|
2000
|
|
|
Mende honen hasieran ingurune naturalak babesteko arrazoi nagusiak estetikoak ziren (paisaje politak itsusien aurrean), beranduago, 70eko hamarkadaren inguruan irizpideak askoz ere materialistagoak ziren eta, ehiza espezien presentzia eta basoko egur baliabideak ziren eremu naturalak babesteko arrazoi nagusi. 80ko hamarkadatik aurrera, espezie enblematikoen presentzia, iraungipen arriskuan
|
dauden
animalien presentzia (ia beti ornodunak), biodibertsitatea eta horrelako irizpideak maneiatzen ziren ingurune naturalak legez babesterakoan. Azken urteotan, pixkanaka bada ere, hau guztia utzi eta ekosistemak babestera jo da, hau da, lurralde jakin batean gertatzen diren prozesu natural nahiz ekologikoak babestera, ez da animalia edo landare bat babesten, natur gertaera edo prozesuak baizik.
|
|
|
Ikuspegi naturalaren aldetik, ingurune hauetan
|
dauden
animalia eta landare komunitate interesgarriez gain, aipatzekoa da lore zuri deigarriak azaltzen dituen Cochlearia pyrenaica aestuaria landare halofiloaren presentzia. Euskal Herrian soilik itsasadar honetan agertzen da.
|
|
|
Aske bizi ezin diren (istripua edo izan ondoren eta Gorlizko Errekuperazio Zentrotik pasatu ostean) edo gizakiekin bizitzera ohiturik
|
dauden
animalien parkea. Ahalik eta ingurunerik naturalenean prestatutako instalazioak ditu.
|
|
|
Baina animaliarengurariak naturalak dira, dagoenerantz daude zuzenduta, eta dagoenak determinatzenditu; nahi horien arabera gauzatzen den ekintza ezeztatzaileak ezin du dagoenarenmuina aldatu: dagoenaren muinak berbera izaten jarraitzen du gurari naturalak gauzatuzein ez; horrenbestez, espazioari
|
dagokio
animalien guraria, ez denborari. Egia da, animaliak bizi den mundu naturalaren itxura aldatu egiten duela; baina hil egiten da, eta bihurtu egiten dio lurrari hartua ziona.
|
|
2001
|
|
|
Galtzeko arriskuan
|
dauden
animalia eta landareen salmenta: legez kanpoko negozioa
|
|
|
Munduan babesturik
|
dauden
animalien eta landareen legez kanpoko merkataritza jardueren ia heren bat Espainian egiten da (batez ere pasadizoko trafiko gisa) eta aduanetako agintariek diotenez, jarduera horien erdia baino gehiago ez dira antzeman ere egiten.
|
|
|
“Osasunerako arrisku txikia dago, baina BSErekin ezin da parekatu” esan dute. Pertsona batek animalia infektatuak ukitzen baditu edo birusa duen haragia edo esnea irensten badu, intoxikazio bat izan lezake, hots, ahoaren inguruan besikula txikiak agertzea, gaixorik
|
dauden
animaliei gertatzen zaien bezala. Hala ere, Bruselak azpimarratzen du birusa batez ere animalia bizietan dagoela, eta pertsona bat haiekin kontaktuan egonez gero izaten den arrisku nagusia dela gaixotasuna beste animalia batzuei kutsa diezaiekeela, eta gaixotasuna kutsatzeko ahalmen handia dela eraso beharreko arriskua.
|
|
|
Bitamina hori berez
|
dago
animalia jatorriko elikagaietan soilik.
|
|
|
Adierazgarria da kontsumoaren beherakada handiena izan dutenak direla, eta ez kontsumoak berreskuratzeko joera duen gainerako aldian. Hori guztia, gaixorik
|
dauden
animalien aitorpen ofizialek beste autonomia erkidego batzuetako kontsumitzaileek ukitutako eremuetako produktuei buruz hartutako erabakietan eragina izan ahal izatearen kalterik gabe. Alde horretatik, MAPAk (2001eko uztaila) 2000ko azaroari buruz emandako azken datuen arabera, zenbait autonomia erkidegok, hala nola Gaztela Mantxak eta Nafarroak, behi haragiaren kontsumoa %16, 62 eta %35, 20 handitu dute, hurrenez hurren.
|
|
2002
|
|
|
Familiako kide berria aukeratzea, ordea, ez da ahuntzaren gauerdiko eztula, egunero egunero lagun berriari denbora jakin bat eskaini behar baitzaio eta hileroko gastuak igo egiten baitira. Esaterako, adituek zakur eta katuen jabeei euren menpe
|
dauden
animalien osasun txartelak eguneratuak izan ditzatela eta etxeko soberakinekin baino pentsuekin elika ditzatela eskatzen diete. Ildo honetan egin diren inkestek azaleratzen dutenez, zakurrak katuak baino gehiago zaintzen dira.
|
|
|
Batzordeak zehaztu du debekatutako produktu batzuetan «chloramphemikola» aurkitu zela. Substantzia hori arriskutsua izan daiteke gizakien osasunerako, eta debekatuta
|
dago
animalia elikatzea 1994az geroztik, eta oso gutxitan erabiltzen da botikak egiteko. Europar Batasuneko exekutiboak zabaldutako datuen arabera, bahituraren eragina jasango duten inportazioak 327,7 milioi eurokoak izan ziren 2000 urtean.
|
|
|
Animalia txiki marroia zazpi urtez bizi da batez beste, eta sustrai, intsektu, onddo eta larbez elikatzen da. Queensland eta Tasmania estatuetan, galzorian
|
dauden
animalien zerrendan dauden beste potoroo espezie batzuk ere badaude.
|
|
|
Izurdeek eta zaldiek ez ezik, terapiak egiteko ere balio dute. Gizakiengandik askoz hurbilago
|
dauden
animaliek, txakurrek, katuek eta txoriek ere lagundu dezakete jokabide jakin batzuk zuzentzen, herabetasuna gainditzen edo irribarrea pertsona deprimitu bati itzultzen. Zentro espezializatuek eta kabinete psikologikoek esperientzia ugari garatu dituzte azken urteetan animaliekin egindako terapiei buruz, bereziki, Kataluniako eremuan.
|
|
|
Espezialistek diotenez, baserriko animalia baten konfiantza lortzea «geure beldurrei buruz egin dezakegun lanik onena da». Salama doktoreak esan duenez, izututa
|
dagoen
animalia bat laztantzen ari da «arteria presioa jaitsi eta bihotz maiztasuna murriztu». Zaldiek, adibidez, segurtasuna sendotzen dute, dio doktoreak.
|
|
|
Beste ondorio batzuen artean, horrek esan nahi du organokloratu horien batez besteko bizitza 5,1 eta 11,3 urte bitartekoa dela gizakietan; saguetan, berriz, 3 aste ingurukoa. Genetikoki hurbil samar
|
dauden
animalietan ere desberdintasun izugarriak daude. Hala, akuriek DL dute aipatutako toxikoentzat, 0,6 mikrogramokoa (gramoko milioi bat) gorputz pisuaren kilo bakoitzeko (DL toxiko jakin baten dosia da, eta horren ondorioz, proba egin behar zaien animalien %50 hiltzen da).
|
|
|
Oraingoz, Ramos doktorearen arabera, “gaur egun, usaimen erraboiletik lortutako zelula glikoak ezartzen ari dira”. Ikerketa ildo horri jarraiki, hainbat talde daude mundu osoan, baina oraindik esperimentazio fasean
|
daude
animalietan. Duela bi urte inguru, Valentziako Biomedikuntza Institutuko Almudena Ramón Cueto ikertzaileak aurkeztutako emaitzak itxaropentsuak izan ziren.
|
|
|
Duela hemezortzi urtetik aske jaio diren hiru kume bakarrak habia utzi baino lehen hil dira. Kolpe latza Ipar Amerikako hegaztirik handiena desagertzeko arriskuan
|
dagoen
animalia izateari uztea nahi duten biologoentzat. Kaliforniako kondore guztien populazioa 201 banakotakoa da, gatibu eta askatasunean bizi direnak Estatu Batuetan (Arizona eta Kalifornia) eta Mexikon, duela hogei urte erroldatutako 22 pertsonen aurrean.
|
|
|
Estatistikoki, erlazio argia dago aztertutako eskualdeetako animalia kontzentrazioen kasu eta zonen artean, eta landa eremuetan kasuak ugaritu egin dira udaberriaren eta udazkenaren artean. Elikaduraren eragina Urtarokotasunaz gain, bistakoa dirudi erlazio zuzena
|
dagoela
animalien elikadura motarekin. Elikadura pikorretan (zerealetan) oinarritzen denean, mikroorganismoa gorozkietan bizi daiteke astebete baino gutxiagoz.
|
|
|
Beren asmoari indar emateko, sinadurekin batera Europako zenbait naziotan egiten dena azaldu dute. Britainia Handian, Italian, Suedian, Suitzan... lege zorrotzak
|
daude
animaliak zapuztu, sufriarazi, lan gogorrak egitera behartu, toki txarretan eduki nahiz borrokarako erabiltzen dituztenentzat.
|
|
|
Leialtasunean, maitasunean eta laguntasunean ez
|
dago
animalietan zakurra bezalakorik.
|
|
2003
|
|
|
Baina herri kiroletan batetik oso jende gutxi aritzen da, oso kirol gogorrak direlako, eta bestetik garestiak dira, behar den materialagatik (egurra dela, harria dela...). Gure instituzioek ez badute bereziki laguntzen, galzorian
|
dauden
animaliekin egiten den bezalaxe, akabo: gure moduko erdi zoro batzuk bakarrik ariko dira lanean, eta kirolariek erakustaldietan bakarrik jardungo dute.
|
|
|
Gauero bildu behar izaten dituzte ardi denak, ondoan dagoen erreserba naturaleko lehoiek eta hienek jaten baitizkiete bestela. «Ados
|
gaude
animalia dibertsitatea errespetatu behar dela, baina gobernuak aniztasun hau babesten duen bitartean, artzainei ez die galdutako ardien ordainik ematen. Horregatik, Kenyako artzainak lehoiak hiltzen hasi dira», azaltzen du Davidek.
|
|
|
Eta ibiltzerik ez dutenei heriotza eman zaie aurkitzen diren tokian, baliabide mekanikoen bidez eta arriskurik gabe sakrifiziorako lokaleraino joan ezin badira. Ukuiluko lokalek ahalik eta labaintzeko arrisku txikiena duten lurrak izan dituzte, haiekin kontaktuan
|
dauden
animaliei zauririk eragiten ez dietenak. Era berean, aireztapen egokia izan dute aurreikus daitezkeen muturreko tenperatura eta hezetasun egoeretarako; intentsitate argiztapen nahikoa izan dute animalia guztiak noiznahi aztertzeko, eta, beharrezkoa izanez gero, ordezko argi artifizial egokia izan dute; eta, beharrezkoa izanez gero, ohe kopuru nahikoa izan dute lokal horietan gaua igarotzen duten animalia guztientzat.
|
|
|
Indarkeriazko borrokaren zantzuak agertzen direnean, arrazoiak berehala aztertuko dira eta neurri egokiak hartuko dira. Arriskuan
|
dauden
animaliak edo erasotzaile berariazkoak taldetik bereiziko dira. Zerrien nahasketa:
|
|
|
Estatu Batuetako zientzialari talde batek bi “banteng” edo Baliko mendeku zekor batzuk klonatu ditu. Desagertzeko arrisku larrian
|
dagoen
animalia da Bali, eta, ondorioz, desagertzeko zorian dauden espezie guztiak salbatzeko beste ate bat ireki du, besteak beste katamotz iberiarra, Espainiari dagokionez. Bi aleak hil honen 1ean eta 3an jaio ziren San Diegoko zooan (Kalifornia).
|
|
|
Kuaternarioko parkeak instalazio zabalak ditu, multzoan integratzeko bereziki diseinatuak, Altamirako gizakiaren habitata girotzeko eta haitzulo famatuetan margotutako fauna zuzenean erakusteko. Zentro honetan
|
dauden
animaliak bisonte europarrak, Prezwalski zaldiak, oreinak eta basurdeak dira, baita renoak, katamotz borealak, orkatzak, igarabak, hartzak, otsoak eta katagorriak ere. Animalia horietako batzuk historiaurreko kobazuloetan ageri dira, edo haien hondakinak indusketetan aurkitu dituzte, eta beste batzuk, ustez, leku horretan bizi izan ziren garai hartan.
|
|
|
Eremu horretan askatasunean
|
dauden
animalia horien milaren% 20 bizi da.
|
|
|
«Egosteak birusa ezabatuko luke, eta txita sakrifikatuek ez dute birusa sakabanatzen, hori arnasketarekin gertatzen baita». Gainera, oso birus ezegonkorra da, eta ez du luzaroan irauten bizirik
|
dagoen
animalia baten barruan ez bada, Gómez Lucíak zehaztu duenez. Izan ere, epidemiak kaltetutako sektore baten ondorio ekonomikoak eta birusaren mutazioa dira agintariek aurre egin beharreko arazo nagusiak.
|
|
|
Hala ere, debekatuta dago horiek erabiltzea, giza osasunerako arriskutsutzat jotzen baita, metabolismoan duten eraginagatik. Horrelako kasuak saihesteko, araudi nazionalak kontrol batzuk ezartzen ditu ustiategietako azienda biziaren gainean eta hiltegietan
|
dauden
animalien gainean. Madrilen, duela bi urte baino gehiago kontrol horiek ez zuten klembuterol bidezko positiborik hauteman.
|
|
|
Pentsuak eta botikak animalia jatorriko elikagaietan Halakotzat hartu behar ditugu haztegietan edo akuikulturan hazitako animaliekin lortutako elikagaiak. Bai kasu batean, bai bestean, eremu mugatu samar batean
|
dauden
animaliak dira, pentsuak elikagai gisa kontsumitzen dituzte eta gaixotasuna agertu ondoren tratamendua jasotzen dute. Sistema hori orokortu egin da haragia, arraina, arrautzak eta esnea prezio egokietan ekoizteko modurik onena den aldetik, eta ekoizpenean eragina izan dezaketen parametro guztiak kontrolatuz egiten da, aplikazio orokorreko irizpide baten arabera:
|
|
|
Faktore horiek guztiak orain arte bularreko minbiziaren eragin handiagoarekin lotuta zeuden. Era berean, jakin zuten haurdunaldian kadmioaren eraginpean
|
zeuden
animalien kumeek pubertaro goiztiarra eta bular guruinen garapen goiztiarra zutela, bularreko minbizia garatzeko arriskua %50 areagotzen duten bi faktore. Ameriketako Estatu Batuetako ikertzaileek diotenez, ugatzeko kadmio minbizia erlazioak metal astun horrek sor ditzakeen erreakzio estrogeniko ahaltsuekin du zerikusia.
|
|
|
Hala, haragia ehiza lurralde batean ehizatu diren animalia basatietatik soilik atera daiteke, eta ehiza jarduera arautzen duen legediak baimendutako bitartekoekin. Debekatuta
|
dago
animalia horiek osasun arloko legezko murrizketak dituzten eskualdeetatik etortzea. Merkaturatzeko jarraitu beharreko prozesuak arauak prestakuntzari, zatiketari, manipulazioari, ontziratzeari, markatzeari, etiketatzeari eta garraioari dagokienez ezartzen dituen higiene baldintza guztiak bete ditu.
|
|
|
Untxi obuluei nukleotik DNA kentzen zaien arren, fusioan beren mitokondrioen material genetikoa ematen dute, eta giza zelulen nukleoarekin bateraezintasunak sor daitezke. Hala ere, Sheng doktorea ziur
|
dago
animalien obuluak erabiltzeak etorkizun handia duela helburu terapeutikoekin aplikatzen diren klonazio tekniken muga handienetako bat konpontzeko: esperimentu mota horietarako giza obuluak behar bezala ez izatea, laborategian oso arrakasta tasa txikia baitute.
|
|
|
“Araudi berria betetzen ez dutenetatik, %70 edo %80 egokitu ahal izango da”, onartu du Alberto Díezek; patronalak, berriz, “arlo ludikoan baino ikerketa gehiago egiten ari dira”. Lege berriak erreskate zentroak sortzea ere aurreikusten du, zooetan
|
dauden
animaliak leku horietara eramateko, itxiak izango baitira.
|
|
|
Hauek dira birus isolamendurako nahi diren laginak: fase akutuan
|
dauden
animalien odol heparinizatu esterila; barea, hezur muina, entzefaloa eta hildako animalien birika. Laginak hoztuak izan behar dira, baina ez izoztuak.
|
|
|
Azalpen posible bat animalia zaharrenen sakrifizio masiboa litzateke, eta horrek eragindako gehienak ezabatzea ekarriko luke. Osasun publikoari dagokionez, horrelako jarduerek arriskua nabarmen murrizten dute, gaixo
|
dagoen
animalia bat ere ez baita kontsumitzailearengana iristen. Ikuspegi epidemiologikotik, ordea, aurretiko kontrolik gabeko ezabapen masiboak gaixotasunaren banaketa eta bilakaera zehatz mehatz ezagutzea eragozten du.
|
|
|
Era berean, deigarria da aurkezteko maiztasuna 2000 urtekoa baino txikiagoa izatea. Egoera horretan, 2001 urtean aztertu gabeko animalien sakrifizio masiboak elikatze katean gaixo
|
zeuden
animaliak gutxitzen lagundu zuela susma genezake. Aurten, autonomia erkidego guztiek aitortu dituzte kasuak.
|
|
|
AEBko Nekazaritza Sailaren ikerketen helburua da zehaztasunez zehaztea gaixorik
|
dagoen
animaliaren jatorria eta kutsadura iturria.
|
|
|
Arrazoi nagusia AEBetako eta Kanadako ekoizpen sistema da, gaixotasuna agertu baino lehen Europan erabili ohi denaren ia berdina. Funtsean, gaixorik
|
zeuden
animaliak, edo haien zati bat, tratatu egiten ziren agente infekziosoak desagerrarazteko, eta, ondoren, animalien produkzioan sartzen ziren, haragi, odol, hezur edo nahasketa irin bihurtzen baitziren, eta horiek interes handiko osagarri proteiko minerala dira. Hala ere, oraindik jakinarazi gabe dauden zenbait datuk lagunduko lukete kasu positibo hori ulertzen, eta neurri handi batean argituko lukete gertaera puntuala den edo, aitzitik, behi patologiaren barreiatzea Atlantikoaren beste aldean hasten den.
|
|
|
Erantzunik gabeko lehen kontua da ea irinek prioiak desaktibatzen zirela ziurtatzeko tratamendu egokiak jaso zituzten. Garrantzi handiko bigarren galdera da ea orain geldirik
|
dauden
animaliek Europako behi gaixoetatik ateratako irinak kontsumitu ote zituzten. Azkenik, gaixo dauden animaliak Europakoekin ahaidetuta dauden galdetu behar da.
|
|
|
Garrantzi handiko bigarren galdera da ea orain geldirik dauden animaliek Europako behi gaixoetatik ateratako irinak kontsumitu ote zituzten. Azkenik, gaixo
|
dauden
animaliak Europakoekin ahaidetuta dauden galdetu behar da. Haragi irinek tratamendu desegokia jaso izan balute, Europako egoera berean egongo lirateke.
|
|
|
Oskarrek irribarre egin zuen. Baso hartan sano
|
zegoen
animalia bakarra bera zela uste zuen. Kontua da ilaran jarraitu zuela Oskarrek, Danba bainugelatik noiz aterako zain.
|
|
2004
|
|
|
Anfibioen ordezkari, Hegoaldeko Zuhaitz igela edo «Ranita» famatua aukeratu dugu, desagertzeko arrisku bizian
|
dauden
animalien zerrendan baitago. Sekulako jauziak egiten omen ditu, jauzi bakarrean intsektuak irentsiz.
|
|
|
Sentitzen dut, baina nire etxapean debekatua
|
dago
animalientzat sarrera.
|
|
|
Guztiek mekanismo biologiko bera dute: gantzekiko afinitate handia duten konposatuak dira, eta nekez kanporatzen dira prozesu fisiologikoen bidez. Horren ondorioz, gantz ehunetan proportzio handiagoan edo txikiagoan metatzeko joera dute, eta, beraz, kate trofikoetako gailurretan
|
dauden
animaliek izaten dituzte, normalean, horrelako kutsatzaileetarako indize handienak. Konposatu organokloratuen biometaketa, bestalde, ongi dokumentatutako fenomenoa da hainbat azterketatan; horietako batzuek 40 urte inguru dituzte.
|
|
|
Desagertzeko zorian
|
dagoen
animalia horren haragia, azala eta arrautzak klandestinoan saltzea ohikoa da
|
|
|
Gainera, ganaduak garraioan duen estresari eta abeltegi handietako oilo erruleen ongizateari buruzko Europako zenbait ikerketa proiektutan parte hartzea koordinatzen du. Inkestaren emaitzen arabera, kontsumitzaileen %74k diote prest
|
daudela
animalien ongizatea errespetatzen duten produktuengatik gehiago ordaintzeko, hala nola, baserriko oilaskoaren eratorriak, granja irekietako arrautzak edo txerri iberikoa. Levrinok zuzentzen duen animalia ongizateko taldeak urtero egiten du inkesta, Zaragozako Unibertsitatearen eragin eremuan, milaka pertsonari.
|
|
|
Pentsatzen da, adibidez, hausnarkariak hobeto bizi direla eta zaldiak ondo bizi direla, baina hori ez da beti egia. Oro har, emaitzek erakusten dute desinformazio maila handia
|
dagoela
animaliek granjetan duten tratu errealari buruz. Inkestaren beste alderdi interesgarri bat da arlo horretako profesionalen artean, albaitarien eta abeltzainen artean, sentsibilitate handia dagoela, baina, bitxia bada ere, askok uste dute animaliak ondo tratatuta daudela.
|
|
|
animaliak goserik eta malnutriziorik gabe egon behar du, gaixotasunik gabe, ingurumeneko lesio eta erasorik gabe, beldurrik eta estresik gabe, eta, azkenik, bere berezko portaera adierazteko askatasuna izan behar du. Lehenengo hiru puntuak bakarrik kontuan hartzen badituzu, garbi
|
dago
animaliak ondo tratatuta daudela pentsatuko duzula. Baina ongizateak azken bi puntuak ere hartzen ditu, eta sistema hiperindustrializatuek ez dituzte betetzen.
|
|
|
Foie gras hitzaren definizioa (gibela esan nahi duen hitz frantsesa) koipetsua da, eta RAEren hiztegian jasota dago). Antzara edo ahate gibel hipertrofiatua da, hau da, deformatuta
|
dago
animaliaren gehiegizko elikaduraren ondorioz. Horrela, gibel gantzatsua lortzen da, baina inola ere ez gaixorik edo osasungaitza.
|
|
|
UICNko arduradun bat, Russell A. Mittermeierrek adierazi duenez, “azterketa horrek alerta dei gisa balio behar du, espezie gehiago ez galtzeko berehalako ekintzetarako”. Azaldu duenez, beharrezkoa da “arrisku larrian
|
dauden
animaliei eta landareei bereziki zuzendutako ahaleginak egitea; eta, gainera, espezie horiek gehien kontzentratzen diren eremuez arduratu behar dugu lehenik”.
|
|
|
Azalpen posible bat animalia zaharrenen sakrifizio masiboa litzateke, eta horrek eragindako gehienak ezabatzea ekarriko luke. Osasun publikoari dagokionez, horrelako jarduerek arriskua nabarmen murrizten dute, gaixo
|
dagoen
animalia bat ere ez baita kontsumitzailearengana iristen. Ikuspegi epidemiologikotik, ordea, aurretiko kontrolik gabeko ezabapen masiboak gaixotasunaren banaketa eta bilakaera zehatz mehatz ezagutzea eragozten du.
|
|
|
Denbora horretan izandako bilakaerak, goranzko joerari eutsi dion arren, adierazten du 2004an kasuak gutxitu egin direla. Gaixorik
|
dauden
animalia gehienak Galizian eta Gaztela eta Leonen erregistratu dira, azken lau urteetan agerian geratu den bezala. Balearrak eta Aragoi dira prebalentziarik altuenak, eta baxuena, berriz, Euskal Herrian.
|
|
|
Hizlaria urrunago joan zen eta ekonomiaren aurkako debekua leporatu zion. «Kontinente zaharreko baserritarrek 1.500 milioi euro galdu dituzte urtean beren abelburuen elikaduran; aurreko pentsuen ordez 700 milioi euro gehiago jarri behar izan dituzte, eta 3.000 milioi gehiago ordaindu behar izan dituzte orain debekatuta
|
dauden
animalia azpiproduktuak ezabatzeagatik». Ingurumenaren ikuspegitik, halaber, deitoratu egin zuen abereak hiltzeak eta hondakinak ezabatzeak urtean 16 milioi tona haragi azpiproduktu bereganatzea errausketaren bidez edo zabortegi kontrolatuetan.
|
|
|
Iluntze haietan Martinaren ahotik ateratzen zen hitz bakoitza buruan grabatuta geratzen zitzaion, gizon bizardunak maskorrean Martina izena utzi duen legez. Madrileko eskolako lagunena kontatzen zuenean, Madrileko zineak zelako handiak ziren edo Zoo an
|
zeuden
animalien itxura deskribatzen zuenean... Gimnasiako klaseetan ikasitako itzulipurdikoak hondar epelaren gainean lagun guztien aurrean zelan egiten zituen gogoratu du eta zelan bera ahoa zabalik begira harrapatzen zuen beti.
|
|
2005
|
|
|
Animaliak garraiatzeko neurriak ere ugariak eta zehatzak dira. Adibidez, amek kumeekin bidaiatu behar dute estresik ez izateko; arrak eta emeak baldin badoaz hegazkin berean araldiak kontuan hartu behar dira; ezin dira jateko diren produktu galkorrak eta bizirik
|
dauden
animaliak nahastu...
|
|
|
18 Polinizazio egokirik gabe, loreak, eta euren menpe
|
dauden
animaliak arriskuan daude.
|
|
|
Hau da, ikuspegi genetiko batetik, espezie berekoak dira gene multzo berean estekatuta
|
dauden
animaliak, hots, espezieak, Mayr en ustez (1942, 1969), elkarrekin ugaltzen diren animali populazioen multzoak dira, edo behintzat potentzialki ugaldu egin daitezkeenak, eta, hortaz, ugaltze kontuetan beste antzeko taldeekiko isolatuta daudenak.
|
|
|
Gastrulazioa bukatutakoan, itxuratuta
|
dago
animalia helduaren gorputz plan orokorra, organoen hasikinak izango direnak zirriborratuta daude, eta enbrioia prest dago organoen eraketan aritzeko, hau da, organogenesian. Esan gabe doa, horrekin batera edo aurretik ehunen diferentziazioa burutu behar da, alegia, histogenesia.
|
|
|
Jakina, argiak ez du zuzenean eragiten animalien gainean, zeren animaliak printzipioz berdin bizi bailitezke alde fotikoan edo afotikoan, baina, ekoizpen primarioa soilik alde fotikoan egongo da. Alde afotikoan, esan dugunez,
|
badago
animaliarik, baina karniboroak, deskonposatzaileak, detritiboroak edo iragazleak izango dira, ez herbiboroak. Edozelan ere, aipatu egin behar da ekoizpen primarioa alde fotikotik kanpo ere egon daitekeela, esate baterako, sakonera handiko tximinia geotermikoetan, zeintzuetan bakterioak baitira ekoizleak.
|
|
|
Sistema bi
|
daude
animalien organoen ekintzak erregulatu eta integratzen dituztenak: nerbio sistema eta sistema endokrinoa.
|
|
|
Unitate hartzaileak bizidunaren eta bere ingurunearen arteko kate maila kritikoak izaten dira; izan ere, hartzaileak baitira lehenengo urratsa nerbio sistemaren funtzionamenduan. Beraz, sentimen organoen motak eta animaliaren gorputzean duten kokapena guztiz erlazionatuta
|
daude
animaliaren konplexutasun eta bizimoduarekin.
|
|
|
Horrela izanik, gurasoek gameto asko askatzen dituzte ingurunera, zeinek bere aldetik baina sinkronikoki, sexu desberdineko gametoen arteko topaketa probabilitateak emendatzeko. Ernalketa mota horri kanpo ernalketa esaten zaio, eta oso hedatuta
|
dago
animalia morfologikoki primitiboenen artean.
|
|
|
Nitrogeno konposatuen eskrezioa guztiz erlazionatuta
|
dago
animaliak dituen uraren eta ioien erregulazioarekin. Eskrezioak, osmorregulazioak eta ioien erregulazioak gorputza hondakin potentzialki toxikoez garbitzeko balio dute, eta bai ere gorputzeko fluidoen osagai desberdinen kontzentrazioak jarduera metabolikoetarako maila egokian mantentzeko.
|
|
|
“Ez zegoen plastikorik, ez eta hidrokarburorik ere barruan; beraz, ez da hori heriotzaren arrazoia”, azaldu zuen Pablo Cermeñok, kolektibo horren bozeramaileak. Heriotza eragin dezaketen hipotesien artean
|
dago
animalia aspalditik gaixorik egotea, eta horregatik ez jatea eta ahultzea. “Koipe gutxi zuen.
|
|
|
1999 Belgikan, giza kontsumorako diren oilasko eta arrautzetan dioxina maila handiak hauteman ziren. Ikerketak erakutsi zuen kutsadura handia
|
zegoela
animaliak elikatzeko produktuetan. Bibliografía Betrían Martínez, S. 2004 Seguru jaten dugu?
|
|
|
EEB/ EETeko EFSAko aditu taldeak adierazi zuen, eskura zeuden ebidentzia zientifikoen arabera, hausnarkari txikietatik (bereziki ardietatik eta ahuntzetatik) eratorritako esnea eta esnekiak (laktoferrina, laktosa eta beste batzuk) ez direla arriskutsuak entzefalopatia espongiformeak transmititzeko. Egindako analisien arabera, gaixo
|
dauden
animaliengandik datorren esnez elikatutako animalia osasuntsu bat ere ez da patologiaren aldekoa izan. Haragi kontsumoari dagokionez, ordea, adituek ez dute hain ondorio nabarmenik atera.
|
|
|
200.000 proba gehiago Orain arte emandako datuek pentsarazten dute edozein prebentzio proposamen beharrezkoa dela, adibidez, hausnarkari guztiei (behiak, ardiak eta ahuntzak) osasun publikoa ahalik eta gehien babesteko ezarritako neurriak. Neurri horien artean
|
daude
animaliak animalia jatorriko proteinekin elikatzea debekatzea, hala nola haragi eta hezur irinetan, gizakien eta animalien elika kateko arrisku material espezifikoak ezabatzea (hala nola garuna eta bizkarrezur muina) eta dardarak eragindako artaldeak hiltzea (ahuntzei eta ardiei eragiten die, eta BSEaren antzekoa da, baina ez da frogatu giza transmisioari dagokionez). Adituek onartzen dute kaltetutako ahuntza zegoen artaldeko ahuntz guztiak kendu direla, eta, aldi berean, artaldeko 300 animalia helduei egindako probek emaitza negatiboak izan zituzten EET guztientzat.
|
|
|
Luis Laria Itsas Espezieak Aztertu eta Babesteko Koordinakundeko lehendakariak jakinarazi du 28 bat tonako balea agertu dela Riberira Nova Asturiasko kostan. Bizirik
|
zegoen
animalia Tapia de Casariego herri asturiarretik mendebaldera aurkitu zuten. Balea duela hiru bat egun ikusi zuen Helimer Kantauri helikopteroak, eta Asturiasko itsasertzean azken hamar urteetan aurkitutako handienetakoa da.
|
|
|
Venezuelako dortoken eta kaiman endemikoen askapen berri batek milioi erdi eta 4.000 animalia baino gehiago askatu ditu, hurrenez hurren, azken 15 urteotan desagertzeko arriskuan
|
dauden
animalia horiek. Ehun bat lagun inguruk lagundu zieten kontserbazionistei 5.000 dortoka Arrauy, Latinoamerikako ur gezako handiena, eta 145 kaiman Orinokokoak Mocapra ibaiaren uretara eramaten.
|
|
|
Haien aldarrikapena elikagaiekin gozatzea da, eta hori lortzeko, munduko hainbat eskualdetako bertako produktuak dastatu besterik ez da egin behar, non artisau formulak erabiltzen baitira. Horretarako, kultura bakoitzaren ezagutza kontserbatzeak eta zabaltzeak duen garrantziaz jabetzen dira, zaporeen arteko aldea goraipatuz, baita artisautzako elikagai ekoizpena, nekazaritza txikia edo arrantza eta abeltzaintza teknika iraunkorrak ere; eta ez dute zalantzarik egiten desagertzeko zorian
|
dagoen
animalia arraza edo landare espezie jakin bat salbatzeko, giro edo errezeta bat berreskuratzeko edo horretarako behar bezain hezia dagoen ahosabai bati plazer bat oparitzeko. Slow Food ek dirua erabiltzen du hainbat proiektu zehatzetarako.
|
|
|
–Apartamentuaren gehienezko edukiera baino pertsona gehiago ostatatzea. –Debekatuta
|
badago
animaliekin ostatu hartzea. – Horniduretan aurreikusitako kontsumoak aldatzen dituzten aparatuak erabiltzea.
|
|
|
Jakina da hegaztiak elkarrekin infektatzen direla, gaixorik dauden hegaztiak gaixotu egin daitezkeela (orain arte ez da kutsatzen pertsonen artean) eta espezie batzuk besteak baino sentikorragoak direla. Hala ere, H5N1 anduia kutsatzeko bide bakarra da gaixorik
|
dauden
animaliekin, gorotzekin edo erraiekin behin eta berriz ukitzea. Kutsatutako hegaztien haragia kozinatuta jatea ez da kutsatzeko arriskua, baina bai higiene baldintza desegokietan manipulatzeko arriskua.
|
|
|
Hori dela eta, kontrol neurriak zorroztu egin dira hezeguneetan eta hegaztiek migrazioetan igarotzeko beste eremu batzuetan. Europako hainbat tokitan infektatutako hegaztien kopurua txikia den arren, kontu handiz ibili behar da, gaixo
|
dagoen
animalia manipulatzea arrisku faktorea baita. Tenperatura egokietan kozinatuz gero, kutsatzeko arriskua murriztuko litzateke.
|
|
|
Alemanian egindako azterketa batzuen arabera, erremolatxa mamian hezurrak daudela ere hauteman da (%10eraino), eta hori kontrolatutako landaketetan ere hauteman daiteke. Lurrean
|
dauden
animalia basatien hezur zatiak dira horien jatorririk probableena. Erremolatxari itsasten zaizkio eta hausnarkariak elikatzeko mamian amaitzen dira.
|
|
|
Azterlan horiek, normalean, tokiko batzorde, kontseilu edo batzarrek egiten dituzte, aditu independenteek edo administrazio horretako plangintza langileek osatuak. Zeregin konplexua da ingurune natural jakin batean izan dezakeen eragina kuantifikatzea, askotariko faktoreak egon baitaitezke, hala nola desagertzeko arriskuan
|
dauden
animaliak, monumentu historikoak edo babestutako ekosistema, eta hainbat interes ekonomiko, kultural edo sozial bildu baititzakete. Horretarako, hainbat metodologia eta diziplina zientifiko erabiltzen dira.
|
|
2006
|
|
|
Animaliak gara guztiok, baina, espezie ezberdinekoak. Horixe da neska mutikoei bereziki zuzendua
|
dagoen
Animalien bitxikeriak izenburuko liburuan adierazten dena: lurreko ugaztunak, itsasokoak, intsektuak, hegaztiak, narrastiak, arrainak, anfibioak, moluskuak eta krustazeoak, dinosauroak zein pterosauruak... animaliok elkarren artean dituzten ezberdintasunak.
|
|
|
Albaitariaren kontrolpean eta txertoa hartuak ez
|
dauden
animaliak, gainera, emakume haurdunentzat gaixogarri gerta daitezke.
|
|
|
(1) Atal honetan hurrengo aldakiak aztertu dira: zentroaren kanpoaldeko egoera, barrualdeko garbitasuna, altzarien egoera, komunetako garbitasuna, usain biziegiak eta kiratsak, paperontziak, aireztapen eta tenperatura egokiak, bertan erretzen ari diren erabiltzaileak, bertan
|
dauden
animaliak.
|
|
|
Galtzeko arriskuan
|
dagoen
animalia honen tresna, eboluzioak sorturiko luzakin bitxienetakoa da.
|
|
|
Kaltzio urritasuna karranpekin eta muskuluen indarberritze eskasarekin lotzen da. bitamina gehiago
|
dago
animalia jatorriko elikagaietan, hala nola arrain urdinean, arrautza gorringoan, gibelean, esneki osoetan edo aberastuetan, gurinean eta. Bitamina horrek kaltzioa xurgatzen laguntzen du, eta, beraz, haren urritasunak hezur arazoak garatzen lagun dezake, hala nola osteoporosia.
|
|
|
Orain arte, urpeko esplorazioaren aurrerapenekin marrazo espezie berriak aurkitzeko itxaropena genuen. Hala ere, azken 150 urteetako datuen analisiarekin batera 20 urtez egindako ikerketek zientzialariak konbentzitu dituzte ozeanoen %70ean ez
|
dagoela
animalia horien arrastorik. Ozeanoen batez besteko sakonera 4.000 metrokoa da, eta hezurrak dituzten arrainak bakailaoaren ahaideak 9.000 metrora bizi dira itsasoaren azpian.
|
|
|
Lehenengo neurri multzo honen helburu nagusia birusen hedapena mugatzea ez ezik, elika katean sartzea saihestea ere bada, eta are garrantzitsuagoa, birusa gizakiengana iristea eragoztea, ez bakarrik zuzenean kutsatzeko arriskua dagoelako, baizik eta arriskuen prebentzio eta kontrol hutsagatik. Komeni da gogoratzea gaur egun ez dela egiaztatu pertsonen artean zuzeneko transmisiorik dagoenik, eta gizakietan deskribatutako kasu guztiak lotuta
|
daudela
animalia gaixoen manipulazioarekin, batez ere erraiekin eta odolarekin, haiek hiltzen direnean. Bestalde, jakina da, halaber, erretzeko tenperaturan birusa inaktibo dagoela.
|
|
|
ibilgailuaren barrurako eta kanporako. Hain modan
|
dauden
animalien siluetak, nahi ditugun hitzak osatzeko letrak…. Aire irteera kromatuak: itsasgarriak dira eta ibilgailu bakoitzerako eredu egokia bilatu behar da.
|
|
|
Laborategiko probek erakutsi dutenez, pertsonentzako bost txertok babesten dituzte tximinoak infekziotik. Kontua ez litzateke txertaketa masiboari ekitea basa egoeran
|
dauden
animalietan ezinezkoa da, baizik eta infektatutako eskualdeen eta eskualde birjinen arteko mugan zeuden populazioak birusaren kontra immunizatzea. Hala, gorilak berak hesi naturala izango lirateke “Zaire” ebolaren hedapenaren aurka.
|
|
|
Bertan landa-etxe bat eta hainbat animalia ageri ziren. Geldi geldirik
|
zeuden
animaliak, ez zuten, nire gusturako, bizirik. Behin, gurasoak siestan zeudela uste dut, guraizeak hartu eta animalien eta landa-etxearen irudiak moztu nituen ahal nuen egokienen.
|
|
|
Behin, gurasoak siestan zeudela uste dut, guraizeak hartu eta animalien eta landa-etxearen irudiak moztu nituen ahal nuen egokienen. Gero, zapian han eta hemen
|
zeuden
animaliak elkartu egin nituen nik, ardiak ardiekin, eta horrela. Txakurra jarri nien atzetik, bilduta egon zitezen.
|
|
|
Baina animaliaren gurariak naturalak dira, dagoenerantz daude zuzenduta, eta dagoenak determinatzen ditu; nahi horien arabera gauzatzen den ekintza ezeztatzaileak ezin du dagoenaren muina aldatu: dagoenaren muinak berbera izaten jarraitzen du gurari naturalak gauzatu zein ez; horrenbestez, espazioari
|
dagokio
animalien guraria, ez denbora gerozaleari. Egia da, animaliak bizi den mundu naturalaren itxura aldatu egiten duela, baina hil egiten da, eta bihurtu egiten dio lurrari hartua ziona.
|
|
2007
|
|
|
Haurrentzako jolastokietako informazioa, aldiz, eskasa da: hamar zonatik lautan bakarrik debekatua
|
dago
animalien presentzia edo bertarako sarrera (gogoan izan animalia direla zona horietako zikinkerien eragile nagusiak); proportzio horretako kartelek jakinarazten dute ekipamenduak eta jolasen erabiltzaileen adinak eta berdeguneen %28tan baizik ez da agertzen akats eta gabezien berri emateko telefono zenbakia.
|
|
|
urteak daramatzagu bruzelosiaren eta tuberkulosiaren arrastorik gabe. Gainera, behietan baino errazagoa da kontrola, gehienbat latxa arrazako ardiak hazten baitira Euskal Herrian; horiek lurraldean bertan sortu eta salerosten direnez, ez
|
dago
animalia gaixorik kanpotik sartzeko arriskurik. Salbuespena Nafarroaren hegoaldea da, han haragitarako ardiak hazten baitituzte, beste arraza batekoak, eta horietan azaltzen dira bruzelosi kasu batzuk.
|
|
|
Zientzialari britainiarrek zerrenda bat egin dute galtzeko zorian
|
dauden
animaliekin
|
|
|
Buleyk ere aipatu zituen gertaera horrek kontserbazio programetan izan zituen ondorio handiak. Hala, adituaren arabera, bide berri bat irekitzen da, eta, bide horretatik, bakarrik
|
dauden
animaliek ere “uharte bat koloniza dezakete”.
|
|
|
Behien entzefalopatia espongiformea edo behi eroen gaixotasuna berriki agertu den gaixotasuna da. Gaixorik
|
zeuden
animalien lehen kasuak Erresuma Batuan deklaratu ziren 1986an. 1996an gaixotasun berri bat detektatu zen pertsonengan, Creutzfeldt Jakoben gaixotasunaren aldaera bat, behi aziendaren BSE epidemiarekin lotu zena.
|
|
|
Behi eroen krisiak erakutsi zuenez, azpiproduktuak bereziki arriskutsuak dira animalien elikaduran, erabat inaktibatu ez diren agente infekzioso edo toxikoekin kutsatuta badaude. Izan ere, prioiak ez inaktibatzeak gaixorik
|
zegoen
animalia baten hondakinetatik beste animalia osasuntsu batera transmititzea ekarri zuen, eta horrek EET behi, ahuntz eta ardi aziendara transmititzea ekarri zuen, baita haragijaleetara ere, batez ere felidoak, mundu osoan zehar. Gaur egun, 1 kategoria ia erabat erreserbatu da EETei aurrea hartzeko, EETak gutxituz joan daitezen eta are desagertuz joan daitezen elikagaien panoramatik.
|
|
|
Hori da beste herrialde batzuetan, bereziki AEBn, agerian jartzen ari diren arazo batzuen jatorria. Inolako tratamendurik gabeko ongarri organikoa erabiliz gero, mikroorganismo patogenoak transmiti dakizkieke, gaixorik ez
|
dauden
animalia eramaileen gorozkietatik elikagai biologiko horien kontsumitzaileei. Kasurik argiena Escherichia coli O157: H7 barazkietan da, eta horrek dozenaka pertsonari eragin die herrialde horretako hainbat estatutan.
|
|
|
Adituek beren lana aurkeztu dute Amerikako Mikrobiologia Elkartearen topaketa batean, eta hegaztien gorotzetatik Campylobacter jejuni bakterioa infektatu eta ezabatzeko gai diren bakteriofago batzuk isolatu dituzte lehenik. Gainera, bakteriofago horiek berak erabili dituzte dagoeneko infektatuta
|
dauden
animaliak tratatzeko. Ikerketaren motibazio nagusietako bat da abere ekoizpenaren lehen mailan patogenoen borrokak duen garrantzia, kasu honetan hegazti haztegietan.
|
|
|
Urte horietan, animalien osasunaren arloko neurriak ez ezik, elikagaien segurtasunekoak eta osasun publikokoak ere taxutu dira. Garrantzi berezia izango dute gaixorik
|
dauden
animaliak isolatzeko eta hazteko eta garraiatzeko instalazioak desinfektatzeko baldintzek, bai eta epizootien eragina murrizteak ere; esaterako, sukar aftosoa, 2001ean Erresuma Batuan izandako agerraldiaren ondoren, 10 milioi abelburu sakrifikatzera behartu baitzuen, berriro ere landetxe britainiarretan egoten baita.
|
|
|
Aztergaia Zientzialariek kaloria gutxiko baina funtsezko elikagaietan aberatsa den dieta baten ondorio onuragarriak aztertu dituzte laborategiko animalien espezie batzuetan, besteak beste, saguak, harrak, txakurrak, behiak eta gure hurbileko ahaideak, tximinoak. Ia kasu guztietan, dieta horren mende
|
zeuden
animaliak ez ziren bakarrik errazio arruntak jaten zituzten esperimentu lagunak baino gehiago bizi, zahartzearekin lotutako gaixotasun gutxiago ere izaten zituzten. Azterketetan, eguneroko kaloriak baino %25 gutxiago irensten zituzten animaliak dieta normala egiten zutenak baino heren bat eta erdi gehiago bizi ziren.
|
|
|
Animaliak garraiatzean, honako neurri hauek hartuko dira: bidaiatzeko moduan
|
dauden
animaliak bakarrik garraiatzea, zauririk edo behar ez den sufrimendurik eragin gabe egitea, bidaiaren iraupena ahalik eta txikiena izatea eta animaliek bidaian zehar dituzten beharrei erantzutea. Alde horretatik, garraiobideak eta zamalanetarako instalazioak behar bezala sortu, eraiki, mantendu eta erabiliko dira, animaliei beharrezkoak ez diren lesioak eta sufrimendua saihesteko eta haien segurtasuna bermatzeko.
|
|
|
Baina jirafa espezie guztiak, 5,8 metroko altuera eta bi tonako pisua izatera irits daitezkeenak, mehatxupean daude, adierazi zuen Brownek jakinarazpen batean, eta azken hamarkadako biztanlerian %30eko jaitsiera kalkulatu dela. Orain subespezietzat hartzen direnak eskubide osoko espezietzat sailkatzeak arriskuan
|
dauden
animaliak kontserbatzeko politikak berrikustera behartuko lituzke gobernuak eta adituak.
|