|
2003
|
|
|
1847 urtean Juan Ignazio Iztueta gipuzkoarraren() Guipuzcoaco Provinciaren Condaira edo Historia argitaratu zen Donostian. Liburu hau, espezifikoki eta
|
hitzaren
zentzu osoan, historia lantzat har dezakegu. Euskaraz egindako eta argitaraturiko aurreneko lan historiografiko eztabaidaezina da.
|
|
|
Izan ere, Hiribarrenek, Iztuetak bezalatsu, herritar euskaldunei beren iragana ezagutarazi nahi zien. Liburuaren sarreran,. Escaldunei bi
|
hitz
hastean?, adierazgarriro, herritar arruntek euskal historiaz zuten jakintza eza deitoratzen zuen Hiribarrenek:
|
|
|
Eta hola, bertso artean egiten zituen autore klasikoen (Estrabon, Diodoro) eta egungo jakintsuen (Humboldt, Ampero) aipuek, ezin zioten seriotasun historiografikorik eman forma poetikoak zamaturiko lan honi. Euskaldunentzat herrikoia zen forma narratibo batean(
|
hitz
neurtuz) idatzi nahirik, historiografiaren moldeetatik irten zen Hiribarren. Ikusi dugunez, Iztuetak ere kontzesio herrikoiak egin zituen bere liburuan bertsoak sartzean, eta idatzi ere egin zuen kantua historiko bat, baina ez zitzaion bururatu Gipuzkoaren kondaira osoa bertsotan idaztea.
|
|
|
Eta euskaraz ez idaztearren mintzaira hau kultur hizkuntzen kontzertutik kanpo geratzen ari zen(, causa honegatic guelditzen da abaturic eceyn reputacione vague eta berce nacione oroc uste dute ecin scriba dayteyela lengoage hartan nola berce oroc baitute scribatzen beryan?). Etxeparek euskara beste hizkuntzan mailan ikusi nahi zuen; euskaldunak euskaldun gisa munduaren aurrean harrotasunez ager zitezela(, heuscara ialgi adi mundura?,, heuscaldun den guiçon oroc alcha beça buruya/ Eci huyen lengoagia içanenda floria?,...). Finean, eta egungo
|
hitzekin
esanez, euskaldunentzako autoerreferentzialtasun bat sortzen ari zen, euskarazko narratiba bat hasten,, idazkerarik eta historiarik gabeko euskalduna, ren topikoa gainditzen. Ez da euskarazko historiografiaren hasiera, baina bai euskarazko historiografia abiatzeko beharrezkoa den hizkuntza idatziaren sorburua eta norberetasun kontzientziaren abiapuntua.
|
|
|
Baina obra horren hitzaurrean ikus daitekeenez, bere pentsaera irekita zegoen arlo sozialeko gogoetara, arlo instituzionaletako auzietara, eta adi bere garaiko eta herrialdeko gertakarietara. Goihenetxeren
|
hitzetan
, Leizarraga, bere moduara, kontenporaneista bat zen. Bere garaiaz gogoeta egin eta ekinbide bat proposatzen zuen.
|
|
|
Manuel Larramendi jesuita gipuzkoarrak(), euskarazko gramatika (1736) eta hiztegi (1745) ospetsuak argitaratu zituen. Azken obra honetan hainbat
|
hitz
teknikoren euskarazko ordainak azaltzen zituen, adibidez, historia, esateko kondaira hitza proposatuz, eta era horretara, inplizituki, euskarazko narratiba historiko bat abiatzeko oinarriak finkatzen ari zen.43 Hala ere, Larramendik erdaraz idatzi zituen bere lan historiko apologetikoak:
|
|
|
Azken obra honetan hainbat hitz teknikoren euskarazko ordainak azaltzen zituen, adibidez, historia? esateko kondaira
|
hitza
proposatuz, eta era horretara, inplizituki, euskarazko narratiba historiko bat abiatzeko oinarriak finkatzen ari zen.43 Hala ere, Larramendik erdaraz idatzi zituen bere lan historiko apologetikoak: De la antigüedad y universalidad del Bascuence en España (Salamanca, 1728), Discurso histórico sobre la antigua famosas Cantabria (Madril, 1736); eta argitaratu gabeko beste zenbait.
|
|
|
Badirudi Larramendik proposaturiko neologismoek (adibidez kondaira
|
hitzak
), xede apologetikoez gain, euskara lexiko tekniko batez ornitzeko asmo praktikoa ere bazutela (ondo asmatu ote zituen ala ez albo batera utzita). Ikus X. Altzibar (1997:
|
|
|
Egiategirentzat,. Ezkiribazaleen erregia da Kondailaria ta Kondaira jakintza güzien giltza.? (ohargarria Larramendik asmaturiko
|
hitzak
erabiltzea). 50 Halaber,. Kondaira da denboraren argia, bizipenaren khidandia [gida], Aitzindarraren mezia [Antzinatearen mezua], zühürtziaren adra [araua]. Haraz da berzaren Khostuz, jakintsü gerthatzen, hilen berdhudietzaz [bertuteetaz] bere aitürak [ohiturak] züzentzen ta zorigeitzer eskian [zorigaitzei eskuan] hedatzen ikhasten?. 51
|
|
|
24). Bestalde, Caro Barojak (1981), Larramendiren hiztegiko lexiko espezializatu gehiena halabeharrez asmatua dela kuestionatuz, planteatu izan du
|
hitz
horietako askok Antzinako Erregimeneko kontzeptuak eta garaiko errealitate historikoak islatzen dituztela, gerora, errealitatearen aldaketak, hitz horien erabilera eza eta desagerpena ekarri bide badu ere. Gure aldetik, Larramendiren hitz guztiei fede eman ez arren, bat gatoz Caro Barojarekin auziak hobeto aztertzea merezi duela esatean, hortik, agian, euskaldun historialariontzat baliagarri izan daitekeen lexiko interesgarria berreskura dezakegu eta.
|
|
|
24). Bestalde, Caro Barojak (1981), Larramendiren hiztegiko lexiko espezializatu gehiena halabeharrez asmatua dela kuestionatuz, planteatu izan du hitz horietako askok Antzinako Erregimeneko kontzeptuak eta garaiko errealitate historikoak islatzen dituztela, gerora, errealitatearen aldaketak,
|
hitz
horien erabilera eza eta desagerpena ekarri bide badu ere. Gure aldetik, Larramendiren hitz guztiei fede eman ez arren, bat gatoz Caro Barojarekin auziak hobeto aztertzea merezi duela esatean, hortik, agian, euskaldun historialariontzat baliagarri izan daitekeen lexiko interesgarria berreskura dezakegu eta.
|
|
|
Bestalde, Caro Barojak (1981), Larramendiren hiztegiko lexiko espezializatu gehiena halabeharrez asmatua dela kuestionatuz, planteatu izan du hitz horietako askok Antzinako Erregimeneko kontzeptuak eta garaiko errealitate historikoak islatzen dituztela, gerora, errealitatearen aldaketak, hitz horien erabilera eza eta desagerpena ekarri bide badu ere. Gure aldetik, Larramendiren
|
hitz
guztiei fede eman ez arren, bat gatoz Caro Barojarekin auziak hobeto aztertzea merezi duela esatean, hortik, agian, euskaldun historialariontzat baliagarri izan daitekeen lexiko interesgarria berreskura dezakegu eta.
|
|
|
Noizean behin historialariok gure [j] ardueraz hausnarketa bat egitea komeni dugula erabakitzen dugu, eta hausnarketa horretan, normalean, antzinako edo garaiko historialarien lanaz, joerez eta inguruaz
|
hitz
egiten edo idazten dugu. Historiaren historia honi historiografia izena eman ohi zaio, gure disziplina zatitzen den azpiarloetako bat dugularik.
|
|
|
Jada definizioren bat azaldu bazaigu ere, ikus dezagun zehatzago historiografia
|
hitzaren
esangura. Berba honek, gutxienez hiru adiera ditu.
|
|
|
Hola bada, artikulu honetan euskaraz idatzirik dagoen historiografia hori ikertu dugu: nortzuk idazten duten, zertaz, beren produkzioaren ezaugarriak, bilakaera,... Eta honek
|
hitzaren
bigarren definiziora garamatza, histori (ografi) a lan horiek aztertzeari ere historiografia deritzo eta3 Hortaz euskarazko historia lanak berrikustean balantze historiografiko bat egiten ariko ginateke. Gainera euskarazko historia lan guztiak zerrendatuko bagenitu, lehenetik azkenera, historiografia hitzaren hirugarren definizioa beteko genuke, euskarazko historiografia osoa bilduz4.
|
|
|
nortzuk idazten duten, zertaz, beren produkzioaren ezaugarriak, bilakaera,... Eta honek hitzaren bigarren definiziora garamatza, histori (ografi) a lan horiek aztertzeari ere historiografia deritzo eta3 Hortaz euskarazko historia lanak berrikustean balantze historiografiko bat egiten ariko ginateke. Gainera euskarazko historia lan guztiak zerrendatuko bagenitu, lehenetik azkenera, historiografia
|
hitzaren
hirugarren definizioa beteko genuke, euskarazko historiografia osoa bilduz4.
|
|
|
Eta aipatu ditugun obra guztiak erdara desberdinetan idatzi ziren. Izan ere, Euskal Herrian Erdi Aro osoan zehar, euskarazko
|
hitz
eta esaldi bakan batzuen salbuespenaz, gainerako guztia erdaraz idatzi zen (latinez, nafar erromantzez, gaztelaniaz, okzitanieraz, hebraieraz, etab); eta historia lanen kasua ez da salbuespena.
|
|
|
menestra, krema, gozoak, fruta eta kafea; guztia ardoekin (Bordelekoak barne) eta piper txiki gozoez. 1801ean Getarian Humboldt-ek txakolinaz
|
hitz
egiten du (bale bizkarrezurretan apoiaturik hazten zutela mahatsondoa esanez). Gautier-ek (XIXan edo) gozoak aurkitu zituen, txokolatea esponjekin jan zuen, boladoak ala bizkotxoak ziren ez dakiten arren.
|
|
|
Guztira, maisu eta ikasleen kopuruak gehitu ziren, eta honek gremioen garapenaz
|
hitz
egiten digu (hiritik kanpoko ere partaideak jasotzen ziren): 17 ikasle eta 4 maisutatik (tartean), 27 ikasle eta 11 maisu izatera pasatu ziren (tartean) (Mateo Pérez, 1995).
|
|
|
Resurrección María Azkuek empanada bat zela zihoen. Baina inork ez digu argitu nondik datorren
|
hitz
konposatuaren piper aurreko zatiare esanahia edo arrazoia.
|
|
|
Duela pare bat mende arte, sorbete
|
hitza
erabiltzen zen edozein izozki aipatzeko, gaur egun, sorbetea ur izozkiak definitzeko erabiltzen dugun arren. Sorbete hitz haren jatorria arabea da, scharbat, eta hitzaren esanahia, edaria?
|
|
|
Duela pare bat mende arte, sorbete hitza erabiltzen zen edozein izozki aipatzeko, gaur egun, sorbetea ur izozkiak definitzeko erabiltzen dugun arren. Sorbete
|
hitz
haren jatorria arabea da, scharbat, eta hitzaren esanahia, edaria, da.
|
|
|
Duela pare bat mende arte, sorbete hitza erabiltzen zen edozein izozki aipatzeko, gaur egun, sorbetea ur izozkiak definitzeko erabiltzen dugun arren. Sorbete hitz haren jatorria arabea da, scharbat, eta
|
hitzaren
esanahia, edaria, da.
|
|
|
Bennassar eta Goy ren
|
hitzak
hartuz (Euskalerriko Atlas Etnografikoa, 1990):
|
|
|
Hau argi ikusten da, aipamen eskasak eta ez zehatzegiak egiten baitira testuetan (oso sakabanatuak normalean, informazio puntuala dagoelako); eta, askotan, daudenak antropologia edo etnografian oinarritzean, batzuetan zaila da muga kronologikoak zehaztea, eta zein garairi buruz ari zaizkizun
|
hitz
egiten jakitea (edo zein garairi dagokion informazio hori jakitea). Dena den, XIX. mendetik gehitu egiten da daukagun informazioa, eta, gainera, gaur egun irauten duten gozotegi famatua askoren sorrerarekin batera gertatu zen hori:
|
|
|
|
Hitzetik
idatzira, jauzi zaila UEUko Historia Sailaren historiarako oharra
|
|
|
Bi izan ziren, ordea, ikastaro horrek erakutsitako ahuleziak; bata, sailaren behin behineko topagune izaera, bertan bildu zirenek ez zirelako gai izan lan-talde iraunkorra sortzeko. Alde horretatik, egokiagoa izango zen, Historia Ikastaroari buruz
|
hitz
egitea eta ez Historia Sailari buruz, baina ohiturak legea egiten duenez, Saila deitu zitzaien UEUko ikastaroak antolatzen zituzten pertsona edota taldeei eta hala jarraitu zitzaien deitzen. Kontuan izan behar da, egoera ulertzeko, UEUren baliabide urriek ez zutela aukera handirik ematen egitura sendoak sortzeko.
|
|
|
zientzia ala literatura?, UEU, Bilbo, 1995); eta horrek eta bere euskal idazle/ historialari kondizio bikoitzak, abiapuntu aparta eskaintzen zion gai hauetaz aritzeko. Hola bada, ekitaldi hartan Zalduari jaso zitzaizkion
|
hitzak
eman bezala argitaratzen dira, ondoren liburuen edukiari buruzko eranskin batekin osatuz.
|
|
2004
|
|
|
Emigrazio fenomenoari buruz
|
hitz
egiterakoan ere egokia iruditu zait begirada 40ko hamarkada baina lehenagora luzatzea. Honela emigrazioaren ikuspegi zabalagoa eskura daiteke, eta fenomeno honetan jazo diren aldaketak ere errazago ikusiko dira.
|
|
|
Lekuko gisa mintzatu zaidan Asunek emigrazio uholde hau bizi izan zuen. Bere
|
hitzetan
ikus daitekeen moduan lanaren areagotzearekin batera etorri ziren etorkinak, «empezo con la Papelera de Zikuñaga, y se empezo a trabajar y no, no, la gente aqui, segittun hasi zian lanian, jende gutxi zeion, geo toda esa plebe ya vino de Extremadura, todo se llenó de extremeños».
|
|
|
Hernanin egon ziren industriez
|
hitz
egiterakoan 40eko hamarkada agertzen da mugarri gisara. 40ko hamarkada aurretik eta ondoren egon ziren industria esanguratsuenak ondokoak dira:
|
|
|
Iruditu zaigu argazkilaritza historia irudikatzeko era egokia dela errealista baita, nahiz eta, manipulatuta egon ahal den. Argazki batzuen gogortasunak irakurritako
|
hitzei
aurpegia jartzen lagundu digute eta horrek memorian denbora gehiagoz egoten ere laguntzen du.
|
|
|
8 Irudia: Margaret Bourke White, Enkantea zuzentzen duenak hain azkar
|
hitz
egiten du gizon beltzak ez dakiela bere tabako uzta zenbatean saltzen den
|
|
|
Zailtasun handiko garai hauetan Agindutako Lurraren ideiek bizirik jarraitzen dute eta argazki hauetan amerikarren bizitza erakutsiz iragarritako promes hori salatzen dute; erreal eta idealaren arteko lotura argi eta garbi ikus daitekeelarik. Zenbait iruditan amerikarren egoera latzaren atzean
|
hitz
hau sinbolizatzen duten publizitateko panelak agertzen dira eta benetan efektu hunkigarria sortzen du, pobrezia larriaren eta gizarte kontsumista baten konbinaketa ikusten baita.
|
|
|
Lan honen erakusketa Paul Strand ek ikusi eta goraipatu zuen; kritika honek New York era joatera bultzatu zuen eta bertan Irene ezagutu zuen, gero bere emaztea izango zena. Honetaz gain, Strand ek Delano ri buruz
|
hitz
egin zion Stryker i eta FSAn sartu zen 1940an. Urte hauetan Virginiako hegoaldean, New England en, Hegoaldean orokorrean eta Greene County n egon zen eta FSAko argazki nagusienetako batzuk egin zituen.
|
|
|
Hedadura hori, jakina,, zazpi probintzia edo herrialdeen osotasuna? da, Euskal Herria
|
hitzari
bere zentzu konbentzionala errespetatuz (eta, bide batez, hizkuntza kontuan autoritate ofiziala den euskal akademiaren arauak seriotan hartuz).
|
|
|
[...] ez naiz segur historia nazionalik behar dugunik edo
|
hitzaren
erabiltzearen beharrik dugunik. Diskurtso historikoa Euskal Herri osokoa izatea nahikoa da eta.
|
|
|
Jarreren inguruan Goihenetxek aipatzen duena ere aski interesgarria da. Historiak irakatsi lituzkeen balioez orokorki
|
hitz
egin ordez, gai historiko bakoitzaren alboan aipatzen ditu, esaldi xumeen bidez, gai horien haritik jorratu litezkeen balioak. Gainera ez ditu zentzu bakarreko irakaspen edo moral lekzio gisa planteatzen, baizik gogoeta gai gisa:
|
|
|
Zentzu horretan, subjektu historiko hori, subjektu historiko oro bezala, egundik definituriko konbentzio bat dela argitu ondoren, abiapuntua, euskal?
|
hitzari
dagozkion euskara, euskaldun eta Euskal Herria kontzeptuetan jar daitekeela proposatzen da, bestelako aukerak ere posible direla ukatu gabe.
|
|
|
Konkretuki herrialde baten historia irakasteari dagokionez (eta berdin da euskal, espainiar zein frantses historia izan), normalean, gaur egun, beronen funtzioa justifikatzean,, bizi garen lekuko iragana ezagutzea?,, inguratzen gaituen aniztasuna tolerantziaz onartzea? eta gisako azalpen politikoki zuzenak aurkezten dira, baina azpitik pentsatu ohi da
|
hitz
goxo horien atzean ez ote den adoktrinamentu aberkoirako balio duen ikasgaia egongo. Izan ere, oso oraintsu arte, eskoletan irakatsiriko historiaren helburua horixe izan da:
|
|
|
bertan garaiko euskal ekonomia, elikadura, elkartrukeak, talde sozialak, erlijiotasuna, euskara, ohiturak eta abar ikus litezke (testu hori euskaratuta aurki daiteke oso ororik in Bilbao, 1994, eta ia osorik in www.kondaira.com> Historia materialak > Testu Historikoak > Erdi Aroa >. Euskal Herria XII. mendean, Donejakue bideko erromes liburu baten arabera (1135)?). Ohar egitekoa da hizkuntzaren auzia egitarau ofizialak ahaztu egin duela erdi aroari dagokion 5 atal honetan (aurreko ataletan ez bezala), eta beraz jendartearen inguruko puntu hau egokia litzateke euskararen Errioxako lekukotzak aipatzeko (Donemiliaga kukulakoak), idatzi erromantzez eta latinez egiten zela aipatzeko (baina aldika euskal
|
hitzak
eta esaldiak agertzen zirela nafar agirietan), arabieratik euskarara pasatutako hitzak gogora ekartzeko, eta jakina, Erdi Aroko Euskal Herrian bizi ziren gutxiengo linguistiko eta erlijioso desberdinen berri emateko: arabieraz mintzo ziren Erribera aldeko musulmanak, judu komunitateak, gaskoiak, gaztelaniaren sorrera Burgos Errioxa Mendebal Araba aldean, nafar erromantzea...
|
|
|
bertan garaiko euskal ekonomia, elikadura, elkartrukeak, talde sozialak, erlijiotasuna, euskara, ohiturak eta abar ikus litezke (testu hori euskaratuta aurki daiteke oso ororik in Bilbao, 1994, eta ia osorik in www.kondaira.com> Historia materialak > Testu Historikoak > Erdi Aroa >. Euskal Herria XII. mendean, Donejakue bideko erromes liburu baten arabera (1135)?). ...ren auzia egitarau ofizialak ahaztu egin duela erdi aroari dagokion 5 atal honetan (aurreko ataletan ez bezala), eta beraz jendartearen inguruko puntu hau egokia litzateke euskararen Errioxako lekukotzak aipatzeko (Donemiliaga kukulakoak), idatzi erromantzez eta latinez egiten zela aipatzeko (baina aldika euskal hitzak eta esaldiak agertzen zirela nafar agirietan), arabieratik euskarara pasatutako
|
hitzak
gogora ekartzeko, eta jakina, Erdi Aroko Euskal Herrian bizi ziren gutxiengo linguistiko eta erlijioso desberdinen berri emateko: arabieraz mintzo ziren Erribera aldeko musulmanak, judu komunitateak, gaskoiak, gaztelaniaren sorrera Burgos Errioxa Mendebal Araba aldean, nafar erromantzea...
|
|
|
Izan ere balioren bat a priori seinalatzeak historia ad demonstrandum lantzea dakar. Ideala iraganeko barne logikak bilatzen saiatzea litzateke, historiari berari
|
hitz
egiten uztea. Baina, jakina, halako planteamenduak ideologia inplizituak ez ekiditeaz gain (hala erakusten du XIX. mendeko historialari positibisten kasuak:
|
|
|
Aldiz gauzak diren bezala esanez, hau da, esplizituki adieraziz euskal historia egungo ikuspegitik definitu dugula, eta definizio hori egiteko konbentzio batzuk erabili ditugula (konkretuki, euskal?
|
hitzak
hizkuntzaren ohiko erabileran inplikatzen dituen euskara, euskaldun eta Euskal Herri subjektuak), historiaren erabilera inplizituak ekidin ditzakegu.
|
|
|
Garibai, Larramendi, Garat anaiak, karlistak...), eta Euskal Herria uler liteke marko kultural gisa inplikazio politiko barik (Espainiak eta gaztelaniaz mintzo diren Hego Amerikako herrialdeek Hispanitate izeneko erkidego kulturala osa dezaketen bezala, horregatik denek estatu bakarrean biltzeko asmorik izan gabe). Euskal historia ikasgaian behintzat nik ez dut proposatzen balio nazionalistarik sartzea (ezein zentzutan), baizik soilik euskal izena merezi duen historia curriculuma lantzea, euskal
|
hitzaren
esangura konbentzionala, minimoetan behintzat, errespetatuz. Horretarako ezin dira euskaldunak, Euskal Herria eta euskara ezaugarriak baino gutxiago aintzat hartu.
|
|
|
esatean bezala), egungo marko territorial bat iraganera proiektatzen ari garela zehaztu behar da (eta konbentzio gisa praktikoa izan liteke), baina argi utziz erromatar garaian ez zegoela Euskal Herririk egungo zentzuan. Eta jakina, zazpi probintzien erreferentzia baliatzeaz gain Euskal Herri
|
hitzaren
jatorrizko esangura ere profita dezakegu behinolako euskararen eremuak ikusteko (Antzinateko Akitania, Erdi Aroko Errioxa eta Burgos aldea...), nahiz ez dakigun garai hartan hala deitzen zitzaion. Beraz egungo Euskal Herri ideiatik abiatuz lurraldetasuna malgutasunez eta dogmatismo gabe aplika daiteke, une bakoitzean ematen diogun zentzua argituz.
|
|
|
Horrek, batetik, Euskal Herrian historikoki egon den aniztasun linguistikoa ezkutatuko luke, eta, bestetik, euskara beraren egoera historikoa osotasunean ulertzea galaraziko liguke. Izan ere, euskararen alboan, gainean zein azpian, bere bilakaeran eraginez zein ia oharkabean igaroz, estatus desberdindun hainbat hizkuntza
|
hitz
egin izan dira (zeltar berbetak, latina, arabiera, nafar erromantzea, gaskoia, erromintxela, gaztelania...). Horiek guztiak beren baitan aipatzeko modukoak dira, eta aldi berean euskararekiko harremanean ere azter litezke (utzi dituzten mailegu hitzak ikusiz, euskararen garapen ofiziala mugatu ote duten ala ez aztertuz, etab.). Eta historiak berak baliorik emango ez badigu ere, gaiak parada ematen du eleaniztasunaren eta hizkuntzen arteko elkarbizitzaren inguruan hausnar egiteko.
|
|
|
Izan ere, euskararen alboan, gainean zein azpian, bere bilakaeran eraginez zein ia oharkabean igaroz, estatus desberdindun hainbat hizkuntza hitz egin izan dira (zeltar berbetak, latina, arabiera, nafar erromantzea, gaskoia, erromintxela, gaztelania...). Horiek guztiak beren baitan aipatzeko modukoak dira, eta aldi berean euskararekiko harremanean ere azter litezke (utzi dituzten mailegu
|
hitzak
ikusiz, euskararen garapen ofiziala mugatu ote duten ala ez aztertuz, etab.). Eta historiak berak baliorik emango ez badigu ere, gaiak parada ematen du eleaniztasunaren eta hizkuntzen arteko elkarbizitzaren inguruan hausnar egiteko.
|
|
|
Zer da euskal hori? Ez noa erantzun erabatekorik bilatzera, ez baitut uste
|
hitz
horrek (ez beste ezeinek) esanahi esentzial eta definitiborik duenik. Dudarik gabe pertsona bakoitzak euskal subjektuaren inguruko bere pertzepzio partikularra izango du, baina halako ikuspegi pertsonalek ez dute denontzat balio.
|
|
|
Beraz erantzun zabalagoak behar dira. Posible da euskal subjektua ideologia batetik edo bestetik abiatuz definitzea (euskal nazio proiektuari lotuta ala espainiar/ frantses nazioen baitako eskualde gisa ulertuz); defini daiteke ere egungo errealitate instituzional batetik abiatuz (adibidez EAErekin erlazioan ala Ipar Euskal Herriari atxikita); errepara dakioke halaber gaztelaniaz vasco
|
hitzak
eta frantsesez basque eleak duten esangurari; edota nazioarte mailan euskal subjektuaren inguruan egon daitekeen kontsentsuari.
|
|
|
Euskal: (Euskara izenak
|
hitz
elkarteetan hartzen duen forma) Hitz elkarte baten lehen osagarri gisa, euskarari, euskaldunei edo Euskal Herriari dagokionaren adierazlea. [...]
|
|
|
Euskal: (Euskara izenak hitz elkarteetan hartzen duen forma)
|
Hitz
elkarte baten lehen osagarri gisa, euskarari, euskaldunei edo Euskal Herriari dagokionaren adierazlea. [...]
|
|
|
Aspaldiko mendeetatik hedatua izan da Euskal Herria izena, kultura ezaugarri aski jakinak dituen herrialdea adierazteko, politika eta administrazio mugen nahiz ezberdintasun historikoen gainetik erabilia. Izen hori euskara+ herri
|
hitzetatik
sortua da, hots,, euskararen herria?.[...]
|
|
|
Idazkerari dagokionez, bi
|
hitzetan
eta biak letra larriz. [...] 1
|
|
|
Horrek ez du esan nahi horiek modu hertsi batean ulertu behar direnik. Adibidez euskaldun
|
hitzak
printzipioz, euskaradun, pertsonei egiten badie ere erreferentzia, hedaduraz zazpi probintzietako biztanle guztietara zabal daiteke (are arrazoi handiagoz non sarri ezinezkoa den iraganeko pertsonen hizkuntza zein zen jakitea, eta beraz zentzu gutxi luke irizpide linguistiko zurrun baten arabera mugatzeak ikergaia).
|
|
|
55.orrialdean.Ikastola eta batzokia errekisatuak izan ziren, hango liburuak leihotik behera botaz, eta kalean liburu batzuei su emanaz. Hura aski ez nonbait, eta Arrezibita tenienteak Borbondarren bandera paratzeko agindu zien, balkoitik ohiko
|
hitzak
erraten zituen bitartean. Antzeko zerbait gertatu zen Erratzun ere, herritar gehienak nazionalistak zirelako edo.
|
|
|
Batallón de Trabajadores N° 1 (Elizondon eta Erratzun), Batallón de trabajadores N° 18 (Iruritan), Batallón de Trabajadores N° 64 (Amaiurren), Batallón de Trabajadores N° 114 (Arizkunen) eta Batallón de Trabajadores N° 128 Batailoi hauen preso kopuruari dagokionez, Amaiurren kokatua zegoena kenduta, besteetan, denetara, 1.056 preso zituzten, batailoi bakoitzak bataz bestez 264 preso24.Gerra bukatzean, garaileen kartzelek eta kontzentrazio esparruek 280.000 preso zituzten bere baitan eta milioi laurden errefuxiatu zeuden atzerrian. Preso hauetatik 70.000 lan batailoietan enkoadratu zituzten, garaileen
|
hitzetan
Espainia berreraikitzen hasteko (Torres, 2000: 13). Batailoi hauek gutxi mugitu ziren.
|
|
|
33 Baztango Udala, Akten Liburutik(). 1937ko abenduaren 26ko udal batzarrean
|
hitz
egin zen Falangeko indarrek Erratzun sortutako istiluei buruz, dendetan euren mantenurako elikagaiak hartu zituztelako, eta jabeak udaletxeari eskatu zion bere merkantziak ordaintzea. 182.orrialdean.
|
|
|
–Balio victorianoak? izenburupean, seigarren kapituluak, gremioei buruz
|
hitz
egiten du (eskulangile kualifikatuek osaturiko sozietate itxi arautuez) eta hauek izandako aldaketaz. XIX. mendeko azkeneko hamarkadak baino lehenago (lan banaketa berriak, deskualifikazioak... ezkerreko ideologietara jotzea ekarri zien garai honetan), ekonomia moral batean oinarritzen ziren (ez zuten diruagatik lan egiten), eta euren betebeharra zen lana ondo egitea.
|
|
2005
|
|
|
60 hamarkadatik Espainiak ezagututako aldaketa sozial eta ekonomikoek eragina izan zuten aldizkarien mezuengan. Emakumeak etxetik pixka bat ateratzeko beharrari buruz
|
hitz
egiten zen komunikabideetan; emakumeak kalera irten behar zirela etxetik kanpo gertatzen zena ezagutzeko, haizea hartzeko, etab. esaten zen. Aldizkari berri batzuk sortu ziren, hala nola, Ama, Telva, etab. eta aldizkari gehienetan, atal berriak sortu ziren:
|
|
|
Diktadura frankistaren urteetan emakume arrunten eguneroko bizitza nolakoa izan zen ikusi ostean, erregimenaren alde lan egin zuten emakumeak aztertuko ditugu, zehazki, Sección Femenina de FET y de las JONS i buruz
|
hitz
egingo dugu.
|
|
|
Aurreko bi ataletan emakumeen eguneroko bizitza Francoren diktadurapean nolakoa zen azaldu eta Falangeko Sección Femeninari buruz
|
hitz
egin ondoren, frankismoan emakumeak betetako paperaren irudi orokor bat egiteko falta den azken zatia ikusiko dugu. Frankismoaren kontra lan egin zuten emakumeei buruz eta oposizioko taldeetan egon ziren emakumeei buruz, beraz, zertxobait esango dugu.
|
|
|
Itxura denez, erbesteko eta Espainia barneko ikuspegiak ezberdinak ziren. Erbestetik pisu emozional handiko mezuak bidali ziren; askatasunari eta batasunari buruz
|
hitz
egiten zuten, bakea eta demokrazia berreskuratzeko. Baina, barnetik zabaltzen ziren mezuak eguneroko bizitzako arazo eta zailtasunei buruz hitz egiten zuten, hots, lanaren, soldaten igoeraren, etab. inguruko eskaera zehatzak ziren.
|
|
|
Erbestetik pisu emozional handiko mezuak bidali ziren; askatasunari eta batasunari buruz hitz egiten zuten, bakea eta demokrazia berreskuratzeko. Baina, barnetik zabaltzen ziren mezuak eguneroko bizitzako arazo eta zailtasunei buruz
|
hitz
egiten zuten, hots, lanaren, soldaten igoeraren, etab. inguruko eskaera zehatzak ziren. Ondorengo bi testuetan esandakoa argiago ikusiko dugu.
|
|
|
Juridikoki, emakumea diskriminaturik egon zen, bere senarraren tutoretzapean, eta bere gorputza eta portaerak arautu ziren erregimenetik. Testuinguru horretan, Elizak paper garrantzitsua bete zuen; moralari eta emakume dezenteari buruz
|
hitz
eginez, emakumeen janzkera, portaerak, etab. mugatu zituen.
|
|
|
Era berean, frankistek errepublikarren politikaren ondorioz sortutako desoreka eta emakumearen, maskulinizazioa, ri buruz
|
hitz
egin zuten. Adibidez, miliziana, errepublikarren ustez emanzipazio femeninoaren adierazle zena, gizonez mozorrotutako emakumea zen frankisten begietan, mundu zibilizatutik kanpo kokatu beharreko hibridoak zirela esan zen.
|
|
|
1937an, Pilar Primo de Riverak Teresa Sección Femeninaren patroi izendatu zuen. Emakume horren
|
hitzen arabera
: –La lucha contra el peligro de que la mujer se convierta en árido producto intelectual, en detrimento de la maternidad y la feminidad, será un tema redundante?.
|
|
|
Platon, Plutarko, Tazito, Lamartine, de Maistre, Mirabeau edo Napoleonen
|
hitzen
eta santuen, moralisten, Aita Santuen, politikoen, idazleen, filosofoen... hitzen aipamenak ere oso ohikoak izan ziren frankistek nahi zuten emakumearen eredua bultzatzeko, hau da: –Mujer tópico en la que conviven fuerza y fragilidad, capacidades educativas y necesidad de tutela, sensibilidad, astucia y pureza?
|
|
|
Platon, Plutarko, Tazito, Lamartine, de Maistre, Mirabeau edo Napoleonen hitzen eta santuen, moralisten, Aita Santuen, politikoen, idazleen, filosofoen...
|
hitzen
aipamenak ere oso ohikoak izan ziren frankistek nahi zuten emakumearen eredua bultzatzeko, hau da: –Mujer tópico en la que conviven fuerza y fragilidad, capacidades educativas y necesidad de tutela, sensibilidad, astucia y pureza?
|
|
|
46 Adibidez, zeltiberiar teseretako kortika (Zamanillo rentzat gortika dena) ez da euskal
|
hitza
eta ezin da euskararen bitartez ulertu, eta gainera ituna adierazteko erabiliko zen.
|
|
|
Bestalde, autoreak ezinezko etimologiak proposatzen ditu
|
hitz
hauetarako: Vascos, Araba, Contrebia, Tarragona, Iberia, España eta abar.
|
|
|
50). Bestalde, Cogul eko iberierazko testuari buruz zera dio, berau idatzi zuenak inork uler ez zezan egin zuela, ordurako iberiera nahikoa galduta zegoelako latinaren presioaren ondorioz, baina abertzaleen artean mantentzen zela50 Gainera zergatik seta hori Iberia, iberos eta España
|
hitzen
etimologia eta bilakaera nolakoa izan den behin eta berriro errepikatzeko?
|
|
|
Autoreak testua itzultzea lortu zuen eta La ofrenda de los pueblos izena ematen zion, hain zuzen ere (bere ustez) hainbat herrik emankortasunaren jainkosa bati egindako eskaintza bat zelako53 Baina nondik sortzen du interpretazio hori? Toponimia aurrelatindarra aztertzeko milaka toponimo bilduta eduki eta gero, batzuk Serreta d' Alcoi-ko idazkian jasota zetozen
|
hitzekin
antzekotasun nabariegiak zituztela ohartu zen, adib. beruneko BAGAROK, eta Bacarot toponimoa. –Si los signos se asociaban, pues, a una referente geográfico y este podía ser identificado, sabríamos a través del referente, el significado del signo?
|
|
|
Detaileak detaile, esate baterako BOISTINGISDID etik abiatuz (beti ere autorearen arabera) gaur egun Postiguet genuke, (B > p, OI > o, NG > 0 bihurtuz eta. DID silaba gehituz toponimoari). Sinesgarria ote da hainbeste aldaketa ematea
|
hitz
batean inongo azalpen fonetiko edo arrazoi historikorik eman gabe. Erantzuna argi dago, Roman del Cerro-rentzat posible da hau guztia eta gehiago.
|
|
|
Serreta ko testuan
|
hitzak
banatzeko bertikalean jarritako puntuak erabiltzen dira baina batzuk, adib. BASEROKEIUNBAIDA hitz bakarra baino, amalgama morfematikoak dira Roman del Cerro-ren ustez, hau da, esaldi edo perafrasi bati dagokion espresioa. Gure ustez, autoreak testua hartu du eta esanahia aurkitzeko asmoz testua morfemetan banatzen hasi da BASER/ OKE/ IUN/ BAIDA bere hiztegiko euskararen argipean (berak euskararik ez baitaki).
|
|
|
Serreta ko testuan hitzak banatzeko bertikalean jarritako puntuak erabiltzen dira baina batzuk, adib. BASEROKEIUNBAIDA
|
hitz
bakarra baino, amalgama morfematikoak dira Roman del Cerro-ren ustez, hau da, esaldi edo perafrasi bati dagokion espresioa. Gure ustez, autoreak testua hartu du eta esanahia aurkitzeko asmoz testua morfemetan banatzen hasi da BASER/ OKE/ IUN/ BAIDA bere hiztegiko euskararen argipean (berak euskararik ez baitaki).
|
|
|
Gure ustez, autoreak testua hartu du eta esanahia aurkitzeko asmoz testua morfemetan banatzen hasi da BASER/ OKE/ IUN/ BAIDA bere hiztegiko euskararen argipean (berak euskararik ez baitaki). Hala ere egileak zera dio, morfema anitzdun
|
hitzak
atzetik aurrera irakurri behar direla,, el núcleo de la secuencia morfemática aparece habitualmente al final, seguido de un posible artículo y precedido por las otras determinaciones? (Román del Cerro, 1990:
|
|
|
55
|
Hitz
dotore hauen irakurketa kritikoa egin daiteke beste pasarte batzuen bitartez: –Inicié el reconocimiento in situ de estos topónimos.
|
|
|
(Román del Cerro, 1990: 163) 56 Bere handi usteko
|
hitzen
irakurketarako beste adibide bat: –¡ Ciertamente los niños ibéricos desde su casa podían dar un salto ladera abajo y revolcarse por el arenal?
|
|
|
Roman del Cerro-k antzinako transkripzio fonetiko hau onartzeaz gain, gaur kutur oisor bezala irakurtzen baita, esanahi berria aurkitzen dio58, eta jada bere garaian J. Urkixok Beltran-i egotzitako akatsa gainditzeko, autoreak dei morfema isolatzen du (latinezko jatorria duen, tu kenduta). Hala ere oraindik gudu
|
hitzaren
euskal jatorria azaltzea geratuko litzaioke.
|
|
|
II. La conciencia semiótica sobre la escritura: Letreros de Benidorm I y Sidamunt, hau da, zeramikan KULESTILEIS60 eta KULESURIA61 esgrafiatutako
|
hitzen
azterketaren ostean autoreak berak bakarrik bere burutazioei jarraituz atera duen ondorioa da (Román del Cerro, 1993: 190).
|
|
|
Bere metodoak, lingüística referencial delakoa, jada frogatu dugunez, ez du baliorik,
|
hitzak
arbitrarioki banatzen dituelako, aldez aurretik jakinik zatikiek ezinbestekoa dutela euskal hitzen antza edukitzea; bere oinarria toponimia da eta emaitzen falsadore bakarrak artzainak. Toponimia bakarrik erabiltzea hizkuntza baten ikerkuntzarako arazo bat da.
|
|
|
Bere metodoak, lingüística referencial delakoa, jada frogatu dugunez, ez du baliorik, hitzak arbitrarioki banatzen dituelako, aldez aurretik jakinik zatikiek ezinbestekoa dutela euskal
|
hitzen
antza edukitzea; bere oinarria toponimia da eta emaitzen falsadore bakarrak artzainak. Toponimia bakarrik erabiltzea hizkuntza baten ikerkuntzarako arazo bat da.
|
|
|
I. Autoreak ez du frogatzen Azaila ko bi material ezberdinek harremanik dutenik, hau da, bi zeramika ezberdinen gainean aurkitzen diren bi
|
hitzek
esanahi baliokidea dutenik. da artisau ontzigile bat baino gehiago egongo zela, eta beraz, markak bat baino gehiago izango zirela.
|
|
|
III. Gainera Gomez Moreno-k bere lanerako hainbat material erabili zituen bitartean, txanpon elebidunak, Askoli ko Brontzean agertutako pertsona izenak eta Alcoi-ko beruna,... Bergua k, Azaila ko ustezko elebiduneko bi
|
hitzekin
nahikoa dauka signarioaren sistema osoa zein den ebazteko.
|
|
|
Pausua: borobiltzea, edo behar diren elementuak kendu zein gehitu,
|
hitzak
parekatu ahal izateko, inolako irizpiderik jarraitu gabe: –en este trance y antes o al mismo tiempo traduzco, como antes he dicho, repongo las letras perdidas por hiato, asimilación, contracción, o haplolalia, al aglutinarse y según proceda, afloro e independizo las desinencias declinatorias,...?
|
|
|
eultzitzea (edo trillado): ustezko iberiar
|
hitza
edozein hizkuntzarekin konparatzea, batez ere euskararekin, nahiz eta beste hizkuntza erromantzeak ere erabiltzen diren (gaztelara, aragoarra eta portugesa) eta ele klasikoak (Bergua, 1994: 108), iberiar hitzaren esanahia aurkitzeko.
|
|
|
ustezko iberiar hitza edozein hizkuntzarekin konparatzea, batez ere euskararekin, nahiz eta beste hizkuntza erromantzeak ere erabiltzen diren (gaztelara, aragoarra eta portugesa) eta ele klasikoak (Bergua, 1994: 108), iberiar
|
hitzaren
esanahia aurkitzeko. Adib.. SU., ren eultzitzea edo esanahia bilatzean:
|
|
|
Behar duen guztietan Azkueren 1905ko hiztegira jotzea nahikoa zaio euskara iberierarekin konparatzeko. Adibidez euskarazko lotsa, erdarako lacha gisa itzultzen du, eta bere ake gure aker
|
hitzaren parekoa
omen da.
|
|
|
Hizkuntzalaritza mailan fidagarritasun gutxiko autorea dela uste dugu honako arrazoiengatik: ...larrik gabeko deklinabidea proposatzen duelako; Bake euskal jatorridun hitza dela uste duelako69; iberierazko ANPOS, gaztelerazko ambosekin identifikatzen duelako (iberieratik gaztelerara pasatu den mailegua dela uste badu ere, zehazki latinetik gaztelerarako mailegua da) 70; Euskarazko a artikuluaren kasuan eromantzearen bidez jaso zela ukatzen duelako71; autoreak euskararik ez dakielako (jeneroa
|
hitz
arruntetan bereizten du eta erregistro kolokialeko hikaren erabilera maila jasora dakar); hizkuntza ez indoeuroparra den iberiera erromantzeekin konparatzen duelako (are gehiago portugesarekin konparatzen du, nahiz eta Burdin aroan lusitaniera existitu zen iberieraren hizkuntza indoeuropar garaikidea),...
|
|
|
Zeltiberiar herriaren bilakaera ez baitzen izan horrela. Zeltiberiarra herri zelta bat zen, indoeuroparra alegia, harremanak zituena iberiar munduarekin baina fusiorik gabe, eta Botorrita ko testuen irakurketak eta tesera edo abegikortasun itunetako laupabost
|
hitzek
nabarmen uzten dute hori. Beste gauza bat da Contrebia hirian gertatutakoa.
|
|
|
Hau da, egileak bere burua ez dauka euskoiberistatzat, baina gutxi gora behera iberiar
|
hitzen
% 85a euskararen bitartez ulertzen ditu eta beste% 15, iberieratik gaztelerara mailegu bezala igaro diren hitzen bitartez, portugaldar gramatikarekin konparatuz, eta beste. Dena den kuriosoa da, autorearentzat, euskara eta iberiera momentu berean eta elkarren alboan egon ziren bi hizkuntza direla, baina iberiera ulertzeko ez duela balio garaikidea izango zen aitzineuskarak.
|
|
|
Hau da, egileak bere burua ez dauka euskoiberistatzat, baina gutxi gora behera iberiar hitzen% 85a euskararen bitartez ulertzen ditu eta beste% 15, iberieratik gaztelerara mailegu bezala igaro diren
|
hitzen bitartez
, portugaldar gramatikarekin konparatuz, eta beste. Dena den kuriosoa da, autorearentzat, euskara eta iberiera momentu berean eta elkarren alboan egon ziren bi hizkuntza direla, baina iberiera ulertzeko ez duela balio garaikidea izango zen aitzineuskarak.
|
|
|
105). Hau da, Bergua k sortu berri duen euskal irakurketa duen iberiera horretan, kasualitatez. SPANE.
|
hitza
agertzen zaio, España hitzaren oihartzunak ote. Beraz signario basikoak emaniko irakurketak fidagarriak ez diren heinean, metodo zientifikorik ez badago, akats linguistiko eta historikoak baditu, anakronismoak, eta abar... zera daukagu, iberiera eta euskararen arteko ustezko harremana J. Bergua k behintzat ez duela frogatzen.
|
|
|
105). Hau da, Bergua k sortu berri duen euskal irakurketa duen iberiera horretan, kasualitatez. SPANE. hitza agertzen zaio, España
|
hitzaren
oihartzunak ote. Beraz signario basikoak emaniko irakurketak fidagarriak ez diren heinean, metodo zientifikorik ez badago, akats linguistiko eta historikoak baditu, anakronismoak, eta abar... zera daukagu, iberiera eta euskararen arteko ustezko harremana J. Bergua k behintzat ez duela frogatzen.
|
|
|
Aipatu ditugun lau liburuetatik 1996ko lanak egitura orekatuena du. Liburuaren lehenengo sei kapituluetan gairako hurbilpena planteatzen da, hau da, iberierak zein euskarak dituzten ustezko
|
hitz
komunak agertzen dira eta horri esker, egilea konturatzen da iberiera euskararen bitartez ulertzea eta itzultzea posible dela. Bigarren momentu batean iberierazko zenbait testuren itzulpena egiten du:
|
|
|
Hemen jasotako testu adibidea 1992.ean Contrebia Belaiscan aurkitutako brontzearen esaldi bat da, beraz esaldia zeltiberieraz dago, eta gainera bi elementu zelta argi ditu: alde batetik, KUE konjugazio kopulatiboa, eta bestalde, UIR indoeuropar
|
hitza
, gizona esan nahi duena. Hemen jasotako adibide hau ez da akatsez aurkitu dugun bakarra, liburu guztietan antzekoak topatu baititugu84 Arazoaren muina egileak darabilen analisi sisteman kokatzen da.
|
|
|
Hemen jasotako adibide hau ez da akatsez aurkitu dugun bakarra, liburu guztietan antzekoak topatu baititugu84 Arazoaren muina egileak darabilen analisi sisteman kokatzen da. Alonso-k iberieraz dauden testuen
|
hitzen
banaketa euskarazko hitzen arabera egiten du, euskara jakin gabe eta ohartu gabe euskarak beste hizkuntzen moduan, ez dituela soilik euskal hitz jatorrak, maileguak ere badituela, latinetik eta erromantzetik batez ere (ikus Mitxelenaren lanak adibidez). Hala 1998ko liburuan dagoen hiztegiaren orrialde bakoitzean, iberiarren garaian existitzen ez ziren hainbat euskal hitz daude, adib. abade, abere, bake, basea, bataioa, bortitz, boza, deitu, done, diru, garesti85.. baita latinaren eraginez, tu bukaera duten aditzak ere:
|
|
|
Hemen jasotako adibide hau ez da akatsez aurkitu dugun bakarra, liburu guztietan antzekoak topatu baititugu84 Arazoaren muina egileak darabilen analisi sisteman kokatzen da. Alonso-k iberieraz dauden testuen hitzen banaketa euskarazko
|
hitzen arabera
egiten du, euskara jakin gabe eta ohartu gabe euskarak beste hizkuntzen moduan, ez dituela soilik euskal hitz jatorrak, maileguak ere badituela, latinetik eta erromantzetik batez ere (ikus Mitxelenaren lanak adibidez). Hala 1998ko liburuan dagoen hiztegiaren orrialde bakoitzean, iberiarren garaian existitzen ez ziren hainbat euskal hitz daude, adib. abade, abere, bake, basea, bataioa, bortitz, boza, deitu, done, diru, garesti85.. baita latinaren eraginez, tu bukaera duten aditzak ere:
|
|
|
Hemen jasotako adibide hau ez da akatsez aurkitu dugun bakarra, liburu guztietan antzekoak topatu baititugu84 Arazoaren muina egileak darabilen analisi sisteman kokatzen da. Alonso-k iberieraz dauden testuen hitzen banaketa euskarazko hitzen arabera egiten du, euskara jakin gabe eta ohartu gabe euskarak beste hizkuntzen moduan, ez dituela soilik euskal
|
hitz
jatorrak, maileguak ere badituela, latinetik eta erromantzetik batez ere (ikus Mitxelenaren lanak adibidez). Hala 1998ko liburuan dagoen hiztegiaren orrialde bakoitzean, iberiarren garaian existitzen ez ziren hainbat euskal hitz daude, adib. abade, abere, bake, basea, bataioa, bortitz, boza, deitu, done, diru, garesti85.. baita latinaren eraginez, tu bukaera duten aditzak ere:
|