko erabili baitiraazalpentxo honetan.
|
|
|
Alderantziz baizik: hiztunaren subjektibitatea hizkuntzazko sozializazioaren bidean eraikita dagoela, eta, horrenbestez, naziotasunaren sentimenik errotuena
|
euskaran
bertan datzala.
|
|
|
Bestalde, oraindik,
|
euskaran
baditugu zenbait akronimo ospetsu baina gutxitan entzuten eta ikusten ditugunak, hala nola NBE (Nazio Batuen Erakundea), NATO etab. Kazetariak erronka handia du praktikan, laburkin hauek emekiro ezagutarazteko.
|
|
2001
|
|
|
Pertsonaiek izan ohi duten sinesgarritasunari buruz hutsune batzuk egon daitezkeela aitortu du, baina ez ei da hainbesterako. Honen harian, bikoizketetan baino, hutsuneak
|
euskaran
daudela dio Asier Larrinagak. Izan ere, soziolekto edo argot batzuk garatu gabe daude, eta horrek buruhausteak sor ditzake bikoizketa egitean.
|
|
|
Azkenik, laugarren aldagai latentea (F4) eta menpeko bezala funtzionatzenduena, portaerari dagokiona da. Hori subjektuek lortutako euskara maila edo urratsak (X19) eta subjektuek
|
euskaran
dituzten trebetasunek (X20) osatzen dute (zenbaterainoko trebetasuna duen euskaraz irakurtzen, ulertzen, idazten eta hitz egiten).
|
|
|
Ez da hori jakin nahi genukeena, beste hau baizik: literatur
|
euskaran
agertzen al dira. Esateko moduan, ez; ezta orozkoarren eta txorierriarren luman ere.
|
|
|
euskarazko hitz elkartuak eta erakarriak" ziodunak" izatean (motivés), alemanez gertatu ohi den bezalatsu. Horrelako hitz bakoitzaren elementuek eta elementu horien antolabideek
|
euskaran
bertan dute oinarri eta gaurko euskaldun batek uler ditzake horrexegatik, nahiz sortu berriak izan. Inguruko erdarek, berriz, bestetandik harturikako gaiez, antzinako hizkuntza batetik edo bestetik?
|
|
|
" Egia da, bai, dirudienez, atzizki bat gaizki ebakiaz eta adituaz sortu zela hitz hori. Guztiaz ere, bada zerbait, Azkuek Aita Iraizozek eta beste zenbaitek erabili dutenez gero eta horiek direla bide literatur
|
euskaran
sartuxea dagoenez gero".
|
|
|
Laburbilduz, dagozkigun eskubideen gaineko eskaerak erakunde eta botere publikoei exijitu ez ezik, jendaurrean eragina izan dezaketen beste marketing ildoak ere landu behar ditugu; besteak beste, Iparraldean eta Unescoren aldarrikapenetan erabili diren berberak, hain zuzen. Izan ere, (euskal) herri eta nortasunaren eskutik
|
euskaran
inoiz bilduko ez liratekeen horiek, hizkuntza horren balio kultural eta erakargarritasunaren bitartez saiatu behar dugu hurbiltzen; hori lortu ezean, gutxienez zailagoa izango litzateke haiengan euskararen aurkako jarrerarik errotzea eta hedatzea.°
|
|
|
Oso garbia da, Nafarroaren kasuan, alderdi politiko nagusiek, hauek ordezkatzen dituzten herritarrek bultzatuta,
|
euskaran
Euskadirekin bat egiteko arriskua ikustean eta euskara ez ezagutzearren administrazio publikoko lanpostuak eskuratzeko garaian baztertuak sentitzean, hizkuntza politika aldatzeko unerik egokiena dela pentsatzen dutela.
|
|
2002
|
|
|
Pekotxeta, Elizaldea, Azoleta, Gaindola eta Gañekoleta. Berehala konturatuko gara (arkitekturan,
|
euskaran
), hemengo jendeak askoz kontaktu gehiago duela Nafarroa Beherearekin Garaiarekin baino. Eliza bera, Erromesen monumentua eta hilerriko hilarriak nabarmentzen dira.
|
|
|
Gipuzkeraren azpi euskalki gehienetan, Nafarroako Bortziriak aldean eta Bizkaiko ekialdean azentua hitzaren ezkerretik edo hasieratik hasita bigarren silaban dute. Eta sistema hori da
|
euskaran
hedatuena, alegia,[+ 2] eredua deiturikoa; ezkerretik hasita bigarren silaban azentuatzen dena.
|
|
|
Jose Antonio Loidik ere (1916) Amabost egun Urgain" en eleberriarekin (1955) zenbait berritasun ekarri zizkion gaiari dagokionez garai hartako eleberrigintzari. Garbizalekeria orotik urrundua eta herri
|
euskaran
idatzia da
|
|
|
Ikasleak, irakasleak, irakasgaiak eta çkintzak arloka aztertzen baditugu, berriz, helburu orokorrak kontuan hartuta, eta ikasleengan mugatuz, esango genukelanbide gaikuntza sendo bat ematea hartu genuela helburu nagusitzat. Gizarteankokatuta egonik, gaikuntza hori emateaz gain, ikasleak
|
euskaran
trebeki prestatzeanahi dugu, hau da, bi hizkuntzetan prestakuntza berdina lortzea, ez gaztelaniazbakarrik, baizik eta euskaraz ere maila berean. Eta ez hizkuntzan bakarrik, gaietanere euskara erabiltzeko trebakuntza berbera edukitzea baizik.
|
|
|
Hori guztia dugu gogoetagai Mondragon Unibertsitatean. Gutxienez
|
euskaran
, gaztelanian eta ingelesean nahi ditugu hezi gure ikasleak. Euskara, Debagoienean eta Gipuzkoako Goierrian bederen, nagusia izango delarik, gaztelaniariere garrantzia emanez, badelako ere bertoko hizkuntza, gurea; eta ingelesa, noski, arrazoi nabariengatik.
|
|
|
Euskal Herriak sistema unibertsitario nazional eta euskalduna behar du, premiahandiz, euskal herritar guztiei goi mailako prestakuntza eskaintzeko gai izangodena, bazterkeria sozialik gabe, eta bere jarduera eta eguneroko lana
|
euskaran
etaeuskal kulturan oinarrituko duena. Sistema unibertsitario berri horren eraikuntzakeskatzen ditu, alde batetik, indar politiko abertzale eta aurrerakoien ekimena, etabestetik, unibertsitate arloko kolektibo, instituzio eta kideen atxikimendua etainiziatibak.
|
|
|
ohartu gabe, bi hizkuntza mota eraikitzen ari gara, eta euskara gaztelaniaren nahiz frantsesaren azpian jartzen dugu egunero. Gure hizkera
|
euskaran
arrotzak izan diren egiturez betetzen ari gara, zuzenean hartzen baititugu hitzak, esamoldeak eta egitura osoak beste hizkuntza horietatik, batez ere gaztelaniatik. Hau da, eta nik neuk ere eman ditut zenbait adibide lan honetan, euskarak, bizirik iraun nahi baldin badu, duen beste arrisku argietako bat.
|
|
|
Galderak alderreskan egin nahi izan ditudalako, barnetik sortu zaizkidan galderak: egia da, nahiz eta aurrera egin,
|
euskaran
agertu direla gaitz kezkagarri batzuk. Egia da euskara erabilera ideologiaz zeharkatua dela?
|
|
2003
|
|
|
Hala nola: egia da, nahiz eta aurrera egin,
|
euskaran
agertu direla gaitz kezkagarri batzuk. Egia da euskararen erabilera ideologiaz zeharkatua dela?
|
|
|
Eibar ingurukoek erabiltzen duten
|
euskaran
eman zituen ezagutzera Juan San Martinek kontakizun guztiak., euskaraz hain gutxi irakurtzen zen garai hartan inguru horietako euskaldunak euskaraz irakurtzen ohitzeko erarik hoberena zelakoan. Baina ez zuen hori arrazoi bakarra:
|
|
|
non ematen da aditzaren informazio pisurik handiena, informazio gunea, alegia, galdegaia? Idazkera klasikoan eta gaurko ahozko
|
euskaran
, %90ean galdegaia aditzaren atzetik doa. Aldiz, euskara batuan aditzaren aurretik doa %90ean.
|
|
|
" Eta hori Paleolitoan zen, Neolitoa baino askoz aurreragoko garaietan. Eta
|
euskaran
elementu horiek bizirik daude oraindik!", azaltzen du irakasleak, sutsuki. " Hipotesi bat da »zehaztu du gero Alfontso Mtz.
|
|
|
Bitzuk 1986an argitaratu ziren Ika Ibaizabal argitaletxearen eskutik. Bizkai
|
euskaran
idatzirik atera ziren, baina ziurtasun neurri batez esan daiteke lehenengo bertsioa idazleak ohi zerabilen" euskara osotu" horretan egin zuela lehenengo. Erregegaia eta eskekoa ipuinaren eredu horretako bertsio bat bada idazlearen etxeko artxiboan.34
|
|
|
Hala, sudurkari bustia, hegoaldeko
|
euskaran
nagusi den ahoskera, grafiaz transkribatuko du hitz batzuetan, berariz hegoaldeko joerakoak diren hitzetan (iñor, iñoiz) eta maileguzko zenbaitetan (makiña). Era berean:
|
|
|
Izenaren morfologian, urrats bat da ausartena, a amaieradun hitzei mugatzailea eranstean ea egitea, geroago ä itxuraz ere proposatuko duena. Hitz ebakera hori, a+ a> ea egitearena, ez da berez bizkaierarena bakarrik; gipuzkera mendebaldea ere (Urola eta Goierriko alderdi batzuk barne) hartzen du, dotrina eta beste testu zahar batzuetan edota gaur egungo
|
euskaran
lekukotzen den bezala. Kurl en idatziko du:
|
|
|
Ezer ere barik etorri ei zen, diosku emazteak. " Aldean daukanagaz" edo" aldekoakaz", gure
|
euskaran
esaten den legez. Iruñeko institutuan matematikak irakasten hasiko da.
|
|
|
Eta han, itsas portu askotan itsasgizon euskaldunak egoten zirela zekienez aitari sarri entzuna zion, antza, nonahi zela ere itsas portu guztietan topatzen zituela euskaldunak, han ere bilatuko zituelako ustea zuen eta, haietariko batzuekin topo egin ei zuen. Markinako
|
euskaran
edo markinartzat zeukan berbakeran berbetan entzun ei zituen batzuk, eta haiekin berba eginez, atzeratu eragin ei zioten bere asmo arriskutsu horretatik, erokeria garbia zela ta. Haiek esan ei zioten polizoiak itsas handian uretara jaurtikitzen zituela tripulazioak.
|
|
|
Euskarazko sorkuntza lanak gogoan izango dituen albiste agentzia. Bere produkzioa
|
euskaran
ardazturik emango duen  albiste agentzia.
|
|
|
Gaingiroki baizik ez ditut aipatu gai hauek; izanen zen beste asko ere. Niretzat, euskal kultura lehen lehenik
|
euskaran
oinarritua da. Berriro inkestek baieztatu diguteeuskararen egoera oroz gainetik kezkagarria dela iparraldean.
|
|
2004
|
|
|
Latina. Zeltierak oso eragin gutxi izan du
|
euskaran
, nahiz hainbat hitz badauden. Adibidez, Zegama, Deba edo Ultzama hitz zeltak direla diote.
|
|
|
Ez doi doi territorio geografikoez, baizik eta haratago joaten diren territorio horietaz mintzatzea. Gasteiztarra naiz ni, baina gero eta gehiago kostatzen zait nongoa naizen esatea, nafarra ere banaizelako, eta liburuan hartu du horrek guztiak kolorea, muga batean bizi naizelako azken finean, eta erabiltzen dudan
|
euskaran
bertan ere sumatzen delako hori, nagoen lekuaren arabera egiten baitut modu batean edo bestean, eta jakina, hori ere bada mugaldeko kontu temoso tematikoa.
|
|
|
Herri bakoitzak duen berezko izaeraren eta osakeraren agerpen. Euskal Herriak bere kondairan milaka urteren buruan
|
euskaran
ezarri ditu bere nortasunaren alderdirik nabarmenenak. Euskara hiltzen denean hil da Euskal Herria ere.
|
|
|
Ofizialtasunaren aldarriak zer balio du izan ere euskaldun izateko uste sendorik ez daukagunean? Uste sendoa diot, euskaldun izatearen funtsa
|
euskaran
datzala uste duenaren ustea, ez itxuraren ustezko euskaldun izatea. Ukendu gozorik gabe, belarrien gozorako asmorik gabe, hona hemen erabileraren erronkari muzin egiten dion euskaldunari botatako bertso luze eta mamitsua:
|
|
|
Ezkerraldeko fabriketan erdaldunak trumilka sartzen ziren eta Bizkaiko kaletarrek euskara pidjintua zerabilten, Sabinok euskararen idaztea, eta «euzkera ona» hiztegi garbi batekin idaztea bultzatu nahi izan zuen. Euskara hobearen egiteko lparraldeko idazleen tradizioan eta Hegoaldeko batzuen idazkietan hitzak aurkituko zituen, baina idazki horik ez ziren inon erosgai eta sarritan jadanik
|
euskaran
errotu hitzak ez ezagutuz bere izparriak eskaini zituen.
|
|
|
(269) < < Historia (lariaren) ren subjektibotasuna eta askotariko interes eta ikuspegiak euskala ritzaren historiaren esparruan ere antzeman daitezke: Esate baterako, ikerlari batzuk Arana Goiri ren lanetan hitz berri ugari sortzea, beste hainbaten asmakizunerako iturri izatea eta, horren bitar tez,
|
euskaran
tradizio aski luzea zuten mailegu 1atin erromaniko asko ezabatzen saiatzea azpimarratu dute; beste zenbaitek, aldiz, Larramendiren eraginarekiko haustura nabarmendu dute, horre1a euskaldunen jatorri iberikoa eta, ondorioz, euskaldunen Espainiarekiko lotura deuseztu as moz> >(! bid., 400.or.).
|
|
|
Sabino Aranarentzat, esan bezala, euskalduna euskararen jabe dena daba karrik; baina euskaltzale, hots, euskarafilo izan daiteke euskara jakin gabe ere, baldin maite badu. Guk hemen, euskalari diogunean,
|
euskaran
adituari deitzen diogu eta euskalaritza, euskarari buruzko jakintza jasotzen duenari.
|
|
|
Bestalde arreta
|
euskaran
jartzea ez da interpretatu behar euskararen gaineko datu esklusiboak emate moduan. Horrek, batetik, Euskal Herrian historikoki egon den aniztasun linguistikoa ezkutatuko luke, eta, bestetik, euskara beraren egoera historikoa osotasunean ulertzea galaraziko liguke.
|
|
|
Ikastetxe honetatik alor desberdinetako aditu anitz atera ziren: musikan, folklorean,
|
euskaran
.... Altxamendua gertatzean, zentroa euskaltzaletasunetik garbitzea lehen mailako helburua bihurtu zen espainiar nazionalistentzat.Zapalkuntza Elizak berak gauzatu zuen bere hierarkia erabiliz.
|
|
2005
|
|
|
1) Lehentasunak argi izan. Adibidez, lehentasuna
|
euskaran
jarriz, eta ukipeneko bigarren hizkuntzan ere bai; 2) Lehentasunen arabera, helburuak ere argi jarri, helburu juridikoak betez. Adibidez, euskaraz eta espainieraz gaitasun osoa lortzea, euskara lehenetsiz, bi hizkuntzak ikasleentzat" naturalak" izan daitezen; 3) Adina kontuan hartu eta hezkuntzako mailetan lau hizkuntzekiko plangintza bateragarria eraiki; 4) Modu egokienak zeintzuk diren kontuan hartu:
|
|
|
eredu estandarra eta folk hizkeren arteko adbergentzia edo goitik beherako eragin diglosikoa, hizkera baten barreneko berregituraketa, hizkuntza arau monozentrikoen eta plurizentrikoen konstelazioak, euskalkien erabilera eta prestijioa eta herriko hizkeraren alde azken urteotan Euskal Herriko hainbat eta hainbat bazterretan sumatzen den kemena, iritzi batzuen kasuan ikuspegi idilikoa izatera ere iristen dena. Dena den, garrantzi handiko gauza da auzi hau estetika hutsa ez dela jabetzea; azken batean, hizkuntzaren kalitaterik ezak eta haur anitzen
|
euskaran
sumatzen den gaitasun murritzak etxeko eta lagunarteko hizkerak jasan duen ahultzean bai tute jatorria eta guztiz loturik dago honekin guraso eta seme alaben arteko euskararen eten edota jauzia (cf. Zuazo 1999a, 1999b, 2000; Martinez de Luna
|
|
|
IR, pueblo?, NAR, familia, antepasados?... eta berdin abeltzaintza, nekazaritza, komunikabide, kopuru eta kontzeptu gramatikal orokorrak. Azken atal honetan edozer sartzen da, sintaxi azalpenak ezik, adib. A, el (función de artículo postpuesto)?, baina artikulu determinantea akitanieraz ez dago dokumentaturik, eta oraingoz ematen du latinaren bitartez sartu zela
|
euskaran
, beraz A artikuluaren aztarnarik iberieran ezin da egon, euskarak ez zuen heinean. Atal bereko beste adibide batean egileak zera dio:
|
|
|
Sintaxia eta kategoria gramatikalak ez ditu ezberdintzen, ez
|
euskaran
, ezta iberieran ere, bere ardura bakarra morfemak identifikatu eta isolatzea baita, hau da, bere lana, mordoilokeria ez gramatikal izugarria, da (Trask, 1998:
|
|
|
28 Adib. iberierazko ite eta te pluralgile markatzat hartzen ditu,
|
euskaran
pluragile diren eta edo it elementuen parekoak. Honi kritika bi norabidetan egin diezaiokegu, batetik eta euskarara latinaren bitartez pasatu dela:
|
|
|
Beraz, metodo honetan oinarritutako euskara eta iberieraren arteko antzekotasunak ezin dira onartu zenbait arrazoiengatik: 1) Materialak ez daudelako hizkuntza edo hizkuntza familien arabera antolatuta, lusitanierazko zeltiberiera, iberiera eta euskara nahastuta daude46; 2) Muta cum liquida egiturak euskarari zein iberierari arrotz egiten zaizkiolako; 3)
|
euskaran
latinezkoak diren maileguak ezin direlako iberierazko hitzekin harremanetan jarri, adib. ATHEGMURA (iber.), euskarazko kanpora hitzarekin parekatzen du, euskal forma latinezko campusetik datorrenean; 4) Hitz gehienak zientzi fikziozkoak direlako, ez baitira ez euskara ezta iberierazko hitzak, txarto transkribatuta daudelako:
|
|
|
34) zein hizkuntzalarik onartuko luke briga> bria bihurtzen dela eta br > u? Ordurako Gomez Moreno-k iberierazko materialen desziframendu fonetikoa egina bazuen ere, Cejador ek
|
euskaran
oinarrituz beste bat plazaratu zuen, inolako baliorik gabea.
|
|
|
Akitaniar elementu asko euskaldunak dira eta beste asko euskalduntzat jo daitezke erakusten duten fonetismo bereziarengatik. Elementu hauek egungo edo ertaroko
|
euskaran
pareko berdin berdinak dituzte, adib. andere izenak. Bestalde akitaniar testuetan azaltzen den fonologi sistema aitzineuskarari berreraikitakoaren oso antzekoa da.
|
|
|
Batuaren eta euskalkien arteko laguntza sinonimoen bidez egitea aberasgarria da kazetariarentzat, hizkerari freskotasun handiagoa ematen baitio horrela. Elkarrizketa egiterakoan, kazetariaren galderei erantzundakoan elkarrizketatuak tokiko
|
euskaran
egitea gomendatzen da baita. Zilegi deritzot eta hainbat profesionalen iritzia delakoan nago.
|
|
|
Arrazoia hauxe duzu: batzuetan oso goraipatuak diren eleberri batzuen hutsak argi eta garbi azaldu nituzke, bai egituran, bai pertsonaietan eta bai
|
euskaran
. Eta ez zait gustatzen inori min ematen ibiltzerik.
|
|
2006
|
|
|
Deustuko Unibertsitateko
|
euskaran
zeresana duten alderdi batzuk bateratu nahi izan ditugu hemen. Ikasleen iritzia eta instituzioarena bildu dugu, baina erpinetako bat falta zaigu hirukia osatzeko.
|
|
|
ikastola pribatua eredu hutsa eskaintzen duena, eskola elebidun pribatua eredukoa eta eskola elebidun publikoa eredukoa. Haur gehienak eskola publikoetara joaten dira, baina Aguerrek argi esan digu ikastolako eta gainerako zentroetako haurren
|
euskaran
aldea nabaria dela: «Fite ikusten da zeinek duen euskara jakiten eta zeinek ez.
|
|
|
Udazken beroa lan munduko
|
euskaran
|
|
|
estatusa, korpusa, jabekuntza, hizkuntza jarrerak aldakortasun linguistikoa: aldakortasun geografiko, sozial eta erregistro mailakoa, hizkuntz galera estrukturala,
|
euskaran
oinarritutako pidginak, AEBetako euskara Hizkuntza, identitatea eta kultura: bertsolaritza, tratamendua, generoa eta hizkuntza, abertzaletasuna eta hizkuntza, etnizitatea, euskara eta kultura alternatiboa.
|
|
|
Baita hizkuntzan ere. Baita
|
euskaran
ere. Bestela, moda hutsa ez baldin bada, zer dela eta agertzen eta ugaltzen dira bat batean eta hainbestetan zenbait hitz eta aditz?
|
|
|
Ezaguna da euskal literaturaren lehendabiziko mendeetan eliz testuek izan duten pisua eta proportzioa. Esan liteke apaizek eta sermolariek ia tradizio eta eredu propioa izan dutela
|
euskaran
.
|
|
|
Absolutibook ez genekien hain pedigri gutxikoak ginenik. Esan nahi dugu, ordea, hizkuntza ugari, prestigio handiko hizkuntzak barne, baliatzen direla gutaz ergatiboak
|
euskaran
egiten duena egiteko. Eta ez zaizkie kontuak oso gaizki atera!
|
|
|
Euskarak dauzkan baliabideetatik abiatuta, euskarak errealitatea antolatzeko eta informazioa emateko dauzkan baliabideetatik abiatuta hitz egin, eta idatzi? genuke,
|
euskaran
hasi eta euskaran bukatuta. Kontua da gure disko gogorrean, gure burmuinean?
|
|
|
Euskarak dauzkan baliabideetatik abiatuta, euskarak errealitatea antolatzeko eta informazioa emateko dauzkan baliabideetatik abiatuta hitz egin, eta idatzi? genuke, euskaran hasi eta
|
euskaran
bukatuta. Kontua da gure disko gogorrean, gure burmuinean?
|
|
|
Beharrezkoa da, noski, batez ere eraginkortasunarekin eta helburu komunikatiboekin lotuz gero. Baina euskarara etortzen ari direnak eta
|
euskaran
justu antzean dabiltzanak ezin ditugu kalitatearen estigmarekin gurutziltzatu, ezin dugu ustezko kalitatea erabileraren erabateko galga bihurtu.
|
|
|
Duela berrogei urte etorri zen Ameriketara, eta berrogei urte honetan sorterriko
|
euskaran
sartu diren hitz berriak berak ingelesetik hartu dituenak dira.
|
|
2007
|
|
|
Ez da aipamen sofista literarioetan galtzen. Balia gaitezen gu ere, Pitxuren maneran estiretan pairatzen doakigun gure
|
euskaran
, batzuen egiak, besteen gezurrak eta alderantziz, zintzoki plazaratzeko.
|
|
|
EAJ eta EBren artean akordioak daude:
|
euskaran
, kulturan, etxebizitzan... Proiektu estrategikoetan diferentziak izateak ez du galarazten gainerakoetan adostasunak lortzea.
|
|
|
Itxaro Borda idazleak Berrian: " Iparraldekoa naiz, Iparraldeko barnealdekoa... hemengo
|
euskaran
idazten dut gehienbat, nahiz eta batuaren sarea ere erabiltzen dudan... gai oso txiki, oso berezi eta oso lekutuak tratatzen ditut... Eta, hala ere, irakurleak ukanen ditudala pentsatzen dut.
|
|
|
poztu gara, elkar maitatu dugu denek Maiatzen barnean, elkar jasan dugu eta elkarrekin zerbait egin dugu. Hogeita bost urteren buruan hasierako taldeko askok jarraitzen dute idazten,
|
euskaran
genuen sinesmen horrek jarraitzen du". Proiektuek biziraun ez baina, bizirik irauteko dirua baino zer edo zer gehiago behar denaren seinale.
|
|
|
zenbat eta jatorrizko itxura hobeto gorde, hainbat eta zaharragoak direla maileguok. Eta hitzok
|
euskaran
gorde duten itxuratik dakigu sarri noiz sartuak diratekeen ere.
|
|
|
Hitz hauetarik gehienetan, eta toponimian berdin, inperio garaiko latina sartu zen, eta orduko fonetika, erromantzeek jasan dituzten aldaketak barik gorde du euskarak. Badira, hala ere, zahar itxura gorabehera, askoz beranduago sartu diren hitzak, Erdi Aroan
|
euskaran
txertatu zirenak eliz hizkeraren bidez.
|
|
|
Latinak eta erromantzeek
|
euskaran
izan duten eragina ageria da eta ukatzerik ez dago, baina ha ta guzti ere hizkuntzaren funtsezko egiturek bere hartan diraute: adjektiboa izenaren ondoren doa (etxe zuri); mugatzaileak atzizki bidez markatzen dira (etxe zuri a); erlazio markak orobat (etxe an).
|
|
|
Arabieraren eragina modu apalean baino ez zen gertatu
|
euskaran
. Modu bitara kutsatu zen:
|
|
|
Lexikotik abiatuta, mailegu zaharrak dira
|
euskaran
atxakia/ aitzakia, errazoi/ arrazoi, amodio, bentana, etxura/ itxura, maisu, teila eta beste ezin esan ahala hitz, eremu semantiko guztietakoak, erlijio arlokoak barne.
|
|
|
Aditzera bagatoz, sartaldeko
|
euskaran
, gaurko bizkaieran ditugun adu> au (gazt. ado) amaieradun aditzak gaztelaniako partizipioetarik egokituak dira:
|
|
|
Erromantzeak sortu aurreko aldietan, euskarak latinetik jaso zukeen eragina berdintsua izango zen hizkuntzaren lurralde osoan, Pirinioez alde bietan. Ez zen hainbesteko diferentziarik egongo Akitaniako eta Iberiako latinaren artean,
|
euskaran
izan zezakeen eraginari begira.
|
|
|
Baina erromantzeak garatu eta nagusitu ondoren, hauek
|
euskaran
izan dituzten eraginak ez dira modu berean gertatu leku batean eta bestean. Iparraldeko euskarak gaskoiaren eta biarnesaren eragina jasan du, batez ere lexikoaren eta fonetikaren aldetik, baina baita morfologian ere.
|
|
|
Badira
|
euskaran
hitz batzuk, jatorri zeltakotzat daudenak. Mitxelenak eta Tovarrek eskaintzen dituztenen artean:
|
|
|
Seguruagoa da mitologia arloko eragina. Noiz ez dakigun arren, baina erromatarrak baino lehen seguruenik, europar mitologia sartzen da
|
euskaran
. Barandiaranek dio, indoeuroparrak diren mitoak Euskal Herrian ere badirela, ustez erromatarren aurretik hona sartuak; beharbada Neolito edo Burdin Aroan.
|
|
|
Horixe gertatzen da, hain justu, zenbait hitz teknikorekin adibidez, anorexia, sulfuroso eta byte, hitz labur batzuekin katu eta esne, esate baterako eta izen bereziekin Fiji eta Newton, besteak beste. Hain zuzen, hitz teknikoen bilaketak oso ohikoak eta erabilgarriak dira euskarazko corpusetan, terminologia ez baitago behar bezain normalizatuta
|
euskaran
.
|
|
|
Kulturaren eremuaz harago dauden mekanismoak gutxiesteko joera duenintelektuala dago talde honetan. Euskaran hasten dira eta
|
euskaran
amaitu euskararen zoritxarrak. Euskal kulturan hasten da eta euskal kulturan amaitu honen atarramentu hitsa.
|
|
|
Ezein hiztun ez da hizkuntza osoaren jabe. Hala ere, posibilitate hori Lizardiri antzematekoa,
|
euskaran
badago eskainita; gaztelanian, ez. Halatsu, gaztelaniaz maiz aipatzen dute Heidegger-en esaunda «Sólo un Dios puede salvarnos»:
|
|
|
Ahozko erabilerari buruz, esan genezake, handi handika esan ere, ez dukegula erabiltzen euskaldun guztiok, azken 25 urteotan edo: uste dugu ez dela baliatzen iparraldean (beharbada, ezta hegoaldeko Nafarroan ere); giputz
|
euskaran
bai, hiztun nagusi eta onek bai behintzat, batez ere BERA erakuslea; eta gehien bizkai euskaran erabiltzen dugu (eta asko dago behera eginda, batez ere gazteetan), eta hemen bizirik dago hiztun zahar onetan behinik behin BERA, BERAU, BERORI eta pluralean EUROK eta EUREK. Idatzizko erabilerari dagokionez, tradizio handiago dute, Axularrek berak ere erabiltzen ditu-eta
|
|
|
Ahozko erabilerari buruz, esan genezake, handi handika esan ere, ez dukegula erabiltzen euskaldun guztiok, azken 25 urteotan edo: uste dugu ez dela baliatzen iparraldean (beharbada, ezta hegoaldeko Nafarroan ere); giputz euskaran bai, hiztun nagusi eta onek bai behintzat, batez ere BERA erakuslea; eta gehien bizkai
|
euskaran
erabiltzen dugu (eta asko dago behera eginda, batez ere gazteetan), eta hemen bizirik dago hiztun zahar onetan behinik behin BERA, BERAU, BERORI eta pluralean EUROK eta EUREK. Idatzizko erabilerari dagokionez, tradizio handiago dute, Axularrek berak ere erabiltzen ditu-eta
|
|
|
Testuotan hirugarren perpausek perpaus konpletibo bana daukate gutxienez. Konpletibook galdegaiak direlarik, ez daude kokatuta gaurko
|
euskaran
nagusiki erabiltzen den kokalekuan, aditzaren aurrean. Gaur honetara erabiliko lirateke batez ere:
|
|
|
Tradizioko
|
euskaran
|
|
|
Gaurko
|
euskaran
|
|
|
Bigarren aukera lehenago ere ontzat jo dut; hirugarrena ere balekotzat daukat, aditza oraingotan hasieratik hur edo dago-eta. Nire belarrientzat oso normalak dira hiru kokalekuok, eta bigarren aukera dago zabalduen nire
|
euskaran
edo (ETB1en, pilota emanaldietan, sarritan darabil Tolosa pilotari izandako esatariak). Beraz, galdegaiaren labur luzeak zer ikusi handia dauka jakiteko bera non kokatu, aditz aurrean edo ostean.
|
|
|
Kontuok edozein ikuspegitatik hartuta ere, galdegaiak beti ageri dira aditz atzean. Gaur eguneko
|
euskaran
honela emango lirateke nagusiki bigarren perpausok:
|
|
|
Gainera, ikusi ditugu Mogelen adibideak 1 TEORIA apartaduan, eta ez litzateke egon behar aitzakiarik aurreratzeko. Horrela, arindu egingo genuke alperreko karga
|
euskaran
, eta itzelezko mesedea egin irakurleari.
|
|
|
Sasoi honetan, sartu sartuta bizi garela erdal munduan, erdarakadak geroago eta ugariago dira
|
euskaran
. Horietariko batzuen gainean egingo dugu berba hemen.
|
|
|
Edozein modutan, multzoan perpaus biak erabil daitezke honela, gure
|
euskaran
behintzat:
|
|
|
2 Lehenengo puntutik segitzen da Altuberen galdegaiaren legea birrindu egiten duela J. B. Agirrek narrazioetako hasiera perpausetan behintzat, baina bat dator Bittor Hidalgok emaniko datuekin Senez aldizkarian, 25 zenbakian, non aztertzen baitu galdegaiak zer kokaleku hartzen duen perpaus barruan bai tradiziozko
|
euskaran
bai gaur egunekoan. Hona hemen datuok:
|
|
|
Tradizioko
|
euskaran
|
|
|
Gaurko
|
euskaran
|
|
|
Gura izanez gero, dena sobran dago, gure
|
euskaran
behintzat. Izan ere, guk ez dugu erabiltzen
|
|
|
Bere paperen artean, besteak beste, Lakuntzako
|
euskaran
idatzitako 47 sermoi opatu dira. Baita idazlan baterako gidoi moduko bat ere.
|