|
2000
|
|
|
Historiagileak historia ezagutu beharra agertzen dut, zeren asko dira historian lizentziatuak, baina badira batzuk, alde guztiak irakurri gabe, lekukotasunen faltaz historia oker erabiltzen dutenak. Hortaz, adibideetariko bat jasotzen dut zenbaitek jakin
|
dezaten
.
|
|
|
Bere gizatasun berezia Parisen erakutsi zuen, teologo bezala Elizaren goi mailetaraino ospe eta itzal eraginkorra lortuz eta ziurtatuz. Han zelarik hain zuzen, 1527 urtean, Rotterdam-eko Erasmok idatzi zion Luis Vivesi, honek Frantziskoren gizatasuna Inkisizioaren aurrean bitartekaritzat har
|
zezan
, zeren, haren anai Die gok ere heretikotzat joa baitzuen Erasmo.
|
|
|
Arartekotzan nengoenlarik, 1993ko urriaren 27tik 30era bitartean, Europako Ombudsmanen hitzaldiak antolatu genituen Gasteizen, eta une ona bezain egokia iruditu zitzaidan aldi berean Aita Frantzisko Vitoriakoa omentzeko, pertsonaia hau bertakoek zein erbestekoek hobeto ezagutu
|
zezaten
. Etorri ziren ombudsmanik gehienek bazekiten nor zen eta giza eskubideen alde zer lan burutu zuen; baina ordurarte gutxik zekiten jatorriz hemengoa zela eta guztiek oso pozik hartu zuten hainbesteko merezimenduz eskaini genion omenaldi hura.
|
|
|
–Erregeak behar ditu defendatu jendeak,/ hizkuntza batekoak hain ungi nola bertzeak?. Hor ikusten denez, esan
|
genezake
lehenago Martin Azpilkueta. Doktor Nabarro, hark emandako aholkuekin bateratsu datorrela.
|
|
|
Baina hemen ahantzi ezinezkoa zaigu Axular handia hainbeste goraipatzen zuen Joannes Etxeberri() Sarako mediku hura. Julio Urkixok bildu zituen bere lanak, sarrera eta oharrez osaturik argitaratzeko (ikus Obras vascongadas del Doctor Labortano Joannes D. Etcheberri, 1712 Paris, 1907), norengan aurki
|
genitzakeen
giza eskubideen alderako iritziak. Esate baterako, Lapurdiko Biltzarrari idatzi zion gomendiozko gutun hartan zioen:
|
|
|
Foruen galeraren ondotik, hogeigarren mende hasierako egoerak eskatzen zuenaren arabera, garaiko iritziei buruzko galdera egin zuen Gipuzkoako Diputazioak Eibarko sozialisten Casa del Pueblora, eta honek beraien artean intelektual mailan burutza zeraman Toribio Etxebarriari eskatu zion gai horretaz zerbait presta
|
zezala
. Bi hitzaldi eman zituen 1918 urtean, La liga de naciones y el problema vasco izenburupean eta Eibarren bertan V. Fernández tipografian inprimatuak izan ziren.
|
|
|
Denboraz, berez gizarte giroa aldakorra denez gero, ez zeritzola zuzena atzera begira jartzeari, baina bai nolabaiteko ordaina eskaintzeari. Hortik jo zuen ebazpidetzat guztion artean osa
|
genezakeen
autonomia zabal bat proposatzera.
|
|
|
Izan ere, gure erakunde honen arautegia 1920 urtean egina da eta 1976 urteko otsailaren 26an Espainian Errege Dekretuz onartua izan baitzen (ikus, argibide gehiagotarako, liburu honetako 51 orrialdea). Eta horien arabera, euskararen alde nola joka
|
dezakegun
adierazten nuen.
|
|
|
artikuluan, ikus nire Landuz (1983) liburuaren 26 orrialdeetan. Baina zehaztasun gehiagoz ikus
|
dezakegu
Gustav Henningsen en El abogado de las brujas. Brujería vasca e Inquisición española (1983) liburu bikainean.
|
|
|
Bakeari buruz hitz asko egiten da, baina lortu ote
|
genezake
hizkuntza txikiagoak ukatuz. Egiazki, bakerik nahi baldin badugu, guztiok elkar errespetatu beharra dugu, naturalezak eman diguna bizirik iraunarazteko eskubidea emanaz eta laguntzak eskainiz.
|
|
|
Hori da bide zuzena giza eskubideak guztiontzat onartzean. Gogoa eta nahia ezin
|
ditzakegu
utzi paper soilean idatzirik, erabilera da beharrezkoena. Bestela, eibartarrok isekaz erabili ohi dugun esaldia gogoratu:
|
|
|
ONUren Adierazpen horren 22 artikuluan irakur
|
genezake
beste honako hau ere: –Pertsona orok du, gizarteko kide denez gero, gizarte segurantza izateko eskubidea eta, herrialdearen ahaleginaz eta nazioarteko laguntzaz, Estatu bakoitzaren antolaketa eta baliabideak kontuan izanik, norbanakoaren duintasunerako eta nortasuna garatzeko ezinbestekoak diren ekonomi, gizarte eta kultura mailako eskubideak asetuta izatekoa?.
|
|
|
Hainbeste urtetan lortu ezinez, azkenerako euskara legez onartua izan den Euskal Herriaren parte batean ere, oraindik euskalduna euskaraz epaitu ezinik gabiltza. Zer itxaron
|
genezake
bakoitza berari aukerakoen zaion hizkuntzan epaitu ezik?
|
|
|
Artikulu horrek, horrela, Europaren izaera naturala ukatzen du eta anaikiro elkartasunean bizi ahal izateko era arriskuan jarri. Bestela, esan
|
dezatela
nor noren menpe egon behar duen, Europa Frantziarena ala Frantzia Europarena?
|
|
|
Eurogutuna zertan den argitzeko, laburki eman
|
ditzadan
bertan jasotzen diren punturik aipagarrienak: hasteko, sarrerakoan, Europak bere jatorriz duen hizkuntz aberastasuna adierazten du, denak osagarritzat joaz eta gizarte oreka egokia lortzeko arau juridikoen beharra aipatuz.
|
|
|
Politika aldetik, debekatu egiten da hizkuntza tipiagoa ukatzea, bai eta garapena arriskuan jarriz baztertzea ere. Horrez gainera, hizkuntza gutxitua erabiltzen ez dutenentzat, mintzatzen direnen herrialdean bizi badira, nahi duten guztiek ikas
|
dezaten
aukerak jarriko dira. Gurasoek hautatzen dutenaren arabera, maila guztietako ikasketak beraien hizkuntza jatorrean egiteko aukera emango zaie.
|
|
|
11 artikuluak, berriz, komunikabideei dagozkien arauak eskaintzen ditu, hizkuntza gutxituek, gutxienez, irrati bat eta telebista bat izan
|
ditzaten
. Aldi berean, horren lagungarri, prentsa sortaraziz eta bultzaraziz.
|
|
|
Parte honetan horregatik agertu nahi dut kapitulu hau adierazgarri, zenbait historiagilek jakin
|
dezaten
esku artean duten lana alde guztietatik ikusiz ikertu beharrekoa dutela.
|
|
|
Egiazko historiagileentzat esan beharrik ez nuke Nafarroari buruzkoan Arturo Campión-en Navarra en su vida histórica (1929) eta José Yanguas y Miranda-ren Historia de la conquista del reino de Navarra por el Duque de Alba, general del ejército del rey Fernando el Católico (1843) ezagutu beharrekoak direla gai hauetaz zerbait jakin nahi duenarentzat. Horietan lekukotasun zehatzez irakur
|
dezakegu
zein sartu zen indarrez, su eta gar, hainbat herritan heriotzak eginaz.
|
|
|
Beraz, nork politizatu du gure hizkuntza? Hori galde
|
niezaioke
Carlos Rilova Jericó historiagileari, Hondarribiko historiaz gatazkak jarri dituelako. –Luis de Uranzu?
|
|
|
Baina ezer ulertu ote zuen? Edonork ikus
|
dezala
nire liburu horren 102 orrialdean nioen honako hau: –Zehazki, Real Cédula de 23 de junio de 1768, Karlos III.ak aginduaren arabera, lehenengo eta bigarren mailako irakaskintzak (enseñanza primaria y secundaria) Estatuko eskola guztietan egin zitzatela? únicamente en lengua castellana?.
|
|
|
Edonork ikus dezala nire liburu horren 102 orrialdean nioen honako hau: . Zehazki, Real Cédula de 23 de junio de 1768, Karlos III.ak aginduaren arabera, lehenengo eta bigarren mailako irakaskintzak (enseñanza primaria y secundaria) Estatuko eskola guztietan egin
|
zitzatela
–únicamente en lengua castellana?. Baina lehenago ere, maisu maistrei isilpean, era horretako aginduak emanak zituzten Espainiako erregeek, gaztelerari bakarrik bidea emanez.
|
|
|
Larramendi berberak zioen, 275 orrialdean agertzen denez: . Errege kontseju nagusiaren buruak agin
|
dezan
, ta hau are debeka dezan, Hiriak elkarganatzea ta behar zan bezala biltzea, ahalik balu ta iñoiz izandu baleu bezala, Fuero gureak ematen digun eskua kentzeko eta itxitzeko bidea. Baña zergatik horrela dabiltzan, berak dakite; baita beste guztiok ere badakigu!
|
|
|
Larramendi berberak zioen, 275 orrialdean agertzen denez: . Errege kontseju nagusiaren buruak agin dezan, ta hau are debeka
|
dezan
, Hiriak elkarganatzea ta behar zan bezala biltzea, ahalik balu ta iñoiz izandu baleu bezala, Fuero gureak ematen digun eskua kentzeko eta itxitzeko bidea. Baña zergatik horrela dabiltzan, berak dakite; baita beste guztiok ere badakigu!
|
|
|
Gai honetaz oso gomendagarria deritzat Gregorio Monrealek hain argi eta zehatz Deia egunkarian, 2000ko martxoaren 27an, eskaini zigun artikuluari,. De la acometida mediática y sus antecedentes?. Hor ikus
|
genezake
historiagile askok eta askok zein premiazkoa duten historia ezagutu beharra eta gai horietan zentzuz jokatu beharra.
|
|
|
2 Hezkuntzaren helburua giza nortasuna guztiz garatzea izango da eta giza eskubideen eta oinarrizko askatasunen errespetua indartzea; herrialde, arraza eta erlijio guztien arteko elkar ulertze, jasankortasun eta adiskidetasunaren alde egingo du; eta Nazio Batuen jarduna bultzatuko du, bakeak iraun
|
dezan
.
|
|
|
herri eta nazio guztiek izan beharreko jomuga legez, bai norbanakoek eta bai erakundeek. Adierazpen honetan etengabe oinarrituta, alde batetik, eskubide eta askatasun hauen begirunea bultza
|
dezaten
irakaskuntzaren eta hezkuntzaren bidez eta, bestetik, nazio mailan eta nazioarte mailan arianarian neurriak hartuz, era eraginkorrean eta orokorrean ezar daitezen ziurtatzeko, bai elkarkide diren estatuetako herrien artean eta baita horien eskumenpean dauden lurraldeetan ere.
|
|
|
6 artikulua. Edozein gizon emakumek du, nonahi, lege nortasundun dela aitor
|
diezaioten
eskubidea.
|
|
|
10 artikulua. Pertsona orok eskubidea du, berdintasun osoan, auzitegi burujabe eta alderdikeriarik gabean jendaurrean hitz egin eta zuzentasunez entzun
|
diezaioten
, nahiz bere eskubide eta betebeharrak erabakitzeko, nahiz bere aurkako salaketa penalak aztertzeko.
|
|
|
11 artikulua. 1 Delituagatik salatutakoak eskubidea du errugabetzat jo
|
dezaten
, errudun dela legez eta jendaurreko epaiketan frogatzen ez den bitartean. Epaiketan bere burua zaintzeko berme guztiak ziurtatuko zaizkio.
|
|
|
Nafarroa osoak elebiduna izan behar luke, hizkuntzari buruzkoan bertako biztanleek eskudide berdinak izango badituzte. Bestela, ezin
|
dezakete
aurrera eraman Nafarroako Gobernuak sortu zuen Ley Foral del Vascuence delakoa.
|
|
|
Izan ere, abertzalearen lehen eginkizuna izan behar luke euskara ikastea. Horregatik, gure politikari abertzeleei gogoraraz
|
diezaiegun
fedea ekintzaz bete behar dela.
|
|
|
Artikulu horrek, horrela, Europaren izaera naturala ukatzen du eta aldi berean anaikiro elkartasunean bizi ahal izateko era arriskuan jarri. Esan
|
dezatela
nor noren menpe egon behar duen, Europa Frantziarena ala Frantzia Europarena. Horregatik, Frantziak aintzat hartzen ez bagaitu, Estrasburgoko Parlamentura jo ezinik ez dugu, eta horretarako biderik egokiena Europako Ombudsmanaren bidez joatea litzaiguke.
|
|
|
–Antzinako Hispaniaren erlikiarik agurgarrienaren jabe zarete. Beste batzuek izan
|
dezakete
arte balio hoberik, gutiziagarri eta miresgarriagorik, baina ez da zuona bezalako garrantzia duen beste hizkuntzarik, zeren bere ikerketa sakondu gabe inoiz ere dira ezagutarazi antzinako zibilizazioaren ibilerak?.
|
|
|
Iruditzen zait, gure hizkuntzan, naturaren baitan bezala, ezagutzen dena baino gehiago dela oraindik ezagutzen ez dena. Horregatik, bere zoria ezin
|
dezakegu
utzi aldian aldiko politikari arin batzuen baitara.
|
|
|
Ez dago zalantzan jartzerik Pirinio gehienean, hemendik Kataluniaraino, ugari direla euskarazko sustraiak dituzten toki izenak. Ezpairik gabe esan
|
nezake
mendi horietan hainbeste ibili garen euskaldunontzat ez dela horretaz zalantzarik. Baina, zerbait sakonago jakin nahi dutenek, arren, jo dezatela Joan Coromines en Estudis de Toponímia Catalana() bilketa oparo eta ikerlan bikainera.
|
|
|
Ezpairik gabe esan nezake mendi horietan hainbeste ibili garen euskaldunontzat ez dela horretaz zalantzarik. Baina, zerbait sakonago jakin nahi dutenek, arren, jo
|
dezatela
Joan Coromines en Estudis de Toponímia Catalana() bilketa oparo eta ikerlan bikainera.
|
|
|
Euskararekin ere gauza bera gertatu izan da, zeren Erronkarin erabili dena Zuberokoagandik hurbilago zegoen ondoko Zaraitzu haranekoa baino. Eta gauza bera aurki
|
genezake
handik mendebaldera begiratzen badugu, zeren Zaraitzutik Erro ibarrean zehar Baxenabarreko euskara erabili baita, eta Baztandik Bidasoara arte Lapurdikoa. Horren lekukoak ditugu zenbait euskal idazletan ere:
|
|
|
vardulli (Araba eta Gipuzkoa, dirudienez) herrialdeetan, ingurukoengandik bereizirik, ibaiek beraien izen jatorrak zituztela hizkuntza adierazi ezinezko batean. Zer uler
|
dezakegu
, euskarazkoak zirela ez bada. Zeren gure mintzairak baditu zenbait ahoskera haien latinak ez zituenak.
|
|
|
Inperio hark hizkuntzarik gehienak suntsitu zituen. Gureak ere bide hori eraman
|
zezakeen
, baina hara hor suspertu eta indarberrituz gure herriak nola berreskuratu zuen.
|
|
|
Idazkion eragina Kataluniako Ipar mendebaldera, Aragoira eta Nafarroaraino iristen zen. Beste zenbaiten artean, hor aurki
|
genitzake
euskal izenak. Eta Nafarroako Lerga hirian, III. mendekotzat jotzen den oroitarri edo lapida hura, non irakur daitekeen:
|
|
|
Horregatik baztertzen dute euskara, bai eskubitarrek eta bai ezkertiarrek. Nork pentsa
|
zezakeen
bertako Legebiltzarrean nafar sozialistek ere aurka jarriz ukatu behar zutenik. Erdi Aroan nafarrek Orreagan Erroldan menperatu zuten eta hogeigarren mende bukaeran beste Erroldan batek bere gerra zikinez eta lapurketaz mendekua hartu zuen nonbait, eta oraindik ere hor datozkigu ausarti bere jarraitzaileak.
|
|
|
Alajaina! Hainbeste hizkuntza mintzo den Europan, zer nolako Europa Batua osatu
|
dezakegu
horiekin?
|
|
|
Lehenago, Errege Katolikoen garaiko Gurutzadetan judu eta arabiarren aurka aldarrikatzen zuten. Hable en Cristiano? esaldia, nork pentsa
|
zezakeen
arameera ez dakitenek euskaldunoi ere erantsiko zigutela. Francoren diktadura madarikatu haren denboran hamaika aldiz entzun beharra izan genuen.
|
|
|
J. Caro Barojaren Algunos mitos españoles y otros ensayos (1944) liburuko gehienak Euskal Herriari buruzko saioak dira, non aurki
|
genitzakeen
Europako zenbaiten kidetasuna, bereziki Iparraldekoena. Bestalde, gogoan hartzekoak ditugu R.M. Azkue eta J.M. Barandiaranen bilketa lanak.
|
|
|
Bestalde, gogoan hartzekoak ditugu R.M. Azkue eta J.M. Barandiaranen bilketa lanak. Gai honetaz, neronek Julene Azpeitiaren Amandriaren altzoan (1961) liburuari egin nion hitzaurrean herri ipuinei buruz esan nuena berretsi
|
nezake
: herri ipuinak dira literaturaren aurrenengo kimuak, noski, haiexek izan direlako kulturadun hizkuntzen literatura oinarri.
|
|
|
Baina, batez ere, guztiek jakin
|
bezate
: euskarak Europako Batasunean ez diola inori argirik kentzen; alderantziz, euskara galduko balitz, bai ordea Europak bere jatorriak ilundu.
|
|
|
Azken urteotan euskarak izan duen zapalkuntzaz irakurri beharrekoa da Joan Mari Torrealdairen El libro negro del euskera (1998), Ttarttalo argitaletxeak plazaratua, inork ez
|
dezan
pentsa euskararen debekuak gure asmakizun hutsak direnik, irakurleak hor aurkituko baititu anitz agiri.
|
|
|
Euskararen ostarteak (1998) izenburuz agertu nuen liburuan agiririk aski ematen nuen nafar euskarari buruz, eta legezko zait haietako batzuk gogoratzea, oraingo liburu honetatik euskaldunek jakin
|
ditzaten
.
|
|
|
Ez
|
dezagun
ahantz XVI. mendean Nafarroa gehiena euskalduna zela Erribera inguruko mugetaraino. Horrela erakusten digu Iruñeko Apezpikutegiaren 1587 urteko herri zerrendak.
|
|
|
Baina, Lingua Navarrorum zer zen jakiteko, inork zalantzarik izan ez
|
dezan
, on zaigu agiriak lekuko jartzea. Liburu honetan bertan (68 orrialdean) dugu Iruñeko apezpiku Petrus II.aren aipamen hura, unamaizter eta buruzagi hitzak erabiltzen dituena.
|
|
|
Aipaturiko gertakariok gorabehera, Trentoko Kontzilioaren eraginez, dotrinak herriaren hizkuntzan jartzea gomendatzen zen, eta Iruñeko Apezpikutegiaren bisitetatik ikus
|
dezakegunez
, gaztelerarik ulertzen ez zuten herrietan euskaraz egitea gomendatzen zen. Hala dakar José Goñi Gaztambidek Historia de los Obispos de Pamplona (1985) deritzan obraren IV. liburukiko 390 orrialdean.
|
|
|
–Administrazio Publikoek bultzatuko dute euskararen mailaz mailako presentzia komunikabide sozial publiko eta pribatuetan. Horretarako, eta komunikabideek euskara gero eta gehiago eta ohizko moduan erabil
|
dezaten
, Nafarroako Gobernuak diruz eta materialez laguntzeko planak gauzatuko ditu.?
|
|
|
Euskararen Legeak markatutako helburu hori ahalik eta hobekien bete ahal izateko, Gobernuak Irratien FM frekuentzia berrien banaketarako deia egin baino lehen, Kontseiluaren gehiengoak eskatutako ohiz kanpoko bilera batean, Kontseilukoek Nafarroako Lehendakari jaunari eskatu zioten Iruñerrirako deialdi bikoitza egin
|
zezala
, gaztelaniazko eta euskarazko irratiena alegia.
|
|
|
Kontseilu hau eratzen duen Foru Dekretuak dio: , bidezkoa ikusten da organo misto bat eratzea Administrazioaren eta gizarte nafarraren artean elkarretaratu, parte hartu eta elkarrizketatzeko foro modura, hizkuntza normalizazioaren kontzeptu berariazkoa osatzen duten alderdi batzuen gainean botere publikoei aholkua eman
|
diezaieten
–. Hala eta guztiz ere, garbi ikusten da Gobernuak ez zuela Kontseiluaren eskakizun eta aholkurik aintzat hartu nahi, eta beronen eginkizun garrantzitsuak (Foru Dekretuaren 4 artikuluan xedatzen direnak), hala nola, euskararen planifikazio, erabilera, sustapen eta normalizazioa?, saihesten aritu zela.
|
|
|
Hor salatzen duen garai hartako pedagogia bihurria, bere muinean antipedagogia zen. Ikus
|
dezagun
zer zioen:
|
|
|
Ahal daitekeen disparaterik bidegabeena da, Euskera gazteei debekatu, eta madarikatua balego bezala kastigatu eta eragoztea. Eskolan bertan erakatsi ordu onean, eta Erdaraz jardun
|
dezatela
; baina gero libre, nahiz Euskeraz, nahiz Gaztelaniaz: horrekin bietara egingo dira.
|
|
|
O Facho elkarteak argitara eman zuen liburu hura Francoren gobernuak bahitua izan zen, aitzakiatzat liburuaren hitzaurrea hartuz. Nork pentsa
|
zezakean
Zuzenbide Politikoko katedradunagan halakorik. Hitzaurre hark ez zekarren legezko ez zenik, baina Francoren diktadurak ezin holakorik onar.
|
|
|
Baina gizon zintzo eta jakitun haiengandik era horretako iritzi gehiago jaso
|
genezake
. José Ortega Gasset filosofo aipatuagandik ere beste honako adibide hau jaso dezakegu:
|
|
|
Baina gizon zintzo eta jakitun haiengandik era horretako iritzi gehiago jaso genezake. José Ortega Gasset filosofo aipatuagandik ere beste honako adibide hau jaso
|
dezakegu
: –No hay tierra en España más cuidadosamente labrada, ni más limpias aldeas, ni ciudades mejor urbanizadas.
|
|
|
Arartekotzan nengoela, UAkoengandik (Unidad Alavesa) entzuten nituenak kontuan harturik, arabarren jakinerako argitara eman nuen Eguberrietako txartel batean 1695 urtean Gasteizen Gabon gauean kantatzeko Burgosen inprimatu zen Villancico bat, euskaraz eta gazteleraz zegoena. Gazteleraz gainera euskara ere bertakotzat har
|
zezaten
, bertako hizkuntza jatorra hain zuzen.
|
|
|
Norbaitek esan
|
dezake
: errege Felipe II.ak zer du ikustekorik Treviñorekin?
|
|
|
Beraz, har
|
dezagun
bere lan nagusia, Compendio Historial de las Chronicas y universal Historia de los Reynos de España (Anberes, 1571). Lan horren bigarren liburukian (T.
|
|
|
II., Lib. XVII, cap. I) irakur
|
dezakegu
, garai feudal hartan, nor zen Diego Manrique, Treviñoko kondea, Nafarroako erresumaren barnean. Hirugarren liburukian ordea (T.
|
|
|
Horretaz gehiago jakin nahi duenak, gogorik baldin badu behintzat, beste agiri batzuen iturriak ere aurki
|
litzake
. Adibidez, Eusko Ikaskuntza erakundeak bere sorreratik laster argitara eman zuen liburuxka interesgarri bat:
|
|
|
Ahaztu nahi duzunak, edozer izanda ere, jadanik aztarnaren bat utzi du zugan. Nahi baduzu ahalegina egin
|
dezakezu
; baina laster konturatuko zara ekintza guztietan, leku guztietan, zurekin batera izango duzula ahaztu nahi duzun hori.
|
|
|
Ondo gogoratzen zuen, bien arteko isilune batean Collins jaunak hartu zuelako gela osoaren jabetza," do you remember, do you remember?" galdetuz eta, bide batez, Txemaren amorrazioa piztuz. Buruan sartuta geratzen diren lelokeriatxo horiek dira, baina eguna izorra
|
dezaketenak
dudarik gabe.
|
|
|
Leo’s Hostel hartan logelak handiak ziren, sabai altukoak eta, batez ere, hotzak. Baina Txemari hamabi pertsonarentzako logela huts bat tokatu zitzaion, dena berarentzat, eta pozik sentitu zen, inork gaizki begiratuko zion beldurrik gabe egin
|
baitzezakeen
nahi zuen guztia han: ordenagailuarekin ibili, jan, lo egin eta, zergatik ez, mozkortu.
|
|
|
Bestalde, atzokoak atzean utzita, aipa
|
dezadan
non aurkitzen garen: Clifden hiriburutik hamar bat kilometrora (Euskal Herriko herririk txikienak baino biztanle gehiago izango ez duen arren, Connemarako hiriburua da Clifden), aterpetxea ez den etxe batean.
|
|
|
Ralphek egiten zuen guztiari ahozabalik jarraitzen nion. Badakit beste edonoren irudia ere ekar
|
nezakeela
burura hala nahi izanez gero, baina obsesiboki agertu zaidana Jabi izan da.
|
|
|
Ulertuko du, behintzat, berarekin izugarri gogoratzen naizela. Espero
|
dezagun
postal hori ez iristea Tereren eskuetara, bestela ez naiz ni bakarrik izango bizitzan aldaketak jasango dituena.
|
|
|
Pinguinoen kontu horrekin apur bat erretxindu zen, bai, baina askoz ere handiagoa zen Txemaren barruko poza, ikusita Eider zela orain ezeren ideiarik ere ez zuena. Eider, hain aurrerakoia zen hura, Irlandara joatearen erabakia atentatu baten gorabeheran hartu zuen hura, egunero egunkaria" Mundua" ataletik hasten zuen hura, IRA eta INLAren arteko banaketari buruzko tesia egin
|
zezakeen
hura; Eider alegia, ez zela konturatu IRAko kide baten zakila ari zela jaten.
|
|
|
Pena da Eiderren bizitza ezkutua orain deskubritu izana. Lehenago jakin banu, neronek manipulatuko nizkion autoko gurpilak, istripua izan
|
zezan
. Puta arraioa...
|
|
|
ez zen izan. Eiderrek nahi zituen mutil guztiak lor
|
zitzakeen
, eta baita neskak ere bere egunerokoan ondo erakutsi zuenez. Bitakora deitzen zion, pija halakoak.
|
|
|
Yes, erantzun zion Txemak: eman
|
diezadakezu
hango hura. Bi buru agertzen ziren argazki hartan:
|
|
|
belaunak, sustraietatik agertu behar zuen umeak bidea libreago izan
|
zezan
buru likatsua ateratzean. Indarra egin zuen, bere eskuen noraezean kausitutako beso arrotz bat oratu zion, kexu indartsu batek egin zion ihes eztarritik gora umearen burua ate zarratuak irekitzen ari zela ohartzean.
|
|
|
Baina hemen ez dago etxe alturik, itsasontzi handirik edo trafiko astunik. Irlandako kostaldeko herrixka sinple bat imajina
|
dezakezu
, beraz, Bitakora laguna, eta asmatuko duzu.
|
|
|
Zirimiriaren antzeko zerbait bota du goizean, baina erabaki dut bizikleta bat alokatu behar nuela hemengo inguruak hobeto ezagutzeko, bestela ezer gutxi egin
|
bainezakeen
, Dingleko uretan bizi den izurdea bisitatu baino ez. Distantziak luzeak dira, eta apenas dabilen autorik errepideetatik.
|
|
|
Eta hala ere ez dakit esan
|
dezakedan
engainatu nauzunik. Desberdina zatekeen bizirik bazeunde.
|
|
|
Beste garai batzuetan, berriz, gure espezie bereko animalien bila ematen ditugu egunak; haiek zaintzeko baino, beraiek zain
|
gaitzaten
. Bila esan dut, baina esan nezakeen baita ere esperoan, berreskuratu nahian, gogoratzen, hautatzen...
|
|
|
Beste garai batzuetan, berriz, gure espezie bereko animalien bila ematen ditugu egunak; haiek zaintzeko baino, beraiek zain gaitzaten. Bila esan dut, baina esan
|
nezakeen
baita ere esperoan, berreskuratu nahian, gogoratzen, hautatzen... Badakizue zertaz ari naizen.
|
|
|
Baina ez
|
dezagun
haria gal. Lehenbiziko garai horri buruz hitz egin nahi nizueke orain. Beno, ez dakit zertarako ari naizen hain publiko zabalari zuzentzen, jakinda liburu bakoitzaren aurrean pertsona bakarra baino ez dagoela.
|
|
|
Azken esperimentu haren txanda ere noizbait heldu zen: ispilu bat ipini nion kaiolaren horma baten kontra, bere burua ikus
|
zezan
eta, esperimentua ondo bazihoan, nortasunaren garapen absolutu bat lor zezan perikito horiak.
|
|
|
Azken esperimentu haren txanda ere noizbait heldu zen: ispilu bat ipini nion kaiolaren horma baten kontra, bere burua ikus zezan eta, esperimentua ondo bazihoan, nortasunaren garapen absolutu bat lor
|
zezan
perikito horiak.
|
|
|
Isaac’s ek ireki zizkion ateak azkenean. Tripetan zurrunbilo batek egin zion ihes, pantailak berriro ere" Archivo protegido con contraseña" esan
|
ziezaion
ohi baino segundo gehiago itxaron zuenean. Eta orduan, segundotxo bat beranduago, ez zion esaldi gorrotagarria errepikatu.
|
|
|
Ea ba, hemen naukazu, erruki zaitez nitaz. Azal
|
iezadazu
zer ikusten den hortik goitik; esaidazu egia: inmentsitatearena elizak asmatu du, ezta?
|
|
|
Behingoagatik egizu zerbait nire alde, Eider ondotik kendu zenidan bezain erraz, egizu zerbait. Lagun
|
nazazu
, arren. Arren.
|
|
|
Badakit hilda dagoela, kauenzotz, baina bere azken irudia aurkitu nahi dut Irlandan, falta zaidan irudi bakarra. Hitz goxo bat nahi dut bere egunerokotik, azken agur maitagarri lez uler
|
dezakedan
zerbait.
|
|
|
Lagunekin elkartu zen, hain zuzen ere gaua ordu askoko promesa egiten ari zen une berean. Denboraz hastea komeni zen, modu horretan alkoholak efektua egin
|
zezan
musuak zer ziren ezagutu nahi zuen mutilaren buruan.
|
|
|
Larunbatetan, berriz, mutilen taldea atari batean jesartzen zen beti, supermerkatuan erositako litronen babesean. Neskek atari bat harago pasatzen zuten arratsa, eta gure mutikoak beti aukeratzen zuen txoko bat zeinetatik neskak ere ikus
|
baitzitzakeen
. Halakoren batean altxatu egiten zen eta ozen egiten zuen berba, eta barregarriak izan nahi zuten komentarioak jaurtitzen zituen lau haizetara.
|
|
|
Baina gero, gauez, ohean sartzen zen. Eta manten azpian otoitz egiten zuen, astelehenean mesedez begiradatxo bat eskain
|
ziezaion
ondoko gelako neskatilak. Eta koadernoen atzeetan neskaren izena idazten zuen, eta irudiak egiten zituen bien inizialak batuz, eta egun hartakoak apuntatzen zituen bertan.
|
|
|
Dublin utzi nuen, Bitakora maitea, hodei grisez beterik. Eguraldi normala, egunak pasa ahala frogatzeko aukera izan dudanez, eta beraz beldurrik gabe esan
|
dezaket
ohitzen hasia naizela gainean izaten ditudan hodeien presentziara. Egun pare bat baino ez badaramatzat ere, aspalditik nago ohituta hodeiez kargatutako Irlanda honetara:
|
|
|
Gero tabernaria ere batu zitzaigun elkarrizketan, eta azkenean barkatzeko esan behar izan nien, oraindik ez nekiela aterpetxean tokirik izango nuen, eta bertara joan behar nuela, ez banuen kalean lo egin nahi. Gonbidatu ninduenak barrezka erantzun zidan ezetz, tokirik ez banu bere etxera joango nintzela lotara, eta telefonoan txanponak sartzearen keinua egin zuen bere emazteari deitzeko, afari berezia presta
|
zezan
agintzeko. Eskerrak emanez irten nintzen tabernatik aterpetxerantz, eskerrak batez ere Irlandan bakarrik sentitzea oso zaila delako, eta horregatik.
|
|
|
Itxura hori eman zidan, heltzean, autoaren barrutik ikusita, eta inpresio handiagoa bertako kaleetan egindako paseoan. Gaztelu bat izan zen begietara agertu zitzaidan lehenengo eraikina, eta etxe txiki zahar ugari gero, oihal blasonatuak eta lis loredun banderak baino ez zitzaizkienak falta duela bostehun urteko itxura bera izan
|
zezaten
. Urrunago katedrala, St.
|
|
|
Eguneroko hau (Bitakora, alegia) Irlandako gida turistiko bihurtu nahi ez dudan arren, aipagarriak iruditzen zaizkit nire gidak azaldu dizkidan zenbait gauzatxo; behintzat hemendik urte batzuetara, eguneroko hau berriro irakurtzen dudanean, memorian fresko gorde
|
ditzadan
: lehendabizikoa, Kilkenny izena nondik datorren.
|
|
|
Azken hilabetean argi ikusi zuen urdanga bat zela, hitz gogorregia ez erabiltzeagatik, eta orain ez zuen beste modu batean pentsatuko. Gainera, Txemak onar
|
zezakeen
(kostata, minduta edo nahi den bezala, baina onar zezakeen) Eiderrek ez maitatzea, baina amorru berri bat piztu zitzaion konturatzean lagun bezala ere ezin izan ziola bere arazoen berri eman. Dena azaltzeko adorea hartu (moduren batean edo bestean amaitu zen euren harremana, lehenago edo beranduago), egindakoa onartu eta mesedez laguntza eskatu.
|
|
|
Azken hilabetean argi ikusi zuen urdanga bat zela, hitz gogorregia ez erabiltzeagatik, eta orain ez zuen beste modu batean pentsatuko. Gainera, Txemak onar zezakeen (kostata, minduta edo nahi den bezala, baina onar
|
zezakeen
) Eiderrek ez maitatzea, baina amorru berri bat piztu zitzaion konturatzean lagun bezala ere ezin izan ziola bere arazoen berri eman. Dena azaltzeko adorea hartu (moduren batean edo bestean amaitu zen euren harremana, lehenago edo beranduago), egindakoa onartu eta mesedez laguntza eskatu.
|
|
|
Hurrengo eguna Derryko udal liburutegian eman zuen berriro. Azken hilabeteetako egunkari guztiak arakatu nahi zituen, Ralphen argazkiekin konforme geratu ez eta orain Eiderri buruzko aipamenen bat nahi zuen, mendekua osoa izan zedin, poz txikia algara ikaragarri bihur zedin, liburutegiko arduradunak kalera bidal
|
zezan
hain barre ozena egiteagatik. Hori nahi zuen.
|
|
|
Gero bazkaltzera eraman nahi ninduela aitortu zidan, harrerak bere pisuan jarraipena izan
|
zezan
, gaua luzatzeko asmoz. Baina ezetz esan nion, eskerrik asko baina ez, oso nekatuta nengoela eta nahiago nuela etxera joan eta atseden hartzea.
|
|
|
Aireportuko zurrunbiloan berea zen irribarrerik zabalena. Merezi izan du hainbeste denbora itxarotea eta sufritzea, azkenean ere nirekin delako benetan lagun
|
nazakeen
pertsona bakarra. Maite dut maite dut maite dut maite dut Ralph.
|