|
2004
|
|
|
Nahiz eta ordu hartan, munduan neraman denbora gutxiarekin, diskoak
|
zer
ziren jakin ez, poz batean abiatu nintzen bere atzetik. Esaera zaharrak dioen bezala:
|
|
|
Azkenean Balantzategiko ukuiluan nengoen, nire etxean. Eta musika entzuteko txokorik onenean bilduta zeuden behiek agur egin zidatenean,
|
zer
moduz Mo, ongi etorri Mo, aurrera Mo, nor sentitu nintzen. Ez, behi izatea ez zen gauza gutxia.
|
|
|
Nahikoa izan zen esaldi hura ni, munduko behirik zoriontsuena sentituz, erabat bere mendean jartzeko. Gaurko egunetik begiratuz,
|
zer
esango dugu, ez zela horrenbesterako, antzematen zela bolada hartan euli burua neukala. Baina, jakina, garai bakoitzak berea du, eta konformatu beharra dago.
|
|
|
" Demonio txoroa! —pentsatu nuen nik— Hik
|
zer
uste duk. Atzo goizean jaiotakoa naizela?
|
|
|
—Ene lagun on ona, zergatik pentsua? Balantzategin dagoen belar fin, goxo eta elikagarriarekin,
|
zer
dela-eta kamioi etan ekarri behar den elikagai hori. Zenbat kostatzen ote da pentsu zaku bat?
|
|
|
—Bart gauean,
|
zer
jende mota ibili da Balantzategin?
|
|
|
Azkenean, saskirat eman nizun eta errefektuarrera eraman. Eta
|
zer
erranen duzu gertatu zela, Mo. Bada, sutara bota niala ezpal itsusi eta ezdeus hura, eta uste gabe koloriñotako karrak sortu zirela hartatik.
|
|
|
ez erreka bat, ez artasororik, ez belar edo landare desberdineko baratzerik. La Vachegatik ez izatera, ez dakit
|
zer
pasako zen lehen hilabete haietan. Beharbada asperkerian eroriko nintzen, ukuiluko behi makalengandik bereizi nintzenean bezala.
|
|
|
Nik ondo konprenitzen nuen hori. Nik bere egonezin hura izan banu, auskalo
|
zer
jokaera maltzur hartuko nuen... Konprenitu edo ez konprenitu, ordea, han irauten zuten suaren mihi beltzek, eta gero eta beltzago, gainera.
|
|
|
—Eta
|
zer
! —ekin zidan bat batean La Vachek haserre— Zer inporta dio behi makalei pasatakoak!
|
|
|
Akilesek berak ere ezin izan zuen. Orduan,
|
zer
egin dute setiatzaile haiek. Bada egurrezko behi handi erraldoi bat eraiki, Troiako behia noski, eta bere barruan ezkutatu.
|
|
|
Bada egurrezko behi handi erraldoi bat eraiki, Troiako behia noski, eta bere barruan ezkutatu. Eta troiarrek, tramankulu hura ikusiz,
|
zer
egin dute?
|
|
|
Esate baterako:
|
zer
naiz. Zergatik nago hemen?
|
|
|
Ederki! —egin zuen berak oihu azenario bati ostiko emanez— Bixtan duzu
|
zer
egin behar duzun. Ez izkriba haboro!
|
|
|
Baina baithako hori plantako bada, ontsa izkribatzeko galtaturen deitzu. Eta
|
zer
egin behar duzu ontsa izkribatzeko?
|
|
|
Ba al dakizu munduko palazio ederrenei lekurik premiazkoenak falta zitzaizkiela? Ba al dakizu, esaterako,
|
zer
falta zen Versalles-en?
|
|
|
—Bai, lagun on ona, horixe falta zitzaien. Begira
|
zer
ziren palazioak. Itxura, lagun.
|
|
|
Erdiragarriak, lagun, erdiragarriak! Nik ez dakit
|
zer
, baina zerbait gertatzen zaie. Eta gero, badakizu, asko ibiltzen dira teilatuetatik eta hori ezin daiteke serioa izan.
|
|
|
Baina, guztiarekin, egia onartu beharra dago: zaldiak ez daki
|
zer
den ondo lo egitea. Urduriegia da horretarako.
|
|
|
Ez nion ezer ulertzen. Bistakoa zen hizketan ari zela, oso ahots zakarrez gainera, baina taxurik ez nion hartzen, ezinezkoa zitzaidan
|
zer
esaten ari zen jakitea. Zeharo harrituta nengoen, zer ote zen hura, zergatik ez ote nion gizon hari Setatsuari bezala ulertzen.
|
|
|
Bistakoa zen hizketan ari zela, oso ahots zakarrez gainera, baina taxurik ez nion hartzen, ezinezkoa zitzaidan zer esaten ari zen jakitea. Zeharo harrituta nengoen,
|
zer
ote zen hura, zergatik ez ote nion gizon hari Setatsuari bezala ulertzen. Jakina, umea izan eta artean ez jakin munduan hizkuntza desberdin asko zeudenik.
|
|
|
—Pentsatzen jarrita —hasi nintzen orduan—, ia gauza bera da Babelen gertatua eta Piarresekin gertatua. Zeren, jakina,
|
zer
gertatzen zen Jainkoak hizkuntzak nahastu eta bakoitzari berea eman zionean. Bada, batek" pasa egidak pala" esaten ziola besteari, eta honek aitzurra pasatzen ziola.
|
|
|
Denek ahaztua nindutela konturatu nintzen orduan, eta La Vache qui Riten etsenplua jarraitzea erabaki nuen. Alde batera, zaldiarena ikusi eta neure behitasunaz harrotzen hasia nengoen, eta bestera,
|
zer
ikara eta zer ikaraondo, ez neukan batere ikararik, bueltatu egin nahi nien hortzaundiei pasarazitako memento txarra.
|
|
|
Denek ahaztua nindutela konturatu nintzen orduan, eta La Vache qui Riten etsenplua jarraitzea erabaki nuen. Alde batera, zaldiarena ikusi eta neure behitasunaz harrotzen hasia nengoen, eta bestera, zer ikara eta
|
zer
ikaraondo, ez neukan batere ikararik, bueltatu egin nahi nien hortzaundiei pasarazitako memento txarra.
|
|
|
—Beraz,
|
zer
esaten didazu. Gaur errotako horri hautsitako hezurra zure aurrenekoa dela?
|
|
|
Baina, jakina, ez izarrak zaintzeko, Antiaju Berdek ez dauka astronomo itxurarik. Pentsa ezazu, lagun,
|
zer
ikus daiteke ondo leiho altu horretatik?
|
|
|
—Zuk jakingo duzu
|
zer
egin —atera nintzaion, ordu arteko errespetuak galduz— Baina orain, segi dezagun gerra kontuarekin eta errota horretan gertatzen ari denarekin.
|
|
|
—Eta
|
zer
nahi duzu nik jakitea! —esan nion— Oraindik ez naiz Balantzategiko ukuiluan sartu ere egin!
|
|
|
—Behi izanda,
|
zer
nahi duzu! —atera zitzaidan, behi izatea ez baitzait sekula beste munduko gauza iruditu.
|
|
|
Ez daude inon, zeren ihes egin baitute, lur barrurantz ihes, gero eta barrurago ihes, eta auskalo non dauden honezkero koldar horiek guztiak, apika lurraren erdi erdian. Eta
|
zer
esan belar artean ibili edo, ibili baino gehiago, irristatu egiten ziren suge eta ziraunez. Edo harkaitz bateko zirrikituan azaldu eta burua tentetzen zuten sugandilez?
|
|
|
Bai, lagun, den denek alde egin dute, eta zu bakarrik zaude hemen, behia dago hemen. Behiak badaki
|
zer
den bakardadea, zer den desolamendua, eta jakintza horrekin aurre egin diezaioke bizitzari. Bai, behi izatea gauza handia da!
|
|
|
Bai, lagun, den denek alde egin dute, eta zu bakarrik zaude hemen, behia dago hemen. Behiak badaki zer den bakardadea,
|
zer
den desolamendua, eta jakintza horrekin aurre egin diezaioke bizitzari. Bai, behi izatea gauza handia da!
|
|
|
—Eta
|
zer
, nola aterako gara hemendik? —esan nuen.
|
|
|
—Zer, jango al dugu ala
|
zer
–
|
|
|
Ondo asko gogoratzen zara, bai! Eta ba al dakizu
|
zer
esaten dizudan. Bada, mendea aurrera doala, zu ere aurrera zoazela, den dena aurrera doala, eta ezin zarela mundu honetatik behi arruntak bezala joan.
|
|
|
—Eta
|
zer
da berorrentzat mordoxka delako hori? —esan izango nion nik— Zeren mordoxka edozein gauza izan baitaiteke.
|
|
|
Jaiotza bera kolpea da. Gogora ezazu, bestela, nola gertatu zen nirea eta
|
zer
arrisku pasa nituen jaio eta berehala...
|
|
|
Halako batean, jaioa nintzela jakin nuen. Ez dakit
|
zer
sentitu nuen, hotz pittina edo haizearen azkura edo soinuren bat, baina, edozein modutara, zerbait berriaren aurrean nengoela iruditu zitzaidan, eta agian mundu honetara etorria nintzela. Ordea, une hartan ez nekien zer animalia mota nintzen, eta ikusi ere ezin nuen neure burua ikusi:
|
|
|
Ez dakit zer sentitu nuen, hotz pittina edo haizearen azkura edo soinuren bat, baina, edozein modutara, zerbait berriaren aurrean nengoela iruditu zitzaidan, eta agian mundu honetara etorria nintzela. Ordea, une hartan ez nekien
|
zer
animalia mota nintzen, eta ikusi ere ezin nuen neure burua ikusi: itsututa nengoen, eta nahiz begiak zabalik eduki, argitasun bat besterik ez nuen sumatzen, aurrean maindire txuri bat jarri izan balidate bezala.
|
|
|
itsututa nengoen, eta nahiz begiak zabalik eduki, argitasun bat besterik ez nuen sumatzen, aurrean maindire txuri bat jarri izan balidate bezala. Ezjakintasun hark, noski,
|
zer
pentsa eman zidan, eta baita irudimena berotu ere komeni dena baino gehiago.
|
|
|
" Bada, ez hain palazio ttikia —pentsatu nuen erdi barrezka— Baditu arboladiak eta baditu iturriak. Eta ni,
|
zer
ote naiz. Egunero orraztu eta zepilatzen duten zaldi dotore horietako bat?
|
|
|
Egunero orraztu eta zepilatzen duten zaldi dotore horietako bat? Edo bestela,
|
zer
–Katu iletsua?
|
|
|
—Eta ni
|
zer
naiz? —galdetu nuen.
|
|
|
Ordea, artean jaioberria izan, eta ezinezkoa egin zitzaidan maldizio zatar bat aurkitzea. Orain izan balitz, auskalo
|
zer
botako nukeen. Seguru Pauline Bernardette hankaz gora jartzeko modukoa botako nukeela.
|
|
|
Deabrua atera behar zaidala eta batzuetan belauniko jartzen nau Pauline Bernardettek, eta hantxe egoten gara biok komentuko lorategian izter gerriak nekatzen eta eroarena egiten. Baina,
|
zer
egin dezaket. Esan dut lehenago ere moja ttikia segalari aparta dela, eta belarrik goxoenak ekartzen dizkidala:
|
|
|
Bera ni baino nagusiagoa zen, horretan ez zegoen dudarik, baina oso ipuinzalea ere bai nire aldean. Aingeru Guardakoa
|
zer
den erakutsi duenik ez da oraindaino bitartean sortu eta, gauzak hola, nik nahiago dut ezezkoan egon. Zima horretakoa naiz ni:
|
|
|
—Ederki. Bada ea
|
zer
jakiten dugun gaur. Nik uste gauzak larri jarriko direla aurki.
|
|
|
Kontuz ibili behar dugu makal jendearekin. Zerbait entzunez gero, auskalo
|
zer
nahasmendu sortuko luketen. Izanez ere, mundu honetan ez dago behi makala baino gauza makalagorik!
|
|
|
—Emango dizut —erantzun nion—, baina
|
zer
gertatu zaizu. Nolatan jan duzu zure partea hain azkar?
|
|
|
Horiengatik ibiltzen dira disimuluan! Bestela, auskalo
|
zer
kastigu hartu luketen! Bai, kamioiak ezkutuan ekartzen ditu arroza eta gainerakoak...
|
|
|
—Eta
|
zer
inporta dio horrek!
|
|
|
—Alde batera,
|
zer
pena behi izatea! —jarraitu zuen berak, burua niregana mugituz— Basurde, zapelatz edo mendiko beste edozein jende izango bagina, borroka egin genuke jateko.
|
|
|
Hortaz, zapelatzek egiten dute nahi dutena? Eta zuek behiok,
|
zer
egiten duzue. Non zaudete orain?
|
|
|
—Zure ustez,
|
zer
gertatzen ari da hemen?
|
|
|
—Egon zaitez lasai, mere —erantzun zion Pere Larzabalek— Begira
|
zer
aurpegi duen Polinañik. Eta begira zer aurpegi duen behiak.
|
|
|
—Egon zaitez lasai, mere —erantzun zion Pere Larzabalek— Begira zer aurpegi duen Polinañik. Eta begira
|
zer
aurpegi duen behiak. Erreparatzekotan inori, soldaduak behiari ohartuko zakote.
|
|
|
Balantzategiko gorabehera guztiak bukatzear zeuden, agian gelditzera zihoan gerra bera ere. Eta
|
zer
ote zen bai Usandizagak eta bai mendikoek aipatutako seinale hura. Hantxe zegoen koska.
|
|
|
—Eta bigarren pausoan,
|
zer
–Gu sartzen al ginen?
|
|
|
Gu egun osoan ukuiluan eta pentsu jaten edukitzen gintuztenean, esaterako, mendikoek begiratzen zuten Balantzategira eta beltzik ez, gorriak bakarrik belaze hesituan. Eta
|
zer
esan nahi zuen horrek. Bada esan nahi zuen:
|
|
|
—Somete, mundu honetan ez dago behi makala baino gauza makalagorik —haserretzen zen La Vache— Behin izango gogoak emanda bezala ibiltzeko aukera, eta zera, kexa eta purrustia besterik ez. Nagusirik gabe gaudela, eta
|
zer
! Hola hobe denontzat!
|
|
|
Kontu kontari zetozen, aldika barre algarak eginez, eta ez zuten arriskutsuak ematen, ezta inondik ere. Baina,
|
zer
izaten diren itxurak eta itxurondoak, gure parera ailegatu eta, ziztu batean, soka lodi bat estutu ziguten lepoan. Aurrena La Vacheri eta gero niri.
|
|
|
Desertuan egon zuzun saindu hura hirur hogei urtez bakar bakarra, eta egunoroz egunoroz bele bat jiten zitzozun mokuan ogi baten erdia ziala. Behin batez, hirur hogei urte haik iraganik, Simon saindua bisitaz joan zitzozun, eta
|
zer
gertatu zen orduan. Bada beleak ogi osoa ekarri ziala:
|
|
|
—Bada, iduri duenez, Eutropio musikari zuzun, ezagunik bere departament guzian zian beharri finarengatik. Eta egun batez, nazione hartako enperadore mexantak preso hartu eta hunat
|
zer
erraiten deion Eutropiori: " Uka zazu arrunt zihauren erlisionea!
|
|
2010
|
|
|
Gai hau,
|
zer
esanik ez lehendik ere, ongi jorratuta dago pentsamenduaren historian aurretik. Gizakia taldeak ematen duen identitaterik gabe uler ote daitekeen XX. mendearen bukaerako eztabaida filosofiko interesgarrienetarikoa izan da.
|
|
|
Askatasuna aurretik hobetsitakoa egitea bada, ez genioke utzi esklabo izaten. Baina, askatasuna edozein gauza trabarik gabe aukeratzea bada,
|
zer
–
|
|
|
Esklabotza, emakumeekiko bazterketa, langileen esplotazioa..., guztietan taldeak zapaltzen ziren eta hauen egoera salagarriarengatik daude jasoak eskubideen zerrendan. Onuradunak gizabanakoak dira,
|
zer
esanik ez, beroriek direlako eskubideen titularrak. Aitzitik, eskubideak talde zapalketa zehatzen aurka sortu dira guztiak.
|
|
|
Talde nazionalen eskakizunak ezin dira ase eta talde etniko eta erlijiosoenak eztanda egitear daude. Bestalde, nazioarteko antolaketa estatuen eskumenetan horzkada handia egiten ari da aspalditik;
|
zer
esanik ez, subiranotasun ekonomikoari buruz hitz eginez gero. Gaur egungo estatu gehienek subiranotasun murriztua dute eta beren gizartea kontrolatzeko besterik ez dute erabiltzen.
|
|
|
Marxismoak, esaterako, ezagutu zuen sukar hori XX. mendearen bigarren erdialdean. Marxen lana goi behe ezker eskuin aztertu zen, eta lekuan lekuko irakurketa desberdinak izan zituen, ondokoaren ñabarduraz beteriko gaitzespena jasoz,
|
zer
esanik ez. Nork bere interesetara bildu zituen Marxen intuizio aberatsak, eta beste modu batez pentsatzen zutenak egiara ekarri behar ziren.
|
|
|
Zahartzarorako, lanez itotako gurasoek, sendo eta osasuntsu Ameriketara joaten ikusi zituzten semeen laguntza itxaroten zuten, eta horren ordez
|
zer
, bada, gaixorik eta behartsu iristen zaizkie, ahalegin eta neke berriak eskatuz hain justu bizitzaren azken unetan.
|
|
|
Bestalde, eboluzionismoa da Beribilez liburuak lerroen artean ostenduta enkriptatuta kasikdaroatzan pozoietariko bat, Piarres Lafitte ondotxo jabetu zenez. Bai, Aldudeko medikua Haeckel eta Nietzsche bezalako batzuen liburu khiretseri lotu zen gazte gaztetatik, eta elizaren morala kuestionatzeaz gain
|
zer
eta eboluzionismoa sartu nahi izan zuen euskararen mundura, kontrabandoz izan arren. Alegia, Etxepare bezalako idazle guti izan dugu, hain guti non bat bakarra baikenuen, Gil Berak idatzi zuen bezala.
|
|
|
Hari dakogu zor, Euskal Herrian zerbait giren gehienek, gure adimenduko indarrik hoberena: zoin bidez dabilan xuxen jakitea; makur doala zertarik gitazken ohart, sendo gireno;
|
zer
den gure arima; mendetik mendera jakintsunek nolako jaidurak daizkoten hauteman; zerk duen egiten ongia, ederra zerk, zerk egia; nundik datorren gizona, mende eta toki guzietako jakintsunen arabera, eta norat doan; azkenik, lur hunen gainean bizi diren gizaldeak nola bizi izan diren orai artio, bakotxa bereaz ala beren artean".
|
|
|
Ondorioz, euskaraz biraorik ez dago, ez dago sakrerik, eta ez dago ere inolako liburu labainkorrik, soilik erlijio liburuak. Badakigu denok
|
zer
izan den gure literatura klasikoa. Ematen du euskaldunekin parke tematiko bat egin nahi izan dela, Lotilandia bat edo.
|
|
|
Baina, deigarriena da, bigarren ortodoxia horren abiapuntuan
|
zer
eta darwinismoa dagoela, zeren urte horietan uste baitzen hizkuntza batzuk bestetzuk baino hobeak zirela, garatuago zeudela, eta hautespen naturalaren ekintzari aupada eman behar zitzaiola, hizkuntza baldarrak albait arinen ezaba zitzan, euskara gure kasuan. Jakina, ikuspegi horretatik euskarak, traketsaren traketsaz, ez zeukan zer egiterik eta enbarazutik kentzea zen hoberena.
|
|
|
Baina, deigarriena da, bigarren ortodoxia horren abiapuntuan zer eta darwinismoa dagoela, zeren urte horietan uste baitzen hizkuntza batzuk bestetzuk baino hobeak zirela, garatuago zeudela, eta hautespen naturalaren ekintzari aupada eman behar zitzaiola, hizkuntza baldarrak albait arinen ezaba zitzan, euskara gure kasuan. Jakina, ikuspegi horretatik euskarak, traketsaren traketsaz, ez zeukan
|
zer
egiterik eta enbarazutik kentzea zen hoberena.
|
|
|
Beraz, hortik edan zuen Aldudeko medikuak eta,
|
zer
esanik ez, darwinismorantz zen lerratu. Artetik esateko, Armand David ezpeletarrak Darwinen Espezieen jatorria leitu zuen zuzenean, baina, gerora Haeckel izan da luzaro darwinismoaren zabaltzaile nagusia.
|
|
|
" Sinetsi behar dituen egiek ez diote gogoa tapatzen, ez hertsitzen, bainan hazten: adimendua harmatzen diote filosofia zabal bati buruz, erakusten diotelarik nundik sortua den mundua, nork derabilan, zertarako den gizona bizirat deitua, eta
|
zer
ontasun baliosa den berekin daukan bethiereko arima... Erakaspen horiek ez dakarkete ez itsumendurik, ez etsimendurik:
|
|
|
Beharbada, Leon Uthurbururekin topo egin nuenean, jenio unibertsal horren tantakadaren bat aurkitu nahi izan nuen Floreanako jabearengan zipriztinduta, eguzkiaren distira gaueko ilargiaren politezian ikusten dugunaren antzera. Leon Uthurburu,
|
zer
esanik ez, ez da Charles Darwin, baina Darwinen espazio mitikoan mugitu ei zela jakin nuenean, atoan, Darwinen erakargarritasunaren partaide bihurtu zitzaidan. Bata eta bestea hurbiltzen ahalegindu naiz, bion arteko hari singleren bat atzematen.
|
|
|
Zerk erregulatzen du bariazio horien hedadura, maiztasuna eta izaera? Guztiz zorizkoak dira, ala, ostera, ba al dago
|
zer
edo zer fisikorik bariazio horiek hertsatzen dituena. Ala, areago, naturaz gaindiko botere batek proposituren batetarantz gidatuak al dira?
|
|
|
Zerk erregulatzen du bariazio horien hedadura, maiztasuna eta izaera? Guztiz zorizkoak dira, ala, ostera, ba al dago zer edo
|
zer
fisikorik bariazio horiek hertsatzen dituena. Ala, areago, naturaz gaindiko botere batek proposituren batetarantz gidatuak al dira?
|
|
|
Alde horretatik oso adierazgarria da, Tibeteranzko esplorazio bidaiaren ostean bere gaitzetatik sendatzeko asmoz Europara itzuli zelarik, Parisera iritsitakoan egin zuen lehen gauza
|
zer
eta Frantziako presidentea bisitatzea izan zen, eta noiz eta Gerla Franko prusiarra amaitu berritan, 1871 urteko azkenetan. Soilik misiolari soil bat zela kontuan hartuta harrigarria suertatu arren, Adolphe Thiers presidentearekin hainbat biderrez bildu zen, eta elkarrizketa horietan justu justuan zeintzuk mintzagai eduki zituzten ez dakigun arren, badirudi Zhoushan irla eskuratzearen komenientziaz egin zutela berba:
|
|
|
Gizon hori Ezpeletan jaioa zen, eta,
|
zer
esanik ez, Parisetik bueltan Lapurdiko herri horretaraino ere hurbildu zen gurasoak eta haurrideak ikustera, euron artean atseden hartzera, hainbeste urtez urruneko lehorretan ibili eta gero. Armand David Haltsuet naturalista handia
|
|
|
Horrela azalduta ez da erraza suertatzen ulertzea
|
zer
dela-eta erantzun ziezaiokeen Frantziak darwinismoari era horretara. Ez da ahaztekoa Lamarck en eskutik Frantzia pioneroa izan zela eboluzioaren hipotesia plazaratzen, eta, modu berean, pentsatu egin genezake Frantziak Darwinen sasoiko nazioarteko komunitate zientifikoaren erpinean irauten zuela, Claude Bernard eta Louis Pasteur-en aurkikundeen onarpen zabalari esker.
|
|
|
Ezin dut gogoratu noiz ezagutu nuen Leon Uthurbururen figura, eta ez ere
|
zer
dela-eta, baina erakargarria suertatu zitzaidan lehen momentutik. Leon Uthurburu Barkoxen jaio zen 1801ean, eta hanka egin zuen gazte gaztetan soldadutzatik ihes.
|
|
|
Ez litzateke arrazonagarriagoa izango, ba, onartzea ezen, behin eta animalia eta landareen tipo nagusiak lurrazalean agertu eta gero, Kreatzaileak gogokoen izan zuen erara zeina gizakiarentzat beti misterio bat izango baita zalantza gabe, oinarrizko tipo horiek aldaketa astitsuak jasan dituztela, arrazak, barietateak, espezieak, generoak... eratuz, zeintzuok jatorrizko guneetatik hurbil hedatzen segitu baitute? Horrela izanez ulertu ahal dugu
|
zer
dela-eta bizi diren Ameriketan laurehunetikgora kolibri espezie, eta bat bera ez Afrikan, Indian, edo Australian, hainbeste lore eduki arren, eta eta abar, eta abar".
|
|
|
David Quammen zientzi idazle zoragarriari irakurri diogunez, fedeak konfortatu bai, baina datuek pertsuaditu egiten dute. Ez dakit noraino lasai bizi zen Armand David bere apaiz fedean, edota
|
zer
nolako barne iraultza nozituko zuen, lortu zituen datu biogeografiko guztiak eboluzioaren ikuspegitik interpretatzean. Eboluzioaren ideia lanjerosoaz pertsuadituta geratu baldin bazen, orduan, fedeak noraino konfortatuko zuen gizona?
|
|
|
Gainera, suntsitu beharrean, beharbada, euskara aglutinatzaile izatetik flexibo izatera igaroko litzateke, eta bizirik iraun izan ere, euskarak dokumentaturiko aldaketa drastikoak pairatu ditu azken mendeotan, eta, egungo aditu batzuen beldurrak betetzekotan, behin eta ergatiboaren k hori galduta, hizkuntza preindoeuropar moldakaitza izatetik mintzaira indoeuropar peto petoa izatera pasatuko litzateke. Beraz,
|
zer
dela-eta esku hartu bilakabidean. Bada, alor akademiko neutrala utzita, Vinson hautespen naturalaren erasoa azkartu nahi zutenekin lerratu zen.
|
|
|
—Eskuara ken,
|
zer
zuzenez. Eta gero azkenean, kenduz, ez othe ginezake irabaz baino gehiago gal?
|
|
|
Gogora ezazu Armand David pandaren aitak hitzaldi iskanbilatsua eduki zuela Parisen egin zen lehendabiziko biltzar katolikoan, 1888an, darwinismoaren aldeko bere datuak erakutsiz. Ez dakit Larreko k
|
zer
nolako parte hartzea eduki zuen laugarren eta kongresu horretan. Dirudienez, sinesmen biziko gizona zen, arras fededuna eta egunero elizara zalea, goiztiriko mezara; baina Larrekok, aldi berean, zientziaren argiaren beharra sentitzen zuen bere ogibidea ganoraz bete ahal izateko.
|
|
|
Bereziki interesgarria begitandu zait artikuluaren bigarren atala, 1964an argitaratu zena tarte horretan Jakin aldizkaria debekatuta egon zen. Bertan" elizak irakatsi ta erabakia" dakar lehen partean; ostean monogenismo(= giza bikote bakar bat jatorrian) eta poligenismo(= makina bat giza bikote jatorrian) arteko eztabaida ere plazaratu eta erabakitzen du,
|
zer
esanik ez monogenismoa hobetsiz," ezin [baitira] iñondik iñora alkartu" poligenismoaren alde daudenen joerak eta Genesiak dioskuna: " Asierak Adam eta Eba bi gizaki izantatzen ditu", hots, bikote bakarra abiapuntuan.
|
|
|
Aspaldi izan zen hori, artean gazte eta berde ginela, inoiz ederto adierazi denez. Egia esateko, ez dut oso ondo gogoratzen ikasketak amaitzean
|
zer
nekien Darwinen eta darwinismoaren gainean, nire memoria ez baita fidagarriegia. Pentsatu gura dut ordurako jabetuta egongo nintzela darwinismoaz eta haren ondorioez.
|
|
|
" Ez al didak lehenago aditu? —Martin ere oihuka ari zen— Kolegiotik deitu zigutek."" Baina
|
zer
esan dute?", galdetu zuen Paulinak. " Berrogeitik gorako sukarrarekin dagoela, deliratzen." Deliratzen.
|
|
|
tximeleta bat lokatz eta burdina artean. " Arratsalde on,
|
zer
moduz?", esaten nion geroxeago etxeko atea irekitzean, edo" hemen zara", edo" euriak ez zaitu ikaratu". Berak irribarre egiten zidan, bere modu berezian, begiekin.
|
|
|
Egun batez, berak tratabiderako uzten zidan zirrikitua handitu egin zela sentitu nuen, eta"
|
zer
moduz, Virginia?", esan nion, bere izena ebakiz. " ondo, David", erantzun zidan berak naturaltasun handiz.
|
|
|
Nire aitaren gutunak ere hemen daude. Badakizu horrek
|
zer
adierazten duen."" Itzuli egin zizkiotela", esan nuen tontoki. " Bere bi anaiak frontean hil zirela adierazten du, eta guk dauzkagula orain haien gauza pertsonalak." Kartoizko kaxa seinalatu zidan:
|
|
|
Cinzannoren jabeak eskainitako festa batera joan zela, eta bermut bat eskatu zuela anfitrioiari ohore egitearren. Orduan anfitrioia hurbildu eta esan omen zion,
|
zer
ari haiz zerrikeria hori edaten. Leku aparte batera eraman eta whiski bat atera omen zion." Barre egin zuen, eta guk berarekin batera.
|
|
|
Piramide moztua, lepo moztua, bizitza moztua... Artista horrek badaki ondo
|
zer
egin behar den." Denok espero genuen burlati barrezka hastea, baina serio jarraitu zuen.
|
|
|
" Gaur bakarrik naiz bazkaltzen —esan zidan Cesarrek taldearekin batu baino lehen— Javier hotelera doa, hango andre frantsesarekin bazkaltzera."" Genevieverekin?"" Ez dakit
|
zer
izen duen. Andreak frantsesez hitz egiteko premia sentitzen omen du batzuetan.
|
|
|
Angeli buruz
|
zer
ote zekien galdetu nion neure buruari. " Zure kezka aurpegi hori daukazu berriro", esan zidan Cesarrek.
|
|
|
Ez da zure aitaren izena azaltzen, ez dago zerrendan" Bernardinorik", baina zazpigarren lerroan" maisuak" aipatzen dira. Eta nire kezka da
|
zer
erantzukizun izan ote zuen Angelek zure aitaren eta gainerako guztien hilketan. Izan ere, cuaderno para uso de lerroaren azpian," Angel" jartzen baitu eskuz idatzita.
|
|
|
Badakizu, bera ere kezkatuta dago —zutik jarri zen— Oso justu dabil Kimikan. Ez dakit gelditzen diren egunetan
|
zer
edo zer egiterik izango dugun." Betiko Cesar zen, irakaslea. Lehen Begiekin begiratzen zidan, Lehen Ezpainekin hitz egiten.
|