|
2001
|
|
|
Auskalo. Horrek ez du garrantziarik, bere poesia
|
lana
euskaratua daukagula baizik. Esango nuke Omar Khayyam iraultzailea izan zela, hitz hori XI XII. mendeetarako erabiltzerik ez dagoen arren.
|
|
|
1989an, Eusko Jaurlaritzak eta EIZIEk sinatutako hitzarmen batetik sortu zen bilduma hau, eta hamaika urtean literaturaren historian hain garrantzitsu izan diren
|
lanak
euskaratu ditu hainbat itzultzailek. Bi erakunde hauek eta Ibaizabal argitaletxeari esker, James Joyce, Charles Dickens eta Jose Saramago bezalako egileen lanak euskaraz irakurtzeko aukera dugu orain.
|
|
2002
|
|
|
Liburuez aritzeko orduan, haiek epaitzea baino haietatik zer edo zer ateratzea lehenesten duen Markos Zapiainek, batik bat Lorea Agirre, Joxe Azurmendi, Joxe Iriarte «Bikila», Itxaro Borda, Koldo Izagirre, Ramon Saizarbitoria, Edorta Jimenez, Xabier Mendiguren Elizegi, Xabier Montoia, Jabier Muguruza, Jose Luis Otamendi, Ibon Uribarri, Txiliku, Txillardegi, J. E. Urrutia Capeau eta Juan Luis Zabalaren hainbat idazlanek berari zer esan dioten adierazten du iruzkin hauetako batzuetan, nahiz alditan Bernardo Atxaga eta Joseba Sarrionandiaren beste lan batzuk iradokia ere agertu. Eta horiez gain, Seneka, Platon, Nietzsche, Balzac, Freud, Erich Fromm, Patricia Highsmith, Joyce, Chordelos de Laclos, Leibniz, Ford Madox Ford, Raimond Quenau, Xavier Rubert de Ventos, Rousseau, Saramago, Spinoza, Ludwig Wittgenstein, Virginia Woolf eta Stefan Zweig bezalakoen
|
lan
euskaratuak aditzera eman diotena azaltzen du.
|
|
2003
|
|
|
Aurrena Frantzisko Ignazio Lardizabal() gipuzkoar apaizak argitaraturiko Testamentu Zarreco eta Berrico condaira aipatu beharra dago (Tolosa, 1855). Lapurdiko Larregik aurreko mendean bezala, Lardizabalek ere Royamont en frantsesezko
|
lana
euskaratu zuen. Lan hau, prosa ederrean idatzia aski irakurria izan zen, eta handik urte batzuetara bigarren edizio bat izan zuen (1887an).
|
|
2005
|
|
|
Bizkaiko Diputazioko itzultzailea da. Hainbat idazleren
|
lanak
euskaratu ditu. Poesia, ipuingintza eta, batez ere, haur eta gazte literatura landu ditu.
|
|
2006
|
|
|
Ibilian ibiliz eskolatua, Ardixe goitizena baliatu eta Joseba Zinkunegi osalariaren ordezkoa izan zen Askatasuna aldizkariaren erredakzioan. Joseba Zinkunegik Balmes filosofoaren
|
lanak
euskaratu zituen, Kirikiño de Batxiren bidaidea izan zen eta testu nagusian agertzen den legez, Basurtoko Irakastolan irakasle dugu.
|
|
2008
|
|
|
batean jardun zuten literaturan. Laster ez zen egoera hori nahikoa izango euskal nazionalismoarentzat, izan ere, testuinguru foruzalean, gazteleraz idazten zuten beste kideen
|
lanak
euskaratzea izan baitzen euskal literaturari egokitu zitzaiona. Urri izan ziren alderantziz egindako saioak.
|
|
2009
|
|
|
Colá y Goitik, 1882an idatziriko emigrazioari buruzko liburuan, emigranteen Amerikarekiko liluraren eta agenteen berri eman zuen. Urte batzuk geroago, 1885ean Marzelino Soroak Colá ren
|
lana
euskaratu zuen, Euskal Naparren joera edo Emigrazioa izenburupean, emigrazio agenteak «jende eramantzalliak» bezala itzuli zituen Soroak; honako pasarte honetan «eramatzantzalle» haien jarduna ederki asko azaltzen da berriro ere, gazteak zein erraz konbentzitzen zituzten kritikatzen zen bertan:
|
|
2011
|
|
|
Itzulpeneko Euskadi Saria irabazitako Karlos Zabala itzultzaile trebearen esku utzi du argitaletxeak lan hau euskarara ekartzeko lana; Marieren aurreko
|
lan
euskaratua ere argitaletxe berak plazaratu zuen, baina beste itzultzaile batek emana. Euskal itzulpengintzan gauzak noizbait normaltzen hasten badira, horrelako kontuak ere zaintzen hasi beharrean egongo gara:
|
|
|
Marieren aurreko
|
lan
euskaratua ere argitaletxe berak plazaratu zuen, baina beste itzultzaile batek emana. Euskal itzulpengintzan gauzak noizbait normaltzen hasten badira, horrelako kontuak ere zaintzen hasi beharrean egongo gara:
|
|
|
Atzerriko literatur lanak itzultzerakoan, aukera amaigabe horretatik zein
|
lan
euskaratu hautatzerakoan euskaraz sortutako literaturak ments ditun genero, literatur molde eta erregistroak dituzten lanak itzultzea izan liteke agian irizpideetako bat, edo hala ez bada ere, irizpidea horixe izan ote den etortzen zaio bati gogora Groucho eta ni irakurtzean.
|
|
|
Kasu ezohikoa izan zen Juan Ignacio Perez Iglesiasena. Berak saria eskuratu baitzuen Jose Mari Madariagaren
|
lana
euskaratzeagatik. Madariaga euskalduna izanik, alfabetatu gabe zegoen eta bere tesina erdaraz prestatu zuen.
|
|
|
Dela Loiolan, dela Marneffe n, bazkunaren lehen emaitzak gerraurrean bertan ezagutzera eman zituzten. Adibidez, Iñaki Goenagak Wilhelm Tell
|
lana
euskaratu eta Yakintzan aldizkarian argitaratu zuen, eta Zaitegik Antigone kaleratu zuen191.
|
|
2012
|
|
|
Azken horrekin, hain zuzen ere, Pulitzer saria irabazi zen 1940an. Steinbecken hainbat
|
lan
euskaratu dituzte, hala nola The pearl (Perla), The pastures of heaven (Zeruko Belardiak), The Acts of King Arthur and His Noble Knights (Arthur erregearen egintzak), eta Tortilla flat. Antzeko egoera gaur egun Krisiaren ondorio latzak gogora ekartzeko aparta iruditzen zaio Errastiri: «Gaur egun bizi dugun egoera ez da ordukoaren parekatuta oso ezberdina.
|
|
|
2004an idatzi zuen azken liburukia, eta iaz Literaturako Nobel Saria jaso zuen. Jokin Zaitegi sariketaren bidez, aurreko urteko Nobel saridunaren
|
lanak
euskaratzen ari dira azken urteotan, Elkar argitaletxearen eta AED Arrasate Euskaldun Dezagun elkartearen ekimenez. Juan Mari Agirreurretak euskaratu du Transtromerren obra poetiko osoa, Bizientzat eta hilentzat.
|
|
|
Bestetik, itzulpenaren zuzenekotasunaren ingurukoak genituzke (translation directness), alegia, itzulpena egiteko zubi hizkuntzarik erabili ote den ala ez zehazten dutenak, eta zubi hizkuntzak erabiltzeak xede testuaren kulturan zilegitasunik ba ote duen aztertzen dutenak (Toury 1995). Bigarren kapituluan ikusiko dugunez, euskal itzultzaile askok erabili dituzte zubi hizkuntzak atzerriko
|
lanak
euskaratu ahal izateko, eta alderantzizko bidean ere, atzerriko hizkuntzetara itzulitako euskarazko lan gehienek gaztelaniazko bertsioa izan dute bitartekari.
|
|
|
Alegia, lehen esan duguna errepikatuz,. Beste, rik gabe ez gara existitzen. Horrexegatik ekingo dio Sarrionandiak literatura desberdinetako
|
lanak
euskaratzeari, baita bere sorkuntza lanetan erreferentzia intertestualak txertatzeari ere, bide batez agerian jarriz itzulpenaren eta sorkuntza originalaren arteko mugaren lausotasuna.
|
|
|
Azkenik, klasiko itzulpena alde batera utzita, bestelako literatura
|
lanak
euskaratzen jardun zuten beste itzultzaile batzuen ahotsa ekarri nahi izan dugu hona. Antzerkiaren arloan lan eskerga egin zuen itzultzaileetako bat Bedita Larrakoetxea dugu, Shakespeareren antzerki lan guztiak euskaratu baitzituen, hasi 1957an Euzko gogoa aldizkarian plazaratutako Macbethetik, eta 1976an Kardaberaz bilduman argitaratutako Shakespeare 6?
|
|
|
1970eko eta batez ere 1980ko hamarkadan, argitaletxeak legeztatu eta ugaritu ahala, eta ikastolen eta helduen euskalduntze programen zabaltzeari erantzuteko, hainbat itzulpen sail sortzen dira, atzerriko literatura desberdinetako
|
lanak
euskaratzeko helburuz, besteak beste. Kimu, saila (Gero Mensajero),. Tximista?
|
|
|
Santi Onaindia karmeldar amorotoarra dugu XX. mendeko beste itzultzaile handi bat. Guztira 45 bat autoreren
|
lanak
euskaratu zituen, literatura lanak ez ezik, baita bestelakoak ere: liturgikoak, historikoak, eskoletarako testuak eta abar.
|
|
|
bestetik (Karmel; Karmengo Argia 1962). Santi Onaindia bera karmeldarra izanik, ez da harritzekoa poeta karmeldar ospetsuen
|
lanak
euskaratzeari ekin izana.
|
|
|
Orixe eta bere garaiko itzultzaile gehienak klasiko, zaharrak? itzultzera mugatzen ziren, greko latindarrak edota Europako Berpizkunde, Barroko nahiz Erromantizismo garaikoak batez ere; Onaindiak, berriz, horrelako
|
lanak
euskaratzeaz gain, ahalegin berezia egin zuen askotariko literaturetako (ez soilik Europako) autore garrantzitsuak, baita garaikideak ere, euskaratzeko. Sistematikoki ekin zion beste hizkuntzetako, liburu garrantzitsu guztiak?
|
|
|
Bai Mirandek, bai Sarrionandiak, garai eta leku guztiz desberdinetako autoreen
|
lanak
euskaratu dituzte. Askotariko estilo, korronte eta literaturak bereganatu eta euskaraz eman nahi izan dituzte, beren inguruko euskal literatura mugatua zertxobait zabaldu eta osatzeko helburuz.82 Sarrionandiak 1980ko hamarkadaren hasieran euskal literaturan nabaritzen zituen eskastasun eta itxitasuna aspaldi deitoratuak zituen Mirandek.
|
|
|
Ez zituen, bere aurreko euskal itzultzaile gehienek egin bezala, iragan mendeetako autore, prestigiotsuen?
|
lanak
euskaratu. Miranderi autore modernoagoak interesatzen zitzaizkion; ez soilik Europako eta Ameriketako idazle ezagunak (Poe, Kafka, Baudelaire...), baizik eta baita literatura txikietako autore ez hain ezagunak ere (Séamus ó Mainnin irlandarra, Bernat Manciet okzitaniarra, Per Denez bretoia...).
|
|
|
Ikusi dugunez, asmo hori bete egin zuen eta hainbat izuzko ipuin idatzi zituen. Baita gustuko zituen idazle haien hainbat
|
lan
euskaratu ere. Hor ditugu, esate baterako, Poeren. Ixiltze?,. Amontillado upela?
|
|
|
Ikusitakoak ikusita, ezin dugu ukatu Mirandek euskal itzulpengintzari egindako ekarpen handia. Lehenik eta behin, euskaraz oraindik ezagutzen ezziren hainbat autoreren
|
lanak
euskaratu zituelako, eta aldi berean euskaratik beste hizkuntzetara ere itzulpen ugari egin zuelako. Bestetik, itzulpenaren bidez bere garaiko euskal literatura itxi, ikol, garbi eta jatorra kanpoko literatura korronte eta poesia formez kutsatu zuelako.
|
|
|
Esan bezala, garai, leku eta korronte askotako
|
lanak
euskaratu zituen Arestik.86 Sailkapen moduko bat egiteko, Jon Juaristik (1983) eta hari jarraituz Joseba Sarrionandiak (1986) proposatzen duten banaketa hartuko dugu oinarri. Sailkapen hori Arestiren poesiaren etapen araberakoa da; izan ere,, aldi bakoitzean itzulitako obren influentzia nabarmena da Gabriel Arestiren obra orijinaletan?
|
|
2013
|
|
|
albumak, Ipurtargi sailean, ohiko formatuan, kartoizko orriak dituzten album etzanetan. Eta egile belgikar honi dozena bat
|
lan
euskaratua dioten honetan, begiratu orokor bat egingo diogu. Jadoulen orain arteko obran animalia gizatiartuak izan dira nagusi, eta pertsonak, daudenean, haurrak izaten dira.
|
|
|
Aurretik, Lotsaizuna euskaratu zuen Oskar Aranak, idazle hegoafrikarraren eleberririk ezagunenetarikoa. Gorrotxategik beharrezkoa ikusten du haren
|
lanak
euskaratzea, azken 20 urteetako idazlerik interesgarrienetakoa dela baitio, «interesgarriena ez bada».
|
|
2015
|
|
|
Zenbakiko fraide elkarrizketatua Plazido Muxika jesuita izan zen. Hiztegigintzan nabarmendu zen, baina itzultzaile aritutakoa zen halaber pare bat literatur
|
lan
euskaratzen. Zenbakiko itzulpena, berriz, Charles Baudelairerena zen, Les Fleurs du Maleko Madrigal triste, Arestik itzulia Tristurazko madrigala izenburuarekin.
|
|
2016
|
|
|
Horien artean leku berezia izandako Aita Lino Akesolo eta Aita Onaindia aipatu zituen bereziki, hauek hasi baitziren Santa Teresaren
|
lanak
euskaratzen, batez ere Aita Onaindia izan genuela Avilako Santa Teresa Jesusen idazlanak euskaratzen saiatu zen idazlerik behinena azpimarratuz.
|
|
|
Argentinatik 1954an lehen aldiz Oñatira etorri eta berriro Ameriketara itzuli zenean hartu omen zuen Aita Larrakoetxeak W. Shakespeareren antzerki
|
lanak
euskaratzen hasteko erabaki irmoa. 1968ra orduko idazle ingelesaren teatro lan guztiak itzuliak zituela esaten da liburuxka horretan.
|
|
|
1880.ean itzuli zenean, ikusitakoen zein ikasitakoen berri eman zuen La emigracion vasco navarra arrakasta itzeleko idazkian eta 1883 urteetan hiru argitaraldi izan zituen, aiseki agortu zirenak. Euskal Erria aldizkariko ohiko kolaboratzailea izanik, erraz izan zuen Marzelino Soroa Lasa donostiarra ezagutzeko, eta horri eskatu zion bere
|
lana
euskaratzeko. Soroak, ordea, nekez ezagutu zuen erbestea, bada arrazoi politikoengatik halaber sorterritik kanpo ibilia bazen ere, ez zen sekula Euskal Herritik atera Lapurdiko Getarian eta Ziburun bizi izan zen.
|
|
2017
|
|
|
Bingen Ametzagak Shakespeareren lau antzerki
|
lan
euskaratu zituen Amerikako erbestean, 40ko eta 50eko hamarkadetan: Uda gau bateko ametsaz gainera, Macbeth, Hamlet eta Julius Caesar.
|
|
|
Herrien Mintzoa bildumaren helburua herri zapalduetako literatura lanak euskaldunon artean ezagutzera ematea da, herri horietako egoerak eta gatazkak ezagutzearekin batera. Horretarako, hautatutako literatura
|
lanak
euskaratzearekin batera, herri horren testuingurua eta egoera azaltzen duen hitzaurre batek laguntzen du, gaia ezagutzen duen euskal kazetari batek idatzita.
|
|
2019
|
|
|
Euskara elkartea sortu genuen. Ikasketa amaierako
|
lanak
euskaratu genituen... Bertan ikusi nuen lehenbizikoz euskararekiko jazarpena.
|
|
2020
|
|
|
Euskal mendizaleak lehenengo aldiz Everestera igo zirenean, munduko mendi altuenaren konkistari buruzko liburua idatzi zuen Felipe Uriartek, espedizio hartako kideak. Liburuaren jatorrizko bertsioa espainolez sortua zen, baina mendizaleek Joxean Artzerekin hitz egin zuten
|
lana
euskaratu eta Euskal Herriko berezko hizkuntzan kaleratzeko lehendabizi. Esan eta egin.
|
|
|
Filma ez dago euskaratuta tamalez. Eta paradoxikoki —zinema itzultzea literatura
|
lanak
euskaratzea baino errazagoa izan arren, azpidatzietan funtsean elkarrizketak baino ez baitira idatzi behar; eleberri baten ekintza eta deskribapenetan doazen hitzak irudiek azaltzen dituzte— badugu duela mende laurdeneko gertakari larrienetakoa ulertzeko eleberririk indartsuenetakoa irakurgai: Gael Fayeren Ene herri txikia, Burunditik begiratuta, Irati Bereauk euskaratuta eta Igelak iaz argitaratuta.
|
|
|
Hamar urte dira aurten Jose Saramago hil zela, eta, urteurren horrekin bat, haren
|
lan
euskaratu bakarra berrargitalpen gaurkotu batean irakurtzeko aukera daukagu, Literatura Unibertsala bildumaren Urrezko Bibliotekan: Lisboako setioaren historia.
|
|
|
2004an disko bat grabatu zuen Xabier Letek: Rilkeren
|
lan
euskaratuekin osaturiko Orduen liburua. Ale bat oparitu zion Anjeli, eta entzun nezan utzi zidan, bere ustetan Letek Rilkeren hitzetan aurkitu baitzituen barrua argitu zioten adierazpen asko.
|
|
2021
|
|
|
“Gaur eta hemen amatasuna exijente eta zail egiten duten hariak ikusi eta teoria feministen eta amatasunaren historiako ekarpenekin, hausnarketa pertsonalekin eta talde dinamikekin amatasunaren praktika eta esperientzia bizigarriagoak bilatzea izango da ikastaroaren egitekoa, beti ere, egite horrek dakarren ahalduntzea eta interpelazio politikoa ere helburu izango ditugularik”. ...t;, AGENDAOtsailak 10, 17, 24 (asteazkenak) 17:00: 00" Amatasun bizigarria" tailerra Ainara Gorostitzu Mujikak bideratua.Izen ematea: usurbilkultura.eus943 377 110parekidetasuna1@usurbil.eusMartxoak 6, larunbataEmakumeen Etxearen parte hartze prozesuko emaitzen aurkezpen ekitaldia eta eskertza parte hartzaileei.Martxoaren 8ko asteanSimone de Beauvoirren" Bigarren sexua" sortze
|
lana
euskaratu duen Irene Arraratsen hitzaldia.Martxoak 17, asteazkena18: 00 Katixa Agirreren" Amek ez dute" eleberriari buruzko solasaldia Kattalin Minerrekin Sutegin. Liburu honen aleak aldez aurretik liburutegian eskuragarri.Martxoko azken asteburuaMundualdiaren edizio berezia:
|
|
|
Fitola balba, karpuki tui (2004), Jainkoa harrapatzeko tranpa (2007); Zentauro hankak (2011); Argia, lurra, zuhaitza, zerua (2015); Urtaroak eta zeinuak (2019) eta Natura berriak (2020), guztiak Pamiela argitaletxearekin. Itzulpengintzan ere, besteak beste, Hölderlin, Södergran, Shakespeare, Pessoa, Ungaretti edota Li Bai bezalako poeten zenbait
|
lan
euskaratu ditu.
|
|
|
Gainera, Forugh Farrokhzad euskaratu zuen Meabek 2020an. Hori ere funtsean miresten duen emakume poeta bat da, eta bere
|
lana
euskaratzeak asko esaten du Meaberen aukera poetikoez. Horrez gain, aurrez aipaturiko nazioarteko ereduetan oinarritu da maiz Meabe, besteak beste, Adrienne Rich, Audre Lorde, Alfonsina Storni, Alejandra Pizarnik, Sophia de Mello, Helene Cixous edo Patti Smith.
|
|
2023
|
|
|
Fito Rodriguezena da eleberriaren hitzaurrea, eta hain zuzen, hark azaldu du nondik sortu zen
|
lana
euskaratzeko ideia. Kontatu duenez, lehenagotik zuen adiskide egilea, eta harengandik jaso zuen eleberria opari.
|
|
|
Lehendik ere badago egilearen
|
lanik
euskaratuta. 1999an, Xabier Mendiguren Bereziartuk Xake nobela itzuli zuen.
|
|
|
Komiki gidoietan, haur eta gazte literaturan eta antzerkia idazten ere aritua da, eta dozenaka letra egin ditu euskal kantari eta taldeentzat. Allen Ginsberg, Hanif Kureishi, Sylvia Plath, Anne Sexton eta Raymond Carverren
|
lanak
euskaratu ditu.
|