|
2003
|
|
|
Hareneskola emaileketalagunekgauzaberadiote, hiruamodiobaizikezzituelaLarresohon:
|
lana
, pilotaetaotoitza.Hirueriosokiemanazenetajarraikia, etaez, norathaize, harataise, ibiltzalehetarik.Bere buruarenjabe egonnahizenetabereaburuennagusi.Halakojitebatek badualdeonik, gizonaezbaitu, betibertzenmeneko, ezartzen.Baduke txarrikere, bertzenlaguntzaezbaitioaskipreza razten.
|
|
|
NeguaksupazterradakomanatzenEskualdunari, barneko
|
lana
, familiakobizia.
|
|
|
Xelebreizatehorrenerruduna, neurribateanPierreBuruzainizango zen, hauda, Hazparnekomedikua.Izanere, 1911koudanGeorgesLacombeeuskaltzainajoanzenAlduderaegonaldibaterako, etagerorahainbat biderrezitzulizen, GerlaHandiaren osteanere, Aldudekoeuskarariburuzko tesibatosotzekoasmoz.Horretarako, bertakoapaizak, MixelIriartek, lagundubeharzion.Bada, badagoeskutitz batPierreBuruzainekLacomberi1911koabuztuaren 6anAldudera bertarabidalia, aholkatuz JeanEtxeparerenganaerejotzeko, zeren,, ilvousserad, unetrèsgrandeutilitépour vousenquêtessurlalanguebasque?, etabidebatez, hordiotsoZamukain delaAlduderen euskalizena (izatez Zamukegi da, baina egunosobaztertuta dago). Orduanhasieta1932raarte, Etxeparekehunetahogeitakagutun bidalizizkionLacomberi, azken azkenekoakKanbotik, Aldudekoeuskarari buruzkomilaetabatxehetasunezohartaraziz. Esandaitekeheinhandi bateanEtxeparekeginziolalanda
|
lana
, field workdelakoa, baina, zoritxarrezLacomberen tesiaezzenburutu.Xarritonekargitaratudituaipatu eskutitz interesgarrihoriekguztiak, etajasoahalizanduenmaterialabaliatuz, batzuetanelkarrizketa epistolarosointeresgarriakberregindaitezke. Ikusikasurako, besteakbestezerziotsonPierreBuruzainekLacomberi1912kourriaren31koeskutitzean:
|
|
|
Haubakarrik nerabilanenebaitan: eznuelaorduartioikusiEuskalHerrianhalakohiri ingurunerik.Nihunezhainbertzelantegi, nihunhalakoesku
|
lanik
; nihunereez, lurrarenerraietan, daigunmendearidoakon baitezpadakoagorik.Obrenaraberakoargiakbazituzketelahangogizonek, nindagonatseginekin.Adimenduzalajakitatez, Euskal Herrikohiri lehenabeharzenizanBilbao.
|
|
|
ZeredotazeinizanzitekeenLafittekdoktrina irakasteanaipatufaltsifikazioa, Xarritonekgogoratu ezinduena. Buruanahikotxonekatuetagero, Pithecanthropusalalusgizatximinoaizangozelaebatzidut. Bainaezgizatximinoabera, Haeckel ek
|
lan
hipotesimodura plazaratuzuena, etageroraJavakoaurkikundeekinheinbateanegiaztatuzena, baiziketa, GabrielMaxmargolariarienkargatuziona.Haeckelek1868anproposatuzuenPithecanthropusalalus, baina, askozgeroago, mendearen azkenhamarkadan plazaratuzuenGabrielMax ekitxuratutakoirudia. Margolanhorrekzabalkunde handiaedukizuenliburubidez, etaseguruenezhorixeizangozenLafitterenbegietarainoiritsikozena, harenhaserreabiztuz.Itsumenduakfaltsifikazioadelaesatera bultzatukozuen.Nireustez, gizairudihorrenoihartzunadahamazortzi urtekoXarritonernearibelarri xuloetatiksartuzitzaiona.
|
|
|
NikolasOrmaetxeaOrixe (Orexa, 1888; Añorga, 1961). Jesuitaizatekoikastenhasi zen16urte zituela? 1905?, bainaJesusenLagundiakez zuenhartu? 1923?; halaere, haienarteanprestakuntza humanistikosakonalortu zuen.Jesuitakutzita, 1923 tarteanBilbon biziizanzen, etaeuskallanetanmurgildu zenburu belarri: EuskaltzaindianAzkuelaguntzen zuen, Euzkadiegunkarian euskalatalarenardurahartu zuenKirikiñorenondoren, itzulpenak,
|
poemaketabestehainbatsorkuntza
lan idatzizituen.36kogerla aurreko belaunaldiarentzat Orixe zeneuskalgauzetako jakintsurikhandienaeta baitaidazleegokienaere, euskalarima, adierazteko. Orixe euskararenlehenliberatuadugu: Aberriarenpizkundeanlagundukozuen poemanazionala egiteko. Euskaldunak?, Aitzolen enkarguzerretiratuzenBilbotikOrexara, 1931n.
|
|
|
NondiknoraagertudaSolinodelakohori, etanordemontreda, ba? Erantzutenahalegindunaizenean,
|
lan
hipotesi batbururatuzaitiaberehalakoan.CamiloLizardirenipuinaerdaratzenarizela, seguruenez Bernardokbiakbateraikusikozituen, bai ConraddeiturangertaturikoC M okerhori, etabai, jakina, aldeandaramananakronismoa.Izanere, Obabako erretoreak1903annolaerabilzezakeenConrad enirudiliterarioezaguna, baldin etapoloniarrarenliburuaurte mordogeroagoargitaratubazen. Ez dagoesan beharrik, Obabakoerretoreakleh...
|
|
|
...inanhazten: adimenduaharmatzendiotefilosofiazabalbatiburuz, erakustendiotelariknundiksortuadenmundua, norkderabilan, zertarakodengizonabiziratdeitua, etazerontasunbaliosadenberekin daukanbethierekoarima... Erakaspenhoriekezdakarketeezitsumendurik, ezetsimendurik: girichtinoarenarabera, zeru lurrakadimenduariidekiakdaude, adimendubatekeginakdirenazgeroz, etaberaz jakintsunekezdutezerendudabereniker
|
lanetan
;, hala hala, biziaez zaiobiharamunikgabekoziliportaezdeusbat, bainanJainkoonbaten gerizapeanbaliatubeharduenartesaindubat.Zoinurrungirengogo ilhunetakechubatzuenelhebeltzetarik!
|
|
|
Bainan, nahizezduenbehinerebere liburuetairakurgaietanaiphatu, Larraldezenazegonada, azkenegunetaraino, orhoituenik: aphezaditu etabihotzdunazen, errotikbere eginbideariemana, gazteenarimezaise grinatua.GoizikohartuzitzaionEtcheparebiphilarietasemebatbezala maitatuzuen, harekinbazterikhusketanoizeanbehinibiltzerainokoan,
|
lan
arteedobakantza egunbatzuez.
|
|
|
Larresorokoapaizgaitegikozuzendari, ezinahantzizko, bilakatukozena, 1843koapirilaren15eanjaiozen, NafarroaBeherekoAmikuzen, hainzuzenereBithiriñakoGaratiaetxean, laborari familiaonbatean.Dirudienez, beranduhasizenikastenapaizgorako: hamahiruurtetanlur
|
lanean
ariizanzenbereaita amaetahaurrideen ondoanHir.uurtegeroagoabiatu zenLarresorokoSeminarioTipira, bainaordurako egindzueanegonaldibatHazparnen frantses, apurbat, ikasinahian, eta bestebatDonapaleun latinahobetzeko.Edozelanere, frantsesamenperatuta erretorik, ahooeder, eta, elesarkor, bihurtuzen.
|
|
|
lotuzitzaion; alabaina,, hogoi tazonbaiturtez? izanzelairakurridiogu Etxepareribestebehin, etabaiAltzibarri ere.Kontuakkontu, inon ezdut aurkitunoiztiknoizartearituzenasterokoatazahorretan.Halaere, gogoradezagun, ManexHiriart Urrutiapaiza1887an sorturikoEskualduna aldizkariarenbigarrenzuzendariaizan zela, 1891tikhilarte, eta, horrelaizanik,
|
lan
hipotesimoduraluzatuko dugu gutxigorabeheraurtehorretanhasi zelaArnaudAbadiaaldizkarianpartehartzenHiriart Urrutireneskutik. Ezingehiagozehaztu, Eskualdunaaldizkariakontsultagarriezdugunbitartean, bainalasteregingobideda.
|
|
|
Nolanahiere, Petekmendixkareniparraldeaeskuratuzuen, etabertan Eurekameategiazulatu.Meatzari
|
lanean
arituzenhurrengohogeiurtean, hariketa1930etako hamarkadan osasunazmakalaurkitu arte.Azken aldian ilobakpixkabatlagundubazuenere, Eureka meategiaPetekzulatueta ustiatuzuen, bakar bakarrik. Albokoetxolabateanbiziizanzeniaberrogei urtez.Gerorameazulohori garrantzitsubihurtudahainurriden Townsend saguzarbelarriluzearenhibernaziorako (Plecotustownsendii).
|
|
|
HeriotzaIbarrekobasamortuanaurkituzuenPete Aguereberrykurregorria: pozarenpozez, Eurekaesan zionbertanzulatuzuen meategiari; hogeiurtezarituzenmeatzari
|
lanetan
hangobakardadean.Irudiotanduguharentxabolatristea, etabaiAguereberry Pointospetsukoikuspegi ilunabartsuxarmangarria.
|
|
2006
|
|
|
Berakemanbaitioerantzuna, gutunarenhasieraneginduengalde rari:. Zeindajatorrena. Zein daosoena. Zeinek etanolaerabaki??. Horra ederkierabakia, goikopasartehorren akaberan:. Gureak, berriz, osotasunbat eskaintzen du, etasentimentuhaundikokantua da?. OsabaManuelekbehia laetxealdehasizuen ixilpeko xuriketa
|
lanak
, diximulu ederrean, goiakjoxe ditueladirudi.
|
|
|
1 0SABArenidaz
|
lanak
: Zuk diozun bezelahilaurretik, Kardaberaz taldearen eta GipuzkoakoDiputazioarenlaguntzaz, beraksailkatutaetagarbirapasataateraziranIdaz lan guztiakizenarekin12 liburu.Azterketabateginondoren, JuanMarikdiolanenbatzukfalta dirala.Dena delaiadenak etagarrantzitsuenak hor daude. Nolaeskuratu?
|
|
|
1 0SABArenidaz lanak: Zuk diozun bezelahilaurretik, Kardaberaz taldearen eta GipuzkoakoDiputazioarenlaguntzaz, beraksailkatutaetagarbirapasataateraziranIdaz
|
lan
guztiakizenarekin12 liburu.Azterketabateginondoren, JuanMarikdiolanenbatzukfalta dirala.Dena delaiadenak etagarrantzitsuenak hor daude. Nolaeskuratu?
|
|
2007
|
|
|
Tesi honen izenburuak erakusten duen bezala, Piarres La, tte idazle lapurtarra dugu
|
lan
honen protagonista.
|
|
|
Hala ere, Piarres La, tte gramatikari, etnografo edo, losofoaren emaitza bibliogra, koa aztertu beharrrean,
|
lan
intelektual horren parean bilakatutako beste intelektualekiko harremanak arakatu nahi izango genituzke, kultura mailakoak. Euskaltasunaren zein kulturgintzaren erakusgarri izango zen sare hartan Piarres La, tte kokatzearekin batera, ahaleginduko gara azaltzen noraino izan ziren garrantzitsuak La, ttek buruturiko ekintzak, zer nolako eragina izan zuten nabarmenduz, X X. mendeko kulturgintza berri baten sortzaileak zirenetz ikustearren.
|
|
|
Izan ere, intelektual baten emaitzak emankorrak izanez joango dira besteekiko ez adostasunek eta eztabaidek eraginda, iritziok pentsalari horren pentsamoldea landuaraziko baitute. Erakusle gisa, Piarres La, tteri buruzko gure
|
lan
hau, non jende ikasia baino ez zaigun agertuko irakaslearen sarekideen artean.
|
|
|
jende ikasia zen. Lanbidez, apaiza izateaz gain, irakaslea izan zen La, tte, beste hogeita hamabost lagunkide bezala (euretariko batzuk apaizak ere baziren); haietako, lagunarteko hamalau lagun bakarrik ari izan ziren apaiz
|
lanetan
. Lagunkideen lanbideaz aipatzearekin jarraituz, hamalau legegizon ziren, hamabi mediku; zortzi artzibozain, historialari edo etnografo ziren eta lau funtzionario moduan ari izan ziren; baditugu bost enpresari, bi politika gizon, bi ingeniari, bi publizista, bi arkitekto, itsasgizon bat, margolari bat, diplomazialari bat, musikari bat eta militar bat ere.
|
|
|
Harrezkero biogra, en arloa gehiegi landu ez bada ere,
|
lan
batzuk argitaratu dira:
|
|
|
–
|
Lan
hau burutzeko eskuetan izan dugun idatzizko informazioa aberastea, elkarrizketen bidez lekukotasun berriak agertuz.
|
|
|
Proposogra, a
|
lan
honen bidez emaitza berri bat gehitu nahi izango litzaieke orain arteko ikerlariek buruturiko ikerkuntzei. Orain arte egin diren proposogra, a lanetan pertsonak edota taldeak aztertu dira, bakoitza besteengandik erlazionatu barik; ostera, gure lanak bereziki pertsonen eta taldeen arteko harremanak aztertu ditu.
|
|
|
Proposogra, a lan honen bidez emaitza berri bat gehitu nahi izango litzaieke orain arteko ikerlariek buruturiko ikerkuntzei. Orain arte egin diren proposogra, a
|
lanetan
pertsonak edota taldeak aztertu dira, bakoitza besteengandik erlazionatu barik; ostera, gure lanak bereziki pertsonen eta taldeen arteko harremanak aztertu ditu. Gu geu, ostera, ahalegindu gara geure ikerketa osatzen, lagunarteak islaturiko harremanetan oinarrituta.
|
|
|
Proposogra, a lan honen bidez emaitza berri bat gehitu nahi izango litzaieke orain arteko ikerlariek buruturiko ikerkuntzei. Orain arte egin diren proposogra, a lanetan pertsonak edota taldeak aztertu dira, bakoitza besteengandik erlazionatu barik; ostera, gure
|
lanak
bereziki pertsonen eta taldeen arteko harremanak aztertu ditu. Gu geu, ostera, ahalegindu gara geure ikerketa osatzen, lagunarteak islaturiko harremanetan oinarrituta.
|
|
|
Gauza jakina da pertsonen jokaera ez dela berdina bakarkako jardueran eta taldekakoan.
|
Lan
honetan taldeko harremanak ezagutzen saiatu gara, euren ezaugarriak aztertu eta, garaiko giro sozio-politikoa kontuan harturik, Piarres La, tteren 1920tik 1944ra bitarteko garaiaren egoera kulturalaren berri izatean.
|
|
|
Jakina, hain baldintza zabalekin, pertsonaia andanak osatuko du datu basea, interesgarria dena, beste aldetik. Basearen beste ezaugarri interesgarria izango da pentsamolde aldetik mota guztietako pertsonaiak izango ditugula lagunkide eta, La, tteren etsai gutxi aurkitu dugula; eztabaida intelektualak ugari izan ziren, ostera, aldizkarietako
|
lanek
erakusten duten moduan.
|
|
|
Aldizkarietako ohiko lankideak bereizi ditugu
|
lan
honetan, honako irizpide honi jarraituz: aldizkari bakoitzean gehien idatzi zuenaren artikulu kopuruaren %60a atera dugu, eta kopuru hori edo gehiago idatzi zutenak aldizkari hartako ohiko lankidetzat hartu ditugu.
|
|
|
|
Lanok
Bibliogra, an aipatzen ditugu.
|
|
|
Guk geuk bereziki La, ttek jasotako gutunak aztertu ahal izan ditugu14 La, tteren garaikidea izan zen Eugène Goyhenechek bildu dituen eskutitz batzuez ere baliatu ahal izan gara, jean Claude Larreonderen
|
lanen
bitartez15.
|
|
|
Azkenez, Jeanne Marie Malharin, Marijane Minaberry eta Jakes Abeberry garaikideak elkarrizketatu ditugu, gertaeren berri izango zutelakoan. Malharin eskolako andereñoa izan zen eta Marijane Minaberry Basque> Eclair, > Sud Ouest> eta Herrian administrari bezala egin zuen
|
lan
. Jakes Abeberryri dagokionez, 1960 hamarkadako Enbata> mugimendu abertzale eta izen bereko aldizkariaren sorreran parte hartzearekin batera, Kultura sailaz arduratzen zen Biarritzeko herriko etxean elkarrizketatua izan zenean.
|
|
|
Ez dugu sarrera hau bukatu nahi
|
lana
osatzeko lagundu diguten guztiei geure esker onak eman gabe.
|
|
|
|
Lan
agiri bilketa handia Lazkaoko Beneditarren komentuko liburutegian burutu genuen. Bertan adeitsu lagundu zigun Juan José Agirrek.
|
|
|
Gure
|
lanerako
hain inportanteak izan diren kontsultaturiko La, tteren eskutitzak eskuetan eduki ahal izan ditugu Piarre Andiazabali esker; gure eskerrik onenak berari.
|
|
|
Eskerrak eman nahi dizkiegu, nola ez, tesirako funtsezko iturriak eskaini dizkiguten orduko garaikideei. Informazio baliagarria eskaintzeaz gain, eskertzekoa dena, ez genuke esan barik utzi nahi
|
lan
hau osatzeko eta orokorrean ikerkuntza mailan burutu dugun lan interesgarriena, aberasgarriena eta politena izan dela. Eskerrik asko, beraz, goian aipatu ditugun elkarrizketaturiko guztiei.
|
|
|
Eskerrak eman nahi dizkiegu, nola ez, tesirako funtsezko iturriak eskaini dizkiguten orduko garaikideei. Informazio baliagarria eskaintzeaz gain, eskertzekoa dena, ez genuke esan barik utzi nahi lan hau osatzeko eta orokorrean ikerkuntza mailan burutu dugun
|
lan
interesgarriena, aberasgarriena eta politena izan dela. Eskerrik asko, beraz, goian aipatu ditugun elkarrizketaturiko guztiei.
|
|
|
1553an indarrean sartu ziren foruek19 Aintzineko Erregimenaren herri biltzarretako antolaketa soziopolitikoa arautu zuten. Beste aldetik, Iparraldeko gizarteak nekazaritza eta artzaingo ekonomia zuen bizibide eta foruek herri
|
lanok
ere arautu zituzten. Barruko antolaketari dagokionez, herri lurren eta jabego pribatuaren arteko harremanak mugatu zituzten, bakoitzaren eginbeharrak eta eskubideak zehaztuz, foruen egituraketak sistema ekonomiko orekatua bilatzen baitzuen20.
|
|
|
1918an Cosme de Elgezabal eta Félix de Landaburu Bizkaiko diputatuek euskal hizkuntza zainduko zuen erakundea eratzeko proposamena egin zuten25 Bizkaiko, Gipuzkoako, Arabako zein Nafarroako diputazioek erantzun zioten eskaerari, baina Eusko Ikaskuntzaren esku utzi zuten
|
lana
, 1918an Oñatin burutuz I. Kongresua. Raimundo Olabidek Akademia berriaren estatutua prestatu ostean, Eusko Ikaskuntzak ontzat hartu zuen 1919ko irailean, Euskaltzaindia sortuz.
|
|
|
|
Lan
honetan leku zabala eskainiko diogu Eskualdunari, baita garai hartako gainerako argitalpen eraginkorrenei ere, haien orrialdeetan aurkitu baitugu Piarres La, tte eta garaikideen luma. Esan beharra dago urte horietako euskal astekari gehienak, ez guztiak, alabaina?, Elizaren eskuetan edo eraginpean sortu zirela.
|
|
|
Eskualdunarekin batera hainbat eratako eduki eta irakurleak zituzten argitalpenak aztertu ditugu
|
lan
hau osatzeko, jadanik esan dugun bezala: Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne, > Eskualduna, > Eskualzaleen> Biltzarra, Revista> Internacional> de> Estudios> Vascos, Euskera, Gure> Herria, Bulletin> Musée> Basque> eta Aintzina.
|
|
|
|
Lan
honetan Eskualzaleen> Biltzarraren lankideen berri izango dugu, Eskualzaleen> Biltzarra> aldizkaritxoaren bidez28 Euskaltzaindia eta Eusko Ikaskuntzari dagokienez, jakinaren gainean jarriko gaituzte Euskera> eta Revista> Internacional> de> Estudios> Vascos> berauen argitalpenak, landu nahi ditugun hamarkadetan elkarte esanguratsu bain...
|
|
|
Baina lau argitalpenok modernizazioak ekarritako aldakuntzen eragina gutxitzen saiatu baziren ere, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne, Revista> Internacional> de> Estudios> ascos> eta Euskerak, ostera, helburu desberdinak islatu zituzten, maila zienti, koko ikerkuntza sustatu nahi baitzuten. Euskerak konkretuki Euskaltzaindiaren
|
lanen
berri eman zuen.
|
|
|
Dena dela, bai aldizkari eta elkarte atzerakoiek, baita berrikuntzen zaleak zirenek ere,
|
lan
hau osatzeko informazio ugariena eta, dagarriena eskaini digute, ondorengo lerroek erakutsiko diguten bezala.
|
|
|
Geroago, Lhande Parisera joan zen eta ezin izan zuen Hiztegiarekin jarraitu, La, tteren eskuetan utziz. La, ttek Eiheramendi abade zuberotarrari eskatu zion laguntza, baina honek ez zuen onartu,
|
lan
gehiegi zelakoan. Azkenean, Philippe Aranart eta Pierre La, ttek amaitu zuten Hiztegia; Monier, S., aipatu liburua., 575 orr.
|
|
|
Piarres La, tte Herria> astekariaren zuzendari aukeratzearekin batera, amaiera ematen hasi ziren erresistentzia ekintzei64 Ordutik aurrera, La, tteren emaitza intelektualek oihartzun handiagoa izan zuten, aurrekoak bezain garrantzitsuak izan baziren ere: 1967 arte irakaskuntza
|
lanean
aritzearekin batera, 1949an euskaltzain izendatu zuten (urgazle zen 1928tik), Georges Lacomberen ordez; 1961ean ohorezko kalonje bilakatu zen; 1968tik 1976ra Centre> National> de> la> Recherche> Scienti, querako egin zuen lan, Linguistique> Général> sailean, eta 1982an Euskal Herriko Unibertsitateak doctor honoris causa izendatu zuen.
|
|
|
Piarres La, tte Herria> astekariaren zuzendari aukeratzearekin batera, amaiera ematen hasi ziren erresistentzia ekintzei64 Ordutik aurrera, La, tteren emaitza intelektualek oihartzun handiagoa izan zuten, aurrekoak bezain garrantzitsuak izan baziren ere: 1967 arte irakaskuntza lanean aritzearekin batera, 1949an euskaltzain izendatu zuten (urgazle zen 1928tik), Georges Lacomberen ordez; 1961ean ohorezko kalonje bilakatu zen; 1968tik 1976ra Centre> National> de> la> Recherche> Scienti, querako egin zuen
|
lan
, Linguistique> Général> sailean, eta 1982an Euskal Herriko Unibertsitateak doctor honoris causa izendatu zuen.
|
|
|
Piarres La, ttek Esprit> eta Etudes> aldizkariak irakurtzen zituen, baita Emmanuel Mounier eta Jacques Maritainen
|
lanak
ere66, hau da, 1930 hamarkadan garatu ziren mugimendu ez konformisten argitalpenak67 Era berean, ezin dugu ahaztu Daniel Ropsek 1930 hamarkadan sortu zuen talde ez konformistetariko bat: Ordre> nouveau; mugimendu federalista izan zen Ordre> Nouveau> eskualdeen berezitasun eta eskubieei eustearen alde agertu zen.
|
|
|
Jean Ybarnégaray politikoa ezagutzeko guztiz erabilgarri izan zaigu B. Ménouren
|
lana
: Jean> Ybarnégaray, Institut dEtudes Politiques, Bordeleko Unibertsitatea, n. s.
|
|
|
Staviskyren iruzurraren ondorioz bereziki ezkertiarrak suertatu ziren kaltedun,, nantza ministroak Garat ezkertiarra aurkitu baitzuen errudun eta giltzapetu. Ybarnegarayk, ostera, arrakasta handia lortu zuen manifestaldian, jendetza laudatu egin baitzuen Gobernu frantziarrari kontra egitearren;
|
lana
, ordena, autoritatea eta ohorea85 berreskuratzeko itxaropena jarri zuten Ybarnégarayrengan. Manifestaldiaren arrakasta handi hori 1936ko hauteskundeetan islatu zen:
|
|
|
Laburbilduz, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonnen inguruan
|
lan
egin zuten intelektualek ez zuten maiztasunez idatzi elkartearen aldizkarian, Jean Baptiste Daranatzek eta Michel Etcheverryk izan ezik.
|
|
|
Jean Pierre Arbelbidek (Zaro Nafarroa Beherea,)
|
lan
hauek argitaratu zituen: Bokazionea> eta> Jainkoaren> Deia> eta> Erlisionea.> Eskual> Herriari> dohazkon> egiarik> beharrenak.> Heren> ordreko> chehetasunekin> eta> Meza bezperen> othoitzekin> 1890an, Heren> Ordrea 1890ean, Igandea> edo> Jaunaren> Eguna> 1895ean eta Archives> des> Missionnaires> de> Hasparren> 1898an.
|
|
|
Emmanuel Inchauspek (Zunharreta Nafarroa Beherea,) San Mateoren Ebanjelioa eta Apokalipsia zuberera itzultzeaz gain, Luis Luciano Bonapartek eskaturik, honako
|
lan
hauek argitaratu zituen: Jincoac> giçonari> eguin> patoac> 1851ean, Le> Verbe> Basque> 1858an, Le> Peuple> Basque> 1893an, Maria> Birjinaren> hilabetea> 1894an, Kantika> Saintiak> 1897an eta Etude> sur> lorigine> bayonnaise> de> Sainte> Eurosie, > Vierge> et> Martyre, > et> sur> les> Boiens> ou> Boiates> 1888an.
|
|
|
Jean Pierre Duvoisin (Ainhoa. Lapurdi?,) Luis Luciano Bonaparterekin
|
lan
egin zuen, Biblia osoa euskaratuz; bestetik, Le> dernier> des> Corsaires, > ou> la> vie> dEtienne> Pellot> ntvieux> de> Hendaye> argitaratu zuen 1856an.
|
|
|
Jakina, Le> Réveilen idatzi zutenak errepublikazaleak ziren, hala nola, Jean Baptiste Elissamburu, hain zuzen ere, gorago aipatu dugun Michel Elissambururen lehengusua; Jean Baptistek Piarres> Adame>
|
lan
ezaguna argitaratu zuen Le> Réveilen, pasarteka, Michel lehengusuaren Errepublikaren kontrako salaketei dagokienez, aipatu Hirur> Errepubliken> ixtoria> liburuan, Le> Réveilek aurre egin zien akusazio horiei Errepublikaren historiaren bertsio errepublikazalea argitaratuz, artikuluka, Errepublikaren bertsio txarra gaitzesteko edo120
|
|
|
Piarres La, ttek Arnaud Pochelouren
|
lana
arbuiatu egin zuen, xuri amorratua zelakoan123.
|
|
|
Baina 1901 urte hartan Broussain arduraturik zegoen aurrerago aipatuko dugun Euskal Akademia sortze
|
lanaz
eta Société> Patriotique> sortzeko proiektua alde batera utzi zuen158.
|
|
|
Hala ere, 1929ko abuztutik 1933ko abendura arteko Eskualdunak jaso zituen La, tteren
|
lan
gehienak, zeren eta Michel Iriartek, Uztaritzeko erretoreak, Ebanjelio izenburuko artikulua prestatzen baitzuen Eskualduna> astekarirako eta 1929an hil baitzen, Piarres La, tte bilakatuz Iriarteren ordezkari180.
|
|
|
...ko politikarekin jarraituz, eta Bigarren Mundu Gerraren urteak zirelarik, astekariak bat egin zuen Frantzian ezarritako Vichyko gobernu nazi zalearekin; Vichyn sorturiko Milice> Française> ere aintzat hartu zuen192 Era berean, gobernu horren burua zen Pétainen pentsabidearean jarraitzailea izan zen orduko Eskualduna; Gobernu horren Révolution> Nationalak193 aldarrikatu zuen
|
lana
, familia eta aberria leloari atxiki zitzaion Eskualduna, irakurle guztiak adoretuz Frantziaren batasunaren alde194.
|
|
|
Piarres La, ttek ere, Arotçarena Eskualdunaren zuzendari izendatzearekin, asko murriztu zuen astekarirako
|
lana
: hamabost artikulu baino ez197 Hona ekarri, hala ere, Piarres Xarrittonen hitzak:
|
|
|
Hendaye et qui mourra
|
lan
prochain à Fontarrabie, Broussainek A zkueri bidalitako
|
|
|
Hondarribiko bilera hartan zehaztu zuten bezala, Eskualzaleen Biltzarraren helburu nagusia euskara zaindu eta hedatzearen alde
|
lan
egitea izango zen.
|
|
|
Euskaltzaindiaren laugaren urteko batzarrak. Donostin, Gipuzkoako AldundiJauregian, 1922ko Urrilaren 27an, Euskera.> Euskaltzaindiaren
|
lan
eta agiriak, Euskaltzaindiak eta Sendoak berrargitaratua, Donostia, 1982, 48 or.
|
|
|
Euskaltzaindiaren laugaren urteko batzarrak. Donostin, Gipuzkoako AldundiJauregian, 1922ko Azaroaren 27an, Euskera.> Euskaltzaindiaren
|
lan
eta agiriak... aipatu artikulua, 50 or.
|
|
|
Lehenengo euskaltzainetarikoa izan zen. Berrogei urtez
|
lanetik
baztertua izan ondoren, osasunez ahul baitzegoen, laurogei urte zituelarik kurtsoak ematen hasi behar izan zuen berriro, Donibane Lohizunen, bizitzeko dirurik ez baitzuen; Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, Bilbo, 2002ko urtarrilaren 25a.
|
|
|
Entzule eta jomuga desberdinak izateak batzarkide desberdinak erakarri zituen Eskualzaleen Biltzarra eta Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> elkarteetara
|
lan
egitera, elkarte biek batzarkide komun bakarra izan zutelarik: Louis Dassance.
|
|
|
Boletín> de> la> Sociedad> de> Estudios> Vascos.> Eusko> Ikaskuntzaren> Deia> hiruhilabetekaria, Anuario> de> la> Sociedad> de> Eusko> Folklore> urtekaria, Memoria> de> la> Sociedad> urtekaria eta Revista> Internacional> de> Estudios> Vascos> seihilabetekaria, azken hau 1918an Julio Urkijok sorturikoa eta 1921ean Eusko Ikaskuntzaren aldizkari o, zial bihurtu zena. Gure
|
lanerako
lehenengoaren informazioaz baliatu gara, Eusko Ikaskuntzaren batzarren berri ematen duelako. Intelektualen idatzizko lana neurtzeko, ostera, azkenengoa iruditu zaigu egokiena, lauretatik idazlan kopuru handiena jasotzen baitu.
|
|
|
Gure lanerako lehenengoaren informazioaz baliatu gara, Eusko Ikaskuntzaren batzarren berri ematen duelako. Intelektualen idatzizko
|
lana
neurtzeko, ostera, azkenengoa iruditu zaigu egokiena, lauretatik idazlan kopuru handiena jasotzen baitu.
|
|
|
1918an Cosme de Elgezabal eta Felix de Landaburu Bizkaiko diputatuek euskal hizkuntza zainduko zuen delako erakundea eratzeko proposamena egin zuten279 Bizkaia, Gipuzkoa, Araba zein Nafarroako diputazioek erantzun zioten eskaerari, baina Eusko Ikaskuntzaren esku utzi zuten
|
lana
, 1918an Oñatin burutuz I. Kongresua. Raimundo Olabidek Akademia berriaren estatutua prestatu ostean, Eusko Ikaskuntzak ontzat hartu zuen 1919ko irailean.
|
|
|
Nafarroa Behereko euskaltzain urgazleak bete betean asmatu zuen, zeren eta 1928an Piarres La, tte urgazle izendatu baitzuten, Jean Baptiste Darricarrere hil berriaren ordez. La, tteren izendapena Euskaltzaindiaren 1928ko urtarrileko batzarrean eman zuten aditzera294, Lacombek batzarkideei La, tteren euskal aditzari buruzko
|
lana
irrakurtzearekin batera.
|
|
|
behar dautzuet berehala aitortu ez naizela hoinbertze goretsia izaiteko. Ezen, zuen
|
lanetan
deus onik egitekotz, lagun bakochak behar lituzke jakin gure Euskal herriko mintzaira mota guziak. Eta nik erranen dautzuet lañoki ez dakizkatala batere ez Bizkaiako ez Gipuzkoako eskuara bereziak.
|
|
|
Eskualduna,.. Bulletin> Religieux> du> Diocèse> de> Bayonne; Euskera.> Euskaltzaindiaren
|
lan
eta agiriak... 49 orr.
|
|
|
Hala ere, La, tte ez zen inoiz izan Euskaltzaindiaren 1920 eta 30 hamarkadetako bileretan. Badirudi behin agindu ziola Azkuek La, tteri grekera eta latinezko testuak euskarara itzul zitzan295, baina ez dugu La, ttek
|
lana
burutu zuelako berririk. Piarres Xarrittonen aburuz:
|
|
|
Axola zaizkigun bi hamarkadetako Euskerak birritan eman zuen La, tteren
|
lanaren
berri: 1931n aditzera eman zuen Euskaltzaindiak Eskualdunen> Loretegia> La, ttek idatzitako literatur liburuaren 25 ale erosiko zituela298 eta 1932an Resurrección Mª de Azkuek La, tteren poema bat irakurri zuen299 Ostera, La, ttek berak ez zuen artikulurik argitaratu 1920 eta 30 hamarkadetako Euskera> Agerkarian.
|
|
|
Esan dugun bezala, Euskerak
|
lan
gutxi argitaratu zuen; argitaraturikoak gai linguistikoez ari izan ziren. Izan ere, ohiko lankide bakarra izan zuen Euskerak:
|
|
|
Lihoa izan zen bataio izenaz sinaturiko La, tteren lehenengo artikulua Gure> Herrian, hain zuzen ere, Eskualzaleen Biltzarrak urte hartan sarituriko
|
lana
; Le Lin/ Lihoa,
|
|
|
Konpara ditzagun jarraian Gure> Herria> aldizkariaren idazleen emaitzak orain arte aztertu ditugun argitalpenetan idatziriko
|
lanen
kopuruekin:
|
|
|
Horrela, Espainiako gerra garaian, Piarres La, ttek gonbita egin zien RIEV> eta Euskaltziandiaren lankideei, Gure> Herriarekin elkar zitezen
|
lanean
jarraitzeko:
|
|
|
Egungo egunean mendiz bertzaldeko agerkari gehienak suntsituak dira... Aldi huntan ere bakhetzerat eta
|
lanerat
deitzen ditugu oro, ala Yakintza n ari zirenak, ala R.I.E.V. delakoan ari zirenak, ethor ditela gureganat. Hala hala Euskaltzaindiko edo Akademiako jaunak bil ditela gure aldamenera...
|
|
|
Dena dela, Jules Moulieren ikuspututik, Gure> Herriak gainerako argitalpenek baino betebehar xumeagoa izan zuen; gogoz
|
lan
egiteko prest bazegoen ere: Ahala ttipi du Gure Herriak; bainan nork ere lan eginen baitu zuhurki eskuararen onetan324.
|
|
|
Dena dela, Jules Moulieren ikuspututik, Gure> Herriak gainerako argitalpenek baino betebehar xumeagoa izan zuen; gogoz lan egiteko prest bazegoen ere: Ahala ttipi du Gure Herriak; bainan nork ere
|
lan
eginen baitu zuhurki eskuararen onetan324.
|
|
|
Baina 1930 arte Gure> Herriaren
|
lan
taldeak ez zuen harremanak sustatuko zituen bilera gehiago burutu. 1930eko otsailean, aldiz, batzar bat izan zen antolatua pour proclamer que Gure> Herria> ne doit pas mourir330 Gure> Herriaren helburuak eguneratzearekin batera, erabaki zuten Gure Herria elkartea sortzea, izen bereko aldizkariari indarra emango liokelakoan.
|
|
|
Jean Barbier 1931n hil zenean Jean de Jauréguiberry doktorea izendatu zuten Barbieren aholkularitza
|
lana
burutzeko335 Urtero bezala, Piarres La, ttek idazkari adjuntuari zegokion ekintzei ekin zien, bilera bakoitzean aurreko batzarraren berri emanez; lan hartan ari zela, hona hemen La, tteri zuzenduriko estimu hitzak:
|
|
|
Jean Barbier 1931n hil zenean Jean de Jauréguiberry doktorea izendatu zuten Barbieren aholkularitza lana burutzeko335 Urtero bezala, Piarres La, ttek idazkari adjuntuari zegokion ekintzei ekin zien, bilera bakoitzean aurreko batzarraren berri emanez;
|
lan
hartan ari zela, hona hemen La, tteri zuzenduriko estimu hitzak:
|
|
|
La, ttek Literaturaren inguruan buruturiko
|
lana
ere laudatu egin zuen artikulu berean:
|
|
|
Georges Lacombek Guillaumie Reicheren
|
lana
goraipatu zuen (le travail le plus long et le plus fouillé en la matière, et à la fois le plus récent345), arlo batzuetan ados ez bazegoen ere:
|
|
|
Huna bertze berrehunbat geroztik eskuratuak. Aithor dezagun haatik ez daukutela, hauk, lehengoen
|
lana
galdetu: gutxi gehienak, P. La, tte jaun aphezak ekharri dauzkit etcherat.
|
|
|
Albert Léonek euskal ikerkuntzaren gailurrean kokatu zuen Vinson (oserait il lui même me contredire si je disais quil est depuis plus de quarente ans lincarnation même des études basques? 361). Era berean, Jean Saint Pierrek Julien Vinsonen teoriaren alde ekin zuen (Nous sommes persuadé quil faut accentuer la pensée de M. Vinson362) eta Philippe Veyrinek Vinsonen érudites recherches nabarmendu zuen363, goraipatuz euskal egutegiez buruturiko
|
lana
:
|
|
|
Dena dela, esan beharra dago orokorrean aipaturiko intelektualen
|
lan
egiteko era eta emaitzak kritikarien gustukoak izan zirela.
|
|
|
Pierre Lhandek nabarmendu egin zuen sa précision coutumière385 Emmanuel Souberbiellerentzat magni, que et savant386 zen Daranatzen
|
lana
. Philippe Veyrinek intelektualki uste osoa zuen Jean Baptiste Daranatzengan:
|
|
|
Laurent Apestéguyk behin baino gehiagotan hitz egin zuen bere ustez eskualzale garbia zen Etienne Decreptez,
|
lan
ederra burutu eta eskuara aise itzulikatzen duena; hala ere, Apestéguyren aburuz, Semetchian islatutako solas eta harreman batzuk ez ziren hambatean osoki gureak eta euskarara itzultzen zituen itzulgai ez ziren Decrepten hitz batzuk392 Decreptek Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> aldizkarian argitaratu zuen Semetch... Apestéguyk horren berri izan zuenean, erantzun egin zion:
|
|
|
...rutu eta eskuara aise itzulikatzen duena; hala ere, Apestéguyren aburuz, Semetchian islatutako solas eta harreman batzuk ez ziren hambatean osoki gureak eta euskarara itzultzen zituen itzulgai ez ziren Decrepten hitz batzuk392 Decreptek Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> aldizkarian argitaratu zuen Semetchia>
|
lana
, era berean Apestéguyren kritikei kontra eginez. Apestéguyk horren berri izan zuenean, erantzun egin zion:
|
|
|
en nuke, den gutienik ere, ttipitu nahi Etienne Decrept idazle aipatua... Eskuarazko
|
lan
berezi batzueri buruz, bertze askok amor egin dutelarik, ez da etsitu Decrept; jarreiki zaio sailari bururaino... zorigaitzez, lan berriari lotzen denak huts eginen du maiz... Laurent Apestéguyk, gure lagunak, jadanik adiarazi ditu hemen, Semetchia delakoaz zuelarik idaztaldia, gure iduriko, zuzenez erran behar zirenak394
|
|
|
en nuke, den gutienik ere, ttipitu nahi Etienne Decrept idazle aipatua... Eskuarazko lan berezi batzueri buruz, bertze askok amor egin dutelarik, ez da etsitu Decrept; jarreiki zaio sailari bururaino... zorigaitzez,
|
lan
berriari lotzen denak huts eginen du maiz... Laurent Apestéguyk, gure lagunak, jadanik adiarazi ditu hemen, Semetchia delakoaz zuelarik idaztaldia, gure iduriko, zuzenez erran behar zirenak394
|
|
|
Michel Etcheverryk Pierre Yturbideren
|
lana
goraipatu bazuen ere, a eu le grand mérite dentreprendre une histoire détaillée des baillis du Labourd427, lan horren bi akats (glissé dans cet exposé428) aipatu zituen.
|
|
|
Michel Etcheverryk Pierre Yturbideren lana goraipatu bazuen ere, a eu le grand mérite dentreprendre une histoire détaillée des baillis du Labourd427?
|
lan
horren bi akats (glissé dans cet exposé428) aipatu zituen.
|
|
|
ez dut uste bertze nehor badela Anxuberrok baino lehen, hogoi ta hameka eta esku lukeenik holako
|
lanaren
argi eta garbi bururatzeko443.
|
|
|
Jean Etcheparek mirespenez hitz egin zuen Eyhéramendyren
|
lanaz
, Eskualzaleen Biltzarraren sariketara aurkeztu zuenaz, akats gramatikalak antzeman bazizkion ere:
|
|
|
Ithurry zen apez aipatuaren liburua ikertuaren ariaz, Eyheramendyk ezarri dauku begien aitzinean, laburzki, bere lagunaren orrialdetarik... Bizkitartean, laburrago izana gatik eta begiek hartzeko erresago, berdin badakot hemen. Eyheramendyren
|
lana
nola Ithurry zenarena, zendako, huna:
|
|
|
Azkenez Piarres La, ttek Leónen liburuaz adierazi zuen: Léon Jauna aphezak
|
lan
eder eta ona egin dauku... Eskualzaleen Biltzarrak bortz ehun libera eman diozkanez geroz garrait sari449.
|
|
|
Aita Donostiari laudoriozko hitzak zuzendu zizkion Henri Dopek: Guide précieux pour ceux qui désirent sadonner aux études folkloriques451 Angel Irigaraik, ostera, bere
|
lana
Donostiarena baino zuzenagoa zela uste izan zuen:
|