|
2000
|
|
|
Bai, ahal izan
|
dudan
guztietan hartu dut parte. Nire lehen txapelketa 1959 urtean jokatu nuen, Usurbilgo Aginaga auzoan.
|
|
|
«Tribu» da hitz horietako bat. Egia esan, niri ez zait gehiegi gustatzen nahiz eta onartzen
|
dudan
argi aski adierazten duela esan nahi duen kontzeptua. Hau guztia eta «tribu» hitza lotu behar dut gizon euskaldun baten izenarekin.
|
|
|
Beti izan dut hori egiteko kapritxoa, baina beti kezka izan dut ondo joko ote
|
dudan
, edo merezi al duen armonikaz bakarrik disko bat grabatzea... Behin Euskadi Irratian grabatu nituen kantu batzuk, eta bere iritzia eskatu nion Pello Zabalari, musika ezagutza handia duela-eta, kritika bat egiteko.
|
|
|
Ahozko hizkuntzarekin lotzen dut. Ezagutzen
|
dudan
adibide bat, pediatra batena da. Euskalkia erabiltzen den leku batera, lehen eta behin euskaraz dakien pertsona bat bidaltzen ahalegindu zaitez, eta kontuan izan ezazu euskalkia ezagutzen duen edo ez.
|
|
|
Ez naiz egokiena asmatu
|
dudan
esateko... garbi daukadana zera da, bihar hastera ez nuela ez aukeraketa berdina egingo ez berdin idatziko. Historia dinamikoa den neurrian dinamikoa da historia hori irakurtzen eta berridazten duen idazlea ere.
|
|
|
«Hainbeste buruhauste eta oztopo jarriko zidatela jakin izan banu, ez niokeen inoiz helduko. Eskerrak jendea ni animatzen izan
|
dudan
, ETBko Elixabete Garmendia bezala»
|
|
|
Orduan niretzat gehiago da zaletasun handi bat, ez dakit nondik eta nora datorren zera bat, baina pasa litezke, kasu honetan bezala, 8 urte idatzi gabe... Komunikabideak bai dira nire bizibidea, hortik sortzen da nik irabazten
|
dudan
dirua, ez literaturatik. Une honetan «Zabalik»en elkarrizketa zentralak egiten ditut, astean behin Radio Euskadin saio bat egiten dut, «Diario Vasco»n astean behingo zutabearekin jarraitzen dut...
|
|
|
Orain ez naiz hain bakarka sentitzen. Nik ez nion nire buruari galdetu zein sexu
|
dudan
. Suertatu nintzen talde baten barruan, eta taldearen barruan mirari bat suertatu zen, geroztik errepikatu ez dena:
|
|
|
Nik dakidanez, kokainaren eraginarengatik panpin triste eta histrioniko bat legez kritika hilkorren artean denon ahotan ibili da. Ia kasu txarrena berari desiratzeko lehertu arte, ulertzen ez
|
dudan
jarrera ezin kritikoagoa.
|
|
|
Euskal Herritik kanpo ezagutzen
|
dudan
leku bakarra delako. Asko maite dut Irlanda, eta Connemara bereziki.
|
|
|
Nire ametsetan sartu izan dira. Nobelan sartu
|
dudan
ametsa erreala da. Nik egin nuen.
|
|
|
Adunan torloju fabrika bat egon zen. Orain jarri
|
dudan
torloju fabrika hori beste modu batekoa da; auzoa beste modu batean marraztu dut. Elementu asko identifikagarriak dira, Ernio mendia ere indentifika daiteke.
|
|
|
Ipuina girotzeko balio du tabakoak, bilatzen
|
dudan
tonu hortan laguntzen du. Nahi dudana kontatzeko bide ematen dit.
|
|
|
Idazteko gasolina da irakurtzea. Liburu on bat irakurtzen
|
dudan
bakoitzean ideia bat ateratzen dut
|
|
|
Nik enkarguz egin
|
dudan
azken lana laburmetraia batentzako gidoia izan da. Enkargua onartu eta telefonoa eskegi bezain laster damutu egin nintzen.
|
|
|
Nik liburu horrekin eta Sarriren" Narrazioak" ekin
|
dudan
oroimena da 15 urterekin horiek kopiatzen saiatzen nintzela. Eta zentzu horretan badira erreferentziak.
|
|
|
Askoz erosoagoa da norbera izatea. Bertsolari izate hori, kantatzen
|
dudan
unera bakarrik mugatzen zait niri behintzat.
|
|
|
Saiatuko naiz ahal dudan ongien jokatzen. Lehendabiziko probetan bezala aterako naiz eta ia zein maila ematen
|
dudan
. Maila ona ematen badut, partida batzuk jokatuko ditut, baina bestela agur esango nioke.
|
|
|
Nik orain ikusi behar dudana da debut honetan beno debuta! (irriz) ia zein maila ematen
|
dudan
. Eta gero, bada, dena da posible.
|
|
|
Argi dugu zeregin horretan erakundeak eta lehendakariaren zeregina zein den. Erakundeek motorra izan behar dute, baina hasierako galderatan aipatu
|
dudan
zutabeetan oinarrituta.
|
|
|
Pediatra ogibidez, umeak sendatzen zituen bezain ongi euskara edota euskalduna den oro maitatu zuen. Honela erran zion, kasu, frankismo betean ezagutzen
|
dudan
eta jadanik amatxi bilakatu den orduko ama bati: " Zure abizena euskalduna da, bazenekien?
|
|
|
Ez naiz sentitzen Chevenementengandik hurbil nahiz bere dimisioa errespetuz hartzen
|
dudan
, ezta hurbil ere Lionel Jospinengandik. Korsikako aferan ez nator bat Jospinekin, aldez aurretik, segurtamenik izan gabe, indarkeriari uko egin ez dion mugimendu klandestino batekin eztabaidan hasi, eta hartara, demokraziaren arauak hautsi dituelako.
|
|
|
Jakinaren gainean izanda ere aurreko batean mundu honetako eta Nafarroa eta Donostiako pipermin onenak ekoizten diren errio erriberak dituen Usurbilgo hamaika baserritako piperren artean onenak zeintzuk ziren erabaki behar zuen epaimahaikide izatera deitu ninduten. Nahi gabe ere kristau kutsuadura gutxiena uste dugunean azaleratzen da eta pipermina gurtzen
|
dudan
eran gurtzen dudanez, baserritarren lanaren emaitzak aparteko majeran jaten emateko modukoa den nire minaren ahosabaiaren arabera sailkatzera bezatu nintzen. Baita gordinik eta frijituta eder askoak dastatu...
|
|
|
Horretarako euskal musikaren ezaugarriak zein diren definitu litzateke. Nik egiten
|
dudan
musika euskalduna da ni Bilbokoa naizen neurrian, baina ez beste arrazoi batengatik. Normalki tranpa bat egiten da leku guztietan:
|
|
|
Klaseetan gehienbat leku guztietako eta garai guztietako ondo aukeratutako musika entzun dezatela. Hori da ezagutzen
|
dudan
sistemarik onena. Haur oso txikiei hitz egin behar izan diet, eta Espainiatik kanpo, beste hizkuntzetan.
|
|
|
artean Europan konposatutakoa. Izan
|
dudan
arrakastarik handienetakoa espero ez nuen giro batean izan zen, 1992an Madrilgo auzo herrikoi batean. Kontzertuetako publiko ofiziala berehala bereizten da jazkeragatik, batez ere emakumeak ez nuen ezagutzen.
|
|
|
Ilusio handia egin zidan. Zortzi urte daramatzat laburmetraietarako musika egiten eta musikari gisa parte hartu
|
dudan
laburmetraia aunitz saritu badituzte ere, inoiz ez da nire lana saritua gertatu. Musika saritzen duten hiru zinemaldi nazional daude bakarrik eta bat niri egokitu izana poztekoa da.
|
|
|
Orduan, proiektu on batekin atera gura duzu, zertxobait nabarmendu daitekeena. Esaterako, orain Iñaki Elizaldek luze bat egiten badu, badakit zein lana izanen
|
dudan
, bere narratiba ezagutzen dudalako eta gu bion artean halako konexioa dagoelako. Ahatik, Espainian pelikula asko egiten da baina erdia baino ez da estreinatzen eta ikusi, hamar besterik ez.
|
|
|
Bai, bai, nireak ere jarri
|
dudan
! Horrek denentzat balio du.
|
|
|
XXXV. kongresuaren ostean alderdiaren krisi bat gainditu dugu. Beraz, herri honen aitzindaritza hartzeko gai gara eta Ajuria Eneko lehendakari berria hautatzerakoan aipatu
|
dudan
aldaketa koalitatiboa baliatu dezakegu. Gure xedea Ajuria Enea da
|
|
|
Azken aldiko bertsolaritzak hartu duen bideak hiru aspektu ditu eredugarri izan litezkeenak: bata lehen esan
|
dudan
ideologien elkarbizitza, bestea homologazio eta dikotomia horien gainditzea (lokalista pobre ustekoa, unibertsal aberats ustekoa), eta hirugarrena kulturgintza eredua. Xabierrek esan duen bezala, nahiz eta hau putakume bat izan niretzat eta ni berarentzat ere bai, hau atera egin behar dugu aurrera, gustagarria egin behar dugu.
|
|
|
" Otto Pette" n nik ordura arte erabiltzen ez nituen hitz dezente badaude ere, ez dut hitz bakar bat ere erabili hiztegiak" hau hala esaten da" diolako. Gutxienez esaldi baten barruan, edo klasiko baten testu barruan kontestualizatuta aurkitzean, eta non eta nola funtzionatzen duen dakidanean, lasai erabil dezaket hitz hori, klasikoarena imitatzen
|
dudan
beste kontestu batean.
|
|
|
Kritikatzen
|
dudan
posmodernia hori denean da gauza bera: disoluzio bat.
|
|
|
Erasoa orokortu eta haundiagotu egin da ondoren, egoera politikoa gero eta aldekoagoa izan duten neurrian. Matrikulazioaren azken datuek asaldatu dute zenbait gizarte sektore, batez ere lehen aipatu
|
dudan
unibertsitateko hura eta bi alderdi politiko nagusien agintariak; eta, geroztik, haurrak euskarazko ereduetan ez matrikulatzeko etengabeko kanpaina batean egoten dira batzuk. Nafarroan arlo honetako gutxieneko eskubideak lortzeko, ereduen aukerarena edo ikastetxeen autonomiarena kasu, herrialde zibilizatu batean normala ez den borrokan ibili beharra dago.
|
|
|
Aipatu
|
dudan
Galindezen liburu hori argitaratu zenetik sei urtera, 1948an, agertu zuen Nazio Batuen Era kundeak Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala.
|
|
|
Eta arestian aipatu dudanak, honen 247 eta 265 orrialdeetan dioena du lekuko. Une honetan, esan beharra dut, Euskararen ostarteak inprimategian zela lortu nuela aipatzen
|
dudan
liburu hau eta gehigarrizko zati bat denboraz igorri nuela inprimategira, baina zoritxarrez, argitaratzailearen axolagabetasunagatik, kanpoan gelditu zela.
|
|
|
Trentoko Kontziliotik irten ziren aginduen arabera bideratu zen auzia, baina ez zenbait eragozpen sortu gabe. Nafarroan 1584ko Pastoral bisitek erakusten dutenez, Allingo Eulz herrixkakoek euskararik ez zekien apeza jarri zitzaielako sortu zituzten eztabaidak hor daude, aipatu
|
dudan
Goñi Gaztambideren obra horretan, 479 orrialdeetan. Hala eta guztiz ere, 1590 urtean idatzi ziren Constituciones synodales etan finkatu ziren, Pedro de la Fuente apezpikuaren denboran, dotrina irakasteko arau zehatzak.
|
|
|
Baina, ekintza zuzena non da? Aipatu
|
dudan
apartheid horren eremuak gordetzen al dira. Berriz ere, elebakardunak elebidunen aurka eta Lingua Na varrorum galtzaile.
|
|
|
Izan ere, horretarako zein egokiago Jimeno Jurío baino? Nafarroako euskarari buruz ezagutzen
|
dudan
libururik hoberena, historian zehar izandako gorabeherak hain bikain eta zehatz jasotzen dituena, dagoeneko aipatu dugun Navarra. Historia del euskera (1997) baita.
|
|
|
Ez bakarrik elibitasuna onartu, baizik, ONU erakundearen arabera, gaur egun hain beharrezko diren teknika eta tresneriei ere bere lekua eskainiz. Arestian aipatu
|
dudan
Antonio Tovar hizkuntzalariak La lucha de lenguas en la Península Ibérica liburuan ongi zioen bezala: –En un mundo moderno sólo los medios modernos (escuela y grados superiores de educación, radio y televisión, etc.) pueden asegurar la conservación de la lengua?.
|
|
|
Sentimendu horiek, terapian zehar, aztertuak eta adieraziak izaten dira, bai fisikoki bai hitzen bidez. Baina gauza beragertatzen da torax, sorbalda eta besoetan eragina duten tentsioekin, neurritasun etauzkurdura horrek hauxe esan nahi duelarik: . Ezin ditut besoak zureganantz luzatu, beharrezkoa
|
dudan
samurtasuna eskatzeko. Eta era berean ezin ditut luzatu, zubesarkatzeko eta neure samurtasuna emateko?.
|
|
|
Pasarte horietan islatzen da ondoen nik ezagutu
|
dudan
Antiguako irakaslea.Aurren aurrenik jakin minez beteriko ikertzailea eta jarraian, baina etenik gabe, euskaltzale oldarkor eta suharra. Behin, irribarrez, aipatu zidan Gabriel Arestik esanziola olerkitarako sena zuela.
|
|
|
Txillardegiri irakurriz argi ulertugenuen elebitasunaren tranpa, gure egunotan ere oraindik Euskal Herrian argi ezdagoena, eta egunero entzuten ditugun diskurtso moduetan gehiegi argitu gabedagoena. Elebitasun edo eleaniztasun pertsonala eta elebakartasun soziala elkarrekinbateragarriak direla ikusten
|
dudan
modu berean, eleaniztasun kolektiboan oinarriturikoproiektuaren gezurra sumatzen dut argiro, eta hori benetan kezkatzen nauen arazoa da.Jakin baitakit gure herriaren (berr) eraikunta nazionaleko proiektuan argi ez dagoenpuntua dela, lurraldetasunaren eztabaida gero eta argiago dagoen arren. Lurraldetasunaren arazoa eta bertako hizkuntzaren arazoa txanpon beraren bi aurpegiak baitira, hizkuntzak bere lurraldea behar baitu.
|
|
|
liburu dendanerosirik. Euskaraz irakurri
|
dudan
lehenbizikoetatik izan zen, Zuberoako kateximattikia eta handia salbu. Gehiegizko nekeziarik gabe irentsi nuen, hitz batzuk gorabehera, ezagutzen ez nituenak kontestutik asmatuz.
|
|
|
Izan ere, euskalduna (berria) izanik, euskaltzalea, kulturgintzan aritua eta literaturaren munduanmurgilduta egonik, ezinezkoa izan baitzait hemen edo han zurekin topo ez egitea, ubikuitatearen sekretua baitzeneukan. Nik topo nola egin
|
dudan
kontatu nahi nuke, nire kasuan bezalaxe beste askorenean ere, zeu izan zarelako bidean behin eta berrizagertu izan den erreferentzia.
|
|
|
Hala ere, ez nuke aipatu gabe utzi nahi, berari buruz pentsatzen
|
dudan
bakoitzeanburura datorkidan irudia. Lehenengo eta behin Jone ikusten dut.
|
|
|
Eduki aldetik, 22 kromosomak osatzen dute giza genoma. Aurkeztu
|
dudan
euskokultur gaien saila lan hipotesia besterik ez da, gure kultura antolatzeko eta esparrubakoitzeko barneko egitura eta besteekiko harremanak bideratzeko. Behin behinekoegitura da, lan egin ahala berrikusi duguna.
|
|
|
Baina, zapalkuntza, errepresio, baztertze, kolonializazio, esplotazio, arrazakeria, matxismo, informazioaren bahitzeeta gerra zikinaren hamaika aurpegiren kontra direnek, gutarikoek, desadostasunean, ezberdintasunean edo bat etortzen ez direnen iritzietan lur hartuz, besteak txikitzea edozapaltzea, ulertezin eta onartezin zaizkit. Nik sinesten
|
dudan
ezkerra, askatasuna, arrazoibidearen errespetua, gizarte maila, ezberdintasuna ez dira absolutuak edo erabatekoak, hau da, ezin izan daitezke aitzakia lehiakidea suntsitzeko. Modu honetara, zenbait irabazle izateak, beste zenbait galtzaile izatea dakar.
|
|
|
–Gaur goizean hondartzan paseatzen ibili naiz? idazten badut, hau irakurtzenduenak egundoko informazioa jasoko du niri buruz, ibiltaria naizela, une hau ez denbeste batean zer egin
|
dudan
,... eta beste gauza asko. Gertaera hau posible izan da biokalfabetatuak garelako eta hizkuntza idatzia menderatzen dugulako.
|
|
|
Zenbatasunari lehentasuna emateko joera hau areagotu egiten da enpresek problema ekonomikoak dituztenean, publizitatearen menpean daudenean alegia (publizitate gehiago= entzule gehiago= diru gehiago). Hala ere, iruzkindu berri
|
dudan
entzuleriaren fragmentazio progresiboaren aurka doa joera hori. Beraz, masa audientziaren kontzeptua kolokan jarri da, ia aho batez.
|
|
|
Baina inori ere ez zitzaion bururatu ahozko kazetaritza sortzea. Ideia hori, aipatu berri
|
dudan
enpresako goi exe erdialdean jo ez arren, asko hurbildu zena. Aparatu asko saldu ziren, eta Westingkutibo batek eduki zuen, H.P. Davis izeneko batek.
|
|
|
Ez modu txarrean, e? Zoratzear nago Connemaran aurkitu
|
dudan
guztiarekin. Eta oraintxe bertan heldu naiz.
|
|
|
Laino mehe baten erdian gindoazen, bide estu eta amaigabe baten gainean, zelan azaldu... Zerua inoiz ikusi
|
dudan
grisena zen, eta errepidearen albo bietan ehun laku eta beste ehun gehiago etengabean, belar motza eta marroia, lurrari zohikatza ostu dioten seinaleak han eta hemengo zulo beltz sakonetan, ardiak bide erdian asfaltoaren arrakaletatik sortzen diren belartxoak janez, mendixken gailur borobilduak, eta Breschi jaunaren pianoa denaren gainetik, kaio harro baten hegaldi pausatuaren moduan, denaren gai... Hau da Irlanda.
|
|
|
Eta nik baietz esan diot. Ez dakit ze hitz erabili
|
dudan
baiezkoa emateko, berbok berez egin baitidate ihes eztarritik, eta beraz ez dut aukerarik izan nire erantzuna gramatikalki zuzena zen frogatzeko.
|
|
|
gaur ez zegoen. Berarekin berba apur bat egiteko gogoa nuen, baina txabolako atean jo eta gero inoiz ikusi
|
dudan
emakumerik zaharrena agertu zaigu. Mesfidati aritu da, uzkur.
|
|
|
Eta sortzen ari zaizkidanak, berriz, irla honetantxe geratuko dira betiko. Lortu
|
dudan
askatasuna ere bai, dena hemen geratuko da.
|
|
|
Ostatu hartu
|
dudan
aterpetxeko ohe gainean utzi dut motxila, eta presaka irten naiz berriro kalera. Hona iristean, bizkarrean neraman pisuak ez dit laga herritxo honetako portuaz gozatzen.
|
|
|
Marka ezezaguneko bizikleta bat lortu dut, baina behintzat ondo zebilen, askatasuna gurpilpean sentitzeko moduan bai behinik behin. Haizeak eta euritxoak aurpegia nola laztantzen zidaten konturatzea, eta abiaduraren sentsazioa bide estuaren ertzeko landareak atzean uzten nituenean, lehenengoz antzeman
|
dudan
zerbait izan da. Eta gainera, Irlandako lehen amildegiak ikusi ditut, errepidetik itsasoraino jausten.
|
|
|
Zazpietarako zegoen iragarrita, hori zioen behintzat portutik hurbil ikusi
|
dudan
kartel batek: " 19:00etan, Dingleko Gazte Aretoan, hitzaldia"; eta azpian, letra handiagoz," Ipar Irlanda, gaur:
|
|
|
Eta bihar Lahinchera. Eta hurrengoan, hainbestetan amestu
|
dudan
egun horretan, Connemarara. Nire Connemarara, nire bila."
|
|
|
Hasi berriaren zoria izango zen akaso. Eta zorte ona, ez soilik Kilkennyraino kolpe batez iristeagatik, baizik eta gidariak arestian aipatu
|
dudan
zerbeza horietako bat edatera gonbidatu ninduelako. Gizon jatorra zen, eta hantxe ibili ginen kontuak esaten.
|
|
|
Caniceren eliza" esan nahiko ez balu. Bigarrena, lehen aipatu
|
dudan
gazteluan Lady Di horren antzinako arbasoak bizi omen ziren, Spencertarrak, 1300 urtean gaztelua beste familia bati saldu zioten arte. Eta hirugarrena, XVII. mendean Cromwell diktadore ingelesak itzelezko sarraskiak egin zituen hiri honetan.
|
|
|
Guztietatik edo gehienetatik behinik behin, zeren oraingo aterpetxeko atetik ezin baita ikusi. Atean bertan aurkitu dut, Rock of Cashel delakoaren presentzia faltaz harrituta, geroago ezagutu ahal izan
|
dudan
neska, Rocío. Agur lotsati bat luzatu diot, ez besterik.
|
|
|
Akaso gudan murgildutako Afrikako edo Hego Amerikako herrialderen batean. Estatu Batuek finantzatutako gobernu kolpista bananeroetan imajinatzen
|
dudan
muga da honako hau. Soldaduak kamuflajez jantzita doaz, hostoz disimulatutako kasko eta guzti.
|
|
|
Baina ez dut idazteko gogorik, Belfast ikusteak zirrara bereziegirik sortu ez didan bezala. Burua non
|
dudan
oso ondo dakizu, Bitakora laguna, eta hori da ezinegona sortzen didana: beldur handia ematen dit deskubritu berri dudan Eider aske hau nire herrian kokatzeak.
|
|
|
Burua non dudan oso ondo dakizu, Bitakora laguna, eta hori da ezinegona sortzen didana: beldur handia ematen dit deskubritu berri
|
dudan
Eider aske hau nire herrian kokatzeak. Talka egingo dut eguneroko erritmoarekin, hori badakit.
|
|
|
Ematen du hegazkina hartzen
|
dudan
bakoitzean kursi jartzen naizela, baina gaur iruditu zait bihotzaren erdia Irlandan utzi dudala. Connemaran beharbada, edo beste edonon.
|
|
|
gurasoen etxera heltzeak lasaitasun punttu bat eman zidan. Badakit esan berri
|
dudan
horrek ez duela koherentzia handirik aurreko egunetan idatzitako gauzekin, baina egia da.
|
|
|
Hasieratik ekin dio gogor: ea Irlandan damutzeko moduko zerbait egin
|
dudan
. Nik ezetz, egia delako ez naizela batere damutzen.
|
|
|
Ralph etorri da eta pozez zoratzen nago. Eskerrak nire ingelesa maiz praktikatzen
|
dudan
(berarekin telefonoz, noski), bestela... Zoragarria izan da aireportuan besarkatu dudan lehen aldia.
|
|
|
Eskerrak nire ingelesa maiz praktikatzen dudan (berarekin telefonoz, noski), bestela... Zoragarria izan da aireportuan besarkatu
|
dudan
lehen aldia. Uste nuen ez zitzaiola pasa den urtean bezain ondo irtengo, baina argi utzi dit askoz ere hobeto irteten zaiola:
|
|
|
Kontua ez da hori: une honetan, mundu guztia urruntzen ari zaidala ikusten
|
dudan
honetan, ez daukat inortxo ere nire benetako laguna dena. Ezta neure burua ere.
|
|
|
Ze, nahiz eta berea izan ez, beti gogoraraziko baitit Ralph. Bestalde, Txemarena bada, inondik inora nahi ez
|
dudan
lotura bat izango da haurra. Eta azkenik, ezin dut denbora luzean isilik jarraitu, lehenago edo beranduago tripa lodia nabariegia izango da eta.
|
|
|
Bidean aurrera eginez, gaelikoa entzun dut nire bizitzan lehenengoz, izenik gogoratzen ez
|
dudan
herri batean. Zelako poza hartu dudan belarrira harria baino gogorragoa egin zaidan hizkuntza hura entzutean!
|
|
|
Bidean aurrera eginez, gaelikoa entzun dut nire bizitzan lehenengoz, izenik gogoratzen ez dudan herri batean. Zelako poza hartu
|
dudan
belarrira harria baino gogorragoa egin zaidan hizkuntza hura entzutean! Alemaniera ematen zuen!
|
|
|
Baina ez nuen oroitzen sentsazio hori, alegia, gertatuko dela jakin eta hala ere denbora joaten uztea, denborarekin jolastea. Ez nuen oroitzen, beharbada hau izan delako musuaren zain lasaitasunez itxaron
|
dudan
lehen aldia, gertatu behar zuenak ordutegi jakinik ez zuela ulertu dudan lehen aldia. Presarik gabe, gure helburuan sekula pentsatu gabe, helburua zela ere jakin gabe, gertatuko zen ziurtasunaz eta, bien bitartean, gure arteko begiradekin gozatuz.
|
|
|
Nire ezpain txikienek musu ematen zioten sabelpe horretaraino ailegatu den bere esku jostariari; eta musu ematen zioten, hain zuzen ere, esku horrek abileziaz aurkitu duelako bilatzen ari zen garau txikerra. Ez dakit noiz, ez dakit nola, nire mingainak ez du gehiago Rocíoren aurpegia ukitu, bat batean hantxe behean baitzegoen, musu ematen eta lehenago inoiz sentitu ez
|
dudan
lurrikara bat sortzen nire erraietan barrena.
|
|
|
Guri ere arraroa egiten zaigu, ez dakit hori den hitzik egokiena baina. Ez hainbeste hasierako kolpean, baina orain badirudi entzuten
|
dudan
guztiak Eiderrekin duela zerikusia. Irratiko abesti guztiak eta...
|
|
|
Eta nora egingo dut ihes, Irlandara ez bada? Ai!, ondo idazten jakin nahi nuke sentitzen
|
dudan
zirrara zelakoa den azaltzeko, baina argazkietan hainbeste bider ikusi dudan lurralde horrekin topo egiteko zorian nagoela pentsatze hutsak zoratu egiten nau. Ez dakit, guztiok izaten ditugu idealizazioak, eta neuk ere Irlanda bat daukat buruan.
|
|
|
Eta nora egingo dut ihes, Irlandara ez bada? Ai!, ondo idazten jakin nahi nuke sentitzen dudan zirrara zelakoa den azaltzeko, baina argazkietan hainbeste bider ikusi
|
dudan
lurralde horrekin topo egiteko zorian nagoela pentsatze hutsak zoratu egiten nau. Ez dakit, guztiok izaten ditugu idealizazioak, eta neuk ere Irlanda bat daukat buruan.
|
|
|
Eiderrek sentitu zituenak sentitzera, eta benetan, Jabi: Eider gogoratzeko egingo
|
dudan
azken gauza izango da. Bidaia honen ostean ez diot memoriari gehiago akuilua sartuko.
|
|
|
Ez dut denbora larregi izan hiria behar bezala ezagutzeko, etxetik ekarri
|
dudan
Irlandako gida honen arabera hamar mila leku interesgarri baitaude Dublinen, eta beraz, larrialdiko aukeraketa bat eginda, hiru edo lau tokirekin konformatu behar izan dut. O’Connel Street eko postetxe historikoa, Trinity College, Grafton kalea eta kantoiz kantoi egindako ibilbide ez oso zehatzean aurkitu dudan elizaren bat, horiek izan dira nire gidaren iritziz denboraz estu dabilen bidaiariak ikusi beharreko batzuk.
|
|
|
Ez dut denbora larregi izan hiria behar bezala ezagutzeko, etxetik ekarri dudan Irlandako gida honen arabera hamar mila leku interesgarri baitaude Dublinen, eta beraz, larrialdiko aukeraketa bat eginda, hiru edo lau tokirekin konformatu behar izan dut. O’Connel Street eko postetxe historikoa, Trinity College, Grafton kalea eta kantoiz kantoi egindako ibilbide ez oso zehatzean aurkitu
|
dudan
elizaren bat, horiek izan dira nire gidaren iritziz denboraz estu dabilen bidaiariak ikusi beharreko batzuk. Eta bai, ahalegindu naiz 1916ko altxamenduaz geroztik postetxeko hormetako zokoren batean ikusgai dauden bala aztarnak aurkitzen, nolabait ere irudikatu dut Padraig Pearse iraultzailea, independentzia oihuka aldarrikatuz postetxeko eskaileretatik; eta Trinity College imajinatu dut Oscar Wildek bere pasilloak zeharkatzen zituen garaietan.
|
|
|
Eta azalean, esan
|
dudan
legez, argazki bat dago. Muino bat, txarto asfaltatutako bidetxo bat gero.
|
|
|
Bizkarzainak ematen genuen. Eta Txema hain hurbil baina espaloiaren bestaldean, eta nik begiradak botatzen nizkion, eta niregana heltzeko bidea maldan behera uzten nion, baina inoiz ezagutu
|
dudan
pertsonarik lotsatiena da. Eta begiekin adierazten nion, joder Txema, gure lagunik onenak galdu ditugu, joder Txema...
|
|
|
—Graziana, munduko erresumarik indartsuenetan, hala Espainian nola Frantzian, eliza eta estatua hertsiki loturik doaz, eskua elkarri emanak... eta, haien eredurat, Urbiaingo erresuma tipi honetan ez gara gutiago izanen. Beraz, zer iduritzen zaizu, baldin Joanes Baionako dominikoen komenturat igorriko bagenu, non, dakizun bezala, lagun bat baino gehiago
|
dudan
–
|
|
|
Zenbatetan pentsatu izan
|
dudan
ezen imajinazinoak ere libre egin gaitzakeela, baina baldin beldurraren atzaparretarik libre badago...! Eta orduan josteta ere bihur daiteke, nola bihurtzen baitzen osaba Joanikoten kasuan... eta hala sartzen ziren orduan haren hitzak —arinak eta jostalariak— gure mundu ilun eta zurrun hartan haize freskoaren antzera, nola sartu baitzen ene belarri zuloetarik umetako asmakizun hura, osabari aditua, zeinak baitzioen:
|
|
|
—Bizitzan entzun
|
dudan
sermoirik onena izan da... —eta isilune baten ondoren, erran zidan—:
|
|
|
"(...) artista batek, bere koadrorako, eskuak, oinak, burua eta gainerako menbroak modelo diferentetarik hartu behar izanen balitu bezalakoa da, halako moldez, non zati bakoitza ezin hobeki marraztua egon daitekeen, baina gorputz osoarekiko eta haren osotasunarekiko loturarik gabe; eta nola zatiak ez datozen bat eta ez duten bat egiten, hala, munstro bat izanen da guztiaren emaitza, gizon bat baino gehiago". Ptolomeoren sistemaz ari zen Koperniko, eta zientziaz, azken finean, baina zenbatetan pentsatu izan
|
dudan
ezen hitz haiek ongi isla dezaketela gizonaren barrena, haren muina eta arima! Baina bertze interpretazino honetan balegoke alderik, zeren nik ez bainuke gizona munstrotzat hartuko, bere bakarrean eta bere osoan anitz moldetakoa delako eta bere aniztasunean osoa eta bakarra; aitzitik, ez al duzu uste ezen, noiz eta aniztasun horretan zati batek bertzeak irensten baititu, bihurtzen dela gizona, edo bihur daitekeela, nehoiz baino munstroago, zeren jabetzen baitzaio orduan osorik ideia bat eta behako bakar bat eta zeren, behako horretan itsuturik, hartzen baititu ondoren armak bertzeen hiltzeko, nola gertatu izan baita Europako lurrak urte luzeetan hondatu eta esteialdu izan dituzten gerla erlijionezkoetan...?
|
|
|
Nork erranen zidan orduan, jaun André, ezen neure sineste hark nehoiz bizi izan
|
dudan
gertakirik gertagaitzenaren ateak zabalduko zizkidala. Zeren eta, oraino ere, amets izan zela iduritzen baitzait, noiz eta gertatuari beha paratzen bainaiz...
|
|
|
Ordea, adarretik adarrerat nabilkizu orain ere, eta ea betetzen
|
dudan
behingoz arestian eman dizudan hitza, bidaiari lotzekoa, aintzakotzat hartuz, lehenik eta behin, untziaren jaun eta jabea —Alessandro de Novara—, zeina baikenuen, aldi berean, kapitain eta bidaiburu, eta zeina baitzen genoarra sortzez, nahiz eta egun batean Veneziarat ezkondu eta han bizi izan zen handik aitzina. Baina" han bizi izan zelakoa" erraiteko modu bat bertzerik ez da, zeren Venezian hilabete inguru emaiten baitzuen urte osoan —egokitzen zitzaionean, itsasoaren eta negozioen arauaz—, eta gainerako hamaika hilabeteak Mediterraneo itsasoan barrena, handik Holandaraino eta Ingalaterraraino, Gibraltarko itsasartetik iragan eta Iberiar Penintsula inguratu ondoren.
|
|
|
concordet sermo cum vita. Eta gogoratzen
|
dudan
neurrian, halakoa genuen aitona Nikolas, zeren hark sentitzen zuena erraiten baitzuen eta erraiten zuena sentitzen. Eta, baldin huts egiten bazuen, bere hutsaren berri emaiten zuen, nola eman baitzuen negozioak gaizki joan zitzaizkionean, geroago jakinaraziko dizudan bezala.
|
|
|
Izan ere, erran berri dizut ezen, gogoratzen
|
dudan
neurrian, sentitzen zuena erraiten zuela aitona Nikolasek eta erraiten zuena sentitzen: ez zuela deus ere gordetzen, alegia, eta zen bezalakoa onartzen zuela etxeko iragana... nahiz eta ez nagoen oso segur, zeren eta iragan hark bere kontradikzionea baitzuen, kontzientzian barrena itzal bat bezala luza zekiokeena, eta uste dut ezen itzal hark ere egitekorik aski eman ziola, ez dakit bizitza osoan, baina bai bizitzaren azken aldian.
|
|
|
Ordea, ipuin iduriko kontu hauetan galdu baino lehen, ez ote nuke hobe honat ekarri nauen eta mementu batez bazterrerat utzi
|
dudan
historiari lehenbailehen atxikitzea, jaun André?
|
|
|
Sei urte nituen arren, zer ongi gogoratzen
|
dudan
aitonaren ihardespen hura, zaldien irrintziak eta astoen arrantzak dantzatzen zituena, eta latinezko bertze erran hura oroitarazten didana: In vestimentis non est sapientia mentis...!
|
|
|
In vestimentis non est sapientia mentis...! Eta zein ongi gogoratzen
|
dudan
, halaber, amak orduan egin zion objekzionea:
|
|
|
Eta gelaren argi ilunean amaraun handi bat ikusi nuen lehenik. Sinetsi nahi al didazu, jaun André, ezen, bertze edozein iduriren aitzinetik, amaraun harena datorkidala bururat oraino ere, gela hura oroitzen
|
dudan
bakoitzean?
|
|
|
Eta behako hura arteztu zidan, nehoiz ere ahantziko ez
|
dudan
behakoa, tristea eta arraia, aldi berean: tristea, ene barrengo tristurarekin bat egiten zuelako, berak ere bere zalantzak eta ezbaiak izan zituelako sasoin batean, benturaz; eta, arraia, esperantzazko mezu bat zabaldu nahi zidalako.
|
|
|
—Hara zer fosil aurkitu
|
dudan
, Joanes! —erran zidan, eta leihotik sartzen ziren argi izpi bakanek ditxaren iduria zizelkatu zuten haren betartean.
|
|
|
Zeren, haien irakaspenik gabe eta haien jostetarik gabe, nekez biribil baitzitekeen halako ateraldirik ene ezpainetan, eta nekez obra nezakeen buruak bururatua, hain mementu larrietan! Eta zenbat eskertzen diodan Fortunari eta zenbat, orobat, Jainkoari, ez naturalezaz ausart egin nindutelako, zeren eta ez bainaiz Hernán Cor tésen, Pizarroren edo haien iduriko bertze piztia batzuen kastakoa, baina bai hornitu nindutelako bertze bertute batzuekin, zeinetarik adierazgarrienetarik den beldurraren gainetik jauzi egiteko
|
dudan
fermutasuna —edo axolagabetasuna erran ote nuke, jaun André? —, beldurrak berak —edo ahalkeak berak, beharbada— eraginik eta bulkaturik, zeren eta anitzetan beldurraren aitzinekoa ohi baita ahalkea, bertzeen aitzinean ergel bat bezala geratzeko trantzeaz libratzen gaituena.
|