|
2000
|
|
|
Oro har, pertsonaia ezberdinen berri eman ahal izateko narratzaile orojakilea aurki
|
badezakegu
ere, batzuetan, bere iraganeko pasarte batzuen berri ematerakoan, Pedro pertsonaiak hartuko du hitza lehen pertsonan. Honela, bi maila narratibo bereiz daitezke:
|
|
|
Literaturaren beraren hastapenetatik dobleen lekuko ugari aurki
|
badezakegu
ere, gizakion barne mundua bere ardatz egin zuen Erromantizismoa izan zen desdoblamendu edo bikoizketaren gaiari etekin handiena atera ziona, Jean Paul alemaniarraren ostean Hoffmann eta hainbaten lanetan eraginez. Margarete Heinrich ipuinean, esaterako, idazleon testuetan sarritan ematen den biki berdin berdinen kasuaren adibide bat edukiko genuke, eta literatura modernoan dobleek gehienetan duten funtzioari jarraiki, oraingoan ere heriotzaren gertutasuna iragartzen digutela esango dugu. (Olaziregi 199814:
|
|
|
bertan, borroka armatua utzi aurretik sator modura lanean zebilen bat hiltzeko erabakia nola hartu zuen kontatzen zaigu. Beraz, plano bat bestearen barruan txerta
|
badezakegu
ere, bi plano ezberdin hauek zeharo bereizirik eskaintzen zaizkigu: Mikelen oraina eta Dionisosen iragana.
|
|
|
Horietan, beraz, interes orokorra eta interbentzio publikoa merkatuarenaurretik eta gainetik jartzen dira. Harrigarria irudi
|
badezake
ere, ez da zehazten, ordea, arlo horien arteanEuropan dagoen aniztasun kultural eta linguistikoa.
|
|
|
Esamoldeak eta erabilerak argi uzten du baina, desberdinatasunikbadagoela mugaldeko biztanleentzat, euskaraz ari direnean behinik behin nabarmengelditzen dena, frantses izan eta frantses egin esamoldeen artean. Lehenengoarenkasuan, eta pentsamolde abertzaleak honetan eraginik izan
|
badezake
ere, abertzaleez direnek ere egin ohi dute bereizketa. Hain zuzen, argi asko bereizten da nor direnfrantsak edo frantximentak, batik bat Iparraldean:
|
|
|
Frogatuta dago Iparraldeko Gure Irratia edoIruñeko Eus kalerria Irratia errentagarriak direla ekonomikoki (bertako langileakduintasunez bizitzeko adina, emandako zerbitzuaren truke). Edo eta BertsozaleElkarteak gizartean antola ditzakeen ekintzen bitartez eta interesatuei, erakundeak etaikus entzunezkoak barne, bere zerbitzu eta ekitaldiak eskainiz lan egiten duteneiduintasunez ordaintzeko adina lor
|
dezakeela
ere bai. Horrela Administrazioko edozeintutelatatik at bizi daitekeela.
|
|
|
Ez gaitu galdu, hitz batez, < politika> ren gehiegiaketa < soberaniak>, ezak eta eskasiak baizik! Eta lehen herri batek mende batzutaniraun
|
bazezakean
ere, erresuma bat bere zerbitzuko izan ez arren, gaur hori ez daposible? (1966c, 455).
|
|
|
Irrati lengoaiaren ikasketak soinuen mundua hobeto uler dezadan eragin dit, baita Gutenberg-en aurreko gizarteek formen edertasuna ahoz nola adierazten zuten konpreni
|
dezadan
ere. Nahiz eta, irratia hitzaren inflexioa itzultzen lagundu digula esatenan dauden gizarteen eta inprimategien kulturari dagozkionen artean dauden diferentziak txikiesten.
|
|
|
—Ez nikek mutur batetik bertzerat nahi, baina erdibide bat eta guztiondako tokitxo eta pausaleku bat. Baina giro hertsi honetan beldur nauk erdirat egin
|
dezanak
ere muturrerat eginen ez ote duen...
|
|
|
Handik harat, behin baino gehiagotan aditu ahal izan nion osabari erran misteriotsu hura: " Baina giro hertsi honetan beldur nauk erdirat egin
|
dezanak
ere muturrerat eginen ez ote duen...", eta, nahiz eta mementu hartan ez nion ulertu, aitzinago izanen nuen, bai, hitz haien argiak eta itzalak bereizteko parada: edo, ez al da egia ezen mutur batean itsuturik dagoenak halaxe ikusten ohi duela erdigunea bera ere, bertze muturrarekin bat eginik?
|
|
|
...kotik, eta etxearen eta leinuaren jarraipenak kezkatzen zuela oroz gain; eta badakit, hargatik, ezen erabiltzen zituen hitzak eta keinuak, eta egiten zituen komentarioak, kasik oharkabean egiten zituela, zeren eta hark ez baitzuen nehori ere kontu eman beharrik, azken finean, eta bai hartu bertzeei, etxeko jauna izanik; baina oharkabetasunak ez gaitu bertzeei min egitetik libratzen, kulpatik libra
|
bagaitzake
ere, zeren ohartasuna zein oharkabetasuna, biak ere berdintsu eta orobatsu izan baitaitezke, bertzeei eragin minaren eta kaltearen kausa. Eta ni mindurik sentitzen nintzen maiz aitaren jokamolde harekin eta deus guti egin nezakeen haren kontra.
|
|
|
alegia, denborak bere bihotza duen bezala, neure bihotzak ere bere denbora duela, eta ez duela denbora batek bertzearekin zerikusirik, zeren denbora bat baitzen makinarena, monotonoa eta beti berdina, eta bertzea odolarena, zentzuei eta sentimenduei lotua, eta barrendik bizi gaituena. Eta lehenak bere sekeretua gal
|
bazezakeen
ere, bertzeak ez, nehoiz ere ez, zeren gizonaren bihotza beti izan ohi baita sekeretu bat, zeinak bere baitan bertze sekeretu bat gordetzen duen, bertze bat eta bertze bat. Eta odolaren denbora, halatan, bertzea baino luzeago edo laburrago izan daiteke, odolak bere baitan gordetzen dituen sekeretuen arabera.
|
|
|
—Ongi hitz egin gogo duenak isilik egoiten jakin beharra du... zeren eta, bertzela uste
|
badezakegu
ere, isiltasuna ez da hitzaren ausentzia edo hitzaren ukoa, baina lehen hitza eta argia den hitza —hitzen hitza, alegia—, bertze hitzen beharrik ez duena, iturburuan argia delako eta bere argi horrekin guztia argitzen duelako eta guztia esplikatzen, esplikazionerik eman gabe...
|
|
|
—Oker zaude, aita Bartolome, zeren eta ez mundu zaharra ez mundu berria baitira mundu zabala: izarrak dira mundu zabala, eta eguzkia eta ilargia dira; eta teleskopiotik kasik gauero izarrei beha egoiten naiz, eta izarrak ez dira, ez, gaztelaniaz mintzo, zuk bertzerik erran
|
badezakezu
ere... Zeren bada gaztelania eta latina ere baino hizkuntza ederragorik, eta hori geometria da.
|
|
|
Edo, ez al dakizu ezen osabak arranoari egin diola tiro, baina huts egin duela? Izan ere, austriarren arrano inperiala da Nafarroaren menekotasunaren zeinua eta seinalea, eta libertatearen kontrakoa, beraz, lagun duzun jesuita fariseo horrek bertzerik erran
|
badezake
ere! Baina aitzinago bertze norbaitek ez du huts eginen, beharbada...
|
|
|
" Itsasturuaren emaztea, goizean senardun, arratsean alargun"? Ordea, nik hori baino gehiago estimatzen ditiat emaztekiak, bertzerik uste
|
badezakek
ere. Eta zerbitzuen pagatzeko orduan, franko eta liberala nauk...
|
|
|
Erran gabe doa ez nekiela zehazki zertan zetzan" gure arteko" hori. Neska begiko nuen, arrunt, baina, hartaraino, beheraldi bortitzak gainditzeko ametsaldietan baizik ez zitzaidan kaxkoratu harekin harreman iraunkorrik izan
|
nezakeenik
ere. Ametsen munduetatik atera eta zangoak lur gainean ezarrita, harekiko nire planik serioenak ez zuen garizuma luzeegian metaturiko kemenei hustubidea ekarriko zien etzanaldi batetik harataxeago jotzen.
|
|
|
2000 urteko uda gogorra izan da politika mailan Euskal Herrian, eta ez dago hemeroteketan asko begiratu beharrik horretaz jabetzeko. Tamalez, komunikabideen esparruan honek eragin zuzena izan
|
dezakeela
ere susma daiteke. Bi urte lehenago, Egin egunkaria ixteko erabili ziren aitzakiak luzatu berri ditu Baltasar Garzon epaile espainiarrak, Ga ra egunkari abertzalea haren jarraipen/ oinordeko dela ondorioztatzeko.
|
|
2001
|
|
|
Antzezlanaren gaiak bere horretan ilun samarra eman
|
badezake
ere" Bancarrota" festa dibertigarri bat da, heriotzaz hitz egiten den arren bizitzeko hamaika motibo iradokitzen dituen lana. Hasieratik bukaerara berotasun handia zabaltzen du.
|
|
|
Garaiz bidali behar ziren lan guztiak. Hitzez hitz neurtuta bidaltzen nizkien, bestela ez baitziren gai jakiteko non moztu
|
zezaketen
ere!
|
|
|
Aldiz, Barru eta KanpoFokalizazioaren arteko desberdintasunik nabarmenena fokalizatuan egongo litzateke. Horrengatik, gure iritziz, Bal ek proposaturiko bereizkuntza honek argitasun ugari ematen dio arazoari, eta hasiera batean hemen erabiltzen den hitz mordoak zailtasunik sor
|
badezake
ere, azterketa praktikora pasatzen garenean argigarri gertatzen da.
|
|
|
Gainera, bidaiariak eskubidea du dei bat egiteko edo fax bat bidaltzeko eta baita ostatu eta mantenu gastuak ordain
|
diezazkioten
ere.
|
|
|
Orduan, mundua ikusteko erabiltzen dudan pantaila handi horrek ni ikus
|
nazaten
ere balio du.
|
|
|
Nire sukaldeak gozoa izan behar du, baina kontsumitzaileari osasuna ekar
|
diezaion
ere nahi dut, digestioa erraz egin eta janak on egin diezaiola.
|
|
|
Entzutegiaren aburuz, erosleak erosketa mailegu baten bidez finantza
|
badezake
ere, hori bertan behera geratzen da erosleak lehen hamar egunetan kontratua etetea erabakitzen badu.
|
|
|
Ezin sinetsizkoa da gozogabeko urteotan eman digun euskal bizitzaren irudi garbia. Gure aldiko haize erauntsiek erruki gabe astindu badute ere, geroak lur gainetik osoro urra
|
badeza
ere, hor daukagu  ez atzoko, ez gaurko, ez biharko, bai ordea betiko, sub quadam aeternitatis specie, Jainkoaren begi maitekorretan betidanik egon daitekeen bezalaxe. Eta hor daukagu betiko, batez ere, eusko arima jatorra, sinesmen sendoa, Jaunaren sabel beroan zalantzarik gabe etzana.
|
|
|
Egiazko lirika, izen horren duin dena alegia, ez baita aski hitzak lerro lerro banatzea?, da noski giza mintzoak menderatu duen gailurrik garaiena. Soila eta apaingarririk gabea delako gutxiagok ezagut eta goza
|
badezakete
ere, ez da sortu hitzen bidez, bere hutsean, ezta sortuko ere, poesia barrenkoi eta bakan horren antzekorik. Soinuz, musika dirudi, eta musika baino askozaz hornituagoa ageri da gogoetaz.
|
|
|
Jainkoak daki, eta liburu honetakoak irakur
|
ditzakeenak
ere badakike, ez dudala sekula uste izan inguruko eta ez hain inguruko hizkuntzak bazter ditzakegunik luzaroan anitz sailetan27 Ahal balitz ere, ez deritzat, gainera, komeni litzatekeenik. Irakaskintzan Aita Mokoroak euskarari ipintzen dizkion zedarriak, ordea (ik.
|
|
|
Zatikatze honek, berriz, ez gaitu harritu behar, bera denez hizkuntzaren berezko lege eta joera. Gogora
|
dezagun
ere ez dela egundaino izan bestetan jardun jakinetarako erabili ohi den hizkuntza komun edo delako hori. Ez dugu, bestela esan, hizkuntza baturik ezagutu, berezko lurraldearen mugak gainditzen zituzten koinaà batzuk izan diren arren âeta beharbada gehiegiâ, oraingo zenbaitek ahaztuxea badu ere.
|
|
|
Argibide bezala, bere lehen aldian, artean bizi ziren idazleen zatiak, Domingo Agirre adibidez, edo Etxeparerenak argitaratzen zituen RIEV bera aipa genezake. Ezin eten
|
zitzakeen
ere nahitaezko lokarri politikoak30, ez Bidasoaz ipar aldean hegoan bezain astuna zen integrismoaren morron  tzatik askatu ere. Labur beharrez, Jean Etxepareren Buruchkak zirela bide 1910ean gertatua besterik ez dut gogoratuko, berau larriago delarik 1941eko, gutxi gorabehera, berrargitalpenean, eta nire aldetik ezer gehitzeko asmorik gabe hortxe dago Aita Villasantek dakarrena31, Historia de la literatura vasca, Bilbao 1961, 301 or.
|
|
2002
|
|
|
Hanketako hezurrak garatu gabe zituen eta kadera, aldiz, deformatua, beti eserita edukitzen zutenaren seinale. Jaiotzetik atzerapen mentala izan
|
zezakeela
ere pentsatu zuten, bere adinerako oso atzeratua zelako. Baina atzerapen intelektuala adoptatu arte bizi izan zuen ardura faltarengatik izan da.
|
|
|
PSOEk ere adierazia du Batasunaren ilegalizazioa nahi duela, baina bere ingurune politikoan konstituzionaltasun arazoez aparte gero eta gehiago dira halakorik komeni ez zaiola adierazten dioten ahotsak. PP eta Jose Maria Aznar ohartu dira, eta presioa gehitu dute, legea beraiek bakarrik onartu
|
badezakete
ere, gainerako alderdi guztiak aurka egonda, egoera kaskarrean geratzen direlako.
|
|
|
Batzuek arrazoi identitario eta kulturalengatik egingo dute horren alde, baina badira beste interes asko ere. Prozesu horrek aurrera egingo badu jende anitza bereganatu behar du, ez bakarrik oso abertzaleak eta euskaldunak sentitzen direnak, euren bizimodua eta erakunde politikoak antolatzeko modu egokiagoa izan daitekeela uste izan
|
dezaketenak
ere bai. Hori argi ikusten da iritzi inkestetan alderdien sustenguaren eta herritarren iritzien artean dagoen aldean.
|
|
|
Inork ez zuen pentsatuko aurreko EAEko hauteskundeetan EAJ EA koalizioak horrenbeste aulki aterako zuenik, inork ez; nik neuk behintzat ez. Ez nuen pentsatzen Araban irabaz
|
genezakeela
ere, ezta EAE mailan irabazi genuen moduan irabaztea. Beraz, alderdi batzuek zigorra jasoko dutela pentsatzen dut.
|
|
|
ETAk jarraitzen duen bitartean prozesu hori geldotuko litzatekeela uste dut, eta ETA desagertuz gero azkartu. Estatuak zein eraso antidemokratiko egin
|
dezakeen
ere ikusi da. Batzuk aipatzen dute autonomia bertan behera utz dezakeela, baina horrek prozesua azkartzea besterik ez luke ekarriko.
|
|
|
Baina hariaren bi fokuek, hau da, batetik protagonistaren barne bakardadearen mamitzea eta bestetik terroristen ihesaldiaren inguruko intriga, Gizona bere bakardadean eleberri psikologikoa edo thriller bat dela esatera eraman
|
bagintzakete
ere, haren edukia sinplifikatzeko arriskua ekar lezake horrek. Egia da suspense eleberria dela, eta, ildo horretatik jarraituz, narrazioaren erritmoak irakurlearen jakin minarekin jolasten du, lehen lau egunetan mantsoa baita, analepsiaren bidez, eta azken egunean, berriz, azkarragoa, atzera kontaketaren bidez. Baina intrigaren bilakaerari protagonistaren baitako mundua kontatzeko orduan erabilitako sakontasuna gaineratu behar zaio.
|
|
|
Emakume idazleok guztiok eta urte haietako aldizkarietan parte hartu zuten gainerako egileek garai hartako egoeraren irudi baikorregia eman
|
badiezagukete
ere, argi dago orduko irakurle kopurua ez zela uste zitekeen bezain handia. Euskal irakurleak ez zeuden orduan sortzen ari ziren eleberri eta narrazioek eskatzen zuten irakurketa isil eta intentsibora ohituta, eta, eskolatzea batez ere espainieraz zenez, zaila zen euskal irakurleen kopurua areagotzea.
|
|
|
Mononukleosia onbera izan ohi da gehienetan eta 3 astean gaixoa sendatu egiten da, nekeak eta ganglio handituek iraun
|
badezakete
ere.
|
|
|
Testosterona maila jaisteak disfuntzio hau eragin
|
badezake
ere, badira tratamenduak horren aurka.
|
|
|
Ez ordaintzeagatik demanda jar
|
diezaguketela
ere esan digute.
|
|
|
Ordaindutako biografiak eskatzen hasi ziren, eta ondoriorik aipagarriena biografiek historiaren testuinguruanantzina baino arrakasta handiagoa lortzea izan zen. Astiro astiro, boteredun kargueta enplegu gehienetan zeudenak uste izaten hasi ziren, biografiak beren partaidetzaren garrantzia aldarrikatzeko bidea zirela, horrela beren burgeskeria lasaitzeko, eta baita hurrengo belaunaldietan zetozen gazteek eredu gisa har
|
zitzaten
ere. Bestealde batetik, XIX. mendearen bigarren zatitik aurrera, indibidualismoa gero etabalio handiagoa hartzen joan zen heinean, zientzia psikologikoaren aurrerapenakazaldu ziren, eta horrek indar handia eman zien historia azaltzeko biografia erabilinahi zutenei.
|
|
|
Amaitzeko, Euskal Herrian gaur entzun daitezkeen irratien zerrenda eskaintzen da liburuaren amaieran, baita dialeko zein puntutan aurki daitezkeen ere. Baliagarria izan dadin espero dut, baita kuriositateak irakurlea entzule bihurtzera bultza
|
dezan
ere. Euskal Herrian lehenengo emisora abian jarri zenetik ia laurogei urte bete dira; euskarazko irratigintza, berriz, azkenengo hogei urteotan garatu da, aurretik ere euskarazko irratsaiorik bazegoen ere?.
|
|
|
Sare ondoan neutzan; azkona edo aztamakilla ez baiña eztena ta oltxoak neuzkan arrbidean. Zer edo zer gogoratu ta idazten nun, esku utsik itzultzen
|
banintzan
ere, ezkoak beterik ekarrteko. Lan bide au ez duzu arbuiatu bear; arritzeko da gogoa nola itzartzen dan gorputzaren zirkiña ta yoan etorriak dirala bide.
|
|
|
Baina, esan dugunez, genitiboek (jabego eta leku genitiboak) kasuak har ditzakete atzetik, birdeklinabidea onartuz, eta berriro mugatasuna eta kasua hartzeko aukera ere ematen dute, kasurik gehienetan elipsia baitago analisiaren azpian. Beraz, teorian mugarik gabe jarrai
|
badezakegu
ere, praktikan birritan baino gehiago aplikatzea ez da normala. Eta, hala ere, kasua behin bakarrik aplikatuta, izen arruntek 7757 forma osa ditzakete.
|
|
|
Gure sistemarako 120 bat jarraitze klase sortu ditugu. Beti gertatu ohi den bezala, hauetako gutxi batzuek izen guztien morfotaktikaren berri eman
|
badezakete
ere, adberbioak lantzeko, adibidez, mordoxka bat sortu behar izan dugu, kasuan kasuan aztertu eta bakoitzak har zitzakeen morfemak bereizi behar izan ditugulako.
|
|
|
Seguru asko, inork ez duenez nahi bere gauzak ezezagunen esku uztea edo beren lehentasunei jarraitu gabe banatzea, logikoena testamentua egitea da. Arazo eta kostu handiegiak saihestu
|
baditzake
ere, horrek ez du esan nahi ustekaberik dagoenik, batez ere jakiten ez bada ondasun guztiak ezin zaizkiola libreki utzi. Legeak “nahitaezko oinordekoak” edo senipartedunak errespetatzera behartzen du.
|
|
|
Julenek ez zekien oraindik zer pentsatu; ez zekien zer pentsa
|
zezakeen
ere. Alde Zahar alderako bidea hartu zuen, baina ibai parera iristean, Mirarik lehen musu hura –hain laburra, hain sarkorra– eman zion lekurantz desbideratu zen, ia konturatu ere gabe.
|
|
|
Argazkian ikusi nauela pasatu zait burutik. Baita Perti esaten ari dena uler
|
dezakeela
ere. Ez digu ezer esan, ordea, ez ezer egin, eta guk aurrera jo dugu.
|
|
|
Zeren, Tolosako babarrunak apartak izanik ere, euskaldun bakoitzak bere baitan ezkutatzen duen hizkuntzalaritxoak erakutsi izan baitigu, urte hauetan guztietan, Tolosan hobeki egiten dela euskaraz, demagun, Apatamonasterion, Ultzaman edo Urepelen baino. Hori gauza" jakina" da, eta ez du merezi hemen luzamenduetan ibiltzea gardenak diren kontuekin, zeren hala izanik, baten batek gauza hauek beste gisa batera ikus
|
balitza
ere, ez baikintezke gai izango hitzaren poderioz, luzapenetan ibilita ere, kontrakoaz gogatzeko. Bada, horretara nindoan:
|
|
|
EIREk antolaturiko" Euskal Unibertsitatea Egiten ari garen euskarazko unibertsitatea" kongresuan (Bilbo, 2001) agerian gelditu zen bezala, baldintza akademikoak geroz eta hobeagoak dira. Arloka salbuespenak aurkitu
|
baditzakegu
ere, epe laburrera gaindi daitezke, are gehiago Unibertsitate bat eratzea momentu bateko gauza ez dela jakinik. Arazo larrienetarikoa estatu espainol eta frantsesaren hezkuntza eredu ezberdina da, ikaslegoari eragiten zaizkion eragozpenekin.
|
|
|
Egongo dira, jakina, batere interesik eduki gabe, ohore hutsak bultzatuta eta ongizate publikoaren mesedetan lan egiteko prest dauden administratzaileak; hala ere, egindako lanagatik soldata bat jasotzen duenak baino lan hobea egin
|
balezate
ere, ez litzateke lan hori inoiz enpresaburu batek egin dezakeenaren mailara iritsiko. Lanpostu batek ematen duen botere eta autoritatea atsegin izatea ez baita beti izaten lanpostu horrek dakartzan neke eta deserosotasunak atsegin izatearen pareko; ez da gauza bera, halaber, lanpostu bat atsegin izatea berritasunaren xarma gordetzen duen bitartean eta berritasun hori agorturik, lanean jarraitu beharra dagoenean.
|
|
|
Luze iraun
|
badezake
ere,
|
|
2003
|
|
|
Nahiko poluitutako itsaso baten ondoan bizi garela ohartu gara. Halaber, itsas bazterrean geratzen diren azken heze guneak eta itsas labarrak zein erraz gal
|
ditzakegun
ere ohartu gara. Horiek dira gure benetako aberastasuna, horietan bizitza sortzen baita.
|
|
|
Karrikako erantzuna argia izan da. Lau eskakizun bateratzeak arrakasta esplika
|
dezake
ere bai. Euskararen koofizialtasuna.
|
|
|
" Baina ez dugu geure burua engainatu behar »dio ikerketaren egileak». Zaraitzuko euskara oraindik bospasei pertsonaren ahotan entzun
|
badezakegu
ere, teknikoki hilik dago, ez duelako inork eguneroko bizimoduan maiztasunez eta komunikabide gisa erabiltzen".
|
|
|
Alta, zenbait urte lehenago, René Cassin jaunaren ikusten izanik, bere Pariseko etxean, euskal aterpetuen alde arartekotasun eske, segur gogoan dut zer harrera gozoa egin zidan, euskal herritar gisa, baina ez
|
dezaket
ere ahantz nola berak aitortu zidan giza eskubideen alde aspalditik zeraman gatazkan, estatuen boterea izan zuela beti partida.
|
|
|
Ez
|
ditzakegu
ere ahantz, aberria indarberritu beharrez egin lan handiak: kulturaren sailean, hor dugu euskara batuaren hazkundea, euskal irakaskuntzaren, komunikabideen eta literaturaren zabalkundea.
|
|
|
Ez daut Hazparneko superior ohirik ez haren letrarik aipatu, Etxaluzen afera hortaz arras griña haundia du, iduriz. Zerbaiten egitera entseatu dela erran daut, bainan ez duela deus ardietsi; funtsean libraraztea ardiets
|
balezate
ere, ez omen luke Baionako suprefetak Etxaluz eskola libroetan irakasle ikusi nahi.
|
|
|
Nolanahi ere, poesia hauek idatziz jaso arren, normalean, jatorriz ahoz erabiltzeko sortu ziren (salbuespena XIX. mendetiko bertso-paperak izan litezke). Hein horretan kantu eta ahozko herri legendak, ez lirateke historiografia, geroago haiek idatziz jartzea ekintza historiografikotzat har
|
badezakegu
ere. Erdi Aroa amaitzean bazirudien euskarazko kultura eta erdarazkoa bakoitza bere bidetik zihoazela, bata soilik ahoz eta bestea maila idatzian ere garatuz.
|
|
|
Hori dela eta, hainbat landare edo landare estraktu ebaluatzen ari dira, dieta tradizionalen zati izan daitezkeenak, elikagaiak kontserbatzeko, haien bizitza erabilgarria hobetzeko eta dieta mediterraneoko usainak eta zapore tradizionalak berreskuratzeko erabil daitezen. Elikagaien teknologiako erabilera Ildo horretatik, olio esentzialak erabiltzeak zenbait elikadura teknologiatan (besteak beste, izoztean) egindako produktu askoren bizitza erabilgarria luzatu eta hobetu
|
dezakeela
ere aipatu da. Teknologia horrek elikagaien osagai koipetsuak oxidatzen laguntzen du, eta, beraz, elikagai izoztu koipetsuen konposizioan Mediterraneoko espezietako olio esentzialak sartzeak lagundu egin lezake elikagaien kontserbagarritasuna, ohiko zaporea mantentzea eta nutrizio galerak saihestea.
|
|
|
Hiru kategoria Erkidegoko erregelamendu horrek arau argiak definitzen ditu substantzia horiek tratatzeko, eta hiru kategoriatan sailkatzen ditu, gizakien eta animalien osasunerako eta ingurumenerako duten arriskuaren arabera. 1 kategorian daude arriskutsuenak, entzefalopatiak eragiten dituzten agenteek kutsa ditzaketenak, hala nola “behi eroen” gaitza, baina baita dioxinak izan
|
ditzaketenak
ere. Erraustu edo zabortegietan utz daitezke, baldin eta aldez aurretik tratamendu termiko zorrotza egin bazaie (20 minutuz 133 gradutara eta hiru bar eko presioarekin).
|
|
|
Istripu edo axolagabekeria baten ondorioz, norbait erori edo zerbaiten gainean zerbait astuna jartzeak espezialistak konpondu beharreko kalteak ekar ditzake (eta konponketa horrek, batzuetan, diru dezente balio du). Kontu handiz tratatu behar dira, ez bakarrik arrazoi ekonomikoengatik, baita hausturak erabilera eragotz
|
dezakeelako
ere, eta horrek graduatuentzat bereziki, baina baita eguzkitarakoentzat ere ondorio larriak izan ditzake jabearentzat. Hala ere, batzuetan, betaurrekoek kalte txikiak izan ditzakete, profesional baten lana behar ez dutenak.
|
|
|
Margarita Alonso Franch Valladolideko Unibertsitateko Medikuntza Fakultateko dekanordeak azaldu duenez, “gaur egun nahasmen pixka bat dago, merkatuan dauden elikagai askok (funtzionalak) ez baitute oinarri zientifikorik, susmo bat besterik ez dago”. Ildo horretatik, Valladolideko Fakultateko Pediatria, Immunologia, Obstetrizia, Ginekologia eta Nutrizio Sailak berriki egindako txosten baten arabera, “kasu askotan, oraindik ez dago zehaztuta elikagaiak zenbat aberastu edo indartu behar diren, ezta elikagai funtzional horietako batzuk gehiegi jateak zer ondorio izan
|
dezakeen
ere, ez dago ezarrita gehieneko irenste maila”. Elikadura osasungarria izateko kezkak esneen kontsumoa areagotu du, erregina jelearekin edo fluorrarekin, bitaminekin aberastutako jogurtekin, mineralekin egindako zukuekin edo zuntzetan aberatsak diren gailetekin, kaloria, azukre edo kolesterola gutxiko elikagaien kalterako.
|
|
|
Haurrak euskaraz irakurri ez ezik, liburuitegia erabil
|
dezaten
ere sustatzeko asmoz,' Gabonetan ere, euskaraz irakurriz gozatu' lelopean Barrikako Udal Liburutegiak antolatu duen kanpainiaren barruan dago egitasmoa. Bertan aurkitu ditzaketen libururik interesgarrienak eta erakargarrienak aurkeztuko dizkiete haur zein gazteei.
|
|
|
Ez duenak ezin eman; euskaldun ez baldin bagara, zer eman genezakeen ez dago argi, nori eman
|
geniezaiokeen
ere ezin argi egon. Ez baldin bagara, ez gara; existentzia bera da dudazkoa, euskararik ezean.
|
|
|
Ez da orain gauzarik beharrena hemen geratu eta paganismoaren gizonik sona handikoenetan halako argi ilunak eta on gaitzak zehaztea, ezta justiziaeta ekitate arauak nola ezagutu
|
zitzaketen
ere ikertzea, aldi berean, horiek nondik datozen ezagutu gabe. Kristau erlijioaren lehen osagaiek askatzen digute korapilo hori, hark ere gizonaren lehen izaera erakusten duela.
|
|
2004
|
|
|
Bitartean azeri espainolistak sukalderaino sartuak eta oilar frantziarra teilatutik gure euskal eta euzko oilarren arteko borrokei barrezka. Espero
|
dezagun
ere Iparraldeko abertzaleek zerbait komun eta taxuzkoa burutzea kantonamenduetarako hauteskundeetan.
|
|
|
Sagarrondoak berak 0 azpiko 30 eta 35 gradu bitarteko tenperaturak jasan
|
baditzake
ere, loreek irekita daudenean 0 azpiko 2 gradu besterik ez dute jasaten, eta ordu gutxitan. Ostera, oso bitxia da:
|
|
|
San Joanetako suen inguruko jaien jatorria aurkitzeko, udako solstizioari hasiera ematen dion antzinako ospakizunetara eta erritoetara jo
|
badezakegu
ere, abuztuko jai eta ospakizunik gehienak egutegi kristauari erabat lotuta daude. Gaur egun ere, ugariak dira ermitetara eta gurutzetara egiten diren erromesaldiak.
|
|
|
Nioen moduan, ordea, oporretan gure erritmoa aldaraz
|
badezakegu
ere munduak hogeita lau ordu ematen ditu bere ardatzaren inguruan bira osoa burutu bitartean. Eta giza kontzientzia zein jarduna beti bezain iratzarria egon ohi dira tarte horretan.
|
|
|
Epaileek ETAren aginduetara zegoen taldea osatzea leporatzen die auziperatuei, eta hurrengo urratsean ikusi da zer leporatzen dion bakoitzari zehazki. Euskal gizartean ez dira sinesgarri Del Olmo epailearen akusazioak, sektore espainiarzale muturrekoren batean ez bada, eta horrek balio moral handia izan
|
badezake
ere bai akusatuentzat bai hauek ordezkatzen dutenarentzat, espainiar botere desberdinei bost ajola die eta, gaurkoz, horrek balio du.
|
|
|
Alderdi Sozialistak, bere partetik, euskal arazoari nola helduko dion ez du argitu oraindik. Alde batetik, badirudi PPren eskutik diseinatu zuen estrategiari eutsiz, Alderdien Legearen aplikazio gogorra egingo duela datorren urteko hauteskunde autonomikoei begira, baina, bestalde, urrats horrek Jaurlaritza babesten duen hirukoari gehiengo absolutua eman
|
diezaiokeela
ere barneratu du eta, beraz, Estatutu Politiko berrirako proposamenari bultzada erabakigarria eskain diezaiokeela… Bi kasuetan Ibarretxe lehendakariaren gobernuak aurrera eraman nahi duen egitasmoa geldiaraztea dute helburu nagusi sozialistek. Ez dute herri kontsultarik nahi, eta badakite Batasunak ekimen horri oztopoak ezar diezazkiokeela, eta hori lortzeko prest ote daude sozialistak Batasuna legeztatzeko?
|
|
|
Parte hartzaileak bere defentsarako beharrezkoak diren alegazio guztiak egin
|
ditzan
ere onartuko da, halakoak egiterik izan ez badu bera prozesuan onartua izan baino lehenagoko prozesu uneei zegozkielako. Alegazio horiek, edozein kasutan, bost eguneko epean helaraziko zaizkie gainerako alderdiei.
|
|
|
Aitortua dago, horrenbestez, egin dugun bekatua. Estaturik gabeko hizkuntzen eta kulturen hondamenean mendeko herritzat har
|
dezakegunaren aldetik
ere izan da ardura zuzen eta eraginkorrik etnozidio horretan. Guztiarekin ere, ordea, zergatik ez eutsi oinarrizko tesitzat har dezakegun honi:
|
|
|
Etnozidioak egin duen azpilana eginda, eta daukagun abagune orokorra eta hemen bertakoa ikusita, ez da harritzekoa pentsamendu mingarri hori isuri behar izatea. Buruaren lana ezin du bihotzak ordezkatu, haren esanak geure onetik atera
|
bagintzake
ere. Alabaina, guztiarekin ere, horrek ez luke esan nahiko, horratik, diglosiaren estrategia euskararentzat ona denik.
|
|
|
edo, arruntak? bere baitan batasuna gordetzen du.Egungo mendebaldeko filosofia aldiz, bitasunean eta banagarritasunean erroturikdago, eta hori ez zaigu erosoa gertatzen maitasunaren ekonomia baten oinarri gisa.Har dezagun bada filosofia perenne hori maitasunaren ekonomiarako giltzarri gisa.Edozein filosofia perennek balio
|
badezake
ere, ekialdeko filosofiak oso aproposakiruditzen zaizkigu, milaka urtetan nahiko sistematizatuak izan baitira, eta idatzizkotradizio luzea baitute7.
|
|
|
–berrespena eta indukzioa?,, ezagutzazko esanahigarritasunari buruzko ikusmoldeak?,, koñtzeptu eta teoria zientifikoen egitura eta funtzioa?, eta, azalpen zientifikoa?. Ikusmolde estandarraren tankera analitikoaren eredu, behanezkoa da liburuaren irakurketa eta azterketa, sarritan desgaraituegitzat har baldin
|
badezakegu
ere. Beti estimatuko dugu, ostera, taukcra analitikoaren eskuzabaltasuna cta zintzotasuna, Hempclek bere artikuluetako hainbat ideiari egindako bercaztertze etazuzenketa liburuko oin oharretan ikustcn dena.
|
|
|
“Profesionalak” honela definitzen dira: informazioa lortzeko, edukiak edo programak sortzeko ordenagailua eta Internet erabiltzeko denbora luzez lan egiten dutenak, eta, horrek mendekotasuna sor
|
badezake
ere, “ohikoena da lan hori astuna izatea eta nazka, asperdura eta desengainua eragitea”. Bigarrenik, “zaleak” agertzen dira, beren edukiengatik Sarean interesa duten pertsonak, eta helburuak lortzeko, trukeak egiteko edo sozializatzeko interesa dutenak, “baina hori guztia normaltasun esparru batean, lotura gehiegi ezarri gabe eta jardueren eta betebeharren garapen arruntean interferentziak sortu gabe”.
|
|
|
Ez gaitu galdu hitz batez," politika" ren gehiegiak eta" soberaniak", ezak eta eskasiak baizik! Eta lehen herri batek mende batzutan iraun
|
bazezakean
ere, erresuma bat bere zerbitzuko izan ez arren, gaur hori ez da posible.
|
|
|
Gauzak aldatu ala, aiei dagozkien
|
itzak
ere adirazkai berriak artzen dituzte. Euskeran, ba, ala gertatu bear.
|
|
|
Ez da kopurua kakoa, hedadurak lagun
|
badezake
ere; nola ez!
|
|
|
Egin daitekeen traiziorik zikinena. Berriz ere Gestaporen esku utz
|
nintzakeela
ere bururatu zitzaidan, baina une hartan ez zen hori beldur handiena ematen zidana, aita berriz ere eta betiko galtzea baizik. Berriz ere bakarrik gelditzea.
|
|
|
iratzarrita egotearen eta lotan egotearen artean argi eta garbi bereizteko seinale ziurrik ez dagoela ikusteak. Eta nire harridura hau hain da handia, ezen ia konbentzi
|
nazakeen
ere orain lotan nagoela.12
|
|
|
Gizakiak natura balia
|
badezake
ere, ezin egin dezake edozein modutan. Zoritxarrez, ezin uka gizakiak baduela ahalmenik (ahalmen fisikorik esan gura dugu) natura suntsitzeko, maizegi ikusten dugun bezala.
|
|
|
Jakin zuela Fermin Londresen izan zela, bazekiela, damu zela... Harakinek azken bi urte eta erdian zerabilen bizimoduak, han eta hemen mila saltsatan sarturik, bestela erakuts
|
bazezakeen
ere, besterik buruan, berehala ulertu zuen zertaz ari zitzaion: Manexez, alegia," Gure semeaz, poza beharrean atsekabea ekarri zien seme hartaz" esanen zion Bazterri.
|
|
2005
|
|
|
Eraikinaren estetika hautsi dadin, ezin da kanaloirik edo antzeko elementurik erabili, horregatik uraren nondik norakoak ondo aztertu dituzte. Gainera urak hormigoi zurian arrastorik utzi ez
|
dezan
ere ahalegin berritzailea egingo dute materialetan. Lehen fase honetan frontoiekin hasi baino lehen, parkea, aparkalekua eta gainerako lanei ekingo diete.
|
|
|
Kafkaren nobeletan bezala, liburu honetako ixtorioetan sarri agertzen den elementu bat agindua eta legea da. Ixtorio askotan protagonistak lege, abisu edo ahots ezezagun bat obeditu behar du, obeditze horrek bere bizia bera arriskutan jar
|
baleza
ere. Ametsetan bezala, inoiz ez dakigu ahots inperatibo hoiek norenak diren, ez eta nondik heldu diren.
|
|
|
Ondore guztietarako, baita jendeak agiriak aurkez
|
ditzan
ere, Erregistroa zabalik egongo da egun baliodun guztietan, bederatzietatik ordu biak arte eta lauretatik seiak arte; larunbatetan, Justizia ministroak ezarritako araubidea aplikatuko da.
|
|
|
Baina ez du uste pailazoak haurren kontu xaloetarako bakarrik direnik, ezta ere gizartean eraginik izan behar ez dutenik: ' Eskenatokian ikusleengandik ikasi egin nahi dut, eta' uki'
|
nazatela
ere desio dut, eta' uki' ditzala nire ikuskizunak'. Hauxe nahi du:
|
|
|
Diziplina bakoitzak bere aldetik, gatazka sozialetan batez ere, lorpen erlatiboak izan ditzake. Denok dakigu ikuspegi ekonomiko huts batek, argi askoegin
|
badezake
ere gertakari historiko batean, eremu asko uzten dituela ilunpean.Ekonomiak argi ezin dezakeena soziologiak desestal dezake agian. Edo antropologiak.
|
|
|
Denborarekin, luma gorakorrak desagertzean eremu goratu horiek subsidentzia nabarmena pairatuko dute. Hala ere, luma gorakorrek riften sorrera eragin
|
badezakete
ere, rift drift prozesua garatzeko eta ozeano berri bat sortzeko behar besteko indarrik ez dutela iradokitzen da. 6.6 atalean deskribatutako baldintzak beharrezkoak dira kontinenteen apurketa gauzatzeko.
|
|
|
Plataformaren urgaineratzeak sedimentuen litifikazioa ekar
|
dezake
ere. Urgaineratzearen ostean, itsas azpitik sedimentatutako materialak ur freatikoaren zirkulazio bertikalaren eraginpean gelditzen dira eta zementatuak izan daitezke aurretik disolbatutako karbonatoen zein silikatoen hauspeatzearekin.
|
|
|
Akrezio frontala jasandako meterialen azpitik igarotzen direnei barneratze sedimentuak deritze. Barneratze sedimentuak, akrezio frontalaren azpian pila daitezke, baina buttress aktiboa igaro
|
dezakete
ere, eta orduan subdukzio sedimentuak deritze. Horiek, lurrazal ozeanikotik desakoplatu eta plaka zamalkatzailearen azpian edo akrezio prisma pasiboaren azpian atxikita geldi daitezke underplating prozesuari esker (11.13 irudia).
|
|
|
Akziodunen zorra Hala eta guztiz ere, Eurobank del Mediterraneo (Adaem) delakoak eragindako pertsonen elkarteak gogorarazi duenez, oraindik dirurik gabe daude bankuaren akzio bihurtu zituztenen aurrezkiak, 6.000 eurotik 30.000 eurora bitartekoak, eta, José Cotón presidentearen arabera, “askotan, ez dute ezagutzen edo ez dute onartzen”. Cotónek ziurtatu du inbertitzaile txiki horiek dirua berreskura dezaten saiatuko dela, bai eta aseguru polizak sinatu zituztenek eta poliza horietan aurrezkiak berreskuratzean %12tik %14ra bitarteko penalizazioen ondorioz kaltetutakoek “abusuzko kuota” horien zenbatekoak itzul
|
ditzaten
ere. Hain zuzen, Kataluniako Generalitateko Aseguruen Zuzendaritza Nagusiak Adaem en idazki bat aztertu du, penalizazio horien itzulketa ebatz dezan, bai eta Eurobank ek parte hartutako mutuei onarpen sinadurarik gabe egindako gordailugileen diruaren zenbait lekualdaketa ere.
|
|
|
Orain, nire gelatik behatzen nituen kamioi ustel horietako baten barnean nago giltzapeturik, espetxeraturik, hainbat nazi ditugularik geure aldamenean suzko armekin seinalatuaz, betiere heriotzarekin amenazoka. Ez dakigu nora garamatzaten, ez eta zer egin
|
diezaguketen
ere, gauza bakarra dakigu denok. Bertatik bizirik
|
|
|
Hasierako medikuari bigarren aldiz ere deitu dio, kable bidezko terapiaz argibideren bat jasotzeko behintzat, baina" esan dizudanez, zure lehengusuak jarraitu behar duen tratamenduaz, ardura duen osagile taldeak bakarrik eman diezazuke informazioa" labainkor batekin egin dio ihes. Bide batez, beste gai bati buruz galderarik ez badu, lan egiten utz
|
diezaiola
ere erregutu dio, nahikoa lehor.
|
|
|
Eskumuturretan azala erretzen sentitu du, baina askoz hobeto sentitu da ondo garbitu eta gero. Edozein infekzio har
|
dezakeela
ere bururatu zaio. Aurpegia freskatu ez ezik, hau ere xaboiez garbitu du, azala gogor igurtzita.
|
|
|
Bortxatzailearen mehatxua sentitu genuen geure larruan. Bazekien bere mendiko makila genuela, baita, edozein unetan, mendigoizale edo baserritarren batekin topo egin
|
zezakeela
ere. Horixe zen bederen gure itxaropena.
|
|
|
Antzerki politikoa da, zentzu irekian, eta euskara (eta haren etorkizuna) da obra honen bihotza. Baina azpimarra
|
nezake
ere arte desberdinen topaketa obra honetan, bereziki kantuak eta bertsoak gurutzatzen baitira antzerki jokoarekin batera. Publikoaren erdian, obra sakona eskaini digute antzerkilariek!
|
|
|
Baserri bakoitzak daraman izen propioa, finean, beronen tokitik edo berau inguratzen duten zuhaitz edo landareetatik hartutakoa delako, honengatik hain zuzen, herri edota lur guztia hizkuntz agiri bizi batean bihurtzen da. Beraz, hizkuntza aberatsenen eta osoenen egiturari eta naturari buruzko galderek, ia guztiek, euskal hizkuntzan aurki
|
dezakete
ere erantzuna. Honi buruzko atariko lanak, bestela, aldi berean dira nahiko eta gutxiegi, hain zuzen, lan horien berregitearen posibilitatea eta beharra aldarrikatzeko.
|