|
2000
|
|
|
Denborarekin, sedimentazio prozesu honek itsasbeheretan agerian gelditzen diren limo lautadak eratzen ditu. Jarraian, mareen gorabeherek eta uraren gazitasun aldakorrak ezartzen dituzten bizi baldintza gogorretan bizirauteko moldatuta
|
dauden
landare halofitoak limo hondartza hauek kolonizatzen hasten dira. Beraiei esker, sedimentazio prozesua nabarmen azkartzen da.
|
|
|
Erabateko ilunpeak fotosintesia galarazten duenez, haitzuloetan ez
|
dago
landarerik, eta ondorioz, lurgaineko animalientzako janari iturri nagusia dena, lurpeko animalientzat ez da existitzen; beraz, kabernikolak bestelako baliabideak ustiatu beharrean daude. Honekin batera, hezetasuna altua da eta kabernikolen bizitzako baldintza garrantzitsuenetakoa ere; hau dela eta, galeria haizetsuetan forma gutxi bizi dira.
|
|
2001
|
|
|
Jende askorentzat zaila izaten da lorontzi handietan lurrari osasuntsu eustea, ontzi handian
|
dauden
landareak larregi ureztatzeko joera izaten baitugu.
|
|
|
Gainerako haragiek baino 8 aldiz tiamina edo B1 bitamina gehiago ditu, eta, jakina, B12 bitamina (batez ere gibela eta giltzurruna). Ez
|
dago
landare elikagaietan eskuragarri. Gainera, txerri haragia da base puniko gutxien dituena.
|
|
|
Hona hemen: Flavonoideak (kertzitina) eta antozianoak (batez ere mahats beltzean
|
dauden
landare pigmentuak). Zeluletan gertatzen diren prozesuetan, organismoarentzat kaltegarriak izan daitezkeen substantziak sortzen dira (erradikal askeak), arteriosklerosiarekin, tumoreekin eta zahartzearekin berarekin erlazionatzen direnak.Berriki egindako ikerketen arabera, antioxidatzaile naturalek substantzia horien sorrera blokea dezakete.
|
|
|
Lorontziak estaltzea. Ahal den guztietan, loreontzietan
|
dauden
landareak eta zuhaixkak estalpean gorde behar dira neguko gauetan, eskualde hotzenetan batez ere. Baina, gainera, lorontziak babestu behar dira.
|
|
|
Elikagai horiek burdina, B12 bitamina eta folatoak dira, batez ere. B12 bitaminaren kasuan, bitamina hori ez
|
dago
landare jatorriko elikagaietan, eta, ondorioz, egoera defizitario espezifikoak sor ditzake erregimen begetariano zorrotzen jarraitzen duten pertsonengan. Itsas algek eta soja hartzituarekin egindako elikagaiek B12 bitaminaren aztarnak dituzte, eta horiek ezin dira animalia jatorriko elikagai baten ordez erabili.
|
|
|
Zeliakiaren ezaugarria glutenarekiko intolerantzia da, garian, zekalean, oloan, garagarrean eta tritikalean (gariaren eta zekalearen hibridoa)
|
dagoen
landare proteina, eta ale horiek edo horien osagai batzuk dituzten elikagaietan dagoena.
|
|
|
Txinako anisa edo iztukatua, Badiana izenez ere ezaguna, ekialdeko herrialde hartakoa da. Infusioan
|
dagoen
landarea bereziki egokia da haurtxoaren digestio zailei, gasei eta bestelako alterazio gastrointestinalei helduenei ere, urdaileko minari dispepsia edo digestio espasmoei aurre egiteko. Hala ere, kontu handiz hartu behar da, anetol izeneko substantzia asko baitu, eta gehiegizko dosietan ondorio kaltegarriak izan ditzake.
|
|
2002
|
|
|
Gatza sodio kloruroa da. Gatzaren presentziari aurre egiteko, landareek sodio ioiak beren bakuola handietara bidaltzea da ohikoena, barruan
|
dauden
landare zelulen depositu handi bereizgarriak baitira. Kloruro ioiei dagokienez, sustraietan bertan baztertzen dira, erroko zelulek kloruro ioien barne kontzentrazio handiak dituztelako, eta horrek ez du gehiago onartzen.
|
|
|
Errazago kontserbatzeko eta ondoren kutsatzea eragozteko, geruza plastikoan ontziratu ziren, eta atmosferaren osaera aldatu egin zen nitrogenoa sartu eta oxigenoa ezabatzean. Horrela, erraz eta eroso kontsumitzeko prest
|
dauden
landareak merkaturatzen dira. Poltsa bat irekitzeko eta haren edukia ontzeko ahalegina bakarrik.
|
|
|
Hotza kaltegarria da aleak habitat berri batera egokitzeko, baina gauza bera gertatzen da gehiegizko beroarekin. Eta kontuz ibili behar da baldintza horiek jasateko prestaturik ez
|
dauden
landareak eguzki argiaren edo aire korronteen eraginpean ez geratzeko. Nolanahi ere, komeni da saltzaileari edo beste espezialista bati kontsultatzea, etxean ale berri bat sartzeko unean ahalik eta hobekien aholkatzeko, hura zaintzeko eta hura garatzen laguntzeko modurik onenak zein diren jakiteko.
|
|
|
Praktika honen helburua arrainen haragia edo arrautzen gorringoa kolore biziagoa izatea da. Landare ikatza (E) baldintza kontrolatuetan
|
dauden
landare gaien errekuntzatik lortzen da. Koloratzaile hori asko erabiltzen da industrian, bereziki farmazia industrian, eta oso gutxi elikagaien arloan.
|
|
2003
|
|
|
Lorontzi txikietan
|
dauden
landare txikiek lorontzi handietan daudenek baino ur gehiago behar izaten dute.
|
|
|
Aldiz, ontzi handietan
|
dauden
landare txikiek ontzi txikian baleude baino ur gutxiagoa behar dute.
|
|
|
Tentuz jokatu, argirik ez
|
dagoenean
landareak zimeldu egiten baitira, baina gehiegi ematen bazaie hostoak horitu eta erori egingo baitira.
|
|
|
Erantzuna baiezkoa bada, beheko anakela leku egokia izan daiteke jatorri subtropikaleko landareak hazteko, hala nola, maranta edo fitonia, haziak ernetzeko edo tuberkuluak lantzeko. Berotegiak berogailurik ez badu, erreserban edo atsedenean
|
dauden
landareak dituzten zohikatz kaxa batzuk presta daitezke, batez ere neguan, eta, gero, beheko anaquelean jarri. Arestian azaldutakoa kontuan hartuta, edonork atera ahal izango dio etekina bere berotegiari.
|
|
|
Gayuba oihanpean eta klima epeleko eskualde menditsuetako eremu harritsuetan oso zabalduta
|
dagoen
landare herrestaria da. Gure herrialdean koniferoen eta Pirinioetako eremu harritsuko eta Iberiar Sistemako hariztien basoak ugariak dira.
|
|
|
Andaluziako Juntako Ingurumen Sailak, Kordobako Lorategi Botanikoan dagoen Germoplasma Begetaleko Bankuaren bidez, kamamila errealeko baso berritze arrakastatsua osatu du, desagertzeko arrisku larrian
|
dagoen
landare espezie preziatua. Kanpainaren arduradunek mila ardatz baino gehiago erreproduzitzea lortu dute Artemisa granatensiko sorta batzuen bidez. Aleak Granadako Alpujarrako nekazariei eman zaizkie espezie hori berrezartzen saiatzeko.
|
|
|
Gero eta azterketa epidemiologiko gehiagok iradokitzen dute lotura sendoa
|
dagoela
landarez aberatsa den dieta baten kontsumoaren eta gaixotasun kronikoen eragin txikiagoaren artean. Azken horien artean daude bihotz hodietakoak, neurodegeneratiboak eta hainbat minbizi mota.
|
|
|
Eztiari lotutako arrisku nagusiak mikrobiologikoak dira. Hala ere, ez da baztertu behar pestiziden hondakinekin zerikusia duen kutsadura kimikorik dagoenik, erleak
|
dauden
landareak tratatzeagatik, edo mikotoxinekin kutsatu eta lizunak ugaritzen badira. Hidroximetilfurfurala ere aztertu dute.
|
|
|
Demanda San Frantziskoko Marin Konderriko Goi Gortean aurkeztu zen, epaimahaiak galleta ezagun horren merkaturatzea debekatzea erabaki zezan. Bere edukian
|
dagoen
landare olio hidrogenatua osasunarentzat arriskutsua izan zitekeelakoan, eskariaren oinarri zientifikoa ematen zuen, legelariak zioenez, Zientzien Akademia Nazionalak eta FDAk hala erabakita, eta iritzi zientifikoak zioenez, besteak beste, janez gero hantura prozesuak areagotu zitezkeen eta kolesterol eta koipe kantitateak handitu zitezkeen, arteria buxadurekin. Oinarri juridikoa, Kaliforniako Legea bera.
|
|
|
Sinclair doktorea eta haren laguntzaileak lanean ari dira, une honetan, resveratrola kimikoki aldatzen, konposatu egonkorrago bihurtzeko. Molekula horiek estres egoeran
|
dauden
landareek bizirik irauteko mekanismo gisa sintetizatzen dira, hala nola, elikagai falta edo izurriteen erasoa. Substantzia hori kakahueteetan ere agertzen da, baina, batez ere, mahatsetan, ardo beltzen kontzentrazio handiagoarekin.
|
|
|
Oro har, terrakotazko lorontziak marrazkirik edo apaingarririk gabe merkaturatzen dira. Eta, nahiz eta garrantzitsua izan bertan
|
dauden
landareen itxura estetikoa nabarmentzea, haien azalerak benetako “mihise zuri” gisa har daitezke, forma eta kolore desberdinak erakusteko prestatua. Izan ere, loreontziak pintatzean, oso emaitza onak lor daitezke patio bat, balkoia edo etxe barrua apaintzeko.
|
|
2004
|
|
|
Jakinaren gainean, edo oharkabean, ez dakit nola, baina euskararen auzia ez dugu sarrienik gure izatearen baitan hezurmamiturik ikusten. Hainbatetan eta hainbatetan, hainbatek eta hainbatek, euskararen zoriaz hitz egiten dizunean ez du ematen, itxura batean behintzat, bere eta nire egoeraren zoriaz mintzo denik, gugandik landa
|
dagoen
landare baten antz handiagoa hartzen baitiozu euskararen auziari. Euskalduna, ordea, euskalduna den neurrian, euskararen soroan landatutako izakia da, eta haren ongarriak garatuko du bere euskaltasunaren neurria.
|
|
|
Hori maizago gertatzen da lur buztintsuetan eta urteko garai zehatzetan, hala nola udaberrian eta udazkenean, euria etengabeagoa denean. Hala ere, lurzoru hareatsuak ere ez
|
daude
landare horretatik salbuetsita; izan ere, ongarri eskasia, lurzoruaren azidotasun handia eta soropilaren gutxieneko altuera errespetatzen ez duten gehiegizko arrasak landare espezie horren hazkuntza saldoak dira. Eragin kaltegarririk izan ez dezan, urtean behin edo bitan metalezko uztarri bat soropiletik pasatzea eta lurra ondo drainatzea komeni da.
|
|
|
Antioxidatzaileak: Flavonoideak (kertzitina) eta antozianoak (batez ere mahats beltzean
|
dauden
landare pigmentuak). Zeluletan gertatzen diren prozesuetan, organismoarentzat kaltegarriak izan daitezkeen substantziak sortzen dira (erradikal askeak), arteriosklerosiarekin, tumoreekin eta zahartzearekin berarekin erlazionatzen direnak. Berriki egindako ikerketen arabera, antioxidatzaile naturalek substantzia horien sorrera blokea dezakete.
|
|
|
Baina besterik ez. Ez dago orain inguru hartan eta orduan ez
|
zegoen
landare baliabide handirik. Haurrek gauza bera jaten zuten txikitatik?
|
|
|
Hainbat elikagairen, haragiaren eta deribatuen barne, irradiazioa aplikatzea herrialde bakoitzaren legediaren araberakoa da. Oro har, mundu osoan onartuta
|
dago
landare elikagai gehienen ernetzea saihesteko, eta espezien kutsadura eraginkortasunez murrizteko teknologia eraginkor bakarra da. Era berean, beste elikagai batzuk, haragia edo arraina esaterako, irradiazio bidez trata daitezke, herrialdearen arabera.
|
|
2005
|
|
|
08 Lur kiskalia gertu
|
dago
landare berriak azkar hazteko. Ã, ameak eta baiadun hainbat landare oparo irteten dira.
|
|
|
Bai lorategirako, bai balkoi eta terrazetarako, askotariko ontziak
|
daude
landareentzat. Horietako bat aukeratzeko orduan, hainbat gauza hartu behar dira kontuan:
|
|
|
Kataluniako Generalitateko Nekazaritza Sailak, badaezpada, Olis Borges enpresak Tárregako (Lleida) fabrikan zuen ekilorearekin nahastutako oliba olioaren partida bat ibilgetu du, merkatuan “Borgefrit” izenarekin merkaturatzen hasi zena. Oliba olioa eta hazi olioa nahastea, ekilore olioa kasu, debekatuta
|
dago
landare olio jangarrien Araudi Tekniko sanitarioaren arabera (308/ 1983 Errege Dekretua). Hala ere, enpresak alegatu du Europako araudiak baimentzen duela olioen nahasketa hori merkaturatzea, eta, hain zuzen, dagoeneko egiten dela Europako zenbait herrialdetan.
|
|
|
Afrikako hegoaldean
|
dagoen
landare honek oso lurzoru hezea behar du
|
|
|
Galzorian dauden elikagaiak Mugimenduaren kezka handienetako bat galzorian dauden elikagaiak dira, ahaztear dauden metodo tradizionalak, baita antzinako sukaldaritzari buruzko ezagutzak ere. Hori salatzeko formula «Dastamenaren kutxa» deritzonaren bidez jartzen du Slow Food sinbolikoki desagertzeko arriskuan
|
dauden
landare eta animalia barietateak. Antolakundeak jarraitutasuna bermatzeko aukeratu dituen produktuen artean daude Hondurasko huehuetenango kafea, Indiako basmati arroza eta Oscypek gazta poloniarra, esne gordinarekin.
|
|
|
Zientzialarien arabera, badirudi organismo berri hori gai dela endosinbiosi prozesuak egiteko, bi espezieren arteko elkarketa estua, non batekoak bestearen zelulen barruan bizi baitira, bizimodu berri bat sortuz. Zientzialariek uste dute horrela eboluzionatu zutela gaur egun Lurrean
|
dauden
landare eta animalia askok, nahiz eta lehenengo aldiz lortu duen talde zientifiko batek bi aldeetan gertatzen diren aldaketak deskribatzea.
|
|
|
Bai. Ezin dut esan nondik, baina gogoratzen naiz idatzi zidala batek, esanez bere etxean pentsatzen dutela erotuta
|
dagoela
landareekin hitz egiten duelako, eta orain egundoko lasaitua hartu duela, ni ere landareekin hitz egiten ikusi nauelako. Gainera, gidoilariei esan behar diet!
|
|
2006
|
|
|
Hitzaldiak ematerakoan beti galdera bat egiten diot jendeari: «Sekula pentsatzen jarri al zarete zer alde
|
dagoen
landare baten eta animalia baten artean?». Animaliak mugitu egiten gara eta landareak ez.
|
|
|
Madeiran, gailur bolkaniko batzuk oso garaiak dira, 1.800 metrora artekoak; esate baterako, Ruivo eta Arieiro gailurrak. Garaiera horietan ia ez
|
dago
landarerik, eta uhartean nagusi den kolore berdea gorri hori bilakatzen da; horixe baita lurraren kolorea... arroka bolkanikoen kolorea.
|
|
|
Arriskuan
|
dauden
landare edo animalia espezieen trafikoari buruzko delituak, Zigor Kodearen 332 eta 334 artikuluetan ezarritakoak.
|
|
|
Alergia sentikortasun berezi bat da, eta pertsona batzuk neurriz kanpo erantzuten diete kanpoko elementuei. Kausatzaile ohikoenen artean
|
daude
landareen polenak, hautsaren akaroak eta zenbait sendagai eta elikagai. Elementu horiek (alergenoak) arnasbideekin kontaktuan jartzen direnean, zenbait erreakzio sortzen dituzte, eta substantzia batzuk askatzen dituzte, batez ere histamina, sintomak sorrarazten dituztenak.
|
|
|
Hori gertatzen da, funtsean, esekita daudenez, airearen eraginpean daudelako eta, beraz, substratua azkarrago lehortzen delako. Hori dela eta, zintzilik
|
dagoen
landare bat loratzen ari denean, maiz eta ugari ureztatu da. Hala ere, beti saihestuko ditugu, haien sustraiak usteldu baitaitezke.
|
|
|
Loratze garaian
|
dauden
landareak askoz sentikorragoak dira kokapen aldaketekiko ohituraz baino, eta ez zaie gustatzen ez ukitzea, ez eta haien loreak, zurtoinak edo hostoak bustitzea ere; izan ere, hezetasunak eta eguzki izpiek batera eragiten dutenez, itxura aldatu edo okertu egiten da, batez ere loreen kasuan. Loratze garaian ere maizago ordaindu behar izaten dira aleak, baina kezkatu gabe eta loratu gabe egon nahi baduzu, ongarri solidoak erabil ditzakezu.
|
|
|
Etxe gehienetan
|
dauden
landareak elementu apaingarri eta ekologiko dira. Gainera, airearen kalitatea berritzen dute, hezetasuna eta giro tenperatura erregulatzen dituzte eta efektu lasaigarria dute.
|
|
|
Ezaugarri horiek direla eta, Draceana Marginata, Kanariar Uharteetako jatorrizko landarea, Sansevieria Laurentii, krisantoak edo Bilobata Hoya, Asiatik datorren landare tropikala, oso egokiak dira bainu eta sukaldeetarako. Pasaguneak eta aretoak Harrera lekuan eta korridorean argi gutxi eta aire korronte gutxi dago, eta, beraz, beharrezkoa da eremu horietan
|
dauden
landareak erresistenteak izatea. Esate baterako, aspidistra edo pilistra eta sanseviera, tigre hizkuntza edo Sanduzelaiko ezpata ere esaten zaiona.
|
|
|
Zer alde
|
dago
landare edo landare egoera baten eta gutxieneko kontzientzia egoeraren artean. Non kokatzen dute neurozientziek garunaren heriotzaren eta parken parkaren arteko muga?
|
|
|
Hiriko, industriako edo nekazaritzako hondakin urak araztea da egungo gizartearen erronka ekologiko eta ekonomiko garrantzitsuenetako bat. “Fitoarazketa” deritzonak hezeguneetan
|
dauden
landare batzuen poluitzaileak murriztu edo ezabatzeko gaitasuna baliatzen du, prozesu biologiko eta fisiko kimiko konplexu batzuen bidez. Uretako landare horiek zuzenean arazten dituzte substantzia poluitzaileak, hala nola nitratoak, fosfatoak edo mikroorganismo patogenoak. Lezkak, ihiak, eneak edo esparganioak inguruko materia organikoa degradatzeko gai diren hezeguneetako uretako landareak dira.
|
|
|
askoz merkeagoa da. Unitateko hazien kostua jadanik garatuta
|
dauden
landareen prezioa baino askoz txikiagoa da, eta, beraz, askoz landare gehiago lor daitezke diru berarekin edo gutxiagorekin. Horren ordainetan, landareak ernamuindu eta arrakastaz haz daitezen, arreta zorrotzagoa eskatzen du.
|
|
|
Maite da beste aldetik hitz egin diona, laguna. Haren ahotsa entzutean leihotik argi gehiago sartzen dela iruditu zaio, eta leiho alboan
|
dagoen
landareari begira geratu da. Hosto berde luze luzeak ditu.
|
|
2007
|
|
|
Laborariren artikuluak daukan dohainetako bat da bioerregaiak ondo eta garbi bereiztea. Batetik
|
daude
landare olioak, sukaldean erabili ditzakegunak bere horretan. Bigarrenik diesterrak:
|
|
|
Alabaina, datazioa ez dator bat eredu klimatikoek iradokitzen dutenarekin. Izan ere, duela 450.000 urtetik hona ez
|
dago
landareen aztarnarik; horren arabera, badirudi ordutik izotzaren pean egon dela inguru hura. Zientzialariek, ordea, uste zuten azken glaziazio arteko garaian (duela 130.000 urte) Groenlandia hegoaldeko izotza urtu egin zela, eta horregatik igo zela itsas maila 5 metro.
|
|
|
Izan ere, gure seme alabak beste herri zein herrialde bateraeramaten baditugu eta bertakoen ohiturak eta antzekoak irakasten badizkiegu, horiek errespetatzen ikasiko dute. Beste hainbeste gerta daiteke mendira eramatenbaditugu eta bertan
|
dauden
landareez, animaliez eta antzekoez hitz egiten badiegu, horiek maitatzen ikasiko dute-eta.
|
|
|
Demanda San Frantziskoko Marin Konderriko Goi Gortean aurkeztu zen, epaimahaiak galleta ezagun horren merkaturatzea debekatzea erabaki zezan. Jatetxe azkarreko enpresa batzuek trans gantzak menuetatik kentzeko konpromisoa hartu dute Bere edukiaren barruan
|
dagoen
landare olio hidrogenatua osasunarentzat arriskutsua izan zitekeela susmatzeak eskariaren oinarri zientifikoa ematen zuen, abokatuak zioenez, Zientzien Akademia Nazionalak eta Estatu Batuetako Elikagai eta Sendagaien Administrazioak (FDA) emandako iritziek bermatua, eta iritzi zientifikoak zioenez, janez gero, hantura prozesuak areagotu eta kolesterol eta koipe arazoak sor zitezkeen beste batzuen... Kaliforniako Legearen arabera, fabrikatzaileek beren produktuei buruzko informazio faltaren erantzukizuna zuten, produktu horiek kontsumitzeak ekar ditzakeen arriskuak aipatu ezean.
|
|
|
Goiko aldean telebista bat jar dezakegu. Beste aukera bat gelaren izkina batean jartzea da, non ez ohiko kolorea ez baita hain nabaria izango eta barruan zintzilik
|
dauden
landare batzuk bertan kokatu ahal izango baitira. Gainera, bere akabera uniformea eta ez oso ohikoa denez, gelaren gainerakoarekin konbinatzen saia gaitezke.
|
|
|
Birlandatzean, berretsi egin behar da lorategiak ez duela aire korronte indartsuen ekintza jasotzen. Bestalde, birlandaketa egin aurretik, komeni da lorategia berrikustea eta aukeratutako lekuaren inguruan
|
dauden
landareek izurriteen erasoa berriki jasan ez dutela egiaztatzea. Hala izan bada, hori arriskutsua izango da zuhaitzarentzat:
|
|
2008
|
|
|
Argi
|
dago
landare horiek erantzun desberdina ematen dutela inguruan dagoenaren ahaidetasunaren arabera, eta, beraz, nolabait gai direla ahaidetasun hori detektatzeko. Hori nola egiten duten, ordea, misterio bat da oraindik ikertzaileentzat.
|
|
|
Dagoeneko, Espainiako eta Frantziako arduradunek jarri dituzte babesteko eta berreskuratzeko neurriak, bai Espainian, eta bai Frantzian ere. Baina Cypripedium calceolus ez da arriskuan
|
dagoen
landare bakarra. Iraganean ere, giza jarduerek, batik bat abeltzaintzak, presio handia egin dute Pirinioetako floran.
|
|
|
Lehorteek, muturreko tenperaturek, kutsadurak... kalte egiten diete landareei. Batzuetan, gizakiak eragiten ditu kalte horiek; baso mozketen ondorioz, esate baterako, itzalpean ohituta
|
dauden
landareek jasan dezaketen baino argi gehiago jasotzen dute.
|
|
|
Zohikatza usteltzearen lehen fasean
|
dauden
landareez osatua dago. Landare batek baino gehiagok osa dezakete, eta, horren arabera, zohikatz klase bat edo beste lortzen da.
|
|
|
Euskal Herrian
|
dauden
landare inbaditzaileetatik, zabalduenetako bat da panpa lezka. A. Galarraga
|
|
|
Edonola ere,
|
dauden
landareak kentzea ez da nahikoa. Prebentzio neurriak ezinbestekoak dira kolonizazio berriei aurrea hartzeko.
|
|
|
Zati bat urpean izaten dute, eta bestea, airearekin kontaktuan. Urpean
|
dauden
landare zatiek zailtasun handiagoa dute oxigenoa eskuratzeko, oxigenoaren proportzioa askoz txikiagoa baita uretan airean baino. Urpean dauden zatietara nahikoa oxigeno iristarazteko, landarearen mutur batetik bestera doazen hodi hutsez eratutako sistema bat dute landareek:
|
|
|
aerenkima. Hala, airearekin kontaktuan
|
dagoen
landarearen zatiak oxigenoa barneratzen duenean, hodi horien bidez landare guztira banatzen da oxigenoa. Landarearen zati batzuetan eta besteetan dagoen oxigeno kantitateak mugiarazten du oxigenoa.
|
|
|
Fruitu zukuak aizundu gabeak direla ziurtatzeko, EHUko Kimika Analitikoa saileko ikertzaileek zukuen hatz markak identifikatzen dihardute, fruitu guztietan agertzen diren konposatu kimiko polifenolikoen azterketa eginez. Milaka polifenol
|
daude
landare erreinuko espezieetan, eta, espezie bakoitzean polifenol ezberdinak agertzen dira; baita kantitate ezberdinetan ere. Ondorioz, fruitu bakoitzak berariazko profil polifenoliko bat du.
|
|
|
Baina ez denak.
|
Bazeuden
landare ugari, exotikoak eta tropikalak adibidez, eskura ez zeudenak ez Alemanian ez Harvarden ere. Leopold Blaschkari adierazi zioten horrelakoak Pillnitz errege jauregiko lorategian zeudela.
|
|
|
lehorte, > elurte, > eurite, > urte; > gosete, > izurrite, > > Ondotxoz erabilera eremu zabalagoa du, bestalde, tza> atzizkiak: aniztasun eta multzo adierazleei
|
dagokienez
landare izenetan ageri da batetik (artatza, > lizartza, > otatza, > belartza), mendi haran eta lurrazal izenetan bestetik (aihertza, > gaintza, > hondartza, > hareatza), eraikin izenetan hurrena
|
|
|
Penintsula eta Balearrak. 58/ 2005 Errege Dekretuaren III. eranskinean finkatu da, estatu kideetan eta eremu babestu batzuetan debekaturik
|
dauden
landare guztiak sartzea debekatzeko. Bi zerrendetan landareak, azalak eta tuberkuluak ageri dira.
|
|
|
Ekologistak Martxan elkartea ere egitasmoaren aurka agertu da aste honetan, eta presondegi berriak sor ditzakeen kalteak azaldu ditu. Zaballa inguruan
|
dauden
landareak eta animaliak izango dira kaltetuenak espetxe berria eraikiz gero, egun hartzen duten ingurua errotik aldatuko delako. Zadorra ibaian ere eragina izango du, bertara joango baitira kartzelako araztegitik ateratako urak.
|
|
2009
|
|
|
Mikatzetik osatuta
|
dauden
landare gehienen ia atal guztiak esnea ziatu eta gatzatzeko gai dira. Bitxilorea eta tankerakoak biltzen dituen konposatuen familiakoen lore talamo edo multzoak dira ezagunenak, kardu askorenak tartean.
|
|
|
Ahuntzak ere basoan egoten ziren. Eta arrisku latza izaten zen zuhaitzentzat, hazten
|
zeuden
landareentzat batez ere. Kontuan hartu behar da ahuntzaren haginkadak zuhaitzak ihartu egiten dituela.
|
|
|
Eta txikoria belarrarekin ere antzera gertatzen da: ikerketarik ez
|
dago
landare horren eta gaitzaren arteko harremanei buruz ari denik, eta ezin da esan egokia dela gaitz horri aurre egiteko.
|
|
|
Madrilgo Unibertsitate Autonomoak (UAM) egindako Espainiako Flora Mehatxatuaren azken Zerrenda Gorriak erakusten duenez, desagertzeko arriskuan
|
dauden
landare espezieen kopurua %6 handitu da zortzi urtean, eta dagoeneko 1.221 espezie mehatxatu daude. Hala, 610 landare espezie daude, “kaltebera” kategoriakoak, 278 “arriskuan” eta 308 “kritikoki mehatxatuta”, galzorian; esaterako, kanariar dragoa, Sierra Nevadako kamamila erreala, zueko orkidea edo dama zapatitoa edo pinsapo izeneko andaluziar izeia.
|
|
|
Aurreko mendearen amaieran oraindik bizirik zeuden lau landare suntsipen berri jaso dira azterlanean, eta orain arte Espainian desagertuta zeuden hogeiari gehitu zaizkio. “Uretako hirusta, edo ‘Marsilea quadrifolia’, itzalita
|
dagoen
landare berrietako bat da, eta agian kasurik odoltsuena” esan zuen Morenok. Gutxi gazitzen dira 197 landare berri sartu dira arriskuan dagoen landare aniztasunaren ranking ean, nahiz eta duela urte batzuk baino egoera hobean zeuden espezie gutxi batzuk salbatu diren, hala nola Alborán uharteko lorategia (“Diplotaxis siettiana”), Almeria eta Melilla arteko bide erdian dagoen uhartetxo horren landare esklusiboa.
|
|
|
“Uretako hirusta, edo ‘Marsilea quadrifolia’, itzalita dagoen landare berrietako bat da, eta agian kasurik odoltsuena” esan zuen Morenok. Gutxi gazitzen dira 197 landare berri sartu dira arriskuan
|
dagoen
landare aniztasunaren ranking ean, nahiz eta duela urte batzuk baino egoera hobean zeuden espezie gutxi batzuk salbatu diren, hala nola Alborán uharteko lorategia (“Diplotaxis siettiana”), Almeria eta Melilla arteko bide erdian dagoen uhartetxo horren landare esklusiboa. Txertaketen artean, berriki aurkitu diren espezie berriak daude, nahiz eta orain arte oso populazio gutxirekin aurkitu diren, eta azken hamarkadan egoera larriagotu zaien beste batzuk, hala nola ingurune hezeetan daudenak, arriskuan dauden uretako landareen hornitzaile nagusiak.
|
|
|
Kokapen geografikoa kontuan hartuz gero, Kanaria Handia, Tenerife, Granada eta Malaga dira espezie mehatxatuak. Gainera, penintsularen iparraldean, arriskuan
|
dauden
landareak Pirinioetan, Kantabriar mendikatean eta Galiziako kostaldean daude.
|
|
|
“Fitoerremediazioaren erabileraren mugetako bat da prozesu motela dela, eta baliteke bost, hamar urte edo gehiago behar izatea. Gainera, gehienezko poluzio atalase bat
|
dago
landarearentzat, eta, bestalde, ez dago guztiz argi zer gertatzen den TNTaren deribatuekin landareak xurgatu ondoren edo hura hiltzen denean”, esan zuen Zaidingo Estazio Esperimentaleko Pieter van Dillewijn ek.
|
|
|
Hala ere, KOL emisio handiagoak ozonoa eta metanoa handitzen ditu atmosferan, biak ere berotegi efektua eragiten duten gasak. Nolanahi ere, lanaren egileek diote oraindik alderdi ezezagun asko
|
daudela
landareen bizi zikloak kliman duen eraginari buruz, batez ere tokikoan eta eskualdekoan, eta, beraz, azterketa gehiago eskatzen dituzte norabide horretan. “Estazioen aldaketa horren ondorioei buruzko ezagutza hobetzeak eredu klimatikoak hobetzen lagunduko du, iragarpenak zehatzagoak izan daitezen”, esan zuen CSICeko ikertzaileak.
|
|
|
Bestela, tenperaturarekiko erresistenteak diren mikroorganismo termofiloak ugaritzen dira. Beroarekiko erresistenteak diren bi entzima
|
daude
landareetan: peroxidasa eta katalasa.
|
|
|
Hala, lurzoru horren banaketa murriztu egiten da, eta, beraz, kutsadura eraginkorra murriztu. Era berean, konposta horri esker, metal astunak xurgatzen eta metatzen espezializatuta
|
dauden
landareen hazkundea handitu daiteke, eta, beraz, metal astunen kantitate handiagoa atera daiteke lurretik.
|
|
|
Gutxi gorabehera, 80.000 hektareatan 100.000 futbol estadio baino gehiago sartzen dira hilabete horietan. Hondatutako paisaia lehengoratzeko bi urte eta hamar urte bitartean behar izaten dira, gutxienez,
|
dauden
landare espezieen arabera. Hala ere, ez da agintariak eta administrazioa kezkatzen dituen datu bakarra.
|
|
|
Emaitza horiei esker, ikertzaileek zehaztu ahal izan zuten segidaren hasierako estadioetako landareak mikorrizekiko mendekotasun handiagoa dutela baso helduetan daudenak baino, non landareak ez baitira oso sinbiosiaren mende. Uste zen bezala, onddoekiko mendekotasun handia
|
zegoen
landare segidari hasiera ematen dioten landare multzoetan; aldiz, baso helduetako landareak, landare segidaren azken etapan daudenak, ez dira onddoen mende egoten hazteko. Jakina denez, basoaren biodegradazio handiena dagoen eremuetan, landareek onddoekiko mendekotasun handiagoa dute hazteko, eta eremu horietarako egokiak diren basoberritzeak egin ahal izango dira onddoa inokulatu zaien landareen bidez. Horrek landare gehiago hazten lagunduko du eta horien heriotza tasa murriztuko du.
|
|
|
Landareak berotegietan badaude ere, kanpoko eguraldiak badu eraginik beraiengan: “Berotegietan babestuago
|
daude
landareak, baina hau ez da laborategia, kanpoan egiten duen eguraldiak asko eragiten du. Azken finean, landare hauek fotosintesia egiten dute, gainerako guztiek bezala”.Lan handia eskatzen du tomate eta piper ekoizpenak:
|
|
|
Urtean, beraz, 2.000 landare. Orain
|
dauden
landareak, berriz, joan den urtekoak dira. Hain justu, joan den neguan landatu zituztenak.
|
|
|
Ardoan dagoen molekula batek oxidazioa ekiditen eta gibeleko gantza gutxitzen laguntzen duela frogatu du arratoiekin Elizabeth Hijona Muruamendiaraz EHUko ikertzaileak (argazkian). Izan ere, esteatosis sinple ez alkoholikoa duten arratoietan resveratrol ak —ardoan eta zenbait fruitutan
|
dagoen
landare jatorriko molekula batek— duen eragina aztertu du. Gaixotasun hori gibelean gantza metatzean sortzen da, metatzea alkoholaren ondorioa ez denean.
|
|
2010
|
|
|
Gainera, zenbait ekoizlek, partzialki hidrogenatuta
|
dauden
landare olioak erabiltzen dituzte, palmarena eta kokoarena, esaterako, eta olio horiek, trans erako gantz ugari izaten dituzte (saturatuak baino are kaltegarriagoak dira trans gantzak, handitu egiten baitute kolesterol txarra, LDL, eta gutxitu ona, HDL).
|
|
|
Espainia, Europan biodibertsitate handiena duen herrialdea Europan
|
dauden
landare baskularren espezie guztien %80 baino gehiago eta animalia espezieen %50 baino gehiago Espainian kontzentratzen dira. Espainian, hegazti, ugaztun eta narrasti barietate handiena du, eta anfibio eta arrain dibertsitatearen hirugarren postua betetzen du, Espainiako Iraunkortasunaren Behatokiaren (EOS
|
|
|
Arriskuan
|
dauden
landareak
|
|
|
Lurrez aldatzeko zain
|
dagoen
landare izateari utzi.
|
|
2011
|
|
|
Orain arte gehien erabili den kelatzailea EDTA (azido etilendiamintetraazetikoa) izenekoa da. Zoritxarrez, EDTAk berunarekin eratzen duen konplexuak biodegradazio tasa baxua eta disolbagarritasun altua du; hala, bada, arrisku handia
|
dago
landareak xurgatu baino lehen lixibiatzeko. Azken aldian, ordea, erraz biodegradatzen diren eta lixibiazio gutxiago eragiten duten EDDSa (azido etilendiamina N, N' disukzinikoa) eta antzeko kelatzaile naturalen erabilera proposatu da.
|
|
|
Zeinu gisa, oilar gorri bat jaiki da enbor zaharraren gainera, kukurruku eginez. Baina ez, hori ez da istorio honetakoa, ez
|
gaude
landare bakoitzak izen bat dueneko lekuan. Hiri honetan ez dago oilarrik, lumatu eta samatik eskegi batzuk salbu, eta aspaldian ahantzi dira basaloreen eta haize desberdinen izenak.
|
|
|
landarez betea zegoen. Uzta biltzeko garairik egokienean
|
zeuden
landareak, kukulu trinkoak eta usaintsuak baitzituzten. Susmagarriari esku-burdinak jarri eta autoaren miaketa sakonagoa egiten jarraitu zuten bi ertzainek, delitu izan zitekeen beste zantzurik atzeman gabe, baina ikerketarako aski esanguratsua izan zitekeen agiri bat aurkituz.
|
|
|
Bake epaileen eskumenekoak izan daitezkeen bi falta gehiago jasotzen ditu ZKren 632 artikuluak, biak interes orokorraren kontrakoak: lehenengoa, norbaitek arriskuan
|
dagoen
landare espezie edo azpiespezie bat nahiz beraren propaguluak ebakitzea, moztea, erretzea, errotik ateratzea edo biltzea, ingurumenari kalte larririk
|
|
|
151 Artikulu honek ingurumenari kalte larria eginez, arriskuan
|
dagoen
landare espezie edo azpiespezie bat edo beraren propaguluak ebakitzea, moztea, erretzea, errotik ateratzea, biltzea edo trafi kagai hartzea, edo horren habitata modu larrian suntsitzea edo aldatzea zigortzen du. Zehazki, lau hilabetetik bi urte arteko espetxealdi zigorra edo 8 hilabetetik 24 arteko isuna aurreikusten da delitu honentzat.
|
|
|
Metatzean, uzta bildu eta barazkiak zimeldu ondoren, nitritoak sortzen dira. Egoera onean
|
dauden
landare ehun freskoetako nitrito kontzentrazioak txikiak dira, baina handitu egiten dira uzta bildu ondoren, nitratoak murriztuz eta ur edukia murriztuz. Nitratoa berez ez da toxikoa, baina haren ondoriozko substantziek, nitritoak esaterako, ondorio kaltegarriak eragin ditzakete osasunean.
|
|
|
1 Fruta jaten duzu egunero? 2 Beti
|
dago
landarerik zure platerean? 3 Egunean hiru otordu baino gehiago egiten dituzu?
|
|
|
Espainia, Europan biodibertsitate handiena duen herrialdea, ere ez dago arazo horretatik kanpo. Zerrenda Gorriak adierazten du EBn
|
dagoela
landare baskular mehatxatu gehien eta% 28 arrisku handieneko kategorietan dauden ornodunak dituela. Ekologistak Martxan taldeak dioenez, azken ehun urteetan desagertu egin dira, 17 animalia espezie eta subespezie eta 24 landare espezie, horietatik 15 endemismoak.
|
|
|
Landareen estresaren inguruabar anomalo horiek aztertzean aurkitu zuten konposatu horren indukzioa. “Sukarra gizakien defentsa mekanismoei lotutako alarma den bezala, gaixorik
|
dauden
landareetan konposatu kimiko batzuk sintetizatzea da alarma. Horietako bat, orain arte ezagutzen ez zena, aurkitu duguna da, eta gaitasun antioxidatzaile apartak ditu.
|
|
|
Landare horien izena ahaztu egin zen eta zein lekutan landu diren jakiteko. Hortofrutikultura Subtropikalaren eta Mediterraneoaren Institutuan (CSICen mendeko La Mayora) egindako lan garrantzitsu horrek metodo berri bat eskaintzen du, dagoeneko desagertuta
|
dauden
landare barietateak non dauden jakiteko. Prozedura beste landare batzuetara heda daiteke, haziak biltegiratzen dituzten beste espezie batzuentzat ere baliagarria baita.
|
|
|
Antzinatik sukaldaritzan
|
dauden
landare jatorriko espezie aromatizatzaileek elikagaiak gordetzeko edo gazitzeko balio dute. Olio esentzial ugari ditu, eta, horri esker, zaporetsuak edo desatseginak, baina elikagarriak dira, eta, beraz, garrantzitsuak dira dietan.
|
|
|
erleik gabe ez dago polinizaziorik. Polinizaziorik gabe ez
|
dago
landareen ugalketarik. Landarerik gabe ez dago elikagairik animalia belarjaleentzat.
|
|
|
Espainolek, berriz, maiz esaten diote. Indietara joan arte, sekula ikusi gabe
|
nengoen
landare hori, baina Indietan bera da oinarrizko jatekoa, bai pertsonentzat eta baita abereentzat ere. Esan beharra daukat artoa dela oiloen elikagai nagusia eta erruten dituzten arrautzak gozoak baino gozoagoak izaten dira.
|