|
2004
|
|
|
Handik gutxira, hasperen egin eta ni erne jarri ninduen komentarioa borobildu zuen—: Bai, oso gauza arraroak pasatzen dira
|
etxe
honetan. Benetan arraroak.
|
|
|
Goazen orain ukuilura. Ukuilua
|
etxeko
salaren azpian dago, eta ikaragarri ondo aditzen da han jartzen dutena.
|
|
|
Ez zen sarrera txarra izan. Azkenean Balantzategiko ukuiluan nengoen, nire
|
etxean
. Eta musika entzuteko txokorik onenean bilduta zeuden behiek agur egin zidatenean, zer moduz Mo, ongi etorri Mo, aurrera Mo, nor sentitu nintzen.
|
|
|
Ukuilutik atariko belazeetara eta atariko belazeetatik ukuilura, horixe zen nire ibilbide guztia. Erantsita nengoen
|
etxe
hartako hormetara: eulia ezti potearen kristalari erantsita egoten den bezalaxe, berdin berdin.
|
|
|
Ez zen konturatzen, kasu, La Vacheri egiten ari nintzaion mespretxuaz. Zeren, jakina, beti
|
etxe
inguruetan geldituz ez bainuen ikusi ere egiten, ez baineukan berarekin traturik. Nik banekien non egongo zen La Vache, Antiaju Berde eta errotako hortzaundiak zaintzen alegia, eta bisita bat egin behar niola pentsatzen nuen egunero; ordea azkenean Balantzategiko lokatz eztian sartuta gelditzen zitzaizkidan lau hankak.
|
|
|
Guztiarekin, nik Balantzategin aurkitzen nuen eztia ez zuten behi makalek bakarrik egiten. Banuen beste arrazoi bat
|
etxe
inguruetan geratzeko, eta hori Genoveva zen, gerran gizona galdutako gure nagusia.
|
|
|
Hala ematen zuela, diot, eta oso ondo esana dago, zeren morroi zaharrak ustekabe bat emango baitzigun behi guztioi, baita La Vacheri ere.
|
Etxe
hartako arrarotasunetako bat zen Bizkarroker. Bestea zen txakur eza, Balantzategin ez zegoela txakurrik.
|
|
|
Ezta oilo, ardi edo txerririk ere, inolako abererik ez behiaz gainera. Eta arraroa zen halaber
|
etxe
hartan segan inork ez jakitea, ez Genovevak eta ez Bizkarrokerrek: biek ere oso antz gutxi zeukaten Pauline Bernardetterekin.
|
|
|
Tratamenduak itzala ere eman zidan, zerbait handia izan banintz bezala tratatzen ninduten ukuiluko behi makalek. Gauzak hola, areagotu egin zen nik Balantzategiko
|
etxe
ondoan aurkitzen nuen gozotasuna. Gero eta nagiago, gero eta gozoago, La Vache nire laguna ia erabat joan zitzaidan burutik.
|
|
|
Behia beti behi, eta kosta egin zitzaigun altxatzea. Baina, azkenean, bidatzurrari atxiki eta
|
etxerantz
jo genuen. Ukuiluaren aurrean zain zegoen beste behi taldearekin bildu ginenean, Bizkarrokerrek kontatzeari ekin zion:
|
|
|
Lagunak defendatu egin behar dira, bai. Gazte moxkortuen kontra, ukuiluko adiskideen kontra,
|
etxeko
jabearen kontra; beti defendatu behar dira lagunak. Egia hau, ordea, ez da segituan ikasten direnetakoa, eta nire Balantzategiko lehen hilabete haietan ez neukan ikasia, eta ondorioz ez nion kargurik hartu La Vacheren kontra hitz egin zuen Bidani behi gorriari.
|
|
|
Ez zen bigarren abistuaren premiarik izan. La Vache erreka zokoan azaldu zen, eta Balantzategin inork ez zeukan bezalako sasoiarekin igo zuen handik
|
etxerainoko
aldapa. Itsusia izango zen, baina indar handikoa ere bai.
|
|
|
Nire iritzirako, beharrezkoa da datu bilketa bat. Bestela, sekula ezin izango dira argitu
|
etxe
honetako arrarotasunak.
|
|
|
Zer egiten zuen ordu hartan Balantzategin? Normalean
|
etxetik
eguerdian alde egiten zuenak zein arrazoi zeukan gaua ere bertan pasatzeko. Begiratu nuen ukuiluko sarrerara, eta bai, hantxe jarraitzen zuen Bizkarrokerren bizikletak.
|
|
|
Bost hilabete iraganik nituzun bortuan kabalekilan bakartarzunean ibili gabe, eta jiteko zena are ilhunago ikusten nizun. Piarres egun oroz jiten zeitadazun
|
etxerat
. " Polinañi", erraiten zitadazun," ezkontzen garelarik, azienda eta lurrak sal, eta Pariserat joanen gituzu errestorant baten ezartzera".
|
|
|
Baina Piarres ene galeria aintziñala joaiten zuzun arratsoroz kantari aritzen zelarik. Eta azkenean, galeriatik jauzi eta, Jinkoak barka dezaitala,
|
etxetik
eskapatzea deliberatu nizun. Eta gertatu zen orduan?
|
|
|
Ez neukan presarik ezertarako. Eguraldia ona zen, lekua eder aparta, Balantzategi eta haraneko beste
|
etxe
, erreka eta belaze guztiak bere mende hartzen zituena. Zer gehiago behar nuen ondo bizitzeko?
|
|
|
—Jende berria dago Balantzategin —esan nion La Vacheri
|
etxeko
atarian eserita zeuden andre eta gizon batzuk seinalatuz. Tartean ez nuen inor ezagunik sumatzen.
|
|
|
Pentsamendu haiek alde batera utziz, gizonak kantatzen zuen tokira abiatu nintzen, eta bi
|
etxe
elkarren ondoan zeuden tontor batera iritsi. Bi etxe haietako baten balkoipean zegoen gizona, eta halaxe zioen doinu bizi bizian:
|
|
|
Pentsamendu haiek alde batera utziz, gizonak kantatzen zuen tokira abiatu nintzen, eta bi etxe elkarren ondoan zeuden tontor batera iritsi. Bi
|
etxe
haietako baten balkoipean zegoen gizona, eta halaxe zioen doinu bizi bizian:
|
|
|
Baina itzalak bere hartan, gortinen artetik atera gabe. Azkenean, gizonak etsi egiten zuen, eta aldameneko
|
etxera
joaten zen.
|
|
|
Zazpi eihera baditut erreka batean, Zortzigarrena aldiz
|
etxe
saihetsean;
|
|
|
Batzuetan lagunik gabe gelditzen garela konprenitu zuen, neronek lehentxeago bezala. Hura guztia konprenituz, jiratu eta bere
|
etxera
sartu zen. Haundiaren saioak bukatuak ziren betiko.
|
|
|
Ordea ez nuen hura bakarrik ikusi. Ilargi, zeru eta mendi haiekin guztiekin batera, ni jaiotako harana ikusi nuen bere baso, belaze eta
|
etxeekin
; etxe bat errekaren ezkerraldean, beste bat eskuineko aldean, Balantzategi hurbilago, eta are eta hurbilago errota. Ordea, ilargi, zeru, mendi, haran, baso, belaze, etxe eta errotarekin batera, nire begiek beste lau izaki ere ikusi zituzten aurrez aurre.
|
|
|
Ordea ez nuen hura bakarrik ikusi. Ilargi, zeru eta mendi haiekin guztiekin batera, ni jaiotako harana ikusi nuen bere baso, belaze eta etxeekin;
|
etxe
bat errekaren ezkerraldean, beste bat eskuineko aldean, Balantzategi hurbilago, eta are eta hurbilago errota. Ordea, ilargi, zeru, mendi, haran, baso, belaze, etxe eta errotarekin batera, nire begiek beste lau izaki ere ikusi zituzten aurrez aurre.
|
|
|
Ilargi, zeru eta mendi haiekin guztiekin batera, ni jaiotako harana ikusi nuen bere baso, belaze eta etxeekin; etxe bat errekaren ezkerraldean, beste bat eskuineko aldean, Balantzategi hurbilago, eta are eta hurbilago errota. Ordea, ilargi, zeru, mendi, haran, baso, belaze,
|
etxe
eta errotarekin batera, nire begiek beste lau izaki ere ikusi zituzten aurrez aurre. Lehenengoa, zaldi gorri bat, oso fina, oso dotorea, kopetan lauki txuri baten antzeko mantxa zeukana; bigarrena, gizon gazte eta hortzaundi bat, igeltseroa edo, errotaren teilatuan lanean ari zena; hirugarrena, aurrekoaren anaia bixkia zen beste hortzaundi bat, hori ere teilatuan; laugarrena, Antiaju Berde.
|
|
|
La Vache qui Rit pentsakor geratu zen. Eta geroxeago,
|
etxe
aldera begiratzen zuen bitartean:
|
|
|
" Alde hortik basora! Basoa, baso itxia, hara hor zure benetako
|
etxea
!". Zenbaitetan, halaxe pentsatzen dut, zerbait oker joan eta basurde baten ahotsa eman zidatela, ez behiarena.
|
|
|
Halere, ez nuen etsi eta, ardiak egiten duen bezala, nire burua entregatu; aldiz, bilaka jarraitu nuen, burdinazko hesiari tarteren bat aurkitu nahian. Hala,
|
etxe
atari bateraino iritsi nintzen, bertan zegoen ate erdi zabaldu bat aztertzeko asmoz edo; eta banindoan atea bultzatzera nire atzeko aldean ezten zorrotz baten zauria sentitu nuenean. Oinazez itsututa, jira eta kolpea tira nuen:
|
|
|
—Begira, lagun. Bideak, herri inguruetan zabal eta sendo direnak, mehetu egiten dira auzoetara iritsitakoan, eta mehetu ez ezik hil ere bai auzoko azken
|
etxearen
atea jo eta gero. Baina, guztiak hiltzen al dira?
|
|
|
Ez, lagun, den denak ez dira hiltzen. Batzuek jarraitu egiten dute gorantz, goiko alde batean dagoen
|
etxe
bakartirantz edo, eta beti mehetuz, are eta gehiago mehetuz beti. Ondoren, etxe bakartiraino joan diren batzuk horiek hil egiten dira.
|
|
|
Batzuek jarraitu egiten dute gorantz, goiko alde batean dagoen etxe bakartirantz edo, eta beti mehetuz, are eta gehiago mehetuz beti. Ondoren,
|
etxe
bakartiraino joan diren batzuk horiek hil egiten dira. Ia beti hil egiten dira.
|
|
|
Ezezaguna egiten zitzaigun auzo batekin egokitu ginen aurrena, eta bide mehe batek malda gaineko
|
etxe
bakartira eraman gintuen. Handik ateratzen zen beste meheago batek, berriz, baso batera.
|
|
|
Mendi gailurrak aurrean eta mendi gailurrak atzean, jira guztian ez zegoen mendia besterik. Ez
|
etxerik
, ez auzorik, ez herririk. Mendi mendian geunden.
|
|
|
Balantzategiko
|
etxe
txuri hartarantz jo genuen basoko bidatzur batetik, eta ia hantxe ginenean, ukuiluko atea ikusteko moduan eta, pixka bat goraka egin eta zuhaitz arteko lorategi bateraino iritsi ginen. Baina lekua, nahiz lorez betea egon, ez zen osoki lorategia, baizik eta kanposantua.
|
|
|
—Lagun on ona, elurra ari du —esan zidan barrutik— Elurra hasi du eta
|
etxetik
urruti gaude. Hobe duzu mendian behera abiatu.
|
|
|
Ni jaten aritutako belazea txuri zegoen; eta txuri hurrengoa; eta txuri beste guztiak ere. Belaze haiek guztiak zeharkatu eta
|
etxerantz
joaten zen bidea, berriz, ez zen inondik ageri, zuritasunean galdua zegoen.
|
|
|
" Orain nondik joango naiz
|
etxera
–", esan nion neure buruari harkaitz beltzerantz pauso batzuk emanez. Pixka bat larrituta nengoen.
|
|
|
Baina egoera oso fastikagarria zen, gero eta gehiago. Egiten nituen ahaleginak, nondik eta nola iritsia nintzen haraino, non kokatzen zen
|
etxea
, nolakoa zen bidea, baina buru gainean sentitzen nuen harlauza batek erantzun guztiak zapuzten zizkidan.
|
|
|
Gaua da, bai, eta elurrak ezabatu egin ditu bide bidatzurrak, baina hori ezin da arazo izan pentsatzen duenarentzat. Pentsatu, lagun, eta laster zara
|
etxean
.
|
|
|
—Ene lagun, pentsa ezazu apur bat —sartu zen orduan Setatsua— Non dago zure
|
etxea
–Non egon daiteke?
|
|
|
—Lagun on ona —sartu zen orduan Setatsua, eta, aitortu beharra daukat, ondo sartu gainera, benetako lagun baten moduan— Badakit
|
etxeko
ukuiluan zure pareko korrikalaririk ez dagoela, baina otsoak zu baino gehiago dira inondik ere. Ez zaitez laukoan hasi, joan zaitez poliki eta geldiro, belar izpi goxoen bila arituko bazina bezala.
|
|
|
Eta hala, bat bi hiru eta bat bi hiru, arboladi bateraino iritsi ginen denok. Arboladi hura gure
|
etxe
gaineko gailur batean zegoela gogoratu zitzaidan.
|
|
|
Den denak atera nizkion kolpearekin. Handik pixka batera,
|
etxeko
ukuiluaren babesean nengoen, eta Setatsuari esker, neurri handi batean. Esan dut aurrerago ere:
|
|
|
Zeren urtu egin baitziren, eta haiekin batera gure gaztetasuna ere urtu egin baitzen. Denak ere gazte geunden orduan, gazte ni, gazte Setatsua, gazte otsoak, gazte nire
|
etxeko
beste behiak. Eta mendea bera ere gaztea zen orduan, 1940an geunden eta; orain, berriz, mendea bukatzen ari da.
|
|
|
—Bada, harritzen naiz, zeren gauza bera esan baitzenuen herriko festa batzuetan izan zinenean, eta baita
|
etxetik
alde egin zenuenean ere. Eta beste aldi askotan.
|
|
|
—Bada, esan egiten dizut. Antiaju Berde zure
|
etxean
azaldu zenean ere hala esan zenuen, pasadizo latz hura memorietara joango zela.
|
|
|
Jaiotzekoa izango nintzen noski, eta azkenean jaio egin nintzen Euskal Herriko baso batean 1936ko gerra bukatu eta handik gutxira. Basoa Balantzategi izeneko
|
etxearen
terrenoetakoa zenez, bertako ukuiluan egin zidaten tokia, eta erabakita gelditu zen hartara nire mundu honetako txokoa, txokoa edo aberria: balantzategiarra izango nintzen, hantxe pasako nuen nire bizitzaren aurreneko aldia, aldirik garrantzitsuena; bertan geldituko zitzaidan bihotza itsatsita.
|
|
|
balantzategiarra izango nintzen, hantxe pasako nuen nire bizitzaren aurreneko aldia, aldirik garrantzitsuena; bertan geldituko zitzaidan bihotza itsatsita. Nahiz zaharra izan, nahiz
|
etxe
hartatik urruti hil behar gaur edo bihar, nire bihotzak Balantzategi maiterako bidea bilatzen du beti, eta auskalo, agian joan ere joaten da haraino ni lo gelditzen naizen bakoitzean. Esaera zaharrak dioen bezala:
|
|
|
—Alde batera, arrazoin duzu, Soeur Pauline Bernardette. Zinez erraiten dizut, Balantzategiz hurrena komentu hau dela nire bihotzeko
|
etxea
—erantzuten diot nik moja ttikiari bere hizkera deabru horretan saiatuz. Eta baita berak erantzuna estimatu ere.
|
|
|
Zuregatik esandakoak entzunda askok esango dute, batek ezpada besteak, zein exageratuak diren animaliak eta batez ere behiak! Baina zuk badakizu, ene
|
etxe
! ene baso!
|
|
|
—Lagun on ona —entzun nuen orduan, eta huraxe izan zen Aingeru Guardakoari edo Setatsuari edo dena delakoari entzun nion estreinako aldia— Euskal Herrian jaio zara, Balantzategi
|
etxeko
basoan. Aurrean duzun harana, errota zaharrarekin hasi eta inguruetako baso, etxe eta erreka guztiak hartzen dituena, zure territorioa izango da.
|
|
|
—Lagun on ona —entzun nuen orduan, eta huraxe izan zen Aingeru Guardakoari edo Setatsuari edo dena delakoari entzun nion estreinako aldia— Euskal Herrian jaio zara, Balantzategi etxeko basoan. Aurrean duzun harana, errota zaharrarekin hasi eta inguruetako baso,
|
etxe
eta erreka guztiak hartzen dituena, zure territorioa izango da.
|
|
|
—Lagun on ona, basoan ezkutatu aurretik begira egiozu zure
|
etxeari
. Horra Balantzategi!
|
|
|
Errota zaharretik ehun bat metrora zegoen, haranean beheraxeago.
|
Etxe
txuria zen, teilatu gorrikoa eta bi bizitza zituena; polita, baina ez palazioa. Ezta izan beharrik ere, jakina.
|
|
|
Abistua nire belarri barruraino sartu zen, auskalo zenbat aldiz, eta azkenean jabetu egin nintzen: Balantzategin nengoen, negua zen,
|
etxeko
ugazaba andrea deika ari zitzaidan. Luze gabe, Bizkarrokerren deiadarra entzun nuen:
|
|
|
Armak ote zeuden zaku haietan? Nolanahi ere, oso kargamentu garrantzizkoa izan behar zuen, bai
|
etxekoentzat
eta bai Antiaju Berderentzat. Zeren, dudarik gabe, kargamentu kontu haiengatik egiten baitzuten hortzaundiek beren zainketa.
|
|
|
orduan etorriko ziren mendikoak beren zaldietan, orduan jarraituko genuen La Vachek eta biok Balantzategiko arazoez hitz egiten. Baina, suerteak hala nahi izanda, arazo haiei buruzko zerbait argigarria jakingo nuen arratsalde hartan; gurpilari lokatz izpi batek alde egingo zion, eta izpia,
|
etxe
hartako sekretu bat, nire eskuetara etorriko zen. Eta guztia banketea hasi eta berehala gertatu zen, behi batek —beltzen artean gaixo hutsa zen batek, zehazki esateko—, niregana etorri eta pentsu pixka bat eskatu zidanean.
|
|
|
—Orduan,
|
etxe
hau. —hasi nintzen begiak arrozaren txuritik kendu eta La Vache zegoen tokira begiratuz.
|
|
|
Baina gainerako gauza guztiak ez dira ematen dutena. Hasteko, ez da nekazari
|
etxea
. Hala dirudi, baina ez da.
|
|
|
Aldaketa bat, bazen zerbait. Kanpoan geldituko ginen, eta hartara mendiko jendea ikusiko genuen beren zaldiekin
|
etxera
inguratzen.
|
|
|
Beste behi beltzak, beren makalean ezer ulertzen ez zutenak, egoskor jarri ziren ukuilura sartzeko eskubidea zela-eta, eta Bizkarrokerri eta Genovevari asko kosta zitzaien haiek denak
|
etxe
aurreko belaze hesitura sartzea. Baina, azkenean, han geunden zazpiok.
|
|
|
Bat batean, seinale bati erantzunez bezala, den dena isildu egin zen Balantzategiko haranean. Basotik ez zen txintik ere etortzen, eta
|
etxetik
bertatik ere ez, ezta Genovevak batzuetan jartzen zituen disko haietako baten soinurik ere. Beheko errekak egingo zuen noski hotsik, baina hain zen isiltasunaren antzekoa bere hotsa non ez zuen batere enbarazurik egiten.
|
|
|
Hirunaka hirunaka, gutxienez hogeita hamar guardia jarri ziren
|
etxe
inguruetan etzanda. Beren fusilek ere mendiko biderantz begiratzen zuten.
|
|
|
Gauaren pusketa handi bat. Baina mendiko bidetik ez zen inor jaitsi, eta
|
etxeko
argirik ere ez zen piztu.
|
|
|
Luze gabe, Balantzategiko
|
etxe
inguruan ezkutatuta zeuden hogeita hamar guardia haiek maldan behera abiatu ziren, errekarantz. Hantxe aurkituko zuten haranetik atera eta herriraino zihoan bidea.
|
|
|
zomorroak lo, amuarrainak lo, azeri, basurde eta otsoak lo. Hontza esna egongo zen noski adarren batetik
|
etxeari
begira, baina hontza serioa zen, ez zion bere sekretua inori esango. Batzuetan, ur hotsa sentitzen zen, errekaren zalaparta.
|
|
|
Behi beltzok ukuiluan bilduta geunden berriro, eta, urduriegi pentsua jaten hasteko, aurrean neukan leiho saiateratik begiratzeari ekin nion, eta arreta guztiarekin begiratzeari gainera, handik ikus nezakeen laino basoan ideiaren bat aurkitu nahiz edo. Eta begiak leiho hartan bezala,
|
etxe
inguruko hotsetan neuzkan belarriak: goiko salan ari zen piano diskoa entzuten nuen, teilatutik etxe atarira erortzen zen uraren txirraia entzuten nuen.
|
|
|
Eta begiak leiho hartan bezala, etxe inguruko hotsetan neuzkan belarriak: goiko salan ari zen piano diskoa entzuten nuen, teilatutik
|
etxe
atarira erortzen zen uraren txirraia entzuten nuen. Baina ni ez nintzen bakarra.
|
|
|
Luze gabe, aldaketa egina zegoen: gorriak
|
etxe
barruan zeuden, eta gu berriz kanpoan. Artean bazen argirik, eta Usandizagak, xehetasun hura Genovevari adieraziz, lasai hartu zuen arnasa.
|
|
|
—galdetu nion La Vacheri begiekin, Antiaju Berderen errainuari segitu bitartean. Bastoia tente, Balantzategiko
|
etxerantz
zihoan sikario hura.
|
|
|
—Irrati bat eduki beharra daukatela
|
etxean
, derrigorrez —lagundu zidan La Vachek, Antiaju Berderen hitz haiei batere zentzurik ez ziela ikusten keinuz adieraziz. Baina nik bai, nik aurkitzen nien zentzurik.
|
|
|
Asmatu egin nuen. Guardiek Balantzategiko argi guztiak piztu zituzten
|
etxearen
txokorik txokoena ere aztertzeko, eta dozenaka linterna erabili zituzten basoan azterketa berdina egiteko. Baina etxeko txokoetan hautsa besterik ez zuten ikusi, eta basokoetan, berriz, zomorroa besterik ez.
|
|
|
Guardiek Balantzategiko argi guztiak piztu zituzten etxearen txokorik txokoena ere aztertzeko, eta dozenaka linterna erabili zituzten basoan azterketa berdina egiteko. Baina
|
etxeko
txokoetan hautsa besterik ez zuten ikusi, eta basokoetan, berriz, zomorroa besterik ez. Antiaju Berde gero eta haserretuago zegoen:
|
|
|
Egunak argitu eta ordu batzuetara, guardia guztiak bilduta zeuden
|
etxe
atarian. Nekatu eta gosetuak ziruditen, eta Antiaju Berdek berehalakoan eman behar zien erretiratzeko aginduaren zain.
|
|
|
Behi gorriak belaze hesituan; gu beltzok ukuilu barruan. Guardiak
|
etxe
inguru guztian eta basoan. Genoveva eta Usandizaga, salan, guardia pare bat aurrean zutela.
|
|
|
Antiaju Berderen guardiek Usandizaga hila zutelarik, eta preso eramana Balantzategiko ugazaba andre Genoveva, behiok bakar bakarrik gelditu ginen
|
etxean
. Eta, lehen mementoetan, lasaiago ere sentitu ginen denok, zeren gerrak erabat bukatua baitzirudien gure haranean, eta ez baikenuen, bestalde, inongo nagusiren aginduak betetzen ibiltzeko obligantzarik.
|
|
|
Berea okerragoa izango dela —itzuli zidan La Vachek. Ordurako
|
etxe
aurreko belazean geunden behi beltz guztiok, gorriekin elkartuta. Lortua genuen, gure marruei esker, ukuilutik ateratzea.
|
|
|
Nire lagunari jaramonik egin gabe, bixkietako batek Balantzategiko langa ireki zuen. Handik berehala, aldapan gora zetorren traktorea,
|
etxerantz
.
|
|
|
Hala zirudien, hustu egin nahi zutela guztia: egun batean, Genovevak diskoak jartzeko ibiltzen zuen aparatua eramango zuten; handik pixka batera, armairuren bat bere ispilu eta guzti; hurrena, berriz,
|
etxeko
kikara eta plater jokoa. Gainera, beren hustu lana ez zuten etxean bakarrik egiten, basoan ere egiten zuten.
|
|
|
egun batean, Genovevak diskoak jartzeko ibiltzen zuen aparatua eramango zuten; handik pixka batera, armairuren bat bere ispilu eta guzti; hurrena, berriz, etxeko kikara eta plater jokoa. Gainera, beren hustu lana ez zuten
|
etxean
bakarrik egiten, basoan ere egiten zuten. Basoaren goiko aldea, gutxienez berrogei zuhaitzekoa, garbitu egin zuten erabat, eta egur guztia eraman.
|
|
|
Basoaren goiko aldea, gutxienez berrogei zuhaitzekoa, garbitu egin zuten erabat, eta egur guztia eraman. Herri aldera kargatuta eta ezinean abiatzen zen traktorea, arin arinduta itzultzen zen
|
etxera
.
|
|
|
Eta bai, apartean ibiltzen nintzen, baina Setatsuari amore emateagatik, ez apartatzea benetako premia iruditzen zitzaidalako. Gehientsuenetan, mendian ibiltzen nintzen La Vacherekin batera, abioi eroriaren inguruetan; bestetan, berriz,
|
etxera
inguratzeko gogoa egiten zitzaidanean, Genovevaren senarra lurperatua zegoen basoko kanposantura joaten nintzen etzatera, zeren leku hura libre gelditzen baitzen, hortzaundiek ez baitzuten harako joerarik.
|
|
|
Erreka ondoko freskuran, bi behi zeuden.
|
Etxe
ondoko zelai borobilean, beste bi. Baso barruan, hiru.
|
|
2010
|
|
|
Kaleetan norbaitek oihu egin zuen aitak, Jean Calasek alegia, urkatu egingo zuela semea, biharamunean katolizismora konbertitu behar zuelako edo. Jende oldeak sinetsi egin zuen azalpen berri hura, eta
|
etxe
atariraino joan zen mendeku eske.
|
|
|
Nolanahi, 1876 urtea mugarria izan zen lehen euskal
|
etxeen
fundaziorako, zeren, Euskal Herriko foruen galerak akuilatu egin baitzuen beraien agerpena. Beraz, foruen abolizioaren kontra protesta egiteko sortu ziren, hau da, abiapuntuan euskal etxeek helburu politikoa zuten, baina luze barik aisialdira eta laguntza eta sorospenetara bideratu ziren nagusiki.
|
|
|
Nolanahi, 1876 urtea mugarria izan zen lehen euskal etxeen fundaziorako, zeren, Euskal Herriko foruen galerak akuilatu egin baitzuen beraien agerpena. Beraz, foruen abolizioaren kontra protesta egiteko sortu ziren, hau da, abiapuntuan euskal
|
etxeek
helburu politikoa zuten, baina luze barik aisialdira eta laguntza eta sorospenetara bideratu ziren nagusiki. Montevideon sortu zen munduko lehen euskal etxea 1876an, La Sociedad Protectora de la Inmigracion Vascongada Laurac Bat zeritzona, eta hurrengo urtean Buenos Airesen eratuko zen La Sociedad Vasco Española Laurac Bat elkartea.
|
|
|
Beraz, foruen abolizioaren kontra protesta egiteko sortu ziren, hau da, abiapuntuan euskal etxeek helburu politikoa zuten, baina luze barik aisialdira eta laguntza eta sorospenetara bideratu ziren nagusiki. Montevideon sortu zen munduko lehen euskal
|
etxea
1876an, La Sociedad Protectora de la Inmigracion Vascongada Laurac Bat zeritzona, eta hurrengo urtean Buenos Airesen eratuko zen La Sociedad Vasco Española Laurac Bat elkartea. Izen horiek argi uzten dutenez, lehen elkarte haiek hegoaldeko lau probintzietako kideak onartzen zituzten soilik, eta bizpahiru hamarkada joango ziren, Bidasoako alde bietako euskaldunak batera elkarte berera bildu aitzin.
|
|
|
Izen horiek argi uzten dutenez, lehen elkarte haiek hegoaldeko lau probintzietako kideak onartzen zituzten soilik, eta bizpahiru hamarkada joango ziren, Bidasoako alde bietako euskaldunak batera elkarte berera bildu aitzin. Hala ere, jadanik 1880ko hamarkadaren lehen urteetan bai Montevideoko eta bai Buenos Aireseko euskal
|
etxeetan
piztu ziren eztabaida biziak euskaldun guztiak integratzeko, aintzat hartu barik jatorriz nondarrak ziren.
|
|
|
Halandaze, Jose Aretxabaleta eta Domingo Ordoñana ez ziren tanta txiker batzuk baino uholde atergabe baten baitan, baina erdietsi zuten nola halako arrakasta eta distirak ez digu uzten ikusten Ameriketan hustu ziren euskaldun anonimoen meta handia. Nora joan ote ziren, bada, milaka haien ametsak, agian damuaren
|
etxera
Ruper Ordorikak kantatzen duenez, ahanzturaren zulora, beharbada sekretupean den ezerezaren baitara. Ez dakit noraino damutuko ziren Euskal Herria utzi eta Ameriketara joateko egindako hautuaz eta bizi izandako bizitzaz; Jose Mendiagaren kantuen liburuan, honelaxe diosku ahapaldi anonimo batek:
|
|
|
Montevideoko euskal
|
etxeak
hasiera hasieratik bazuen barne aldizkari bat, Laurak bat izenekoa, foruzaletasun intrantsigentearen postulatuak eta defendatzen zituena. Kontua da 1883 urtean barne aldizkari horretan zenbait aldaketa gertatu zirela, esaterako, hamabosterokoa izatetik hilabetean lau aldiz plazaratzera pasatuko zen, eta, gure harirako garrantzitsuagoa dena, erredakzio kontseiluko kide bilakatu ziren bai Jose Aretxabaleta eta bai Domingo Ordoñana ere.
|
|
|
Auzia nondik etorri zen? Montevideoko euskal
|
etxeak
hainbat emigrante gaixo edota behartsu sorterriratu zituen aurreko urteetan, baina, horrek sortutako gastuaren handiak gainditu egiten zuen elkartearen ahalmen ekonomikoa. Hori dela-eta, 1882an, euskal etxearen hegapekoa baina guztiz beregaina izango zen beste erakunde baten antolaketa aztertu zen, La Caja Vasco Navarra de Reempatrio izenekoarena.
|
|
|
Montevideoko euskal etxeak hainbat emigrante gaixo edota behartsu sorterriratu zituen aurreko urteetan, baina, horrek sortutako gastuaren handiak gainditu egiten zuen elkartearen ahalmen ekonomikoa. Hori dela-eta, 1882an, euskal
|
etxearen
hegapekoa baina guztiz beregaina izango zen beste erakunde baten antolaketa aztertu zen, La Caja Vasco Navarra de Reempatrio izenekoarena. Aldez aurretik bazirudien sorterriratzeko kutxa horrek kide guztien onespena zeukala, baina aurkari sutsu batekin egin zuen topo, eta polemika piztu zen aldizkariaren orrialdeetan, 1883ko hasieran.
|
|
|
Esateko dugu Sorterriratzeko Kutxaren aldekoei, obra hain noblea, hain humanitarioa eta are eta patriotikoagoa egingo luketela, aberkide dohakabeak herrira bidali beharrean, bildu egingo balituzte osasun
|
etxe
batean, erarik konplitu eta beteenean artatzeko baliabide guztiak dituena".
|
|
|
Gorago esan bezala, Jose Aretxabaletaren artikulua irentsiezinekoa suertatu zitzaion Montevideoko euskal
|
etxeko
gehiengoari. Domingo Ordoñanak hartu zuen erantzunaren ardura, eta erlijiotasun garbia darion dialektika kontrajarri zion Aretxabaletaren pentsaera darwindar, positibista eta ateoari, ezin da eta ahaztu, Domingo Ordoñana tradizioz karlista zela eta bai katoliko praktikantea:
|
|
|
Azken xehetasun bat, esanguratsua dena: Montevideoko Centro Vascongado elkartea izan zen lehen euskal
|
etxea
1883anbere baitan Bidasoako alde bietako euskaldunak onartu zituena, bere estatutuetako lehen artikuluan halaxe argituta.
|
|
|
melodrama single horrek xarma berebizikoaz tindatzen du Etxepareren irudia. Aldudeko medikuak liburua
|
etxeko
selauruan gorde behar izan zuen, zabalkunde barik. Bestalde, eboluzionismoa da Beribilez liburuak lerroen artean ostenduta enkriptatuta kasikdaroatzan pozoietariko bat, Piarres Lafitte ondotxo jabetu zenez.
|
|
|
Han bertan, hala ere, ez zen konturatu, geroago baino, Ingalaterran.
|
Etxera
itzuli zenean, Darwinek bildumak atondu eta sailkatzeari ekin zion, eta lagin partidak banatu zituen alor desberdinetako adituen artean.
|
|
|
Armand Daviden asmoa Pariserantz lehenbailehen abiatzea bazen ere, hiriburua setio baterako prestatzen ari zelarik, Ezpeletara joatea pentsatu zuen, Euskal Herrian familiarekin sendatuko zelakoan gerla amaitu artean. Nolanahi, Marseillatik Savona hain gertu egonik, Italiako hiri horri bisitalditxo bat egitea deliberatu zuen, bertan irakasle iragandako urteek tira eginda edo, eta horrela Genoara joan zen eta Doria markesaren
|
etxean
egonaldi bat egin zuen. Giacomo Doria markesa aspaldiko lagun du Armand Davidek, izatez, bere ikasle ohia baitzen.
|
|
|
IRIGOYEN, A. 1999 Laurak bat de Montevideo, primera euskal
|
etxea
del mundo(). Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia.
|