|
2000
|
|
|
Pedrok abokatua ezagutzean honen antza izugarria zuen aspaldiko maitale baten irudia datorkio gogora.
|
Emakume
gazte honek ere, aspaldiko bere maitaleak bezala, Axun du izena. Honela, bi emakume hauek senideak direla ohartuko da, eta Axun iraganeko maitearen lekua betetzen joango da.
|
|
|
Emakume gazte honek ere, aspaldiko bere maitaleak bezala, Axun du izena. Honela, bi
|
emakume
hauek senideak direla ohartuko da, eta Axun iraganeko maitearen lekua betetzen joango da. Istorioa aurrera joan ahala, gertatu behar dena berehala igarri egiten da, izan ere, Udazkena eleberrian bezala, ez dago ezustekorik.
|
|
|
Gorrindoren lehen eleberrian,
|
emakume
sentitzen den gizon baten istorioa kontatzen zaigu. Honela, honek dituen lotsak gainditzeko igaro beharreko bidea azaltzen digu.
|
|
|
Egoera berri honen aurreko amaren sentipenak islatu nahi dizkigu idazleak. Idazlearen beraren hitzetan"
|
emakumearen
sentimendu unibertsala nahi izan dut isladatu, ama baten ikuspegitik." (Zabala, Juan Luis: Egunkaria XI) Hortaz, erakunde armatuaren inguruko aipamenak, batez ere, egoera horien aurreko amaren jarrera azaleratzeko baino ez ditu aipatzen.
|
|
|
Lourdes Oñederra: Eta
|
emakumeari
sugeak esan zion (1999)
|
|
|
Lourdes Oñederrak Donostiatik Europa erdialdeko hiri batera ihesi doan
|
emakume
baten barne mundua aurkezten digu. Izan ere, nolabaiteko ilusioaren bila bere ohiko bizimodutik alde egiten du Teresak, baina, ezin izango du ilusio eza gainditu, bizitzaren aurrean duen nekea gainditu.
|
|
|
batetik," Evak Paradisuan sugearekin izandako pasadizoari egiten dio erreferentzia izenburuak, erruaren eta zigorraren figurak baititu eleberriak ardatz nagusitzat"; bestetik," gizakion arteko komunikazioarena, gizakion arteko erlazioak eta hor sortzen diren ulertu eta ezin ulertuak" (Egunkaria XII). Olaziregik gizon
|
emakumeen
arteko inkomunikazioaz dihardu:
|
|
|
Bere hasierako lanetan desamodioak, bakardadea eta ilusioen zapuzketa ziren nagusi. Hala ere
|
Emakume
biboteduna liburuan aldaketa sumatzen zen, eta errealismo zikin batetik beste errealismo xumeago batera pasatzen ari zela nabaritzen zitzaion. Oraingo honetan, Montoiak bere bilakaerarekin jarraitzen du, eta errealismo objetiboagoa lantzen du.
|
|
|
|
Emakume
bibotedunak hain lortuak ez zituen bi tasun dituela esatera ausartuko naiz: erregulartasuna eta batasuna, nahiz eta, agian, ipuin bakanen batean sartzen apur bat kostatzen den.
|
|
|
Pertsonaiei dagokienez, gainera, Whiskey koloreko gauak bilduman badira lehen bildumako hainbat pertsonaia ere. Bestalde, pertsonaiak, orobat, idazlearekin harreman bereziren bat izan duten
|
emakumeak
izan ohi dira. Are gehiago, ipuin hauetako pertsonaia nagusia idazlearen beraren izena darama:
|
|
|
Elgoibatar honek bere lehen liburuan hogeita bost narrazio eskaini dizkigu. Narrazio hauetan guztietan erotismo, sentsualitate eta gizon
|
emakumeen
arteko harremanekin topo egin dezakegu. Honela," erdi tabu edo (izan) diren gaiak lotsa zuririk gabe jorratzeko gogoa" (Jakin 106) erakutsi du.
|
|
|
Xabier Montoia:
|
Emakume
biboteduna (1992)
|
|
|
Gehienak, haatik, desamodiozkoak dira, bakardadera kondenaturiko gizon eta
|
emakumeak
aurkezten baitzaizkigu. Ilusioen zapuzketa, bakardadeari ikara, behin behineko harremanen zaporea,... dira ipuin hauetan agertzen diren hainbat gai.
|
|
|
Urrun dabil menditik, kale artera garamatza, eta, zehatzago esanda, hiri handi bateko pisuetako etxebizitzetan izaten diren bikoteen barrunbeetara: gizon
|
emakumeen
gorabeherak eta miseriak, elkarren behar eta konpondu ezinak... maisutasunez daude deskribatuta, batez ere, zenbait gizon tipo: harroa eta txepela, gizarajoa eta pijoa.
|
|
|
Narratzailea gizonezkoa dugu guztietan eta
|
emakumearekiko
ikuspuntua oso antzekoa da kontakizun guztietan. Emakumea da sentimendu nahasi eta kilikagarri guztien iturburu, baina beraren papera ez da agerian jartzen, bigarren mailako figura izatera lerratzen da.
|
|
|
Narratzailea gizonezkoa dugu guztietan eta emakumearekiko ikuspuntua oso antzekoa da kontakizun guztietan.
|
Emakumea
da sentimendu nahasi eta kilikagarri guztien iturburu, baina beraren papera ez da agerian jartzen, bigarren mailako figura izatera lerratzen da. (Habe 292)
|
|
|
Aitzitik, zenbaitetan erakargarriagoa da kontatzen ez zaigun eta irudikatu ahal dugun bigarren mailako istorioa. Honek
|
Emakume
biboteduna bildumaz mintzatzean aipaturikoa gogora dakarkigu. Pergolako iruzkinean aipaturikoa jasotzeari egokia iritzi diogu:
|
|
|
Rikarteren lehen liburu honetan tramari dagokionez elkarrekin harremanik ez duten bi narrazio luze eskaintzen zaizkigun arren, desioa da ipuinon ardatza. Batetik, Rakel Beaumont narrazioan gizon jaio eta
|
emakumea
izan nahi duen pertsonaia baten gorabeherak kontatzen dira (luzeraren aldetik eleberritzat har daitekeena); bestetik, Apopiloetxea kontakizunean esistitzen ez den emakume batekin maitemindurik dagoen gizon bat aurkezten zaigu. Javier Rojoren ustez, Rakel Beaumont kontakizunari erromantizismo handia dario.
|
|
|
Rikarteren lehen liburu honetan tramari dagokionez elkarrekin harremanik ez duten bi narrazio luze eskaintzen zaizkigun arren, desioa da ipuinon ardatza. Batetik, Rakel Beaumont narrazioan gizon jaio eta emakumea izan nahi duen pertsonaia baten gorabeherak kontatzen dira (luzeraren aldetik eleberritzat har daitekeena); bestetik, Apopiloetxea kontakizunean esistitzen ez den
|
emakume
batekin maitemindurik dagoen gizon bat aurkezten zaigu. Javier Rojoren ustez, Rakel Beaumont kontakizunari erromantizismo handia dario.
|
|
|
Gainera, aurreko narrazioetan ere Las Cortesera hurbiltzeko saioa egin zuen. " Edorta Jimenezek deskribatzen duen munduan, sexuaren ezagutza, sexu mertzenaria,
|
emakumeek
diruaren truk eman ohi dutena da, batez ere, aukeratutako bidea. Ondo girotuta daude ipuinak, sexoarekin batera droga eta musika, rock and rolla." (El Diario Vasco IV) Ipuin hauetan guztietan gaua, droga, sexua, rock and rolla,... agertzen diren arren, funtsean gizakien betiereko irrika, desira eta grinak azaltzeko asmoa dutela esan daiteke.
|
|
|
Xabier Montoiaren"
|
Emakume
biboteduna" ekarri dit gogora" Manhattan" honek, eta, estutzen banauzue, Pablo Sastreren" Kristalezko bularrak" ere zaku berean sartu eta hara trilogia bikaina. Hemengo eta, batez ere, gaur gaurko gizakiaren alderdirik ilun eta zakarrenak agertzen dira galtzailez betetako hiru liburuotan.
|
|
|
herioaren eta desiraren zantzuak nonnahi ikusi ahal izango ditugu, hots, eros eta thanatosen zantzuak. Bestalde, narrazio hauetan guztietan"
|
emakumearen
bilaketa dagoela onartu zuen" egileak, desiraren irudia litzatekeena. (Egunkaria III) Bilaketa hau ere aurreko narrazioetan ageri da.
|
|
|
Merkataritzako nabegazioan mundu zabaleko portuetan dabiltzan marinelak edo itsabazter urrunetan galdutako petroliountzien inguruko istorioak kontatuko zaizkigu; besteetan, gizon
|
emakumeek
gorpuzturiko istorio samin eta indartsuak: andrazko bat gizonezkoen untzi batera igo zenekoa, aspaldi ikusi gabeko marinelaren aurrean familiak sentitzen dituen gazi gozoak, aspaldiko piraten gorabeherak. (Rojo, Jabier:
|
|
|
batzuetan, gertaera hauek pertsonaien obsesio bilakatuko ditu. Izan ere, kontakizun labur hauek gizon
|
emakumeen
arteko harremanen ikuspegi berezia eskaintzen dute: bikoteen arteko adar-jotzeak, gaizki ulertuak, jelosiak, gorrotoa, maitasuna, adiskidetasuna Askotan harreman horiek pertsonaien ilusio iturri bakarra izango dira.
|
|
|
Bestalde,
|
emakumea
da ipuin hauetako protagonista nagusia. Mota guztietako emakumeak irudikatzen dizkigu:
|
|
|
Bestalde, emakumea da ipuin hauetako protagonista nagusia. Mota guztietako
|
emakumeak
irudikatzen dizkigu: gazteak, zaharrak, irtirinak, tristeak, alaiak, samurrak, kaskarinak,..." Bera bezalako emakumeak agertzen dira joan etorrian, maitasunaz, adinaren etengabeko kalteaz edo bizitzeko beste hainbat ezbehar txikiz kezkaturik." (Egunkaria) Begoña Muruagak Dorothy Parker en La soledad de las parejas liburuarekin alderatu zuen.
|
|
|
Mota guztietako emakumeak irudikatzen dizkigu: gazteak, zaharrak, irtirinak, tristeak, alaiak, samurrak, kaskarinak,..." Bera bezalako
|
emakumeak
agertzen dira joan etorrian, maitasunaz, adinaren etengabeko kalteaz edo bizitzeko beste hainbat ezbehar txikiz kezkaturik." (Egunkaria) Begoña Muruagak Dorothy Parker en La soledad de las parejas liburuarekin alderatu zuen. Bere aburuz, batez ere, bi dira topa daitezkeen antzekotasunak:
|
|
|
Bere aburuz, batez ere, bi dira topa daitezkeen antzekotasunak: batetik, biek bikoteen bakardadeaz dihardute; bestetik, bietan
|
emakumea
da protagonista. Hala ere, ezberdintasunak ere azpimarratu zituen:
|
|
|
Hala ere, ezberdintasunak ere azpimarratu zituen: Parkerren eleberrian
|
emakumeak
galtzaile irteten baziren ere," Arantxa Iturberenean, berriz, emakume guztiak ez dira galtzaile irteten. Hemen badago irabazle irteten denik, nahiz eta munduaren aurrean bakarrik izan irabazle eta ez bere barnean." (Egunkaria VII)
|
|
|
Hala ere, ezberdintasunak ere azpimarratu zituen: Parkerren eleberrian emakumeak galtzaile irteten baziren ere," Arantxa Iturberenean, berriz,
|
emakume
guztiak ez dira galtzaile irteten. Hemen badago irabazle irteten denik, nahiz eta munduaren aurrean bakarrik izan irabazle eta ez bere barnean." (Egunkaria VII)
|
|
|
seme kuttun izendatu eta holako... Bere herrian dagoelarik, behin maite izandako
|
emakume
batekin topo egiten du, Gretekin hain zuzen (Greta Garboren omenez noski), eta hari, hain zuzen, bere bizitzako gorabeherak kontatzen dizkio. (El Diario Vasco VI)
|
|
|
Ondorioz, datozen liburu hauetan ikusi ahal izango dugunez, pertsonaia arruntei jazotzen zaizkien gertaera eta pasadizo arruntak kontatzen zaizkigu: gizon
|
emakume
batzuen bizitzaren hainbat une ezberdin. Askotan pertsonaia hauek droga, alkoholarekin arazoak dituzte eta bere inguruari ilusiorik gabe begiratzen diote:
|
|
|
1 Santa Luziaren ermitan. Bortxaketaren eskenatokia eta bertako
|
emakumeen
biltokia.
|
|
|
1992
|
Emakume
biboteduna, narrazioa, Susa.
|
|
|
Argitalpenak: 1999 Eta sugeak
|
emakumeari
esan zion, narrazioa, Erein.
|
|
2001
|
|
|
Izan ere, nobelan aipatzen diren arazoak (arrazakeria, matxismoa, birjintasunaren inguruko usteak,...) edo abortoaren inguruko auzia, tamalez, oso gaurkoak ditugu. 60 hamarkadetan feministen aldarrikapen nagusietakoa bihurtu zen aborto eskubideak (gogoratu beste 342
|
emakumerekin batera
De Beauvoirrek 1971n kaleratutako manifestu aitormena... edo 1972an Bobigny-n Gisèle Halimi(!) abokatu ospetsuak defendatutako kasua) gaur egungo emakumeen artean ere eztabaida puntu garrantzizkoa izaten jarraitzen du. Diogunaren adibide gisara hortxe dauzkagu berriki New York en UNOren egoitzan egin den bilkuran abortoaren inguruko desadostasunek eragindako zeresanak.
|
|
|
Izan ere, nobelan aipatzen diren arazoak (arrazakeria, matxismoa, birjintasunaren inguruko usteak,...) edo abortoaren inguruko auzia, tamalez, oso gaurkoak ditugu. 60 hamarkadetan feministen aldarrikapen nagusietakoa bihurtu zen aborto eskubideak (gogoratu beste 342 emakumerekin batera De Beauvoirrek 1971n kaleratutako manifestu aitormena... edo 1972an Bobigny-n Gisèle Halimi(!) abokatu ospetsuak defendatutako kasua) gaur egungo
|
emakumeen artean
ere eztabaida puntu garrantzizkoa izaten jarraitzen du. Diogunaren adibide gisara hortxe dauzkagu berriki New York en UNOren egoitzan egin den bilkuran abortoaren inguruko desadostasunek eragindako zeresanak.
|
|
|
Honetaz gain, istorio hau osatzen duten sekuentzietako bigarren pertsonaia Mutua da, klabe beckettiarrean betiko mututu ziren Molloy edo Malone izan daitezkeelarik. Azken pertsonaia hau bizikletaz ibiltzen da (Molloy bezala) eta noizean behin," hitz egin" egiten du, bere mututasunaren ironia narratzaileak agertuz. a) Estazioari dagokionez, ez dago esplizitazio zehatzik nongo estazioa den jakiteko, nahiz eta dakigunez, bertan, oiloz betetako otarrak daramatzaten
|
emakume
" musu gorri bibotedunek" eta" koipez beterik bizikleta sorbaldan dutelarik" doazen gizonek trena hartzen duten. Halaber, deigarria gertatzen da estazioko" komun turkoetatik" ateratzen den usaiaren errepikapena.
|
|
|
Hasiera batean esan dugun bezala, donostiarrarena sentimendu gerra baten kontaketa da, ikuspuntu bakarrez egituratua gainera, hau da, senar adardunaren ikuspuntutik. ...uta geratzen denak eta bere jokabide arrazionalistaren frogagarri" jakituria" kulinario dudaezinezkoaren jabe denak (hortxe daude, zehaztasun flaubertiarrez, arraultzak nola frijitu behar diren azaltzen dizkiguten pasarteak (34), edo entsalada (71) edo lasagna (181) gustagarriak egiteko prozedura zehaztuak, edo legatza frijitzerakoan kontuan hartu beharreko aholkuak (63)), emaztearen eta
|
emakumeen
topiko matxista guztien adibideak ematen dizkigu: Tomate berde frijituak (120) bezalako filmak gustatzen zaizkigula esanez edo" nobela lodikoteak"
|
|
|
Izan ere, Flora ezer sentitzen bada,
|
emakume
" abandonatua" sentitzen da, hasieratik bertatik senarrari egozten dion abandonoa dela medio (9). Eta argi dago bikotearen indiferentzia hori dela emazteari jasangaitzena suertatzen zaiona.
|
|
|
Eta argi dago bikotearen indiferentzia hori dela emazteari jasangaitzena suertatzen zaiona. J. Ortega Gasset ek bere Estudios sobre el amor (1939) gogoangarrian zioskun bezala, maitemindutako
|
emakume
batek nahiago du bikoteak eragiten dizkion nahigabe eta sofrikarioak jasan haren indiferentzia pairatu baino. Hortik, Florak pianoz jotzen dituen piezetan aireratzen den irudi malderra," Look at me, I am as helpless as a kittem up a tree" dioen kantan bezala (18).
|
|
|
Flora eta Mikele de Abando gizon koldar batek abandonatutako
|
emakumeak
ditugu. Lehenengoa, sasintelektuala den senar jeloskorrak, bigarrena, senarraren aita antiheroikoak, haurdun utzi ondoren, frontetik desagertu zenak.
|
|
|
Lehenengoa, sasintelektuala den senar jeloskorrak, bigarrena, senarraren aita antiheroikoak, haurdun utzi ondoren, frontetik desagertu zenak. Bi pertsonaia femenino hauen deskribapenak (dela fisikoak, dela psikikoak)
|
emakume
sendoaren irudia ematen dute: Florak Artetaren koadro batetik irtendakoa badirudi (13), Mikele Emakume Abertzaleen Batza zelakoaren (103) kide aktiboa dugu, Lauaxeta, Aitzol edo Orixe tartean, Euskal Herri osoan mitinak ematen dituena.
|
|
|
Bi pertsonaia femenino hauen deskribapenak (dela fisikoak, dela psikikoak) emakume sendoaren irudia ematen dute: Florak Artetaren koadro batetik irtendakoa badirudi (13), Mikele
|
Emakume
Abertzaleen Batza zelakoaren (103) kide aktiboa dugu, Lauaxeta, Aitzol edo Orixe tartean, Euskal Herri osoan mitinak ematen dituena. Hogeita hamalau urtekin, lepoko orezta kausa hiltzen den pertsonaia honen izenak, Emakume Abertzaleen Batza zelakoan bazkide kopuru handiena izan zuenari, Abandokoari hain justu, egiten dio erreferentzia.
|
|
|
Florak Artetaren koadro batetik irtendakoa badirudi (13), Mikele Emakume Abertzaleen Batza zelakoaren (103) kide aktiboa dugu, Lauaxeta, Aitzol edo Orixe tartean, Euskal Herri osoan mitinak ematen dituena. Hogeita hamalau urtekin, lepoko orezta kausa hiltzen den pertsonaia honen izenak,
|
Emakume
Abertzaleen Batza zelakoan bazkide kopuru handiena izan zuenari, Abandokoari hain justu, egiten dio erreferentzia.
|
|
|
Biktimak izango dira bi
|
emakumeok
, gizonezko baten biktimak, hain zuzen, eta narratiboki Floraren kasua suertatzen zaigu nobela honetan garrantzizkoena. Emazteak adarrak jarri dizkiola jakitun denetik, deliriora eramango duten obserbazio eta antsietateak guztiz ezkutagaitzak suertatuko zaizkio protagonistari.
|
|
|
desioa, debekua eta abismoaren amaieran dagoen heriotza. Misterio edo fantasiazko narrazio askotan bezala, argazki baten azterketak erakutsiko dio heriotzaren ikurra lepoan daramaten
|
emakumeok
debekatutako desioaren ikurrak direla.
|
|
|
Ezin esan, nobela honek barneratzen dituen hari tematikoek ere berritasunik ekarri ez zutenik. Besteren artean, Egunero hasten delako n, arrazakeria eta matxismoa(" Lehendabiziko aldiz,
|
emakume
beltz bat Estatu Batuetako Kongresoan", 1997: 107) eta birjintasunaren inguruko eztabaida aipatzen dira (1997:
|
|
|
Honengatik guztiagatik, nobela hau argitaratu zen garaiari hertsiki lotuta dagoela esango dugu eta gorago aipatu dugun bezalako erreferentzia batek, 1942an desagertu zen Le Temps egunkariari baino gehiago, J.P. Sartrek, Simone de Beauvoir eta bestek 1945ean sortutako Les Temps Modernes aldizkaria gogorazi nahi digute. Feminismo garaikidearen aitzindari jotzen den Beauvoir-en Le deuxième sexe k (1949),
|
emakume
" egin" egiten garela baieztatu zuen," jaio" ez, eta nobela honetan feminismoaren aldarrikapen nagusietakoa, abortatzeko eskubidearena, da hizpide.
|
|
|
Beraz, abortoaren gaia 60ko hamarkadan puri purian zegoen gaia da. Horren adibide dugu, J. Juaristik gogorazi bezala (1987: 125), 1968ko udan kaleratu zen Humanae Vitae entziklika polemikoa, edo garai hartako film berritzaileenetan arazoak zuen protagonismoa3 Horiekin batera, etengabe kaleratzen hasi ziren abortoaren aldeko manifestuak gogoratu nahiko genituzke, eta bereziki, 1971n 343
|
emakumek
sinatu zutena. Emakumeok guztiok abortatu egin zutela aitortzen zuten eta zerrendakideen artean, lehenengoa, S. De Beauvoir bera izan zen.
|
|
|
Horren adibide dugu, J. Juaristik gogorazi bezala (1987: 125), 1968ko udan kaleratu zen Humanae Vitae entziklika polemikoa, edo garai hartako film berritzaileenetan arazoak zuen protagonismoa3 Horiekin batera, etengabe kaleratzen hasi ziren abortoaren aldeko manifestuak gogoratu nahiko genituzke, eta bereziki, 1971n 343 emakumek sinatu zutena.
|
Emakumeok
guztiok abortatu egin zutela aitortzen zuten eta zerrendakideen artean, lehenengoa, S. De Beauvoir bera izan zen. Abortoa Frantzian 1975 arte legeztatu ez bazen ere (Espainian 1985 arte), guztiz esanguratsua izan zen 1972an Bobigny-n egin zen epaiketa, zeinetan Gisèle Halimi abokatu ospetsuak Michèle Chevalier gaztearen kasua defendatu baitzuen.
|
|
|
Hasieran esan dugun bezala, Saizarbitoriarena sentimendu gerra baten kontaketa da, ikuspuntu bakarrez egituratua gainera, hau da, senar adardunaren ikuspuntutik. ...ot; bezalako kantez hunkituta geratzen denak eta bere jokabide arrazionalistaren frogagarri" jakituria" kulinario dudaezinezkoaren jabe denak (hortxe daude, zehaztasun flaubertiarrez, arrautzak nola frijitu behar diren azaltzen dizkiguten pasarteak, edo entsalada edo lasagna gustagarriak egiteko prozedura zehaztuak, edo legatza frijitzean kontuan hartu beharreko aholkuak), emaztearen eta
|
emakumeen
topiko matxista guztien adibideak ematen dizkigu, Tomate berde frijituak bezalako filmak gustatzen zaizkiela esanez edo" nobela lodikoteak" irakurtzen dituztela adieraziz. Hori gutxi balitz, Florarekin izandako eztabaida nagusiak" bere jakituria entziklopedikoaren aurrean" emaztearen nortasuna finkatu beharrak eragindakoak zirela aitortuko digu protagonista itsu honek.
|
|
|
Nobelako protagonista Zhivago doktorea bezala sentitzen bada Bioleta autobusetik ikusten duenean (126) antz gutxi du gizonezko honek B. Pasternak en nobelako protagonistarekin. Azken honek, Yuri Zhivagok,
|
emakume
batekin ezkondu ondoren beste batez maitemindu arren, ez du zitalkeriaz jokatzen. Horregatik, Floraren ahotan jartzen diren" ona zaude" etengabeak eta Hopper en Hoteleko logela (1931) koadroarekin egiten diren etengabeko konpareketak desolazioaren, abandonoaren erreferentzia plastikoak ditugu.
|
|
|
Izan ere, Flora, ezer sentitzen bada,
|
emakume
" abandonatua" sentitzen baita, hasieratik bertatik senarrari egozten dion abandonoa dela medio. Eta argi dago bikotearen indiferentzia hori dela emazteari jasangaitzena suertatzen zaiona.
|
|
|
Eta argi dago bikotearen indiferentzia hori dela emazteari jasangaitzena suertatzen zaiona. J. Ortega Gasset ek bere Estudios sobre el amor (1939) gogoangarrian zioskun bezala, maitemindutako
|
emakume
batek nahiago du bikoteak eragiten dizkion nahigabe eta sofrikarioak jasan, bere indiferentzia pairatu baino. Hortik, Florak pianoz jotzen dituen piezetan aireratzen den irudi malderra," Look at me, I am as helpless as a kittem up a tree" dioen kantan bezala.
|
|
|
Nobelako bi protagonista femeninoak, hau da, Flora eta Mikele de Abando, gizon koldar batek abandotatutako
|
emakumeak
ditugu. Lehenengoa, sasintelektuala den senar jeloskorrak, bigarrena, senarraren aita antiheroikoak, haurdun utzi ondoren, frontetik desagertu zenak.
|
|
|
Lehenengoa, sasintelektuala den senar jeloskorrak, bigarrena, senarraren aita antiheroikoak, haurdun utzi ondoren, frontetik desagertu zenak. Bi pertsonaia femenino hauen deskribapenak (dela fisikoak, dela psikikoak)
|
emakume
sendoaren irudia ematen dute: Florak Artetaren koadro batetik irtendakoa badirudi, Mikele Emakume Abertzale Batza zelakoaren kide aktiboa dugu, Lauaxeta, Aitzol edo Orixe tartean, Euskal Herrian zehar mitinak ematen dituena.
|
|
|
Bi pertsonaia femenino hauen deskribapenak (dela fisikoak, dela psikikoak) emakume sendoaren irudia ematen dute: Florak Artetaren koadro batetik irtendakoa badirudi, Mikele
|
Emakume
Abertzale Batza zelakoaren kide aktiboa dugu, Lauaxeta, Aitzol edo Orixe tartean, Euskal Herrian zehar mitinak ematen dituena. Hogeita hamalau urterekin, lepoko orezta baten kausaz hiltzen den pertsonaia honen izenak, Emakume Abertzale Batza zelakoan bazkide kopuru handiena izan zuenari, Abandokoari hain justu, egiten dio erreferentzia.
|
|
|
Florak Artetaren koadro batetik irtendakoa badirudi, Mikele Emakume Abertzale Batza zelakoaren kide aktiboa dugu, Lauaxeta, Aitzol edo Orixe tartean, Euskal Herrian zehar mitinak ematen dituena. Hogeita hamalau urterekin, lepoko orezta baten kausaz hiltzen den pertsonaia honen izenak,
|
Emakume
Abertzale Batza zelakoan bazkide kopuru handiena izan zuenari, Abandokoari hain justu, egiten dio erreferentzia.
|
|
|
Biktimak izango dira bi
|
emakumeok
, gizonezko baten biktimak hain zuzen, eta narratiboki Floraren kasua suertatzen zaigu nobela honetan garrantzizkoena. Emazteak adarrak jarri dizkiola jakitun denetik, deliriora eramango duten obserbazio eta antsietatea areagotuz joango zaizkio.
|
|
|
desioa, debekua eta abismoaren amaieran dagoen heriotza. Misterio edo fantasiazko narrazio askotan bezala, argazki baten azterketak erakutsiko dio protagonistari heriotzaren ikurra lepoan daramaten
|
emakumeok
debekatutako desioaren ikurrak direla. Ezin da ukatu nobela honek ikutu melodramatikoak dituena, David Lean ek zineratutako Zhivago Doktorea hartan bezala, tentsioa areagotzeko trebetasunez erabiltzen direnak.
|
|
|
Beste nobeletan hain maiz erabiltzen zituen errepikapenak gutxituz eta lehenengo pertsonari tinko eutsiz, istorioak berak garrantzi handiagoa hartzen du Rossetti-ren obsesioa n. Eta istorio desberdinek lehenago aipatutako
|
emakumeen
izenak dituzte, bi urteren tartearekin ezagutzen dituen emakumezkoenak. Victoriarekin duen harremana bada ere garrantzizkoena, Eugeniarekin izandakoa giltzarri bihurtuko da nobelan begitantzen zaigun sedukzio jokoan.
|
|
|
Urruti dago Juan Martin euren literatur lanetarako elementuak esperientzian bertan bilatzen zituzten egile famatuetatik. James Joyce
|
emakumeak
seduzitzen ahalegintzen bazen gero nobeletarako materiala lortu ahal izateko, Juan Martin justu kontrakoaz baliatuko da: literatur lanak idatziko ditu neskak seduzitzeko.
|
|
|
bere kultur jakituria eskasaren adierazgarri, Babelia" irensten" du asteburuero," derrigorrezkoak" diren liburuen zerrendak buruz ikasiz; etengabe" ¿ pero qué os pasa a los vascos?" okagarria errepikatzen du, eta gainera, abokatua da, edozein film amerikarretan pertsonaia nazkagarria irudikatuko ligukeen ogibidea. Hori guztia gutxi balitz,
|
emakume
honek, bere sexuaren usainak, higuina eragiten dio protagonista maskulinoari (208), eta ez Woody Allenek esandako eran5, modurik mespretxugarrienean baizik. Hortik, Eugeniak hartuko duen mendeku doilorra, Juan Martinen izakera miserablea agerian jarriko duena (206).
|
|
|
jatorriz donostiarra (hau ez dakigu" ideala" den), luzea, esku luzekoa (106), dotorea argia hotza (194), Pariseko arte galeria batzuentzat lan egiten duena (133), baina, batez ere, Juan Martinen begietara" goregi" dagoena. Protagonista maskulinoa txiki sentitzen da
|
emakume
honen aurrean eta txikitasun honen adibidea biek elkarri ematen dioten muxuan legoke: Juan Martinek ongi luzatu behar du Victoria5 Woody Allen:
|
|
|
•"
|
Emakumeak
pintatzen dakitenek lortzen dituzte, ez maite dituztenek" (145)
|
|
|
Aurreko lerroetan ikusi dugun modura, literaturaren eta idazketaren gaineko hausnarketez gain, gizon emakumezkoen arteko harremanak ditu hizpide Rossetti-ren obsesioa k. Bihotz bi nobelan hasitako ildoari jarraiki, sexuen arteko inkomunikazioak amodio kontzeptu desberdinak, gizon
|
emakumeen
arteko mixeria eta beharrak, berriro ere maisutasunez testuratu dizkigu Saizarbitoriak. Baina oraingo honetan senar delirante baten ordez, ironia handiz idazle gisara aurkezten den protagonista maskulinoaren sedukziosaioak testuratu dizkigu.
|
|
|
Baina itzul gaitezen Victoriarengana. Lehen esan bezala,
|
emakume
honekiko obsesioak bultzatzen baitu protagonista bere jokabide seduzitzailea muturreraino eramatera. Esan dugun modura, Victoria helgaitza da Juan Martinentzat, emakume kultua, azkarra, eta pintaezina.
|
|
|
Lehen esan bezala, emakume honekiko obsesioak bultzatzen baitu protagonista bere jokabide seduzitzailea muturreraino eramatera. Esan dugun modura, Victoria helgaitza da Juan Martinentzat,
|
emakume
kultua, azkarra, eta pintaezina. Baieztapen honen oinarrian, William Morris margolari prerrafaelitak bere emazte zen Jane Burden Morris-i esandakoa dago:
|
|
|
" Ez dakit zu pintatzen, baina maite zaitut" (145). Adituek osasun ahuleko
|
emakume
beltzaran lerdentzat deskribatzen duten honek, Henry James eta George Bernard Shaw bera inpresionatu zituen bere edertasun eta graziarekin. Jakina denez, Rossetti alargun geratu zenean, Morristarrekin joan zen bizitzera eta hiruren artean triangelu bitxia osatu zuten.
|
|
|
artelana. Rossettiren antzera, berak ere artelana jartzen du denaren aurretik, bizitza izorratzen dien
|
emakumeez
baliatu behar badu ere (Eugenia, Siddal). Eta Victoriak ez du pintatua izan nahi, maitatua baizik.
|
|
|
Eta horretarako, Juan Martin bidaialagun eskasa da, nobelaren amaieran aurpegiratuko dion bezala, Juan Martin ez baita ausartzen bidaiatzera= bizitzera (213). Beste
|
emakumeekin
ez bezala, Victoriarekin nostalgiarik sentitu ez duen arren (213), emakume honekin arriskatzeak merezi duela somatu duen arren, bere obsesioetan (literaturan) ezkutatu besterik ezin du egin (69). Rossettiren obsesioa n aipatzen den Hjalmar Söderberg idazle suediarraren Doktor Glas (1905) nobelako protagonistari gertatutakoaren antzera, Juan Martini ere" bizitza begien aurretik" pasa zaio.
|
|
|
Eta horretarako, Juan Martin bidaialagun eskasa da, nobelaren amaieran aurpegiratuko dion bezala, Juan Martin ez baita ausartzen bidaiatzera= bizitzera (213). Beste emakumeekin ez bezala, Victoriarekin nostalgiarik sentitu ez duen arren (213),
|
emakume
honekin arriskatzeak merezi duela somatu duen arren, bere obsesioetan (literaturan) ezkutatu besterik ezin du egin (69). Rossettiren obsesioa n aipatzen den Hjalmar Söderberg idazle suediarraren Doktor Glas (1905) nobelako protagonistari gertatutakoaren antzera, Juan Martini ere" bizitza begien aurretik" pasa zaio.
|
|
|
Feminismo frantsesaren ordezkari nagusitzat jotzen diren emakumezkoen lanetan, mendebaldeko diskurtso maskulinoaren falozentrismoa, logozentrismoa, izan dira kritikatuak. Hortik, Victoria bezalako
|
emakume
batek begi aurrean dituen psikoanalistekiko erakuts dezakeen mesfidantza.
|
|
|
Deshilobiratze izugarri hau berez edozein irakurlerentzat harrigarria ezezik deitoragarria ere suertatzen bada ere, badira zenbait datu osagarri Victoriak iradoki egiten dituenak eta viktoriar garaiko
|
emakumearen
egoera ulertzeko funtsezko bihurtzen direnak. Dirudienez, margolari prerrafaelitek modeloei eskatzen zieten itxura argal, zurbil eta heriotzezkoa lortzeko itzelezko baraualdiak egitera, gerruntzea estutzera edo ozpina edatera behartzen zituzten.
|
|
|
Nobelan bertan esaten denez, Ophelia izeneko koadroa margotzeko, esaterako, egunetan uretan sartuta egotera behartu zuten Siddal (125). Eta Siddal aipatu dugunez, esan dezagun garaiko
|
emakume
viktoriarraren patu tristea sufritzera kondenatuta egon zela emakume hau. Bere zaletasun eta dohai artistikoak baztertuz, idatzi eta margotu egiten baitzuen, Ruskin bezalako kritikari ezagunaren babesa amaitu zitzaionean, Rossetti-ren eskuetan amaitu zuen.
|
|
|
Nobelan bertan esaten denez, Ophelia izeneko koadroa margotzeko, esaterako, egunetan uretan sartuta egotera behartu zuten Siddal (125). Eta Siddal aipatu dugunez, esan dezagun garaiko emakume viktoriarraren patu tristea sufritzera kondenatuta egon zela
|
emakume
hau. Bere zaletasun eta dohai artistikoak baztertuz, idatzi eta margotu egiten baitzuen, Ruskin bezalako kritikari ezagunaren babesa amaitu zitzaionean, Rossetti-ren eskuetan amaitu zuen.
|
|
|
Ruskin eta Rossetti, emakumezkoei dagokienez, arras desberdinak, baina biak berekoi eta kritikagarriak. Lehenengoa, XIX. mendeko arte kritikari onena izan arren
|
emakumeez
ezer gutxi zekielako (ezkontza gauean emaztearen biloa ikusi zuenean hartu zuen ezustekoa liburu guztietan aipatzen da); bigarrena, playboy kontsumatua izateaz gain, artelana inoren gainetik jarri zuelako. Bere posesiorik preziatuena bailitzan, etxean, mundutik isolatua gorde zuen Rossettik Siddal, eta hilik jaio zitzaion lehenengo umearen ostean ere, bere amoranteekin jarraitu zuen emaztea etxean depresio bortitzak jota zegoela jakinda ere.
|
|
|
|
Emakume
viktoriar askoren moduan, Siddal osasun txarrekoa zen, anorexiak jotakoa adituen iritziz, eta garaiko emakume askoren modura, drogekiko menpekotasuna hartuz joan zena. Eta prerrafaelitek modan jarri zuten estetikak ez zion gehiegi lagundu osasuna hobetzen, Dante, Milton edo Goetheren garaietatik indarrean zegoen emakume aingeruaren irudia (ik.
|
|
|
Emakume viktoriar askoren moduan, Siddal osasun txarrekoa zen, anorexiak jotakoa adituen iritziz, eta garaiko
|
emakume
askoren modura, drogekiko menpekotasuna hartuz joan zena. Eta prerrafaelitek modan jarri zuten estetikak ez zion gehiegi lagundu osasuna hobetzen, Dante, Milton edo Goetheren garaietatik indarrean zegoen emakume aingeruaren irudia (ik.
|
|
|
Emakume viktoriar askoren moduan, Siddal osasun txarrekoa zen, anorexiak jotakoa adituen iritziz, eta garaiko emakume askoren modura, drogekiko menpekotasuna hartuz joan zena. Eta prerrafaelitek modan jarri zuten estetikak ez zion gehiegi lagundu osasuna hobetzen, Dante, Milton edo Goetheren garaietatik indarrean zegoen
|
emakume
aingeruaren irudia (ik. Beatriz)," Heriotzaren Aingerua" bihurtu baitzen prerrafaeliten garaian9 Heriotza domestikatu honetan, emakume estilizatuaren ikonografia, emakume abnegatuenaren, hots, hilaren, irudia gailenduz joan zen.
|
|
|
Eta prerrafaelitek modan jarri zuten estetikak ez zion gehiegi lagundu osasuna hobetzen, Dante, Milton edo Goetheren garaietatik indarrean zegoen emakume aingeruaren irudia (ik. Beatriz)," Heriotzaren Aingerua" bihurtu baitzen prerrafaeliten garaian9 Heriotza domestikatu honetan,
|
emakume
estilizatuaren ikonografia, emakume abnegatuenaren, hots, hilaren, irudia gailenduz joan zen. Hortik, nobelan aipatzen den balizko nekrofilia (130), edo prerrafaeliten koadroetan antzematen den edertasun morbosoa.
|
|
|
Eta prerrafaelitek modan jarri zuten estetikak ez zion gehiegi lagundu osasuna hobetzen, Dante, Milton edo Goetheren garaietatik indarrean zegoen emakume aingeruaren irudia (ik. Beatriz)," Heriotzaren Aingerua" bihurtu baitzen prerrafaeliten garaian9 Heriotza domestikatu honetan, emakume estilizatuaren ikonografia,
|
emakume
abnegatuenaren, hots, hilaren, irudia gailenduz joan zen. Hortik, nobelan aipatzen den balizko nekrofilia (130), edo prerrafaeliten koadroetan antzematen den edertasun morbosoa.
|
|
|
eta
|
emakumea
edo bakardadeak edo besterik ezak ezartzen derauku" (IGB, 18)
|
|
2002
|
|
|
Mendeetan zehar koadro nahiz liburuen ilustrazioetan
|
emakumeak
irudikatu diren moduan, Teresak leihotik begira ematen ditu orduak, etxearen edo oroimenen babesean gorderik. Alferrikakoa zaie eleberriko pertsonaia maskulinoei harengana hurbiltzen ahalegintzea, urruti, oso urruti baitago bera.
|
|
|
Eleberriko protagonista, Kepa Zenika, Gerra Zibila bukatu ostean agente gisa bidaltzen dute Errusian errefuxiatutako euskal haurren egoera ikertzera. Errusiako muga igarotzeko dituen zailtasunak ikusita, Finlandian geratzen da Kepa, eta bertan berregiten du bere bizitza,
|
emakume
baten ondoan. Baina bizitza aurrera doa Euskadin, eta han utzi zuen semea ETAn sartzen da, eta atxilotu eta torturatu egiten dute.
|
|
|
Detektibe honi emakumezko batzuk ikertzeko agintzen diote eta horrela, Bilbo eta Londres artean egiten dituen ikerketetan, gauza dibertigarriak gertatuko zaizkio. Izan ere, Rekexo neskazale hutsa da eta harreman korapilatsuak sortzen dira bera eta
|
emakumeen artean
. Ironia handiz kontatutako gertakariotan, ezustekoa hartzen dugu trama sarearen atzean antzematen dugun Kutz doktore indartsuaz jabetzen goazen heinean.
|
|
|
Ironia handiz kontatutako gertakariotan, ezustekoa hartzen dugu trama sarearen atzean antzematen dugun Kutz doktore indartsuaz jabetzen goazen heinean. Liburuaren aurkezpenean egileak esan zuen bezala, gizarteak guztiongan eragiten dituen kontrol eta manipulazioa, gizon
|
emakumeen
arteko harremanak, urruntasuna eta desterrua, Euliak ez dira argazkietan azaltzen eleberria zeharkatzen duten gogoetagaiak dira. Eleberriaren amaiera irekia, pertsonaien tratamendu hotza, idazkera dinamikoa, testuaren erakarmena areagotzen duten elementuak ditugu. b.2) Koldo Izagirre (1953)
|
|
|
Ecoren aburuz, jokabide posmodernoa honako hau izango litzateke: demagun gizonezko batek
|
emakume
oso jantzi bat (ikasia, alegia) maite duela. Bere maitasuna aitortzeko, badaki ezin diola" izugarri maite zaitut" esan, Corín Telladok esan zuelako lehenago.
|
|
|
Más leve que el viento, Absalón, Ed. Vosa, 1993], 1990eko Kritika Sariaren irabazlea; Juan Luis Zabalaren (1963) eleberrigintza; Ramon Saizarbitoriak 1990eko hamarkadan argitaratutako eleberriak; Yolanda Arrietaren Jostorratza eta haria (1998), edo azken urteotan kaleratu diren zenbait eleberri psikologiko, hala nola, Jokin Muñozen Joan zaretenean (1997); Th.. Bernhardi omenaldia egin nahi dion Manu Erzillaren Ez (1999); Lourdes Oñederraren Eta sugeak
|
emakumeari
esan zion (1999) saritua; eta Ixiar Rozasen Edo zu, edo ni (2000). Segidan, aipatutako eleberriotatik batzuk komentatuko ditugu. a.1) Joxe Austin Arrieta (1949)
|
|
|
Caracasera bidali duen mezulariaren antzera, gu ere istorio honen irakurketa harrigarrian barneratuz goaz eta
|
emakume
honen ezinegonaren konplize bihurtzen gara. Lehen esan dugun modura, genero autobiografikoa da nobela honetan protagonistaren ezinegona kontatzeko forma narratiboa.
|
|
|
" Nor naiz?" edo" Zer egiten dut mundu honetan?" galderen erantzun literarioa, emakumezkoen nobelagintzaren ezaugarri bihurtu da XX. mendean. Urteetan ahaztuak izan ondoren, berezkoak zaizkien bizipenetan sakondu nahiko dute
|
emakumeok
, eta, horretarako, lehenengo pertsonan idatzitako testuak edo genero autobiografikoaren aldakiak (memoriak, egunkariak, gutunak...) hobetsiko dituzte. Simone de Beauvoirrek zioen moduan, emakumezkoek atxikimendu handiagoa diote oroimenari, eta horregatik, ez da harritzekoa, oroimen honen zolan, beren haurtzaroan, gaztaroan edo zahartzaroan sakondu nahi izatea.
|
|
|
Bere amatasunaren gunerik garrantzitsuenak (haurdunaldia, erditzea, gaixoaldiak...) gertakari politikoekin daude lotuta (amnistiaren aldeko kanpainarekin, itxialdi eta manifestazioekin), pertsonaiak aukeratutako konpromisoarekin. Modu honetan, trebezia handiz, konpromiso politikoa eta amatasuna uztartzea eragotzi dioten
|
emakume
baten aitormena eskaini digu Urretabizkaiak. a.3) Ramon Saizarbitoriaren eleberrigintza 1990eko hamarkadan: oroimena ardatz duen unibertso literarioa4
|
|
|
Azpimarratzekoak dira, beren karga sinbolikoarengatik, urte eta hilabete desberdinetako 13 egunean gertatutako eszena guztiak: 1936ko irailaren 13an erreketeak Donostian sartu ziren; 1996ko irailaren 13an obraren protagonistak elkarrekin haserretu ziren, eta senarrak Violeta, maitale izango zuen
|
emakumea
, ezagutu zuen; 1936ko otsailaren 13koa da protagonistaren aita eta Mikele de Abando agertzen diren argazkia; 1936ko uztailaren 13an hil zuten Calvo Sotelo.
|
|
|
Haren diskurtsoak topiko matxista mordo bat islatzen du: haren arabera,
|
emakumeek
gustukoak dituzte Tomates verdes fritos bezalako filmak edo nobela erromantiko lodikoteak. Saizarbitoriaren eleberriko protagonistaren itsukeria hainbesterainokoa da, non nobela osoan zehar emaztearekin dituen eztabaida guztien atzean emazteak (senarra baino askoz kultuagoa, bidenabar) autoafirmatzeko duen premia ikusten baitu.
|
|
|
Floraren kexa ugariei Hopperren Hotel gela (1931) koadroarekin egindako erkaketak gaineratzen zaizkie; horiek egiten dute emazteak sufritzen duen atsekabe eta abandonuaren erreferentzia plastikoaren ekarria. Izan ere, horixe baita Flora,
|
emakume
abandonatua, eta Ortega Gassetek Estudios sobre el amor obran (1939) zioen bezala," maitemindutako emakumeak nahiago ditu gizon maitatuak eragiten dizkion estutasunak usainik gabeko indiferentzia baino".
|
|
|
Floraren kexa ugariei Hopperren Hotel gela (1931) koadroarekin egindako erkaketak gaineratzen zaizkie; horiek egiten dute emazteak sufritzen duen atsekabe eta abandonuaren erreferentzia plastikoaren ekarria. Izan ere, horixe baita Flora, emakume abandonatua, eta Ortega Gassetek Estudios sobre el amor obran (1939) zioen bezala," maitemindutako
|
emakumeak
nahiago ditu gizon maitatuak eragiten dizkion estutasunak usainik gabeko indiferentzia baino".
|
|
|
Lehena, senar posesibo eta jeloskorraren biktima; bigarrena, protagonistaren aitarena, zeina alaba haurdun utzi ondoren frontean desagertu baitzen. Bi
|
emakumeen
deskribapen fisiko edo psikologikoak haien sendotasuna erakusten du. Haien alboan, Violeta protagonistaren maitale eta iloba askoz lausoagoa da eta protagonistaren sexu fantasien protagonista moduan aurkezten zaigu batez ere.
|
|
|
Deshilobiratze izugarri hau berez edozein irakurlerentzat harrigarria ezezik deitoragarria ere suertatzen bada ere, badira zenbait datu osagarri Victoriak iradoki egiten dituenak eta victoriar garaiko
|
emakumearen
egoera ulertzeko funtsezko bihurtzen direnak. Dirudienez, margolari prerrafaelitek modeloei eskatzen zieten itxura argal, zurbil eta heriotzezkoa lortzeko itzelezko baraualdiak egitera, gerruntzea estutzera edo ozpina edatera behartzen zituzten.
|
|
|
|
Emakume
victoriar askoren moduan, Siddal osasun txarrekoa zen, anorexiak jotakoa adituen iritziz, eta garaiko emakume askoren modura, drogekiko menpekotasuna hartuz joan zena. Eta prerrafaelitek modan jarri zuten estetikak ez zion gehiegi lagundu bere osasuna hobetzen, Dante, Milton edo Goetheren garaietatik indarrean zegoen emakume aingeruaren irudia (ik.
|