|
2000
|
|
|
Alemaniako Erromantizismoaren baitan, herri ipuingintza eta poemagintza biltzeko xedea zuten. Hesse eta Rhin inguruak frantsesen esku
|
zeuden
garai haietan eta gizarteko klase altuek kultura frantsesa zuten gustuko eta hura lantzen zuten, alemaniar kulturaren kalterako. Erromantikoek ordea, azken hau jaso nahi izan zuten, eta horretan saiatu ziren baita ere Grimm anaiak.
|
|
|
Ni herriko lehen ikastolara joaten nintzen, Laskurainera. Bi ikastola
|
zeuden
garai hartan Tolosan. Herriko familia abertzaleek altxa zituzten.
|
|
|
Zurrunbilo politikoaren erdian EAJ alderdi guztien jomuga dela esan digu. Lizarra Garaziko Akordioa indarrean
|
zegoen
garaian gertatutakoaz hausnarketa egin al du EAJk. Zein da EAJk ETAri buruz duen pertzepzioa?
|
|
|
Hamasei gazte euskaldun
|
zeuden
garai hartan epaiketa militar baten zain Burgosen. Auziak Euskal Herri osoa astindu zuen eta baita astekaria bera ere.
|
|
|
Eta, zer esanik ez, liburuak. Nik bezala, garai hartako euskaltzale autodidakta guztiek, nor ez zenautodidakta, inolako euskal ikasketa arauturik ez
|
zegoen
garai hartan?, arreta handizirakurri eta aztertzen genituen, ikasmaterialik egokiena zirelako ziurtasun osoz.
|
|
|
1852an zertxobait aldatu bazen ere (irakaskuntzaren ardura. Gracia y Justicia, ren esku
|
zegoen
garaian), berriro 1855ean lehen bezala geratu zen. Adibide honek ere. Fomento, k izandako garrantziaren berri ematen ditu.
|
|
|
Eta orduan, eskaintzaz beteriko urte batzuen ondoren, amaitu egin zitzaizkion opari infinitu eta mugagabeak, eta egun hartatik aurrera mendiak eta lakuak oparitzen zizkidan, eta gero zuhaitzak eta ur lasterretako bitsa; eta hodeiren bat oparituko ote zidan beldurrez
|
nengoen
garai batean, enborrean zizelatu zuen bihotz bat erakutsi zidan. Hura guztiaren bukaera zela iruditu zitzaidan, baina ez:
|
|
|
Akaso zakarregi jokatu dut zurekin: noski, oso maja
|
zegoen
garai batean ere gerta zitekeen istripua. Baina ematen du hor zorteak ere gure aurka nahi izan duela, zorteak edo dena delakoak ze... ze nik ez dakit zer pentsatu ere...
|
|
|
Horrelakoa da Castellongoa, beti trabak asmatzen, nondik zirikatuko asmatzen zebilen tiranotxoz osatutako zuzendaritzarekin. Ez
|
dago
garai bateko Herrerako edo Puertoko erregimena, ez da basatia modu horretan. Baina beste era batean bideraturik, helburu berdineko erregimena dela dudarik ez da.
|
|
|
Irratia zuten jarria tabernan, eta halako batean PiLT taldearen" Hil da Jainkoa" kantua hasi ziren ematen. Oso modan
|
zegoen
garai hartan kantu hura, nonahi entzuten zen, baina banuen susmoa Lauaxetak egindako euskal kulturako ikastaro trinkoetan rock musikak oso leku apala izango zuela eta, horrenbestez, kantu hura ez zuela ezagutuko.
|
|
2001
|
|
|
Euskal gazteen jatortasuna oso hedaturik
|
zegoen
garai hartan, Z. ARGIAk zioenaren arabera, behintzat: " Zertan ari ikusten ez ditugunak aipatzen, egunero gure ondoan dauzkagunak eta zer egiten duten ikusten ditugunak emen eukita?", galdetzen zuen bat batean," edonun, gutxien uste dan txokoan, uri aundietan nahiz erri txikietan, langille artean bezela estudiante artean, nunnahi" topa zitezkeen gazte haietaz gogoratzeko.
|
|
|
Laburbilduz, ezer ez
|
zegoen
garaian, idazle eta kazetari berriak sortzea. Bakoitza bere neurri eta akatsekin nahi bada, baina dezente sortu ziren.
|
|
|
Ekar ditzagun gogora, berriro ere, 1991n Saizarbitoriak Iruñean bere belaunaldiak ezagutu zuen giro literarioaz esandakoak. Argi
|
dago
garai haietan euskal irakurleriak etendura nabarmena ikusiko zuela ordura artean eskainitakoaren eta Saizarbitoriaren nobelek eskaintzen ziotenaren artean.
|
|
|
OFF Errusiarren menpe
|
zeuden
garai hartan, mugimendu nazionalista finlandiarrak indarra hartu zuen. Hamar urtez, Elias Lönrot idazlea ahozko tradizioko poema epikoak biltzen ibili zen, eta gero epopeia nazional bat moldatu zuen haiekin:
|
|
|
Ostiako Jaun Done Gregoriorensantutegi nafarra, antza denez tenplu pagano baten gainean kokaturik dago. XIII.mendearen bukaeratik eta XIV. mende hasieratik, belarriko gaixotasunak santuareneraginez eginiko sendaketen mirakuluen testigantzak daude, gaur egun arte mantenduz58 Honetan, Aralarko Jaun Done Mikelen kasuan bezala, ezin dezakeguatzeratu errituala denboran hain urrun
|
dagoen
garai batera. Gainera, Jaun DoneMikel in Excelsisen gainerako Erdi Aroko mirakuluak ikertzen baditugu, haueksexu organoekin ez dutela inolako zerikusirik antzemango dugu59 Hartara, JulioCaro Barojak santutegi honi buruz erraten zuenaren aurrean gaude:
|
|
|
Osaben aiten aitonak nekez ibiliko ziren Fueroak defenditzen, forurik ezzen edo foruak defendatu beharrik ez
|
zegoen
garaietan.
|
|
|
Zikindua. Horregatik
|
dago
garai bateko etxe ederraorain leihorik gabe eta itsu.
|
|
|
Euskal Herria lurralde nahiko menditsua da, Pirinioetako mendiak bertaraino iristen baitira. Ipar ekialdean
|
daude
garaienak. Pirinioak adartu eta bi norabidetan hedatzen dira; bata, ekialdetik iparraldera eta adarkadurak itsasorantz jotzen du; bertan mendiak ez dira oso garaiak.
|
|
|
aiene egiteko garaia eta alai
|
egoteko
garaia,
|
|
|
Esan egingo dizut: istorioan aurrera joan ahala, beraiengandik oso gertu
|
dauden
garaietara iritsi gara; eta, jakina, nahiago izan dute ez jarraitu. Baina, noski, bataren zein bestearen etxeetan entzundakoekin neuk nahi dudan moduko istorio soinekoak josteko baimena eman didate.
|
|
|
Harturiko ereduak baditu, ordea, bere abantailak, era egokienean bereizten baititu hedabideen une desberdinak. Nolanahi ere, garbi
|
dago
garai batetik bestera ez dela halako harresi txinarrik igaro behar, ez eta eragin handiko gertakariak agertzen direnean ere (Hipercor, Miguel Angel Blanco) 7.
|
|
2002
|
|
|
Pentsa, 70eko hamarkadaren hasieraz ari gara, erabat hippyak eta oso militanteak ginen. Francoren erregimena bizirik
|
zegoen
garai hartan eta antzerkia egitea, edo guk egiten genuen antzerkia egitea behintzat, erdi galerazia zegoen. Hortaz, sistemaren kontra egiten zenuen antzerkia egite hutsarekin.
|
|
|
" Auzo ia denetan ermita bat zegoen orduan, eta haren inguruan erromeria egiten genuen igandeetan". Hala ere, oroitzen du errepide oso eskasak
|
zeuden
garaia zela hura. Motorrak gazteen eskuetara heltzen hasi zirenean, norbere auzoko bileretatik urrunagokoetara joateko bolada hasi zitzaiela esaten du.
|
|
|
Hori zen nik hamasei hamazazpi urterekin entzuten nuen musika. Niretzat oso garrantzitsuak diren diskoak
|
daude
garai hartan: Bob Dylanen" Blonde on Blonde", Springsteenen" Born to run", Jackson Brownen" For every man"...
|
|
|
J ules Verne, «Lurretik ilargira», «Hogei mila legoa itsaspean», «Munduari itzulia laurogei egunetan», «Uharte misteriotsua» eta beste hainbat lan liluragarriren egilea ezagutzen ez duen gutxi izango da gure artean, batik bat bere lanak zinera ere eramanak izan direlako. Baina bera bizirik
|
zegoen
garaian, bestelakoak izan ziren gauzak. Asko kosta zitzaion arrakasta izatea, nahiz hirurogeitik gora nobela eta antzerki lan idatzi.
|
|
|
Hasteko, gaur egun jostailuak kasik data jakin horretan bakarrik oparitzen dira, eta berez ez
|
dago
garairik jostailuentzat. Jostailuak eta jolasa edozein unetan oparitu, jaso, eman daitezke.
|
|
|
J. M. Iturralde idazleak eleberriaren bigarren ediziorako sarreran iradokitzen zuen bezala, testuak data batera eramaten gaitu, 1975era, zeinean, Iturraldek dioen legez," borrero nagusia" artean bizirik baitzegoen. Ziutateaz errepresio politikoa eta askatasunen ukazioa indarrean
|
zegoen
garai baten sinboloa da. Atxagak berak ere esan izan du behin baino gehiagotan eleberri hura soldadutzan zegoelarik idatzi zuela, eta bertan erakusten den unibertso etsipenezkoa autorea bizitzen ari zen egoeraren isla zela.
|
|
|
Jose Antonio Loidik ere (1916) Amabost egun Urgain" en eleberriarekin (1955) zenbait berritasun ekarri zizkion gaiari
|
dagokionez
garai hartako eleberrigintzari. Garbizalekeria orotik urrundua eta herri euskaran idatzia da
|
|
|
oso eskaintza erakargarria izan zen bere egiturak eta ohiko identitateak goitik behera aldatzenari zen gizarte batean. Are gehiago, jauntxoak eta beraien alderdien politikatradizionala guztiz mespretxaturik
|
zeuden
garaian. Sare identitario nazionalistazabal horretan, emakume nazionalistek ere leku berezia zuten, Emakume AbertzaleBatzari (EAB) buruz egindako ikerketan Merche Ugaldek erakutsi duen legez.Politikaren arloan gizasemeen nagusitasuna EABko emakumeek zalantzan jartzenez bazuten ere, epe luzean, emakumeak politikoki sozializatzeko ekarpen handiaegin zuen EAB erakundeak (Ugalde, 1993).
|
|
|
Aurrean izan dugun bigarren arazoa, kronologia zehatzarena da. Historialarion artean zalantzak
|
daude
garai horren hasiera eta bukaera zehazteko orduan; baina II. Gerra Karlistaren amaiera eta Primo de Rivera-ren diktadura azterketatikkanpo utzita, 1876 eta 1923 urteen tartera mugatu dut azterketa. Lanetik kanpo geratzen da, era berean, Ipar Euskal Herriko produkzio bibliografikoa, III. Errepublikaren garaia() Hego Euskal Herriko epe bereko historiarekin parekatzeatentagarria izan arren.
|
|
|
Egindako ikerketak eta argitaratutako lanak aztertuz gero, antzeman daitekeezen, Foruak indarrean
|
zeuden
garaiari buruz (alegia, 1876ra arte herrialde, baskongadoetan?, 1844ra arte Nafarroan, eta Frantziako Iraultzara arte Ipar Euskal Herrian) eta hezkuntza politika eta lehen hezkuntzari dagokionez, Arabako, Nafarroako, Ipar Euskal Herriko eta Gipuzkoako kasuei buruzko lantxo batzuk baditugula10.Xehetasunez josiriko lanak ditugu; beraz, halako ikuspegi orokorrik bereganatu ezdutela esango genuke, et... Bizkaiari buruzko lanik, tamalez, oraindik ez da egin, nahiz eta hutsune hori nolabait bete lezakeen lan orokorra badugun (Davila, 1995a).
|
|
|
suna esan nahi; gizartea eraldaketa prozesuan
|
dagoen
garai hauetan egitura zaharrak mantentzeko botereen setakeriak arazoei eta arriskuei bakarrik aurre egin beharra baizik. Talde eta kolektiboak ahuldu egiten dira; ez, ordea, garai batean horien sorrera bultzatu zuten fenomenoak.
|
|
|
Horren ondorioz, irtenbidea bilatu nahi bada gizarte auzia hizpide hartu beharra
|
dagoen
garai hauetan, Zubero (1998a: 44) ez dator bat lanaren ikuspegi funtzionalean oinarrituz errenta eskubidea soilik aldarrikatzen dutenekin.
|
|
|
Praktika sozialak eta gobernu formak,, tradizioak edo zalantzan jarri gabeko autoritateak babestuak ez?
|
dauden
garai honetan, ziurtasuna eta ordena galtzen diren garai honetan, politikaren eginbeharrak kontingentziaren kudeaketa izan behar du (Innerarity eta Innerarity, 1999: 232).
|
|
|
Globalizazioa modan
|
dagoen
garai honetan, norberaren herriaren aldeko apostua, agian, inoiz baino beharrezkoagoa izan daiteke. Nazioek desagertu behar ote dute batasun supraestatalen izenean?
|
|
|
Jaungoikuaren egurrezko antz irudia etxe barruan apainduri aundirik gabe baña maitetxo etxekuak zutela
|
zegoen
garaian, bere itza jango zuan gizon saldu gutxi izaten zan; zintzotasuna bai asko baño geiago. Matsak eskeintzen bazizkioten, edo galburu matasaz, txikordatuz egindako uztaia bere jaungoiko izeneko buruan illiaz gaindik ipintzen bazioten, apal apal zegoen, etzan aserretuko.
|
|
|
132 alegia dira guztira, bost liburutan senario janbikotan idatziak (neurri mota hori baztertuta
|
zegoen
garai hartan poesia serioan).
|
|
|
Hazkunde txikiek zeruko hazkundea atzeratzeko arriskua areagotzen dute. Emakume lodiek, agian, pisu pixka bat handitu nahi dutenez haurdunaldian ere, aholku emango zaie, eta esango zaie haurdunaldia ez dela pisu galeraren erregimenaren mende
|
egoteko
garaia. Nutrizio helburu egokia litzateke nutrizio kalitate handiko elikagaiak aukeratzea eta kaloria asko dituztenak eta beharrezkoak ez direnak saihestea.
|
|
|
Horrela, nire homosexualitatearen bigarren etapa beteko zuen kanporatze aldiari hasiera ematea erabaki nuen. Esan beharra
|
dago
garai hau zailena izan zela niretzat, nahiz eta injustiziaren aurka jardun nahi izanak indar handia ematen zidan. Ez nuen ezer garbi ikusten; nire lagunek mila eratara erreakzionatu zezaketen, batez ere momentu hartan geneukan adinarekin (14 bat urte), eta, ondorioz, denbora bat itxarotea erabaki nuen, nire lagunen heldutasunerainoko bidearen baitan egongo zena betiere, edota nik hala kontsideratuko nuenean.
|
|
|
Baina uste dut Euskaltzaindiak errespetu hori eta gehiago ere merezi duela, zinezko euskaltzaleen aldetik segurik. Eta uste dut oihuka ari ziren haiek ez zutela jakingo EHUko errektorego taldean inoiz baino euskaldun gehiago
|
zegoela
garai hartan. Erakunde gorenen artean alde horretatik euskaldunena zen, segur aski ere, errektoreorde gehienak euskaldunak zirelako:
|
|
|
Izenburua apokaliptikoa bada ere, integratu (eta integrismo) gehiegi
|
dagoen
garaian osasuntsua izan daiteke arazoei artez egitea. Zein da, egun, euskal literaturgintzaren arazorik larriena?
|
|
|
Irakurzaletasunaren kontua, bestalde, gori gori
|
dago
garai honetan: irakasleek urterako programazioa egin berri dute, eta argitaletxeak industri makinaria Durangora begira koipezten ari dira.
|
|
2003
|
|
|
Eguneroko zehe bat idatzi zuen hango gorabehera larriak jasotzen zituena, Maoren etorreraz askori gertatu zitzaien erbesteratze mingarria barne. Euskal pelotariak Filipinetan, Australian eta Asiako beste hiri batzuetan
|
zeuden
garai hartan, eta Oskillasok haietan jokatzen ibilitako pelotarien artean lagun onak zituen.
|
|
|
Hori guztia ez zen gertatuko. Dena ondo joango zen, pare bat egun barru esango zion eta biek elkarrekin biziko zituzten etortzeko
|
zeuden
garaiak...
|
|
|
XVII eta XVIII. mendeetan Richelieu eta Luis XIV.ak Frantziaren eragina zabaldu zuten Europan. Espainia dekadentzian sartuta
|
zegoen
garai hartan; eta berrikuntzen eta Frantziaren aurka zihoan herria. Hala ere, talde intelektual batzuek atzerritar senagatik interesa zuten (jankeraz, hizkuntzaz?).
|
|
|
Dena den, iturri horrek baditu bere mugak; UEUren erakunde nagusien, zuzendariaren, idazkariaren, talde eragilearen eta sailburuen batzarraren ibilbidea eta zereginak, neurri handi batean, ederki azaltzen dizkigu. Aitzitik, berri gutxi
|
dago
garai hartako UEUko sail bakoitzaren bizitzari buruz; kasurik onenean, sailburuak gorde duelako eta ikerketa honen mugek ezinezko egiten dutelako banan banan informazio horren bila ibiltzea.
|
|
|
Durangon landu beharreko beste puntua UEUri zegokion zuzenean, udako jardunaldiei begira, ekintza sortzaileak bultzatu nahi zituelako; hau da, euskal kulturaren behe mailako problematika eta premiak hartzea zen asmoa, UEUn jorratzeko; baina, ez zen aztertu bilkuran, denbora faltagatik. Arrazoia benetakoa izan arren, adierazgarria da unibertsitatearen inguruko eztabaida pil pilean
|
zegoen
garaian, euskararen aldeko taldeek bazterrean uztea UEUren indartzea ekarriko zukeen gaia. Are gehiago, Jakin aldizkariaren ustez, «Batzarre honetatik sortu behar litzateke, euskal Unibertsitatearen oinharriak eta proiektu bat aztertu, landu eta proposatuko lituzkeen Batzordea:
|
|
|
Herri Batasuna sortu gabe
|
zegoen
garai hartan, eta ez zegoen iritzi bateraturik Ezker Abertzalean, aniztasuna zen sektore horren unibertsitateari buruzko iritzietan. Zehatz aldizkariak aitortu zuenez,
|
|
|
Pasaiako portuko garabiez ari da. Umea ondo
|
zegoen
garaian, Pasaiako portuan txalupa hartu eta Donibanera joaten zen familia osoa igande arratsalde pasa. Umeari begiak joaten zitzaizkion kai bazterrean, geldi geldirik  ikusten zituen garabi haietara.
|
|
|
Gizon horren aipamena hauteman dudala uste Hadesaren zokoan
|
nengoen
garai luzeetan. Tiresiasek kontatzen zuen, behin, Baz  koak ospatzera joan zela greziar tratulari saldo bat Jerusalemera eta Jesus non harrapa zezaketen eskatu ziotela ustez haren dizipulua zen Filipe bati.
|
|
|
Hain zuzen ere, politikak eginiko erabilera hartatik, jauzi kualitatiboa egin zen kulturaren interpretazioa reneboluzioan. Izan ere, XIX. mendearen bigarren erdian, erromantizismoa goraldian
|
zegoen
garaian, alemaniarrek kultur hitza egokitu zuten euren zentzu nazionalera, euren pentsamoldera, euren ohitura, hizkuntza eta herri gisa zituzten bizipenetara, erran nahi baita, euren kulturno rtasunera egokitua. Horrela, kultura ulertzeko modu ugarien artean, gaur egun zehaztu behar dugu bi ildo nagusi direla eta bi ildo nagusi horietan bilduta daudela hitzak izan dituen definizio ugari horiek:
|
|
|
Damianek Izpizuari esan zion lotsatu ere egiten zela Jaionerekin ezkonduta
|
zegoen
garaian edukitako harremanaz. Bigarren urtetik aurrera, estatistikak betetzeko soilik egiten genian, Jose Ramon, batere surik gabe.
|
|
2004
|
|
|
Ironia aferetan, Mattin Irigoienek, Anttonek bezalaxe, Historia zoragarriki desitxuratuz, guztiz hurbil eta sinesgarri sentitzen ditugun istorioak agertu dizkigute. Esentzialismoz mukuru
|
gauden
garaiotan, kristala hautsi ala ez, Mattinek agertu irudia da, Noaingo batailaz gorde nahi duguna; Anttonek, Estafetan kokatu baionesak dira, urtero, Sanferminetan ikusten ditugunak; Gazteluko Plazako Txoko tabernako gin kasak, Antso Azkarraren moldean irensten dituztenak, gure paisaiaren parte diren ber. Menturaz bergauza, pentsatuko dute, Baigorrin urtero edota iragan urte arte Arrosan horditzen... Bai, festaren eremura heldu gara gure bidaian, ziur aski, mugaz bi aldeetan normalizaturik dagoen esparru bakarra.
|
|
|
Niri behintzat ez zait gertatu. Turkiako Kurdistanen
|
nengoen
garai batean, prentsa askatasunik ez zegoen, baina atzerriko kazetari bati egin ziezaioketen okerrena, hartu eta kanporatzea zen.
|
|
|
Eskailera batzuek eramango gaituzte orientazio mahaia dagoen puntu gorenera. Hementxe
|
zegoen
garai batean inguru guztian hain ezaguna zen ermita, eta bertara etortzen zen jendea erromerian Mendekosteko Pazkoaren bigarren egunean. Honaino heltzen ziren Bera, Sara eta Azkaineko biztanleak, baita Biriatu, Hendaia, Urruña, Ainhoa eta Lesakakoak ere.
|
|
|
Norbaitek esango luke oporretarako eguraldi klase guztiak direla onak eta lanerako, berriz, denak txarrak. Oporrik," barkaziorik" ez
|
zegoen
garaian, «zer eguraldi dator!» onartzea zen erremedio bakarra. Orain, aldiz, eguraldia ezin dugu aukeratu baina askok nora joan bai, eta ondorioz, neurri handi batean, eguraldi onaren bila mugitzen da jendea.
|
|
|
Aurreneko garaietan telefono dei gehiago jasotzen nuen, protagonistagoa izan nintzenean. Hedabideetan kritika egiteko aukera eta gaitasun gutxiago
|
zegoen
garaian. Orain kritika zabaldu da, jende askok hitz egiten du irratian.
|
|
|
" Hiru egun jarraian jai izaten genuen. ' Sabado ingles' eta horrelako ezer ez
|
zegoen
garaian, hori asko zen" kontatzen du Zumaiako Bixente Esteibarrek herriko San Pedro jaiei buruz. " Guretzat dena taberna zen, eta gero, gaueko hamarretan edo, bi hiru pieza dantzan egin eta balekoa".
|
|
|
Beraz, guretzat argi
|
dago
garaia heldu dela Euskal Herria autodeterminazioaren alde arituko den akordio erraldoia martxan jartzeko. Zeren eta hori oso garbi daukagu:
|
|
|
Sukaldea osorik zegoen, komuna eta gela bat ere bai. Hor
|
zegoen
garai batean polita izandako ohe bat. Txineru baten gainean, armairu antzekoan?
|
|
|
munduko herrien egitura nagusia. Nazio estatuen eredua? naziota sunaren arabera eraturik
|
dagoen
garai hauetan, oraindik, euskaldun gehien gehienak kontzientzia aurrenazionalistaren arabera bizi dira eguneroko euren praxi linguistiko eta kulturalean. Euskaldun mota horrek badu noski euskaldun izatearen identitate sentiera jakin bat.
|
|
|
Etnia, etnikotasuna, etnizismoa... 417 Baten batzuk hasiak dira beldurtzen gure artean. Antza denez, aurreratu bezala, pentsatzen hasiak
|
daude
garai bateko harako arraza hitz malapartatuaren oihartzun zantzuren bat ez ote duen izango euskaldun batzuek maiztxo darabilgun hitz susmagarri horrek. Ez dakit Izagirre aipatu dudan errezeloak hartuta dabilen, zelatan.
|
|
|
Hona hemen Orixeren pasartea, aranazaleak indarrean
|
zeuden
garaian,
|
|
|
Liburu honetan, Ian batailoiak osatzen zituzten preso errepublikar guztien zerrendak agertzen dira baina bakarrik Baztango udalerrian kokaturik zeudenak. Amaiurko herria Baztandik kanpo
|
zegoenez
garai honetan bertan zegoen Ian batailoiaren preso kopurua ezin dugu jakin. Gainera 1967an Amaiur Baztanera sartu zenean, udalaren artxiboak lekuz aldatzean dokumentu asko galdu ziren.
|
|
|
Gerraosteko urte gogor haietan, muga ondora pertsona asko etortzen ziren muga zeharkatzeko laguntza eske. Gerra amaitua ez
|
zegoen
garaian, laguntza hau antolaketarik gabe egiten zen, baina denborarekin, EAJ alderdiak sare antolatu bat sortu zuen. Bestetik, sare ezberdinak antolatu ziren:
|
|
|
Urtean pare bat aldiz aldatu behar dugu gure erlojuen ordua, eta aurreratu edo atzeratu,
|
gauden
garaiaren arabera. Ordu aldaketa horrek ondorio positiboak ditu energia aurrezteko.
|
|
|
Ulu bakoitzean ultimatum mehatxagarria entzuten zuen, eta eguna jaio bezain laster jaikitzen zen, kezkaz melatua. Non
|
zegoen
garai bateko bere izaera baikorra?
|
|
|
Inuxente xamarra bainintzen artean, eta ez
|
bainengoen
garai hartan Montse inorekin konpartitzeko prest.
|
|
|
Hauek Lizarran hitzarmena sinatu baino bi urte lehenago, idazleek beren lizarra garazi propioa egin zuten euren artean. Alderdi nazionalisten artean liskar gordinak
|
zeuden
garaian, ideologia ezberdinetako idazleek elkarguneak bilatu zituzten zauri zaharrak sendatzeko asmoz.
|
|
|
Gerra ondorengo frankismo garaian hezia, euskararekiko grinak eraman zuen, besteak beste, antzerki, liburu, disko eta telebista ekimenak sustatzera. Euskaraz ezer ez
|
zegoen
garaian, eta hutsetik sortu beharrean gehienetan.
|
|
|
Bere bizitzari egindako errepasoa da ondoko elkarrizke ta, euskal kulturarako batere baliabide materialik ez
|
zegoen
garaiko testigantza. Eta, hala ere, irakurleak sumatuko duen bezala, eus kal kultur hastapenerako garai oparo eta aberatsa; hain zuzen, besteak beste, antzerki, disko, liburu edota telebista ere sortzerai no iritsi zen garaia.
|
|
|
Euskal kulturgintzan hasi zinen orduan. Ba al
|
zegoen
garai hartan inolako aukerarik euskararen alde zeozeregite ko?
|
|
|
Beharleku hori gogoan hartuta bidaiatzen pasatu zuen denboraren zati bat soldadu ibili zen. Europa osoa gerran
|
zegoen
garai batean karrera militarrari lotu zitzaion. Lehenengo Herbehereetan holandarrekin espainiarren aurkako gerran eta, ondoren, Bavarian bohemiarren aurkakoan.
|
|
|
Orain Pauline Bernardette daukat zaindari, gutxik merezi duten suertea; baina zaharra naiz, ezinezkoa zait xinpletasunak ematen duen zoriona. Bitartean, arazo asko zituen jendearen artean bizi nintzen orduan, gerraren ondorio larriak bistara
|
zeuden
garaian; baina gaztea nintzen, ergela ere bai, eta bizitza arina egiten zitzaidan.
|
|
|
Zerbait esan beharreko premia baitaratu zitzaion Bazterri. Ordura arte Harakinekiko harremanean ez zuen horrelako premiarik susmatu, ez zen arazorik hitz egiten bazuten ez bazuten, halako lasaitasun bat nabaritzen zuten biek ala biek, haien arteko adiskidantza hitzez haraindi bailegoen; baina hitzik gabeko entendimendu hura hautsirik, gauzak esan beharra
|
zegoeneko
garaia iritsia zela iruditu zitzaion Bazterri, eta orduan Ferminek denei egozten zien akusazioa, emeagatik edo destaina eragiten ziena," Iraultza arra da beti" argituko zion Marckek, burura etorri zitzaion, alegia, koadrila hartan ez zela hitzik egiten," ez zegoela komunikaziorik", komunikazioa baitzen Ferminendako, Psikologia ikasten hasi zenetik behintzat, orotarako hitz kak...
|
|
2005
|
|
|
Ezer ez
|
zegoen
garaian, idazle eta kazetari berriak sortzea lortu genuen. Eta irakurle hiritartua ere, asko sortu zen.
|
|
|
Gero, geldika geldika hasi ginen kongresuak egiten. Egin nuen azkena ETBrentzat egin nuen, Amatiño
|
zegoen
garaian. Gero, Amatiño bota zuten eta Baltasar Marin sartu zen.
|
|
|
Inguru abailduak ezinbestean ukitzen du bertsolaria. Bertsotan ongi egiten da jendea kantuan hasteko prest
|
legokeen
garaian. Eta ezin denean… ezin da.
|
|
|
Gure hondartza baitzen Saturraran. Sasoi hartan zutik
|
zeuden
garai batean abadegai gazteak hartzen zituen seminarioaren hormak. Aparkaleku itzela zegoen inguruan, atondu gabekoa orduan.
|
|
|
Azkenengo etxebizitzan, bosgarrenean hain zuzen be, bizi ginan. Gure etxebizitzak sabai baxuko atiko itxura eukan gela batzuetan, eta aldamenean, ganbara bat, sabai baxuko atikoak eta ganbarak modan ez
|
egozan
garaietan. Igogailurik ez geunkan gure gorantza eta beherantzakoetarako.
|
|
|
Aspaldi, botika eraginkorrik ez
|
zegoen
garaietan, hezueria kontrolatzeko bide bakarra dieta zen; egun, berriz, bigarren tokian geratu izanak ez du esan nahi dieta egin behar ez denik.
|
|
|
Jose Luis Alvarez Enparantza Txillardegiri eskainitako omenaldi liburu honetan parte hartzea ohorezko lana da niretzat, aspaldidanik ezagutzen dudana baita adiskide hau eta berak euskararen alde egindako lanak nire eta denon aitortze eta eskertzea merezi baitute. Euskara batuaren alde Baionan antolatu zen Biltzarraren bezperan, hots, 1964ko abuztuaren 28an, ezagutu nuen Txillardegi bere etxean, erbesteratuta
|
zegoen
garaian. Gero, hegoaldera itzuli zenean, Euskal Sozialista Biltzarrea (ESB) sortu zenean, euskararen erabilerarako batzordeñoan geunden biok (1976).
|
|
|
Euskal Herrian hainbat aztarna arkeologiko
|
daude
garai desberdinetakoak Euskal Herritik kanpo ekoitzitakoak. Adibidez, Eskoriatzan aurkitutako Axtrokiko urrezko katiluak lehenengo Burdin Arokoak direnak, Euskal Herritik kanpo ekoitzi ziren.
|
|
|
Bai, telefonorik ez
|
zegoen
garaitik erabiltzen dugu hau. Ez zegoen ezer.
|
|
|
I urratsa. 3.000 Mu aurretik mantuak berehala xurgatu zuen eratutako lurrazal kontinental gaztea, horregatik dira oso gutxi gaur egun
|
dauden
garai hartako aztarnak. Hortaz, ez dirudi tarte honetan superkontinenterik era zitekeenik.
|
|
|
Eta zoriontsu nintzen. Orain ziur
|
nago
garai hartan zoriontsu izan nintzela; ez dakit zer beste izan litekeen zoriona: nire buruak dena jan nahi zuen, dena jakin, dena miatu; pozez betetzen zi  tzaidan bihotza, eta, barru barrutik, maitasuna pizten zitzaidan, batik bat Adelaganakoa, baina gurasoak ere biziki maite nituen, inoiz ez bezala, eta orobat ikaskideak âHerrenko deitzen zidaten haiek, hain zuzenâ, eta Julio ere uste dut aintzat hartzen hasia nintzela, ezen gizagaixo bat iruditzen zitzaidan une hartan, auzo baztertu batera bidalitako maisu triste bat, andregairik gabea, bere jaioterritik urrun, lagunak egiteko ezintasunarekin, bakartia, denbora pasatzearren ehiztari ibiltzen zen koitadua, pattarzale amorratua...
|
|
|
Koldo Mitxelenak dio Bizenta" emakume ezohiki argia" izan zela(" mujer excepcionalmente despejada" 1 4), emakumeen orduko egoera ikusita nabarmentzen zelaulertzen dugu eta Nerea Azurmendik esaten duenarekinlotzen: " emakumeak ilunpean
|
zeuden
garai batean Bizentak ausardiaz eta naturaltasunez aprobetxatu zituen izan zituen aukerak" 15 Hona hemen berak itzuli eta bertaratutako alegia bi:
|
|
|
Amodioaren sareetan preso
|
zegoen
garaian, Mikel eta Panpili bi kusiek Ttotteren guraso eri eta ahulak hertsatzen zituzten, etxaldea salbu, funtsak bederen alokatzeagatik. Saldu ere, zergatik ez; semea Lila izeneko emaztearen besoetan zegoen eta irudiz ez zen etxaldeari biziki interesatzen, bi kusiak aldiz bai, errotik:
|
|
|
Baina halaxe izan zen, eta zer egingo zaio. Esan nien ez
|
nagoela
garai onenean. Adrianarekin behin baino gehiagotan saiatu naizela hitz egiten, gaia hor dagoelako, baina ez dudala inoiz tarterik aurkitu.
|
|
2006
|
|
|
Eta ez dakigu. Ez
|
dago
garai hartako daturik». Ezin beste berririk jakin, ondorioz.
|
|
|
Eguneroko eginbeharrek tartea uzten dietenean, webgunerako idazteari ekiten diote. Durangoko Azoka
|
dagoen
garaian, esaterako, informazio gehiago mugitzen dute, bolada horretan liburu eta disko piloa kaleratzen delako, baina literatura eta diskogintzatik at, beste motatako kultur ekintzak urte osoan zehar aurki daitezkeela dio Bereziartuak. Gehiengoarentzat hain ezagunak izan ez arren, Eremulauakeko kideek gustura jarraitzen dituzte.
|
|
|
Mentxakaren aitorpena liburuan agertzen dena, militantziak barnean utzi zion arrasto sakonaren aztarnen azalpenaz gainera, 1971ko martxoaren 7an berriro atxilotu zutenean militante horrek jarraitu behar izan zuen estrategiaren nondik norakoa da. Salbuespen Egoera ezarria
|
zegoen
garai hartan, eta atxilotuak oso garbi zeukan Poliziak nahi adina denbora eduki zezakeela komisaldegian. Nola lortu bere benetako nortasuna gordetzea eta tortura ahalik eta gehien saihestea?
|
|
|
Bertan, segituan atzera egin dugu denboran, oraindik ere Urretxuko iragana eta historia arnastu baitaiteke karrika hauetan. Urretxu 1383 urtean sortu zen, Erregearen Hiri Gutun baten bidez. Erregearen babespera bildu zen, ahaide nagusien arteko gatazkengatik herritarrentzat ziurtasunik ez
|
zegoen
garaian, eta Villareal de Urrechua izena jaso zuen.
|
|
|
Egun ez
|
dago
garai batean zegoen inplikazio ideologiko hori. Lehen talde bakoitzak bazuen bere ideologia, lan egiteko modua, estiloa esan dezagun.
|
|
|
Au to ges ti o a, silaba askotxo. Konpromisoa edo koherentzia bezalako hitz potoloak dira, loditasuna horren gaizki ikusia
|
dagoen
garai katodikootan. Beste berba batzuk aseptikoagoak dira nolabait eta ez dute misterio handirik futbola, iratzargailua, eguraldia... baina beste horiei buruz ari natzaizue:
|
|
|
H.. Teologia/ Ideologia?,. Sinisten dut?... Zer
|
dago
garai hartako titulu horien atzean?
|
|
|
izotza orain baino hedatuago
|
zegoen
garaikoak. Sarritan,
|
|
|
Ahaide Nagusien edo deituraren deiari erantzutea edo bandoen edo kofradien kolorearen pean biltzea; gutxi gorabehera, denek ekintza bera adierazten dute. Bando edo leinu baten inguruan biltzea zen, haiek deituta, era pribatuan eta istiluak sortzeko edo justizia era pribatuan egiteko (galarazita
|
egon arren
garai hartan).
|
|
|
Kargu publikoa izan zen Goi Erdi Aroan zehar ere, errege ordezkari bezala, haren izenean epaituz, aginduz eta armada bilduz barrutietan (hala ere, izaera zibila gorde zuen leku batzuetan, kargu militarra zen dukearen ondoan ardura administratiboak eta judizialak izanez). Fase hori da gure testuari
|
dagokion
garaia (azken zatian bazen ere), esan dugunez, Iruñeko erregearen izenean zeukan konde kargua Bizkaiko eta Durangoko kondeak122 Geroago, feudalismoarekin, boterea pribatu bihurtzean, karguaren ordez (noblezia) titulu bihurtzen da kondea izatea.
|
|
|
Datazio erromatarra erabiltzen dute, egunari dagokionez; urtea, aldiz, Aroan emanda dago Era Hispanica ere deituan, K. a. 38 urtean kontatzen hasten zen eta XIV mendera arte erabili izan zen urtea emateko modu hau, juliotar egutegia penintsulan sartu zenekoa, hots, erromatarren iristearekin nolabait; eta modu klasikoari jarraituz, kalendas i jarraituz, erromatarrek hilaren lehen egunari deitzen zioten eta horrela zabaldu zen Goi Erdi Arora ere, eta atzeraka kontatzen dira kalendatatik ematen den zifra (aurreko hileko azken egunak adieraziz)?. Idatzita egoteak (kasu honetan harrian zizelatuta daude hitzak, baina idatzita azken batean) ere bere esanahia dauka, kultura orokorturik ez
|
zegoen
garai batean oso esanguratsua baita nork bere epitafioa izatea (kultura, soziala edo behintzat, zibilizatua?, erromatar kulturaren eragina aro, barbaroan?). Hala ere, esan dugu Momorenak akatsa duela eta, agian, artisauak (harginak) ez zuela ulertuko idazten ari zena; Alvarorenak, aldiz, kalitate handiagoko hizkiak dituela dirudi (Azkarate eta García Camino, 1996), nahiz eta bere kontserbazio egoera ez izan oso ona, adierazten duena eskulangilearen kualifikazioa altuagoa zela.
|