2007
|
|
Koralen ugalketa beti ilargi beteko gauetan gertatzen dela atzemana zuten zientzialariek. Baina ez
|
zegoen
argi zerk lotzen zituen ilargia eta itsas animalia horien ugalketa. Ikerketen bidez, proteina
|
|
Koralen ugalketa beti ilargi beteko gauetan gertatzen dela atzemana zuten zientzialariek. Baina ez
|
zegoen
argi zerk lotzen zituen ilargia eta itsas animalia horien ugalketa. Ikerketen bidez, proteina fotosentikor bat aurkitu dute koraletan.
|
|
Ikertzaileen ustez, ilargiaren argia da koralen bizi erritmoak markatzen dituen faktoreetako bat. Ilargi betea
|
dagoenean
, koraletako kriptokromoek erreakzionatu egiten dute. Orduan, arrautza eta esperma jarioa batera egiten dute arrezifea osatzen duten koral guztiek.
|
|
Gertatutakoa ikusi zutenean, zientzialariek pentsatu zuten espazio ontziak bildu zuen informazio guztia galdu zela, baina aztertzen hasi eta ikusi zuten informazioa
|
egon
bazegoela; ez zela galdu, alegia. Hori bai, hasieran espero zuten baino askoz denbora gehiago behar izan dute informazio hori espazio ontziaren pusketetatik ateratzeko:
|
|
Gertatutakoa ikusi zutenean, zientzialariek pentsatu zuten espazio ontziak bildu zuen informazio guztia galdu zela, baina aztertzen hasi eta ikusi zuten informazioa egon
|
bazegoela
; ez zela galdu, alegia. Hori bai, hasieran espero zuten baino askoz denbora gehiago behar izan dute informazio hori espazio ontziaren pusketetatik ateratzeko:
|
|
Hori bai, hasieran espero zuten baino askoz denbora gehiago behar izan dute informazio hori espazio ontziaren pusketetatik ateratzeko: hasieran uste zuten urtebetean emaitzak argitaratzeko moduan
|
egongo
zirela, eta hiru urte pasatu dira argitaratzen hasi diren arte.
|
|
Ondoren, enbrioia garatzen hastea eragin dute, blastozisto faseraino. Hain zuzen ere, lehen fase horretan, enbrioi zelulak espezializatu gabe
|
daude
, eta, beraz, edozein zelula mota bilakatzeko gaitasuna dute. Alegia, zelula amak dira.
|
|
Teknika horren bidez lortzen diren zelula amak erabat bateragarriak dira fibroblastoa eman duen helduarekin. Hori gizakietan lortuz gero, ez litzateke errefusa arazorik
|
egongo
, eta, beraz, zelula amen bidezko terapiek ez lukete arazo hori izango. Beste animalia batzuetan arrakastaz egin badute ere, primateetan ez zuten lortzen aurrera egitea.
|
|
Interferometriari esker egindako zenbait neurketak erakutsi dute gure galaxiaren erdian objektu bat
|
dagoela
. Objektu horren tamaina eta masa zehaztu ditugu, eta ikusi dugu Lurraren eta Eguzkiaren arteko distantzia baino txikiagoa dela distantzia horri unitate astronomiko deritzo.
|
|
Galaxien nukleoak dira galaxien oinarrizko energia iturriak. Galaxien nukleoan, izugarrizko masa duen objekturen bat
|
dagoela
uste dugu, eta, gure ustean, horrek ikaragarrizko energia kantitatea sortzen du. Izugarrizko masa duen objektu hori zulo beltz gisa ezagutzen dugu.
|
|
Masa izugarri horrek zenbait prozesu grabitatorio jasaten ditu, eta energia kantitate handiak askatzen dira. Zenbait ebidentziak diote Esne bidearen erdialdean zulo beltz bat
|
dagoela
. Zulo horri SgrA* deritzo.
|
|
Esne bidea Eguzkiaren eta gure eguzki sistemaren galaxia da, eta gu geu 24.000 argi urteko distantziara
|
gaude
galaxia horren erdigunetik. Kiribil itxura du, eta haren diametroa 90.000 argi urtekoa da.
|
|
Haren masa, berriz, mila milioi aldiz Eguzkiaren masa da (Eguzkiaren masa 2 x 10 30 kg da). Berrehun mila milioi izar baino gehiago
|
daude
Esne bidean. Gau argitsuetan, banda zurixka baten itxura du.
|
|
Antxon Alberdi fisikariaren esanean, Esne bideak abantaila bat eta desabantaila bat ditu edozein ikerketa egiteko orduan. Desabantaila nagusia da gu geu hor
|
gaudela
, eta, beste zientzia alorretan maiz gertatzen den bezala, barrutik ikertzeak zenbait zailtasun izan ditzakeela; izan ere, ez dugu zuzenean haren egitura osoa behatzen. Bestalde, galaxiarik hurbilena da guretzat, eta ondorioz, gehien ezagutzen duguna da.
|
|
Banaka, neuronak ez dira oso ahaltsuak; seinale elektriko txikiak jaso, pixka bat aldatu, eta bidali egiten dituzte. Baina, taldeka, neuronak oso ahaltsuak dira, unitate txiki eta sinple horiek sare handi eta sofistikatu batean
|
daudelako
antolatuta.
|
|
Sareak problema aztertu, eta soluzio bat ematen du; informatikariak emandakoarekin alderatzen du, eta neurona bakoitzaren jarduera egokitzen du sare osoak lortzen duen soluzioa zuzenarekin doitzeko. Berriz saiatzen da; programa ondo eginda
|
badago
, bigarren saioan gertuago izango dira sarearen soluzioa eta soluzio zuzena. Berriz alderatuko ditu bi soluzioak, berriz egokituko du neuronen lana eta berriz saiatu.
|
|
Testuak eskaneatu eta karaktereak ezagutzen dituen softwarea ohikoa da gaur egun. Neurona sareetan oinarrituta
|
dago
. G. Roa
|
|
Horregatik, informatikariek geruzaka antolatzen dituzte. Lehenengo geruzan, inputa jasotzen duten neuronak
|
daude
; gero, behar denean, tarteko lehen geruza dago; gero, tarteko hurrengo geruza guztiak, ordenean; eta, bukatzeko, outputa ematen duen neurona geruza.
|
|
Horregatik, informatikariek geruzaka antolatzen dituzte. Lehenengo geruzan, inputa jasotzen duten neuronak daude; gero, behar denean, tarteko lehen geruza
|
dago
; gero, tarteko hurrengo geruza guztiak, ordenean; eta, bukatzeko, outputa ematen duen neurona geruza.
|
|
Azkenean, sarea ikasteko gai denean, prest
|
dago
mundu errealean lan egiteko. Eta orduan ere doitu da sarearen lana, ikasketa prozesua adibide jakin batzuetatik egiten baitute.
|
|
Bestalde, gasifikazio integratuko ziklo konbinatuko zentralak
|
daude
(IGCC). Ikatza berdetzeko planetan, zentral mota horren aldeko apustua egiten dute, batez ere.
|
|
Izatez, CO 2 a harrapatzeko teknologia garatuta
|
dago
, eta elikagaien industriarako eta industria kimikorako erabiltzen da, CO 2 purua lortzeko. Baina, bolumen handian erabili ahal izateko, gehiago garatu beharra dago teknologia hori.
|
|
Izatez, CO 2 a harrapatzeko teknologia garatuta dago, eta elikagaien industriarako eta industria kimikorako erabiltzen da, CO 2 purua lortzeko. Baina, bolumen handian erabili ahal izateko, gehiago garatu beharra
|
dago
teknologia hori.
|
|
katalizatzaile egokiaren laguntzaz, CO k ur lurrunarekin erreakzionatzen du, eta CO 2 eta H 2 ematen ditu. Kasu horretan, CO 2 a kontzentratuago
|
egongo
litzateke eta errazagoa litzateke sintesi gasetik bereiztea. CO 2 a kenduta, hidrogenoa geldituko litzateke, eta hura erabiliko litzateke erregai gisa.
|
|
Ikatza likidotu egin daiteke. Horretarako, bi modu nagusi
|
daude
. Zuzeneko likidotzean, ikatza disolbatu egiten da, eta, gero, katalizatzaileen bidez hidrogenatu egiten dira osagaiak.
|
|
Baina, horretarako, ikatzaren arazo nagusia konpondu da lehenik:
|
dagoen
erregai zikinenetakoa izatetik, garbi izatera pasatu luke: beltzetik berdera.
|
|
Munduko Ikatzaren Institutuak emandako datuen arabera, ezagutzen diren erreserbetan ia mila bilioi tona ikatz
|
dago
. Horrek esan nahi du 150 bat urterako ikatza dagoela.
|
|
Munduko Ikatzaren Institutuak emandako datuen arabera, ezagutzen diren erreserbetan ia mila bilioi tona ikatz dago. Horrek esan nahi du 150 bat urterako ikatza
|
dagoela
. Petrolioa eta gasa, berriz, 40 eta 60 urtean agortzea litekeena dela diote adituek.
|
|
Petrolioa eta gasa, berriz, 40 eta 60 urtean agortzea litekeena dela diote adituek. Bestalde, mundu guztian nahiko banatuta
|
daude
ikatz erreserbak. Ia herrialde guztietan dago ikatza, nahiz eta erreserba handienak AEBn, Errusian eta Txinan egon.
|
|
Bestalde, mundu guztian nahiko banatuta daude ikatz erreserbak. Ia herrialde guztietan
|
dago
ikatza, nahiz eta erreserba handienak AEBn, Errusian eta Txinan egon. Berriz ere petrolioarekin eta gasarekin konparatuz, horien ia% 70 Ekialde Ertainean dago.
|
|
Bestalde, mundu guztian nahiko banatuta daude ikatz erreserbak. Ia herrialde guztietan dago ikatza, nahiz eta erreserba handienak AEBn, Errusian eta Txinan
|
egon
. Berriz ere petrolioarekin eta gasarekin konparatuz, horien ia% 70 Ekialde Ertainean dago.
|
|
Ia herrialde guztietan dago ikatza, nahiz eta erreserba handienak AEBn, Errusian eta Txinan egon. Berriz ere petrolioarekin eta gasarekin konparatuz, horien ia% 70 Ekialde Ertainean
|
dago
.
|
|
Datu horiek kontuan izanik, ez da harritzekoa hainbat herrialde ikatzean interesaturik
|
egotea
. Izan ere, dagoen erregai fosilik ugariena da, merkea da, eta, gainera, nork bere etxean dauka.
|
|
Datu horiek kontuan izanik, ez da harritzekoa hainbat herrialde ikatzean interesaturik egotea. Izan ere,
|
dagoen
erregai fosilik ugariena da, merkea da, eta, gainera, nork bere etxean dauka.
|
|
Laranjak, kiwiak, melokotoiak, marrubiak, gereziak, meloia, masustak... zer gozoak diren fruituak, batez ere puntu puntuan harrapatzen baditugu! Ezagutzen ditugun fruituetan, badakigu desberdintzen noiz
|
dauden
onduta eta noiz ondu gabe, eta zein den jateko memento aproposena. Denbora ere izan dugu hori ikasteko; hain zuzen, ehiztari biltzaile ginenetik biltzen ditugu fruituak.
|
|
Fruitu bat ontzen denean, zenbait aldaketa jasaten ditu: onduta ez
|
dagoenean
baino gozoagoa da, usain handiagoa du, kolorea aldatzen zaio (kolore berdea galdu eta beste bat hartzen du askotan), bigundu egiten da, eta abar. Horiek guztiak ontze prozesuan landareen organo guztiek ekoizten duten etileno konposatuak eragiten ditu.
|
|
Horiek guztiak ontze prozesuan landareen organo guztiek ekoizten duten etileno konposatuak eragiten ditu. Fruituek konposatu horrekin lotzen diren hartzaileak dituzte, eta, lotzean, ontzearekin lotuta
|
dauden
prozesuak abiarazten dira fruituan: klorofila degradatzea (kolore berdea galtzea), beste pigmentu (kolore) eta lurrin batzuk ekoiztea, mintzen iragazkortasuna aldatzea eta abar.
|
|
klorofila degradatzea (kolore berdea galtzea), beste pigmentu (kolore) eta lurrin batzuk ekoiztea, mintzen iragazkortasuna aldatzea eta abar. Zeluletako mintzen iragazkortasuna aldatzean, zelulen barruan gordeta
|
zegoen
ura kanpora ateratzen da, eta fruitua bigundu egiten da.
|
|
Saltokietan banatu aurretik, biltegietan gordeta edukitzen dituzte fruituak denbora tarte jakin batez. Gordeta
|
dauden bitartean
, ez zaie komeni fruituak ontzea, eta horrelakorik ez gertatzeko neurriak hartzen dituzte. Batetik, fruituek arnastea mugatzen dute:
|
|
tenperatura txikia baldin bada, erreakzioak abiadura txikiagoan gertatzen dira fruituan; horren ondorioz, aipatutako aldaketak mantsoago gertatzen dira; eta, azkenik, etilenoaren eragina eragozten dute. Horretarako, bi aukera
|
daude
: fruituek etilenoa ekoiztea eragoztea (oxido nitrosoak eragin hori du, esate baterako) eta etilenoak fruituetan duen efektua eragoztea.
|
|
Melokotoiaren garapen faseak, ondu gabe
|
dagoenetik
hondatu arte. O.
|
|
Lehenengo aukera ez da oso eraginkorra; izan ere, fruitu batek ekoitzi ez arren, inguruan beste fruituren batek sortutako etilenoa baldin
|
badago
, berdin berdin ontzen da, berak sortu izan balu bezalaxe. Beraz, biltegietan etilenoaren eragina saihesten duten substantziak erabiltzen dituzte gehien.
|
|
1 MCPa etilenoaren hartzaile berekin lotzen da, eta zenbait ordu edo egun ematen ditu hartzailearekin lotuta. Noski, 1 MCParekin
|
dagoen bitartean
, hartzailea da etilenoarekin elkarreraginean jarri, eta ez da gertatuko ontze erreakziorik.
|
|
modu artifizialean sortutako etilenoaren eraginpean jartzen dituzte fruituak, eta tenperatura handitzen dute. Kondizio berrietan, fruituaren erreakzioen abiadura aldatzen da, eta ontzearekin lotuta
|
dauden
aldaketak gertatzen dira.
|
|
Ondutakoan eta erosleek nahiko dituzten ezaugarriak lortutakoan eramaten dituzte fruituak saltokietara. Esan beharra
|
dago
, dena den, fruitu mota bakoitzak berezko ezaugarriak dituela, eta bakoitza bildu, garraiatu eta zaintzeko ezaugarri horiek hartu behar dituztela kontuan; alegia, mota bakoitza tenperatura eta oxigenoaren kontzentrazio kondizio jakin batzuetan gorde behar da, denbora jakin bat eduki daiteke biltegiratuta eta abar. Izan ere, fruitu batzuentzat egokiak diren kondizioak kaltegarriak izan daitezke beste batzuentzat.
|
|
fruituaren zelula guztiek behin betiko tamaina hartzen dute, bakoitzaren funtzioak behar bezala definitzen dira, eta funtzio horiek betetzeko behar dituzten elementu biokimikoak ekoizten dira. Une horretan fruitu hori prest
|
dago
banako berri bat sortzeko. Orduan esaten dugu fruitua onduta dagoela.
|
|
Une horretan fruitu hori prest dago banako berri bat sortzeko. Orduan esaten dugu fruitua onduta
|
dagoela
.
|
|
zaporea. Era artifizialean ondutako fruituek era naturalean ondutakoek baino zapore gutxiago izan ohi dute, modu naturalean ondutakoek ondu aurretik jasotakoek jasaten ez dituzten hainbat prozesu jasaten dituztelako landarean
|
dauden bitartean
.
|
|
Fruitu baten zaporea, neurri batean, fruitu horrek duen azukre edukiaren araberakoa da, eta azukre edukia jasotzen duen argi kantitatearen araberakoa; zenbat eta eguzki argi gehiago jaso, orduan eta azukre gehiago izango du. Horrenbestez, negutegietan eta garaiz kanpo ekoitzitako fruituek askoz azukre gutxiago dute
|
dagokien
garaian, argi kondizio hobeetan eta leku ireki batean ekoitzitakoek baino.
|
|
Barearen ugaltze aparatuaren garapen sekuentziako gertaera garrantzitsuenak erabat sinkronizatuta
|
daude
. EHU
|
|
Ekuazio matematiko konplexuagoekin, gorputz atalen hazkunde dinamikak eta atal horiek elkarren artean erlazionatzeko moduak definitzen dituzte. Gorputz atalen hazkunde dinamikak aurreikusteko termino esponentzialak dituzten erregresio ez linealen zenbait ekuazio matematiko konplexuren premia
|
dago
. Ekuazio horietako batzuk bareen hazkunde dinamika azaltzeko asmatutakoak eta egokitutakoak dira.
|
|
Azken belaunaldiko bideo-jokoek duten arrakasta ikusita, argi
|
dago
gaur egungo haurrak ordenagailuaren munduan murgilduta bizi direla, eta tresna hori oso ohikoa dela haien eguneroko bizitzan. Guraso askok, baina, oraindik errezeloz begiratzen diete jokoei, erabilera txarra edo adinera egokitzen ez diren edukiak izan ditzaketelakoan.
|
|
PC ordenagailuetarako joko honetan, erleei eztia lapurtu dien maltzur misteriotsua aurkitu du Armix armiarmak. Horretarako, baso magikoan sartu eta maltzurkeriakideak harrapatuko ditu, eta azpikeria horren atzean nor
|
dagoen
argitu.
|
|
Jokoaren erabilerari
|
dagokionez
, plataforma joko deritzen jokoen artean sailka daiteke. Protagonistak eszenatoki batetik bestera joan behar du, agertzen zaizkion oztopoak gaindituta.
|
|
Adin horretako haurrentzat oso opari egokia izan daiteke, beraz, produktu berritzaile hau, eta probatzeko aukera ere ematen du Elhuyar Fundazioak bere web orrian (demoa eta bideoa
|
daude
). www.elhuyar. org/ armix
|
|
Ezaugarri horiek kontuan izanda, argi
|
dago
ez dela lan erraza izan argazkiak ateratzea. Materiala haraino jaitsi behar izan dute, eta espazio handi hori behar bezala argiztatu.
|
|
Karlistaren torka 712 metroko garaieran
|
dago
, Karlista mendiaren gailurrean ia, Enkarterrin. Egitura karstiko bikain hori behar bezala ikusteko, mendiaren barruan sartu, eta 340 metro jaitsi behar da.
|
|
Azkenaldian, pare bat ikerketa argitaratu dira telomeroi buruz. Telomeroak kromosomen muturretan
|
dauden
DNA zatiak dira, eta zelulen bizitza mugatzen dute: zelula banatzen den bakoitzean, telomeroa
|
|
Azkenaldian, pare bat ikerketa argitaratu dira telomeroi buruz. Telomeroak kromosomen muturretan
|
dauden
DNA zatiak dira, eta zelulen bizitza mugatzen dute: zelula banatzen den bakoitzean, telomeroa txikitu egiten da, eta, zenbat eta laburragoa izan telomeroa, orduan eta hurbilago dago zelula heriotzatik.
|
|
Telomeroak kromosomen muturretan dauden DNA zatiak dira, eta zelulen bizitza mugatzen dute: zelula banatzen den bakoitzean, telomeroa txikitu egiten da, eta, zenbat eta laburragoa izan telomeroa, orduan eta hurbilago
|
dago
zelula heriotzatik.
|
|
Bada, izarrak galaxietatik kanpo ere sor litezkeela pentsatzera bultzatu dituen aurkikuntza bat egin dute astronomoek: ustez izarrak jaiotzen diren hodei bat aurkitu dute, eta ez
|
dago
inongo galaxiaren barnean.
|
|
Adibidez, belaunean tumore bat
|
balego
, egokiena litzateke tumore horren aurkako sendagaiek soilik tumore horretan izatea eragina. Hala, gaixoak eragin negatibo gutxiago jasango lituzke, egungo tratamenduekin alderatuta.
|
|
Horixe litzateke nanoteknologiak medikuntzari egingo liokeen ekarpen nagusietako bat: sendagaiak mina edo kaltea
|
dagoen
lekura garraiatzeko gai izango liratekeen partikula magnetikoak.
|
|
hipertermia eragiteko erabil daitezke. Hipertermia partikula magnetikoak tumorean metatzean oinarritzen da; frekuentzia altuko kanpoko eremu magnetiko bat aplikatuz, partikula horiek berotuko lirateke, eta, horren ondorioz, partikula horiek
|
dauden
ehuna berotu egingo litzateke, eta zelula kantzerizelula kantzerigenoen heriotza termikoa gertatuko litzateke.
|
|
Azken hori elektronikoa da, eta memoria azkar gisa ere ezagutzen da. Memoria azkarrak, izenak dioen bezalaxe, oso azkar lan egiten du, eta, energiarik ez
|
dagoenean
argia joaten denean, esaterako, desagertu egiten da. Ez al zaizu sekula gertatu bat batean argia joan eta pentsatzea nik hau ez dut gorde?
|
|
Zer puntutan
|
daude
ikerketa horiek guztiak eta nanoteknologiaren inguruko ikerketak, oro har?
|
|
Une honetan, zientzia arlo batzuk nanoteknologiara begira
|
daude
, eta nanoteknologia inoiz baino erakargarriagoa da haientzat. Zalantzarik gabe, zeregin ugari dago oraindik ere, baina inoiz baino gehiago hazten ari da; nanoteknologiarekiko interesa gero eta nabarmenagoa da.
|
|
Une honetan, zientzia arlo batzuk nanoteknologiara begira daude, eta nanoteknologia inoiz baino erakargarriagoa da haientzat. Zalantzarik gabe, zeregin ugari
|
dago
oraindik ere, baina inoiz baino gehiago hazten ari da; nanoteknologiarekiko interesa gero eta nabarmenagoa da.
|
|
Medikuntza, esaterako, duela urte batzuk esandako guztia ikertzen ari da gaur egun. Zenbait nanoteknologia institutuk hamaika esperimentu egin dituzte untxiekin eta abarrekin, eta ikerketa batzuk proba klinikoen fasean
|
daude
. Nik ezin diezaioket honi guztiari data bat jarri, hanka sartze galanta litzatekeelako, baina lanean ari gara eta ari dira, eta litekeena da lan horretatik aipatutako emaitzak edo beste hainbat lortzea.
|
|
1960ko hamarkadan, espazioaren konkista puri purian
|
zegoen
. Estatubatuarrek eta errusiarrek lasterketa zientifiko eta teknologiko bat jokatzen zuten, nor iritsiko urrutiago, nork aurkituko mundu harrigarri gehiago espazio zabalean.
|
|
Baina, garai berean, artean esploratu gabeko beste unibertso bat ikertzen hasi ziren zientzialari batzuk. Eta oinekin zapaltzen dugun mundua ulertzeko gako batzuk itsas sakonean
|
zeudela
ikusi zuten.
|
|
Hain zuzen, garai hartan hasi ziren ozeanoen hondoa esploratzen. Ordura arte teknologia ez
|
zegoen
itsas hondoraino jaisteko bezain aurreratuta, baina, 1964an, estatubatuarrek Alvin itsasoratu zuten. Ilargira joateko Apollo diseinatu zuten bezala, itsas hondora heltzeko barruan hiru pertsona har zitzakeen itsaspeko bat egin zuten, eta, gaur egun, itsaso sakonera pertsonak eramaten jarraitzen du oraindik Alvin ek.
|
|
Baina geologian denbora milioi urtekotan neurtzen da, eta, milioi bat urteko tartean, hamarka kilometro aldentzen da hondoa. Hala, hamarka milioi urtera, ozeano hondoak sortu ziren dortsaletik ehunka edo milaka kilometrora
|
daude
.
|
|
Horren guztiaren sorburua, ozeano dortsala, 60.000 km luze da, eta munduko ozeano guztiak zeharkatzen ditu. Islandian eta beste lekuren batean izan ezik, ur azpian
|
dago
, eta gandorra gutxi gorabehera 2.500 metroko sakoneran dago. Dortsala bera 2.000 metro altxatzen da kontinenteetatik bereizten duten haran abisalen gainean.
|
|
Horren guztiaren sorburua, ozeano dortsala, 60.000 km luze da, eta munduko ozeano guztiak zeharkatzen ditu. Islandian eta beste lekuren batean izan ezik, ur azpian dago, eta gandorra gutxi gorabehera 2.500 metroko sakoneran
|
dago
. Dortsala bera 2.000 metro altxatzen da kontinenteetatik bereizten duten haran abisalen gainean.
|
|
Hala ere, oraindik galdera asko
|
daude
erantzuteko itsas hondoko jarduera bolkanikoaren gainean. Adibidez, orain arte inork ez du aurrez aurre ikusi erupzio bat gertatzen ari den unean.
|
|
AEBko eta Frantziako zientzialariek bultzatutako Famous (French American Mid Ocean Undersea Survey) operazioan izan zen, 1973. Xavier Le Pichon geologoak zuzendu zuen, eta Azoreen hegoaldera 700 bat kilometrora
|
dagoen
rifta esploratu zuten, hau da, Atlantiko erdiko dortsalaren gandorra erdibitzen duen haran sakona. Hedapen ozeanikoaren aztarnak ikustea zuten helburu.
|
|
Famous en hurrengo esplorazio ezaguna Cyamex izan zen, 1978an. Ordurako, geologoak liluratuta
|
zeuden
dortsalean gertatzen diren erupzioek sortzen dituzten egiturekin. Magma basaltikoa 1.200 ºC an ateratzen da, eta itsas ura, berriz, 2 ºC an dago.
|
|
Ordurako, geologoak liluratuta zeuden dortsalean gertatzen diren erupzioek sortzen dituzten egiturekin. Magma basaltikoa 1.200 ºC an ateratzen da, eta itsas ura, berriz, 2 ºC an
|
dago
. Hortaz, berehala solidotzen da, eta, isuritako bolumenaren arabera, itxura desberdina hartzen du.
|
|
Jarraian, beste urperaldi batzuk egin zituzten han inguruan, eta ur laster beroen arrastoak, zizare fosilak, hildako txirlak eta tximinia gehiago aurkitu zituzten. Baina denak hilda
|
zeuden
.
|
|
Sonarrarekin lekua aukeratu, eta kate bolkanikoaren gainean, hondoaren milaka argazki atera zituzten. Haietan, biziaren arrastorik ba ote
|
zegoen
begiratzen zuten. Horren arabera aukeratu zuten non urperatu, Alvin en barruan sartuta.
|
|
Itsas hondoaren esplorazioa ez da amaitu, baina garbi
|
dago
aurrerapen teknikoak ahalbidetu ahala gero eta hobeto ezagutuko dugula urpeko unibertsoa. Gainera, interes ekonomikoak ere ari dira bultzatzen ozeano hondoaren esplorazioa:
|
|
Alvin. Hark eta haren ondoren egin ziren antzekoek iraultza ekarri zuten itsas hondoaren esploraziora. Itsaspeko gogorrak dira, sakonera handietan
|
dagoen
presioa jasateko, eta, aldi berean, arinak dira. Alvin ek, esaterako, 17 tona besterik ez du pisatzen, baina haren titanio eta burdinazko esferak ondo jasaten du 4.500 metroko sakoneran dagoen presioa (hori da Alvin ek har dezakeen sakonera maximoa).
|
|
Itsaspeko gogorrak dira, sakonera handietan dagoen presioa jasateko, eta, aldi berean, arinak dira. Alvin ek, esaterako, 17 tona besterik ez du pisatzen, baina haren titanio eta burdinazko esferak ondo jasaten du 4.500 metroko sakoneran
|
dagoen
presioa (hori da Alvin ek har dezakeen sakonera maximoa).
|
|
Berez, ofiolitak aztertzen hasi nintzen. Ofiolitak gaur egun lurrazal kontinentalaren gainean
|
dauden
antzinako lurrazal ozeanikoaren zatiak dira. Eta ikaragarria da haien arteko antzekotasuna:
|
|
Eta ikaragarria da haien arteko antzekotasuna: Omanen
|
dago
munduko ofiolitarik handiena, eta, han nagoenean, itsas hondoaren gainean nagoelako sentipena dut.
|
|
Eta ikaragarria da haien arteko antzekotasuna: Omanen dago munduko ofiolitarik handiena, eta, han
|
nagoenean
, itsas hondoaren gainean nagoelako sentipena dut.
|
|
Eta ikaragarria da haien arteko antzekotasuna: Omanen dago munduko ofiolitarik handiena, eta, han nagoenean, itsas hondoaren gainean
|
nagoelako
sentipena dut.
|
|
Zelulak infartua jasan duten muskulu kardiakoan eta haren inguruan txertatzen dituzte. Dena den, aurrez, zelula ama heldu horien lagin bat aztertzen dute mikrobiologia laborategian, infekziorik ba ote duten edo ez ikusteko, eta osasuntsu
|
daudela
ziurtatzeko.
|
|
Han, mioblastoen 15 edo 20 injekzio ezartzen dituzte. Hori guztia anestesia lokalarekin egiten dute, gaixoa esna
|
dagoela
, eta bizpahiru ordu irauten du prozesuak. Orain artean, 14 gaixorekin egin dituzte entseguak, eta emaitzak onak izan dira guztietan.
|
|
Matematika leku guztietan
|
dago
esaldia askotan entzun dugu denok. Garrantzi handia duela jakin badakigu, baina, ez denez begi bistakoa, inor gutxi ohartzen da horretaz.
|
|
Biaren eta hiruaren arteko zenbaki bat da zenbakia. Idatzi nahiko bagenu, badakigu lehenengo zifra 2a izango litzatekeela; lehenengo zifra horren atzean koma bat jarri genuke, eta komaren atzean zenbaki horri
|
dagozkion
hamartarrak: 718281..
|
|
zenbakiaren ikurra letra horrek izan behar zuela Leonhard Euler matematikariak erabaki zuen. Zergatik aukeratu ote zuen e letra ez
|
dago
oso argi. Hainbat azalpen posible eman dituzte.
|
|
Batek dio zenbakiaren eta esponentzialaren arteko lotura handiaren ondorioz eman ziola Eulerrek esponentzial hitzaren lehenengo letra. Beste azalpen batzuen arabera, haren abizenaren lehenengo letra delako aukeratu zuen (ideia hori nahiko baztertuta
|
dago
gaur egun), edo matematikan erabiltzen ez zen alfabetoko lehenengo letra zelako (a, b, c eta d letrak oso maiz agertzen ziren formula matematikoetan)... Arrazoia edozein izanda ere, izen hori eman zion, eta harrezkero horixe erabili da zenbaki hori adierazteko.
|
|
Haren propietateak definitu zituen, 1730 urtearen inguruan. Haren aurretik hainbat matematikarik egindako lanak zenbakiarekin lotuta
|
zeudela
ohartu zen, eta haietan oinarritu zen propietateak definitzeko.
|
|
zenbakiari esker, hildako baten tenperatura neurtuta, jakin dezaketelako pertsona hori noiz hil zen. Pertsona bat bizirik
|
dagoenean
, haren metabolismoak gorputzaren tenperatura konstante mantentzen du, 36 ºC inguruan. Hiltzen den unean, gorputzak beroa ekoizteari uzten dio, eta gorpua tenperatura galtzen hasten da, esponentzialki, inguruneko tenperatura lortu arte.
|
|
Horretan guztian, non
|
dago
zenbakia. Bada, zenbakia hazkunde erritmo berezi horren oinarria da.
|
|
Garrantzitsua da eta nonahi agertzen da hazkunde esponentziala
|
dagoenean
. Konposatu kimiko erradioaktiboak zenbakiak jarritako erritmoan desagertzen dira.
|
|
Bizidunen populazioak ere bai (edozein bizidunenak, bai bakterioenak, bai landareenak eta bai animalienak); hazteko mugarik ez duten bitartean, zenbakiaren menpe hazten dira. Beste adibide asko
|
daude
zenbakiaren menpeko hazkunde esponentziala dutenak, maldan behera doan elur pilota baten hazkundetik hasi eta bankuek ematen, edo, batez ere, kobratzen dituzten interesetaraino.
|
|
Demagun kate, soka, kable... bat bi zutoinen artean zintzilikatzen dugula, alegia, katenaria bat dugula (trenentzako hari eroalea edo argindarraren linea elektrikoa zintzilikatzen dutenean bezala). Bi zutoinen artean
|
dagoen
kate zati bakoitzaren kurba zenbakiak definitzen du. Kurbaren formula bitxia da, dituen bi batugaietan agertzen delako zenbakia:
|