|
2000
|
|
|
Liburu honek Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura eta
|
Euskara
Departamentuaren laguntza jaso du
|
|
|
© Sarrera eta
|
euskarazko
itzulpena: Andres Urrutia
|
|
|
4 Portalis,
|
euskaraz
|
|
|
Horietariko lehenak, Portalisen atariko hori XIX. gizaldi hasierako testuinguruan kokatu eta hortik bideratuko luke haren
|
euskarazko
esana. Baliabide izan ditzake horrek garai horretako euskal testuak eta, edu berean ere, Portalisen jatorrizko hizkuntzari hurbilen eta barrukoen gerta zekizkiokeen adierazmoldeak, Ipar Euskal Herrikoak batez ere.
|
|
|
Gure kasuan, bestelako horri ekin diogu langintza honetan. Hurrekotasuna bilatu dugu eta
|
euskara
batua gidari izan zaigu, Euskaltzaindiak azken urteotan hobetsi dituen hiztegi batua eta egokiera sintaktikoak ere jasoak ditugula.
|
|
|
Giro eta ordena berri horretan, burgesia nagusi. Eta burgesia horrek asmaturiko zuzenbidea, nonbait,
|
euskarak
irentsi eta bereganatu ezina begien bistakoa. Horren karian, arazo ugari euskaratze lanean.
|
|
|
Gogoa, bistan da, duela berrehun urte gizarte berri baterako euskarri izan zena, hain zuzen ere, Kode Zibil haren nondik norako nagusiak
|
euskaraz
ematea izan da. Portalisek asmo horrekin paratu zuen testu egokia gidari jarri dugu gure zereginean, aurkezle eta atarikorik bikainena berori izan dakigukeelakoan.
|
|
|
" Traduction en basque de termes politiques sous la revolution", in Anuario del Seminario de Filologa Vasca" Julio de Urquijo" IX, 1975: 59 or. Azterketa horretan frantsesezko citoyen delako hori, citoyen bera, particular, herritar edo herritar eta frances ematen da
|
euskaraz
, Frantziar Iraultzak euskaratu zuen testu multzoa arakatu eta gero. Bide bereBibliografia laburra a) Orokorra:
|
|
|
7 HUME, D.: 1739, Tratado de la naturaleza humana, Madril, Editora Nacional, 1977 Bigarrenaren
|
euskarazko
itzulpena dago: Giza ezagutzari buruzko ikerketa, Bilbo, Klasikoak, 1993.
|
|
|
26 Ez dago
|
euskarazko
itzulpenik. Bai, berriz, gaztelerazkoa:
|
|
|
31
|
Euskarazko
itzulpenari jarraitzen diot: Tractatus Logico Philosophicus, Bilbo, UPV/EHUko Argitalpen Zerbitzua, 1990.
|
|
|
49 Jakina, hau guztia bere lanetan ikus daiteke, Der Raum etik hasita (1922), 1970ean mexikar filosofoekin izandako eztabaidak arte.
|
Euskaraz
, espainolez edo frantsesez ez dago oraindik libururik Carnapen lan eta bizitza osoa aintzat hartzen duenik. Bai, aldiz, alemanez, Thomas Mormannena hain zuzen ere:
|
|
|
Liburu honek Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura eta
|
Euskara
Departamentuaren laguntza jaso du
|
|
|
Liburu honek Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura eta
|
Euskara
Departamentuaren laguntza jaso du
|
|
|
© Sarrera eta
|
euskarazko
itzulpena: Ignacio Ayestaran © Jakinkizunak S.L.
|
|
|
Sarrera: Zergatik irakurri Wittgenstein
|
euskaraz
: zientzia, etika, antropologia
|
|
|
ZERGATIK IRAKURRI WITTGENSTEIN
|
EUSKARAZ
: ZIENTZIA, ETIKA, ANTROPOLOGIA
|
|
|
Ez da erraza esatea zergatik irakurri behar dugun Wittgenstein. Are gutxiago
|
euskaraz
. 2001ean, berrogeita hamar urte betetzen dira Ludwig Wittgenstein() hil zenetik.
|
|
2001
|
|
|
Liburu honek Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura eta
|
Euskara
Departamentuaren laguntza jaso du
|
|
|
© Sarrera eta
|
euskarazko
itzulpena: Javier Alonso, Jon Etxaide, Hannot Rodriguez
|
|
|
Aldi berean, Kanten filosofiaz
|
euskaraz
egin diren lanei Kanten pentsamenduaren atal nagusi bat bereziki jorratzen duen azterketa gehitzen zaie. Epistemologia, edo ezagutzaren teoria, Kanten Kritika k berak sortu zuela esan daiteke.
|
|
|
Liburu honek Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura eta
|
Euskara
Departamentuaren laguntza jaso du
|
|
|
lehen argitalpena A hizkiaz eta bigarrena B hizkiaz ezaugarrituz. Guk ondoren
|
euskarazko
itzulpenean dagokion orria emango dugu E hizkiaz (Arrazoimen Hutsaren Kritika, Klasikoak, Bilbo, 1999).
|
|
|
‘Izaki maitaria’ bai. Hau da, hiru maila daude ‘Ich denke’ esaeran,
|
euskaraz
argi eta garbi bereizten ditugunak: 1) ‘ari’ 2) ‘naiz’ 3) ‘pentsatzen’ Oinarrizko maila ‘ari’ tzearena da, maitatze arena.
|
|
|
Kristauen Itun Berrian bada gai honi buruzko esaera bat, latinez eta
|
euskarazko
irakurraldian ulerterraza ez dena: " Bere bizia (uxn) maite duenak galdu egingo du; baina mundu honetan bere bizia (uxn) gutxiesten duenak betiko bizitzarako (Z<n) gordeko du." 96 Guk ‘bizitza’ hitz bakarrez erabiltzen duguna, grekoz hiru hitzez adierazten da Itun Berrian:
|
|
|
Ni maitagogoa naiz burua, nire potentziak —adimena, nahimena, oroimena— nire besoak dira. Santa Teresak egiten du, bai, gogoaren ariketa eta potentzien aktoen artean honelako bereizketa garbia6 Baina
|
euskaraz
, zorionez, gizakiari buruzko hitz sakona eta egokia daukagu: GOGO.
|
|
|
9 ‘Gogo’
|
euskarazko
hitzak esanahi asko ditu, oso aberatsa da. Baina nik uste ez dela inoiz animaliei egokitzen.
|
|
|
Liburu honek Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura eta
|
Euskara
Departamentuaren laguntza jaso du
|
|
|
Eta hori...
|
euskara
bikainaz, estilo indartsuaz idatzita.
|
|
2002
|
|
|
3 1764an Cesare Beccariak Dei delitti e delle pene idatziko du, korronte humanista berri honen aitzindaritzat hartzen den idazlana. Testu honen
|
euskarazko
itzulpena: Beccaria, C., Delituez eta zigorrez, Bilbo, Klasikoak, 1999.
|
|
|
Liburu honek Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura eta
|
Euskara
Departamentuaren laguntza jaso du
|
|
|
kartzela eta kontrol sozialaren oinarriak ikastaroa egin zen Iruñeako Larraona ikastetxean. Ikastaro hau UEUko Filosofia Sailak
|
euskaraz
antolatzen dituen filosofia ikastaroen artean hartu behar da.
|
|
|
Izan ere, Dumont izeneko Benthamen kide batek, honek idatzitako gutunketa originala frantsesez berridatzi eta testu hau Frantzian kartzela eredu hori promozionatzeko baliatuko du, Benthamen onespen esplizituaz (ikus idazlanaren hasieran dagoen gutuna). Ibon Plazaolak itzuli du idazlan hau
|
euskarara
. Hauekin batera, Joana Garmendiak, hitzaurrea ingelesetik euskarara itzultzeaz gain, asko lagundu gintuen testu originalaren bilaketan.
|
|
|
Ibon Plazaolak itzuli du idazlan hau euskarara. Hauekin batera, Joana Garmendiak, hitzaurrea ingelesetik
|
euskarara
itzultzeaz gain, asko lagundu gintuen testu originalaren bilaketan.
|
|
2003
|
|
|
Liburu honek Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura eta
|
Euskara
Departamentuaren laguntza jaso du
|
|
|
© Sarrera eta
|
euskarazko
itzulpena: Jesus Mari Arrojeria © Jakinkizunak S.L.
|
|
|
Domat
|
euskaraz
: testuaren argigarriak
|
|
|
Ezin, beraz, jatorrizko testuaren ezaugarriak zokoratu,
|
euskaraz
behar den bezalaxe eman nahi izanez gero. Emate horretan, esan gabe doa hori ere, euskaldun juristak izan ditugu gogoan lehen lehenik, horientzat baliagarri izan daitekeen neurrian.
|
|
|
Areago, euskaralpenaren tankera aukeratzean ere, Euskal Herria zatitzen duen mugaren gainetik jokatu da, bateko eta besteko ekarpenak eginez. Dena den, testu hau ez da XVII. mendean
|
euskarak
berak, frantsesaren eta biarnesaren ukituan zituen lurraldeetan, agerian erakusten zuen molde horretakoa. Hala nahita egin da hori, hautuaren arrazoiak zuzenak iritziko zaizkiolakoan testu hartzaileari.
|
|
|
Hitzetan, joskeran eta diskurtsoan begi bistakoak dira azken urteetan Deustuko Unibertsitatean ondu den prozesuaren zantzuak. Izan ere, bertako Zuzenbide Fakultatean nahiz Euskal Ikaskuntzen Institutuan aritu gara aspalditik
|
euskararena
eta zuzenbidearena uztartzen, uste baitugu egingarri zaigula euskara ere mundu juridikora ekartzea. Eskerrak eman bekizkie, hari beretik ere, Eba Gaminde eta Esther Urrutia bertako irakasleei, euskaratze lan neketsu honetan lagun eta aholkulari trebe izatearren.
|
|
|
Hitzetan, joskeran eta diskurtsoan begi bistakoak dira azken urteetan Deustuko Unibertsitatean ondu den prozesuaren zantzuak. Izan ere, bertako Zuzenbide Fakultatean nahiz Euskal Ikaskuntzen Institutuan aritu gara aspalditik euskararena eta zuzenbidearena uztartzen, uste baitugu egingarri zaigula
|
euskara
ere mundu juridikora ekartzea. Eskerrak eman bekizkie, hari beretik ere, Eba Gaminde eta Esther Urrutia bertako irakasleei, euskaratze lan neketsu honetan lagun eta aholkulari trebe izatearren.
|
|
|
Gogoetak (P. Narbaitz-ek
|
eskuararat
itzuliak), Baiona, 1980.
|
|
|
10 Pascalen Pensees famatuek badute euren
|
euskarazko
ordaina in Pascal, B.: Gogoetak (P.
|
|
|
Gogoetak (P. Narbaitz-ek
|
eskuararat
itzuliak), Baiona, 1980, 108 or. Itzultzailea, P. Narbaitz idazle eta ikerlari bipila.
|
|
|
Liburu honek Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura eta
|
Euskara
|
|
|
© Sarrera eta
|
euskarazko
itzulpena: Andres Urrutia
|
|
|
1 Idazki honetan garatutako ideiak, modu zorrozki kondentsatu batean, nire honako monografiaren lehen herenetik laburtu dira: The Structure of Scientific Revolutions, 1962an zehar University of Chicago Press ek argitaratuko duena[
|
euskaraz
: Iraultza zientifikoen egitura, Donostia, Elhuyar Kultur Elkartea Elkar, 1990].
|
|
|
11h, 1 oharra). Badakigu traizio txiki bat dela, baina hain irakurria eta aipatua izan den idazkia
|
euskaraz
ere karrikaratu behar zela uste genuen.
|
|
|
Liburu honek Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura eta
|
Euskara
|
|
2004
|
|
|
Liburu honek Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura eta
|
Euskara
Departamentuaren laguntza jaso du
|
|
|
Tractatus logico philosophicus. Hitzaurrea (7) eta
|
euskarazko
itzulpena, Bilbo, EHU, 1990.
|
|
|
Etika, zientzia eta antropologia. Ludwig Wittgenstein, Sarrera,
|
euskarazko
itzulpena eta bibliografia iruzkindua, Donostia, Jakin, Irakurgaiak, 2000.
|
|
|
" Perpausa da mintzaldiaren banako edo unitate zentzudun funtzional, bakun, beregain eta bere baitan itxirik dena". Gramatikari eta hizkuntzalari alemanek Satz deritzote horri, Fregek, Wittgensteinek eta beste logikariek ere bai; eta
|
euskaraz
perpaus deritzogu. Perpausen logika modernoaren fundatzaileek Satz adigaiari konnotazio gramatikal eta linguistiko nabarmenak eman dizkiote beti.
|
|
|
Perpausen logika modernoaren fundatzaileek Satz adigaiari konnotazio gramatikal eta linguistiko nabarmenak eman dizkiote beti. Fregerentzat eta Wittgensteinentzat Satz ek
|
euskarazko
perpausa adierazten du bete betean eta ezbairik gabe. Euskaraz perpaus hitza ongi finkaturik dugunez eta literatur tradizio sendorik falta ez duenez, guztiz hobestekoa da, proposizio edo proposamenen kaltetan.
|
|
|
Fregerentzat eta Wittgensteinentzat Satz ek euskarazko perpausa adierazten du bete betean eta ezbairik gabe.
|
Euskaraz
perpaus hitza ongi finkaturik dugunez eta literatur tradizio sendorik falta ez duenez, guztiz hobestekoa da, proposizio edo proposamenen kaltetan.
|
|
|
Izan ere, hizkuntza da gizakiaren ezagut garri eta izan garri funtsezkoena; halatan, hitz egingo badugu, zerbaitetaz hitz egin behar dugu nahitaez eta, hartara, zerbait hori zertu eta mugatu egin behar dugu, hitzez zertu eta mugatu halabeharrez.
|
Euskarak
ezinago zehatz eta egoki adierazten du mintzatzearen funtsa: hitz egitea.
|
|
|
Liburu honek Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura eta
|
Euskara
|
|
|
Mintzaraz dezadan ene erraietako
|
euskara
|
|
|
Funtsean, Wittgensteinek berak erakutsi zigunez, filosofia oro hizkuntzaren kritika baita. Hartara, eta
|
euskaraz
ari garenez gero, zilegi bekigu esatea, inor mintzeko edo nahasteko inolako asmorik gabe, ez zaigula oso txukuna ez eta egokia iruditzen errepresentatu, errepresentazio erdaratikako hitzez baliatzea latinezko repraesentare, repraesentatio kontzeptuen ordain nagusi gisa, euskal irudikatu, irudikatze (irudikapen) hitz aberatsak eskura eta doanik ditugunean. Dioguna ez da inongo eta inorako garbizalekeriak eraginda, gure hizkuntzari berari dagokion funtsezko zerbaitek bultzatuta baizik.
|
|
|
Bai ordea aldarri egingo dut irudikatu hitzak eta bere eratorri guztiek errepresentatu hitzak eta bere sokakoek baino jatorri euskaldunagoa dutela eta, gure gaiari zuzenkiago lotuz, haiek baino egokiagoak direla latinezko repraesentare, repraesentatio adigaiak adierazteko. Gure hizkuntza beste hizkuntzen mendeko bihurtu nahi ez badugu, eta batez ere
|
euskara
herren eta zurrun bat nahi ez badugu, bada ordu bere ahaltasun eta ahalbide guztiez baliatzeko, gogoeta filosofikoetarako ere gai izan dadin eta ‘jakite hegoek igoa’, Lizardik amestu zuen bezala. Argi dago, erdal ‘representar’ (‘representer’/ ‘to represent’) aditza eta horren eratorria den ‘representacion’ (‘representation’/' representation’) izena latinezko repraesentare eta repraesentatio tik datozela hurrenez hurren.
|
|
|
Filosofia arloan ‘irudikatu’ dateke zentzurik orokorrena eta erabiliena.
|
Euskaraz
‘presentatu’ aditza, testuinguru oso konkretu eta adierazkorretik kanpo, erabiltzen ez dugun bezalaxe, ez dut arrazoi linguistikorik ez eta filosofikorik ikusten ‘errepresentatu/ errepresentazio’ hitzak barra barra erabiltzeko, eta are gutxiago erdal hitzok irudikatu/ irudikapen euskal ordain jatorrak guztiz egokiak bigarren edo hirugarren mailan uzteko. Eta irudikatzearen ñabardurak adierazteko hor ditugu, urrutira jo gabe, antzeztu, aurkeztu, berraurkeztu, ordezkatu euskal hitz zehatzak bezain adierazkorrak.
|
|
|
Errealizazio eta errealizatu terminoak" erreal (itate)" hitzari estuki lotuak daude, etimologikoki ez ezik, semantikoki ere.
|
Euskaraz
‘erreal’ eta ‘errealitate’ hitzak geure egin ditugunez gero, areago filosofiaz edo giza zientziez ari garenean, errealizatu hitza eta bere eratorriak geure egin behar genituzke zuzen osoz. Kasu honetan are arrazoi gehiagorekin, zeren, aurreko atalean jada iradoki dugunez eta hurrengoetan zehaztuko dugun bezala, erreal (itate) a erreal den aldetik begiratu eta kontenplatuko badugu, gizakiak errealitatera (errealitate printzipiora) egokitu eta moldatu behar baitu, batetik, eta, bestetik, bere burua errealitate gisa hartu, bereganatu (autojabetu) eta eraiki behar baitu, bere hurkoen errealizazioan bidelagun eta ez oztopo izan behar duelarik.
|
|
2005
|
|
|
5 Grotius
|
euskaraz
: ezaugarriak
|
|
|
Bi bitako irakurle izan dugu gure gogoa: bata, jurista euskalduna, eta bestea, irakurle jakinguratsua, aldi bateko humanismoaren emaitzak
|
euskaraz
bereganatu nahi dituena.
|
|
|
Hartara, egungo
|
euskaraz
dator jantzita Grotiusen testua. Hitzetan, perpausetan eta testuaren bilbatze zereginetan ukatu ezinak dira azken urteetan Deustuko Unibertsitatean euskara eta zuzenbidea bateratzeko ondu den prozesuaren zantzuak.
|
|
|
Hartara, egungo euskaraz dator jantzita Grotiusen testua. Hitzetan, perpausetan eta testuaren bilbatze zereginetan ukatu ezinak dira azken urteetan Deustuko Unibertsitatean
|
euskara
eta zuzenbidea bateratzeko ondu den prozesuaren zantzuak. Bertako Zuzenbide Fakultatean nahiz Euskal Gaien Institutuan aritu gara aspalditik langintza horretan eta hau ere, lehen esandakoaren ildotik, horren emaitza da.
|
|
|
|
Euskaraz
dator, beraz, Grotiusen testua irakurlearen eskura. Agiantzarik sutsuenak egin behar, zalantzarik gabe, egun liburu osoaren zatia dena, bihar etzi ez luze batean euskarazko liburu osoa izan dadin.
|
|
|
Euskaraz dator, beraz, Grotiusen testua irakurlearen eskura. Agiantzarik sutsuenak egin behar, zalantzarik gabe, egun liburu osoaren zatia dena, bihar etzi ez luze batean
|
euskarazko
liburu osoa izan dadin.
|
|
|
Liburu honek Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura eta
|
Euskara
Departamentuaren laguntza jaso du
|
|
|
© Sarrera eta
|
euskarazko
itzulpena: Andres Urrutia © Jakinkizunak S.L.
|
|
|
Azken horri dagokio, bete betean, oraingo saio hau. Horra, bada,
|
euskarazko
argitalpen horren arrazoia. Zuzenbidearen obra nagusia izateaz landara ere, badira tartean haren euskaratzeari ekiteko arrazoiak, lan horrek zirriborratzen baititu bere barruan, segituan etorriko diren Domat, Pothier edota Portalisenak.
|
|
|
Liburu honek Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura eta
|
Euskara
|
|
|
Esan beharrik ere ez dago, jakina, euskaldunontzat bi testu hauek, eta hauekin baita bere bestelako euskal ikerketek ere, interes berezia dutela eta, neurri handi batean, honengatik eskaintzen ditugula itzulita jarraian. Utz diezaiogun orain Humboldti"
|
euskaraz
" hitz egiten.
|
|
|
euren hizkuntzaren dekadentzia ere, aurrera begira, ziurtasunez aurreikusteko modukoa da. Hala ere
|
euskarak
, herritxo honen gaurko txikitasuna alde batera utzita, garai batean zuen hitzen kopurua eta formen aniztasuna mantendu ahal izan du. Leku izen eta abizen berberek, zein hain zuzen aldatu gabe eta neurri handi batean erraz ulertzeko era harrigarrian gorde diren, garai bateko erro asko gorde dituzte, beti ere, egungo hizkuntz erabilerari gehiago edo gutxiago arrotzak zaizkionak.
|
|
|
garai primitiboetan bere ahizpengandik banandua izanaren, ondoren herrixka asko eta ugarien ahotan egon izanaren eta, azkenik, geroz eta gehiago ibar menditsu bakan eta bakar batzuetara estuagotu izanaren arrastoa. Azken honek argitzen digu, hain zuzen ere, zergatik ez dagoen proportziorik
|
euskararen
berezko askotariko forma eta zeinu ugarien eta berau egun hitz egiten duten familiek erabiltzen dituzten forma eta zeinu gutxien artean. Horrela, bada, bi aldetatik da euskal hizkuntza arras interesgarria:
|
|
|
Hauei erantzun bat ematea ezinbestekoa da, zinez, beste hainbat kuestio ere argitzeko: Italiako zati bateko eta Frantziako jatorrizko biztanlegoari buruzko kuestioa, oraindik ilun diharduen eta inoiz erabat azaldu ez den herrien leinu zeltari eta hauen kokalekuari, migrazioei eta arrastoei buruzko kuestioa,
|
euskarak
gaelerarekin [Irish language] eta cymruerarekin [Welsh language] eduki dezakeen ahaidetasunari buruzko kuestioa eta, hauetaz aparte, eztabaidagarriak diren beste puntu askori buruzko kuestioak. Galdera eta kuestio hauek denak, atal batean gutxienez, euskal hizkuntzaren ikerketa zehatzaren laguntzarekin bakarrik azaldu ahal izango dira.
|
|
|
Galdera eta kuestio hauek denak, atal batean gutxienez, euskal hizkuntzaren ikerketa zehatzaren laguntzarekin bakarrik azaldu ahal izango dira.
|
Euskarak
, azkenik, Europako sartaldeko hizkuntzen hitz askoren sorburua argitzeko balio du eta, gainera, hain da nahitaezkoa Espainiar hizkuntzaren iturrien estudioa gauzatzeko, honi buruzko ikerlan etimologiko bat guztiz ezinezkoa izango litzatekeela haren ezagutza zehatza gabe.
|
|
|
" Hizkuntzen aniztasunari esker, berehala eta guretzat, handitu egiten da munduaren aberastasuna eta bertan ezagutzen dugunaren aniztasuna" 166 Aniztasun linguistikoaren ikerketa sinkronikoa eta diakronikoa, modu honetan, gizakiaren ezagutzarako eta baita beronen formaziorako ere ezinbestekoa den bitarteko bihurtzen da. Azken finean, hizkuntzek" eskaintzen digutena giza-natura osoa, garbia eta hutsa da" 167 Honekin lotuta gogoratzekoa da, beste behin, Humboldtek arreta berezia eskaintzen diela garapen literario handirik izan ez duten
|
euskara
bezalako hainbat hizkuntzari, ze, bere aburuz, bat bera ere ez da alferrikakoa eta guztiak dira bildu eta ikertu beharrekoak168 Jarrera honetatik abiatuta ulertu behar dugu bere" entziklopedia" linguistikoaren helburu nagusia, hain zuzen, berak honako hitzekin deskribatzen duena: " hizkuntzaren estudio propio bat egitea[...] zein beste guztiengandik banandua eta bere baitan sistematikoki ordenatua den", eta berau bitarteko garrantzitsu bat bezala eraikitzea, gizakia bere kulturaren maila ezberdinetan ezagutu eta formatu ahal izateko eta, honekin batera, baita hizkuntza partikularren jabekuntza erraztu ahal izateko ere.169
|
|
|
Zentzu honetan, adibidez, eta euskal perspektibatik begiratuta, garrantzitsua da oso berak hizkuntz aniztasunaz egiten duen irakurketa antropologikoa eta, honekin, baita hizkuntzen ikas irakaskuntzari aitortzen dion zeregin hezitzailea. Gizarte honetan bultzatu nahi den
|
euskararen
normalizazioa eta honekin lortu nahi den elebitasun erreala, egiaz, egitasmo humanizatzaile zabalaren barruan ulertu beharreko prozesuak dira, ze, azken batean, hauek ezin dira teknikoki edota kuantitatiboki bakarrik planteatu. Gogora dezagun, adibide honekin bukatzeko, idazlan honen eranskinean Humboldtek idatzitako bi euskal testu dakarzkigula, hain zuzen, berak burutu nahi zuen euskal ikerketa monografikoaren proiektua hobekien aurkezten dutenak.
|
|
|
Testuinguru honetan kokatzen da euskal monografia zabal eta oso bat burutzeko bere asmoa eta, berau horrela inoiz burutua izan ez bazen ere, egia da aztergai honen inguruko idazlan asko aurkitzen ditugula haren obran. Gure aldetik, eranskin honetan, ikerketa proiektu hori ondoen aurkezten duten bere bi testuak emango ditugu ezagutzera
|
euskarazko
bertsioan: " Fragmente der Monographie uber die Basken"() eta" Ankundigung einer Schrift uber die Vaskische Sprache und Nation, nebst Angabe des Gesichtspunctes und Inhalts derselben" (1812) 199.
|
|
|
Aipatzekoa da, zentzu honetan, berak honen aurretik hizkuntz problematikari buruz, orokorrean," ohar" bakar bat zuela publikatua, hain zuzen 1801ean C. A. Fischer idazlearen bidai liburu batean, ohar hori gainera euskal hizkuntzari buruzkoa ere zelarik201 Euskal monografia bat burutzeko proiektua, aurreko" testu zatietan" eta bestelako eskutitzetan202 ikus daitekeen bezala, 1799an eta batez ere 1801ean Euskal Herrian egon ondoren pentsatutako zerbait da. Zentzu honetan aipamen propioa merezi du" aurkibide eskematiko" 203 batek, hain zuzen, euskaldunei eta
|
euskarari buruzko
monografiaren atal linguistikorako Humboldtek, Erroman bizi izan zen garaian(), prestaturiko aurkibideak. Hala ere, zeregin diplomatiko eta politiko berriak zirela eta, berak ez du euskal gaiari buruzko egitasmoa osotasunean zehazteko eta, are gutxiago, burutzeko betarik aurkitzen.
|
|
|
Horrelako zatitze analitikoan, nola ez, askoz ere errazagoa da diskurtsoaren konstrukzioaren edo gramatikaren sistemarekiko konfrontazioa, hitz formakuntzaren edo lexikoaren sistemarekikoa baino eta, honengatik, ez naiz ausartuko
|
euskararen
hitz formazio analogikoa osoki azaltzera. Hala ere, bestalde, ez da posible argiak, ziurrak eta nolabait deigarriak diren analogiak arbuiatzea, aldiz, ona da hauek plazaratzea eta, honela, beste ikertzaileengan oraindik gehiago ikertu behar diren puntu hauekiko interesa piztea.
|
|
|
Honen helburua, ahal den neurrian lortu beharrekoa, bikoitza da: lehenik, haren egitura orokorra kontuan hartuz,
|
euskarari
dagokion Klasea zehaztea; eta ondoren, haren ahaidetasunean arreta jarriz, hizkuntza honi dagokion Familia finkatzea. Zeregin honetan nahita egingo dut banaketa bat, alegia, konparaketa arrazoitu honen —hizkuntza ezagunen sailkapen bat egitera bultzatuko nauen konparaketa honen— eta hizkuntzaren beraren berezitasunen deskribapenaren artean.
|
|
|
Esan beharra dago, bestela, erreferentzia hauekin batera aipu hauen jatorrizko alemanierazko hitzak ere eskaintzen ditugula. Itzulpen guztiak, printzipioz, guk egindakoak dira; beti ere, tarteka, lagungarri izan zaizkigu Humboldten zenbait obren gaztelaniaz zein
|
euskaraz
argitaratutako itzulpenak (ikus Humboldt, 1988, 1990, 1991, 2001). Idazlan honen bibliografian, bukaeran, aipatutako obra eta testu hauen guztien erreferentzia osoak agertzen dira.
|
|
|
6 Garai honetan()
|
euskarari buruz
idatzitako beste testu batzuk, hain zuzen J. Garatek lehen aldiz gaztelaniaratuta ezagutzera eman zituenak, hemen ere aipatzekoak dira: " Analisis de la lengua vasca"," Gramatica vasca" eta" Fuentes y medios auxiliares para el estudio de la lengua vasca" (ikus Garate, 1933:
|
|
|
4 Bestelako literatura: azken atal honetan, Humboldten obrari buruzko literatura biltzen dugu, eta baita bere hainbat testuren gaztelaniazko zein
|
euskarazko
itzulpen batzuk ere. Bibliografia honetan, esan bezala, guk gure idazlanean erabili eta aipatu ditugun lanak jasotzen dira funtsean, baina egia da baita ere, kasuren batean edo, aipatzen ditugula esanguratsuak diren beste obra batzuk.
|
|
|
2 Bigarren atalak euskal hizkuntzaren analisi edo zatitze bat eskainiko du eta, honekin batera, baita gureganaino iritsi diren garai zaharreneko
|
euskararen
hizkuntz laginen eranskin bat.
|
|
|
Nire asmoa hemen, eta ahal dudan neurrian, metodo sistematiko eta sakon bat erabiltzea izango da, konparazio puntu bezala erabilgarria den aspektu bat bera ere ukitu gabe ez uzteko eta, aldi berean,
|
euskararen
egitura gramatikalaren zein egitura lexikalaren ideia oso bat emateko. Metodo hori erabiltzearen helburua, bestela esanda, hizkuntzaren atal guztien elkarren arteko erlazioa azaltzea da eta, ondoren, hizkuntza osoaren erlazioa —berau irudikapen bitarteko den heinean— irudikatua izan behar duen objektuarekiko argitzea (nahiz eta hau, egiaz, ezin den inoiz harengandik banandu).
|
|
|
Hizkuntza bakoitza eta hizketa bakoitza errespetatzea, honela esan dezakegu, hura hitz egiten duen giza-taldea eta hori esaten duen pertsona errespetatzea da eta, hain zuzen, hemendik hasita bakarrik bideratu daiteke benetako giza-formazioa eta giza-hezkuntza. Honengatik, bada, hartzen du Humboldtek hizkuntz aniztasuna bere lan antropologiko pedagogikoen erreferente garrantzitsu bezala eta, zentzu honetan, adierazgarriak dira oso
|
euskarari
edota zein Ekialdeko zenbait hizkuntzari buruzko bere ikerketak. Bere saiakera linguistiko guztiek, beti ere, ezaugarri garbi eta komun bat dute:
|
|
|
Bidaia hauetan zehar bildutako oharrak eta egindako deskribapenak bere zenbait eskutitz, egutegi eta bestelako testutan aurkitzen ditugu, hauen artean garrantzitsuena urte batzuk beranduago amaitutako" Die Vasken" (1805) 5 izenburukoa delarik. Euskaldunekiko bere interesa, ordea, geroz eta gehiago zuzentzen da hauen hizkuntzarengana,
|
euskararengana
, eta honen lekuko esanguratsuena" Berichtigungen und Zusatze zum ersten Abschnitte des zweiten Bandes des Mithridates uber die Cantabrische oder baskische Sprache" (1811) 6 izango litzateke. Bidaia haietatik hogei urtera ere, gure autoreak euskal gaietan murgilduta jarraitzen du, zehazki ikerketa historiko linguistikoetan, eta honen emaitzarik ezagunena" Prufung der Untersuchungen uber die Urbewohner Hispaniens vermittelst der vaskischen Sprache"() da.
|
|
|
Hala ere, euskal esperientzia honek berebiziko garrantzia du Humboldten garapen intelektualean, ze, berak espresuki eta askotan aipatzen duen moduan, hemendik aurrera hizkuntzaren eta hizkuntzen ingurura ekarriko du bere antropologia.
|
Euskara
bezalako garapen literario urriko hizkuntza batekin topo egiteak, hain justu ere, hizkuntzaren berezko izaera antropologikoa antzematera eta onartzera eramaten du eta, jada esan bezala, baita gizakiaren humanizazioa, formazioa eta hezkuntza bertan oinarritu eta bertatik bideratu nahi izatera. Berak, beti ere, bere antropologia garatu nahi du eta, honetarako, garrantzitsua ikusten du euskaldunei eta euskarari buruzko" Monografia" bat egitea7:
|
|
|
Euskara bezalako garapen literario urriko hizkuntza batekin topo egiteak, hain justu ere, hizkuntzaren berezko izaera antropologikoa antzematera eta onartzera eramaten du eta, jada esan bezala, baita gizakiaren humanizazioa, formazioa eta hezkuntza bertan oinarritu eta bertatik bideratu nahi izatera. Berak, beti ere, bere antropologia garatu nahi du eta, honetarako, garrantzitsua ikusten du euskaldunei eta
|
euskarari buruzko
" Monografia" bat egitea7: lehen unetik, eta hainbat argitalpen, eskutitz eta zirriborrotan ikus daitekeen bezala, berak euskal ikerketa orokor bat burutzeko asmoa erakusten du, alegia, herri eta hizkuntza honen alde ezberdinenak (etnografikoa, linguistikoa, historikoa...) uztartzen saiatuko den bat.
|
|
|
|
Euskara
bezalako hizkuntza bat ezagutzeak, ordura arte idazteko gutxi erabilia izan zen mintzaira batekin topo egiteak, hizkuntzaren berezko garrantzia beste nonbait ikustera eramaten du, alegia, honek giza-izakiarentzako duen funtsezko esanahian. Gizakiaren esentzia bera, azken finean, kontsideratu ere ezin da egin bere berezko linguistizitatetik at edo, bestela esanda, hizkuntza kontuan hartu gabe ezinezkoa da jakitea gizakia zer den eta zer izatera irits daitekeen.
|
|
2006
|
|
|
|
Euskarak
ere bereiziko zituen, beharbada, hitzak esan —esan hitz horiek bezalako esaldietan— eta hitz egin —egin, eraiki itzazu zeure hitzak— Testuinguru horretan ulertu lirateke hitza eman (hitzeman) eta hitza hartu (hitzartu) ere: zerbait hitzematen duena, zerbait hitzartzen duena, betiko hitzen, amaitzen ez diren hitzen, hitz zuzenen esparruan dago.
|
|
|
Etimologia batetik bestera,
|
euskaraz
ere, hatsa eta ahala arima zatiak bereizi lirateke, hurrenez hurren, arima askea eta gorputzaren bulkada; hatsa galdu
|
|
|
Batzuetan yuch eta burua adiera berarekin erabiltzen ditu Homerok35
|
Euskarak
ongi ematen digu, berriro ere, kidetasun hori ulertzeko modua eta argitzen, batzuetan, oso lauso agertzen diren hainbat pasarte homeriko: burua norbera litzateke grekoz ere; ez da, derrigorrez, giza arima fisikoki burmuinean edo garunean zertan jarri.
|
|
|
Ez dago zorion txikirik giza abere heroikoarentzat, aspertu egiten da eguneroko bizitzan, ahala galtzen du, hatsa galtzen du,
|
euskaraz
, hilda bezala geratzen da.
|
|
|
Liburu honek Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura eta
|
Euskara
Departamentuaren laguntza jaso du
|
|
|
Hume, D. (1748), An Enquiry Concerning Human Understanding. X. Amurizaren
|
euskarazko
itzulpena, Giza ezagutzari buruzko ikerketa. Bilbo:
|
|
|
Ziur aski, bibliografia zientifikoan libururik ezagunena da.
|
Euskaraz
badugu testu hori:
|