|
2007
|
|
|
Horrek zer esan nahi du? Teleskopio bat Donostian jarriz gero, eta beste bat Los Angelesen, objektu astronomiko
|
bera
aldi berean beha dezakegu bietatik, eta, gainera, ikaragarrizko teleskopioa eraiki dezakegu; Donostia eta Los Angeles arteko distantzia adinakoa, pentsa. Lurraren diametroaren tamainako teleskopioa litzateke, gutxi gorabehera.
|
|
|
Horrek zer esan nahi du? Teleskopio bat Donostian jarriz gero, eta beste bat Los Angelesen, objektu astronomiko bera aldi
|
berean
beha dezakegu bietatik, eta, gainera, ikaragarrizko teleskopioa eraiki dezakegu; Donostia eta Los Angeles arteko distantzia adinakoa, pentsa. Lurraren diametroaren tamainako teleskopioa litzateke, gutxi gorabehera.
|
|
|
Beraz, irrati uhinen uhin luzeretan abantaila horretaz balia gaitezke. Zenbait teleskopioren laguntzaz, Lurraren gainazaleko toki batean baino gehiagotan jaso ditzakegu seinalea edo erradiazioak aldi
|
berean
, eta ondoren konbinatu, eta ikaragarrizko dimentsioak dituen teleskopioaren efektua lortu (10.000 km-ko diametroa duen teleskopio batena). Hala, interferometria irrati uhinetan erabilita, objektu astronomikoen xehetasunak zehatz mehatz jasotzen dira.
|
|
|
Ikaste sistema honek tranpa dirudi, lortu lukeen soluzioa ematen baitzaio. Baina garunak gauza
|
bera
egiten du. Gizakiok, adibidez, modu horretan ikasten dugu irakurtzen edo aurpegi bat ezagutzen:
|
|
|
Kasu horietan, sarea doitu egiten dute: neuronak gehitu edo kendu, sarea
|
bera
berregituratu edo neurona bakoitzak egiten duen eraldaketa aldatu. Eta berriz egiten dute proba.
|
|
|
Neurona bakar batek milaka seinale jasotzen ditu, iristen zaizkion milaka konexioetatik. Baina seinale horiek guztiek ez dute garrantzi
|
bera
neuronarentzat; batzuek eragin handiagoa dute irteerako seinalean beste batzuek baino. Azkenean, eragin guztiak konbinatuta, irteerako seinale bat sortzen du neuronak, eta beste milaka neuronari igortzen die.
|
|
|
Informatikan, gauza
|
bera
. Neurona bakoitzak pisu bat eman behar dio jasotzen duen seinale bakoitzari (pisu hori, ingelesezko weight, irteerako seinalean izango duen eraginaren neurketa bat da).
|
|
|
Horretarako modu bat energia bihurketaren eraginkortasuna handitzea da. Hala, zenbat eta eraginkortasun handiagoa, orduan eta elektrizitate gehiago lortzen da erregai kantitate
|
berarekin
, eta, proportzioan, CO 2 gutxiago isurtzen da.
|
|
|
Eta ateratako energiaren zati handi bat erabili litzateke horretarako. IGCC zentraletan, aldiz, zentrala
|
bera
da oso garestia. Baina, horietan, aitzitik, errentagarriagoa litzateke CO 2 a biltzea.
|
|
|
Datu horiek kontuan izanik, ez da harritzekoa hainbat herrialde ikatzean interesaturik egotea. Izan ere, dagoen erregai fosilik ugariena da, merkea da, eta, gainera, nork
|
bere
etxean dauka.
|
|
|
Ikatzarekin kilowatt ordu bat elektrizitate sortzeko, kilo bat CO 2 isurtzen da (Estatu Batuetan, MITen arabera). Elektrizitate kantitate
|
bera
gas naturalarekin sortzeko, gehienez ere horren erdia isurtzen da, eta haize edo eguzki energia edo energia nuklearra erabiliz gero, berriz, ez da CO 2 rik isurtzen. Hala, ikatzak zerikusi handia du berotegi efektuarekin; hura erreta urtero 10.000 milioi tona CO 2 isurtzen da atmosferara.
|
|
|
Horrela, errautsa erdira murritz daiteke. Gainera, modu horretan tratatutako ikatzak handitu egin dezake zentralen eraginkortasuna, eta, ondorioz, bestela baino CO 2 gutxiago isuri behar da elektrizitate kantitate
|
bera
lortzeko.
|
|
|
Lehenengo aukera ez da oso eraginkorra; izan ere, fruitu batek ekoitzi ez arren, inguruan beste fruituren batek sortutako etilenoa baldin badago, berdin berdin ontzen da,
|
berak
sortu izan balu bezalaxe. Beraz, biltegietan etilenoaren eragina saihesten duten substantziak erabiltzen dituzte gehien.
|
|
|
Gainera, bareak espezie hermafrodita sekuentzial protandrikoak dira, hau da, ale bakoitzak sexu biak ditu, baina ez aldi
|
berean
: lehenengo arrak eta ondoren emeak dira.
|
|
|
Ugalketa sasoian ugaltze aparatua soilik hazten da, eta gainerako egiturak txikituz doaz pixkanaka. Esaterako, bare eme batek errunaldi bakarrean 200 arrautza baino gehiago errun ditzake, eta
|
bere
pisuaren laurdena gal dezake gutxi gorabehera. Bareen ugaltze ahaleginaren zenbatekoari neurria hartzeko, esan dezagun bare eme batek errutean galtzen duen pisua 60 kg ko emakume batek erditzean 15 kg galtzearekin aldera daitekeela.
|
|
|
EHUko ikertzaile taldeak urteak daramatza bareen hazkuntzaren konplexutasuna ikertzen. Animalia baketsu horiek
|
bere
horretan ikusita, inork gutxik imajina dezake hazkuntza hain konplexua dutela.
|
|
|
Adin horretako haurrentzat oso opari egokia izan daiteke, beraz, produktu berritzaile hau, eta probatzeko aukera ere ematen du Elhuyar Fundazioak
|
bere
web orrian (demoa eta bideoa daude). www.elhuyar. org/ armix
|
|
|
Izan ere, erdieroale magnetikoak gai lirateke hori guztia pauso bakar batean egiteko. Gainera, azkarrak eta egonkorrak lirateke, aldi
|
berean
, eta ez genuke bi sistemen beharrik izango.
|
|
|
Madrilgo Unibertsitate Konplutentsean doktoratu zen 1974an. Unibertsitate
|
bereko
Materiaren Magnetismoan katedraduna da 1980az geroztik, eta Magnetismo Aplikatuaren Institutua zuzentzen du sortu zenetik (1989).
|
|
|
Estatubatuarrek eta errusiarrek lasterketa zientifiko eta teknologiko bat jokatzen zuten, nor iritsiko urrutiago, nork aurkituko mundu harrigarri gehiago espazio zabalean. Baina, garai
|
berean
, artean esploratu gabeko beste unibertso bat ikertzen hasi ziren zientzialari batzuk. Eta oinekin zapaltzen dugun mundua ulertzeko gako batzuk itsas sakonean zeudela ikusi zuten.
|
|
|
Besteak beste, plaka tektonikaren teoria osatzen lagundu dute itsaspeko tripulatuetan egindako espedizioek. Hain zuzen ere, munduko ozeano dortsalean urperaldi ugari egin dituzte zientzialariek, eta lurrazal berria han sortzen delako frogak behatu dituzte,
|
bertatik
bertara.
|
|
|
Besteak beste, plaka tektonikaren teoria osatzen lagundu dute itsaspeko tripulatuetan egindako espedizioek. Hain zuzen ere, munduko ozeano dortsalean urperaldi ugari egin dituzte zientzialariek, eta lurrazal berria han sortzen delako frogak behatu dituzte, bertatik
|
bertara
.
|
|
|
Islandian eta beste lekuren batean izan ezik, ur azpian dago, eta gandorra gutxi gorabehera 2.500 metroko sakoneran dago. Dortsala
|
bera
2.000 metro altxatzen da kontinenteetatik bereizten duten haran abisalen gainean.
|
|
|
Fumarolak
|
berak
metalezko eraikinak dira. Uretan disolbatuta sulfuro metalikoak ateratzen dira, eta, ozeanoaren ur hotzarekin kontaktuan jartzean, hauspeatu egiten dira berehala.
|
|
|
Alvin. Hark eta haren ondoren egin ziren antzekoek iraultza ekarri zuten itsas hondoaren esploraziora. Itsaspeko gogorrak dira, sakonera handietan dagoen presioa jasateko, eta, aldi
|
berean
, arinak dira. Alvin ek, esaterako, 17 tona besterik ez du pisatzen, baina haren titanio eta burdinazko esferak ondo jasaten du 4.500 metroko sakoneran dagoen presioa (hori da Alvin ek har dezakeen sakonera maximoa).
|
|
|
Urperaldi bakoitzean gehienez hamar ordu ematen ditu ur azpian, barruan pilotu bat eta bi zientzialari daramatzala. Beraz, zientzialariek 4 ordu dituzte, zoruan etzanda leihoetatik ingurua behatzeko, argazkiak atera eta filmak egiteko, beso robotikoaren bidez laginak biltzeko eta lekuan
|
bertan
esperimentuak egiteko. Dena dela, hiru pertsonak 72 ordu igarotzeko adina oxigeno darama Alvin ek barruan, badaezpada ere.
|
|
|
Thierry Juteau ezaguna da geologo ona eta komunikatzaile aparta izateagatik; baina, batez ere, tximinia hidrotermalak aurrez aurre ikusteko aukera lehenengo aldiz
|
berak
izan zuelako da ezaguna. Zumaian aurkikuntza hari buruz eman zuen hitzaldi batean jarri genuen harekin hitzordua.
|
|
|
Zumaian aurkikuntza hari buruz eman zuen hitzaldi batean jarri genuen harekin hitzordua. Hala, duela gutxi, Juteauk Hendaiako
|
bere
etxean hartu gaitu, eta, patxada ederrean, bere bizipenak eta ikerketak azaldu dizkigu, adeitasun handiz.
|
|
|
Zumaian aurkikuntza hari buruz eman zuen hitzaldi batean jarri genuen harekin hitzordua. Hala, duela gutxi, Juteauk Hendaiako bere etxean hartu gaitu, eta, patxada ederrean,
|
bere
bizipenak eta ikerketak azaldu dizkigu, adeitasun handiz.
|
|
|
Esaterako, duela urte batzuetatik, hankatik erauzitako zelula amak erabiltzen dira bihotza sendatzeko. Egun, teknika hori
|
bera
emaitza oraindik ere itxaropentsuagoekin datorrela esan liteke.
|
|
|
Zelulen hazkuntza hori Nafarroako Unibertsitate Klinikako GMP (Good Manufacturing Practice) laborategian egiten dute. Bestelako hazkuntza ikerketetan ez bezala, zelula horien hazkuntzan gaixoaren
|
beraren
seruma erabiltzen dute, eta, horrenbestez, aurkako erreakzioak gertatzeko arriskua murrizten da (oro har, animalia jatorriko seruma erabiltzen dute bestelako ikerketetan). Hala, Juan José Gavira Nafarroako Unibertsitate Klinikako kardiologoaren esanean, infekzio, alergia nahiz erreakzio immunologiko posibleak saihesten dira, ez baitituzte proteina arrotzak txertatzen.
|
|
|
Garrantzi handia duela jakin badakigu, baina, ez denez begi bistakoa, inor gutxi ohartzen da horretaz. Horixe
|
bera
gertatzen zaio gure protagonistari, matematikan asko erabiltzen den zenbakiari: leku askotan agertzen da, oso garrantzitsua da, baina gehienek ez diote erreparatzen, ez baita agerikoa.
|
|
|
Alfred Nobelek bost arlo aukeratu zituen
|
bere
izena daramaten sarietarako: Fisiologia edo Medikuntza, Fisika, Kimika, Literatura eta Bakea.
|
|
|
Bestetik, Ekonomiako Nobel saria dago. Berez, saria ez zuen Alfred Nobelek
|
berak
sortu; 1968an sortu zuen Suediako Bankuak Alfred Nobelen omenez, eta gainerakoekin batera jakinarazten da (zehazki, hurrengo asteko astelehenean). Aurten, Leonid Hurwicz, Eric S. Maskin eta Roger B. Myerson dira sarituak, eta mekanismoen diseinuari buruzko teoria garatzeko egin dituzten ekarpenengatik jasoko dute Nobel saria.
|
|
|
1938an jaioa. 1970ean doktore izendatu zuten Orsayko (Frantzia) Parisko Hegoaldeko Unibertsitatean, eta unibertsitate horretako
|
bertako
irakaslea da 1976az geroztik. Gainera, Fisikako Unitate Mistoaren zuzendaria da Frantziako Ikerketa Zientifikoko Zentro Nazionalean (CNRS).
|
|
|
1988an, Fertek eta Grünbergek, bakoitzak
|
bere aldetik
, fenomeno fisiko guztiz berri bat aurkitu zuten: magnetorresistentzia erraldoia (edo GMR).
|
|
|
Geruza magnetiko baten magnetismoa finkoa bada eta hurrengoaren aldakorra, azkenekoaren magnetizazioa disko gogorrean aztertzen edo irakurtzen duen gunearen magnetizazioaren arabera aldatu ahal izango da. Irakurtzen duen gunearen arabera, irakurgailuaren bi geruza magnetikoen magnetizazioek noranzko
|
bera
edo kontrako noranzkoa izango dute, eta, horren ondorioz, erresistentzia magnetikoa handia edo txikia izango da.
|
|
|
Solido batek parte hartzen badu erreakzio kimiko batean, solidoaren kanpoaldean izango da, gainazalean. Batzuetan, solidoak
|
berak
erreakzionatzen du eta, beste batzuetan, erreakzionatu behar duten molekulak elkartzen ditu, haien arteko erreakzioa gerta dadin; Kasu horretan, solidoari katalizatzaile deitzen diogu. Nolanahi ere, erreakzio asko gertatzen dira solidoaren gainazalean.
|
|
|
Ez da erraza hori zehazki zergatik gertatzen den jakitea; benetan jendeak zientziaren fruituak atsegin ez dituelako, edo zientzia eta teknologia komunitateak
|
bere
lanak gizarteratzeko behar adina ahalegin egiten ez duelako.
|
|
|
Patata gutxiago saldu arren, kontsumitzaileak geroz eta zorrotzagoak dira. Horregatik, patataren kalitatea asko hobetu da, eta, urtero, patata barietate berriak ateratzen dira merkatura, horietako bakoitza
|
bere
ezaugarri bereziekin. Hala, gaur egun, egosteko patatak daude, frijitzekoak, bereziki zorroko patata frijituak egiteko industriara zuzendutakoak, lehortuta maluta eran kontserbatzeko egokitutakoak...
|
|
|
Ondorengo bi hamarkadetan, ikerketa genetikoak egiteari ekin zioten. Helburu
|
beraren atzetik
jarraitzen zuten; ondo egokituko ziren barietateak lortu nahi zituzten. Eta, horretarako, lau hari muturri tiraka egin zuten lan:
|
|
|
Ozeanografia ikertzaileen etengabeko lanari esker eraiki ziren ozeanoa behatzeko sareak. Nolanahi ere, sarea izateak
|
berak
arazoak sortzen ditu; adibidez, azal azpiko lasterrak neurtzeko tresnek hamar urte baino gehiago daramatzate Atlantikoko zirkulazio termohalinoa kontrolatzen; baina horietako batzuk ez dituzte berrituko, ikerketa agentzia nazionalek nahiago baitute zerbait berria sortu. Zaintza hori amaitu ostean, ez da beste ezer egongo hutsune hori betetzeko.
|
|
|
Segundoro hamarka milioi metro kubiko ur tropikal bero garraiatzen ditu gainazaleko laster horrek. Eta latitude ertaineko eguraldi sistemak, oro har, mendebaldetik ekialdera mugitzen direnez, Golkoko itsaslasterrari esker Napoli New York baino beroagoa da, biak Ekuatoretik distantzia
|
berera
egon arren.
|
|
|
Zientzialarientzat zaila da, oraindik ere, gizakiak eragindako klima aldaketa eta klima aldakortasun naturala bereiztea. Izan ere, klima aldakortasuna
|
bera
aldatzen ari dela ematen du: ohiko eguraldiaren eremutik kanpoko gorabeheren muturrak gehiago aldentzen dira bata bestetik.
|
|
|
Izan ere, IC 10 galaxiak ez ditu betetzen beste galaxia nanoetan ikusten diren patroiak, itxura batera ez behintzat. Besteak beste, ez ditu proportzio
|
berean
nitrogeno askoko izarrak eta oxigeno askokoak. Bi aukera daude:
|
|
|
Desoreka horren ondorioz, muskulua uzkurtzea eragiten duen seinale elektrikoa moteldu egiten da eta muskulua paralizatu egiten da. Egoera horretan adrenalina eta azido laktikoa baldin badaude, berriz, seinale sistemak ez du huts egiten, eta uzkurtzeko gaitasunak
|
bere
horretan jarraitzen du.
|
|
|
Behin aireratzea lortu dutenean, hegan egiteko garaia dute. Hegazti bakoitzak
|
bere
erara egiten du hegan, baina, oro har, oinarrizko bi modu bereiz ditzakegu: planeatuz edo hegoak astinduz.
|
|
|
Ez dira berdinak txepetx baten, sorbeltz baten eta ugatz baten hegoak. Bakoitzaren bizilekuaren eta bizimoduaren arabera, hegan egiteko modua (eta, ondorioz, hegoen forma eta tamaina) aldatu egiten da, bakoitza
|
bere
ingurunera moldatuta baitago.
|
|
|
Oso berezia da batzuetan kurrilo taldeetan, adibidez taldeak hartzen duen V forma. Taldeka hegan egitean airearen erresistentzia txikitu egiten da, eta, beraz, ibilbide
|
bera
egiteko energia gutxiago behar dute.
|
|
|
Korronte termikoen menpe bizi ez diren hegaztiek arrano arrantzalea dugu horietako bat ez dute planeatzaileek bezainbeste arazo ur masa handiak zeharkatzeko. Erraztasun
|
bera
dute itsasoaren edo lurraren gainetik hegan egiteko. Hori bai, nekatu eta atseden hartzeko beharra baldin badute, konponbideak ez dira berdinak lehorrean eta itsasoan.
|
|
|
Hegan egiteko modu bat aukeratu behar izatekotan, eta ikusitakoak ikusita, ez genuke, ez, lan erraza izango! Zorionez edo zoritxarrez, horrelakorik aukeratzerik ez daukagu; animalia bakoitza
|
bere
arbasoen ondorengoa da, eta bizitzeko egokitu zaizkion ezaugarriekin bizi beharra dauka. Alde on eta txarrekin.
|
|
|
Metal batzuek bete dezakete funtzio hori, baina oso garestiak dira. Material porotsuak, aldiz, merkeagoak izateaz gain eraginkorragoak ere badira; adsorbatutako hidrogeno guztia berreskuratu baitaiteke, eta hidrogenoa bildu eta askatu ondoren, ez da materiala
|
bere
onera ekarri edo berraktibatu beharrik.
|
|
|
itsasontzi bat hartu eta, ikertzera, nazioarteko uretara joatera iritsi dira. Horrek denak neurrigabeko energia eta diru gastua sortzen du, eta, beraz, bada garaia eztabaida hau
|
bere
onera ekartzeko.
|
|
|
Interesatutako sektore batzuek gaia arma politiko gisa erabiltzeko arriskua ere badago. Nire ustez, auzia
|
bere
onera ekartzeko unea da; bestela, gainezka egin eta gizartearentzat onuragarriak izan daitezkeen ikerketak bertan behera uzteko arriskua egon daiteke, hainbat herrialdetan gertatu den bezala.
|
|
|
Konturatu behar dugu hau ez dela zientziaren arlo bakarra; areago, beste arlo batzuetan egiten diren ikerketak, hala nola kimikan eta fisikan, arriskutsuagoak izan daitezke gizartearentzat, eta ez daude, inola ere, hain arautuak. Gogoeta egiteko eta auzia
|
bere
onera ekartzeko unea iritsi delakoan nago.
|
|
|
Ez da kasualitatea perretxiko espezie asko udazkenean agertzea. Azalpena perretxikoaren izaeran
|
bertan
dago. Izan ere, perretxikoa, berez, onddo baten fruitua da (adituek gorputz fruitu emaile esaten diote, karpoforo).
|
|
|
Zuhaitzek, oro har, uda bukaeran eta udazkenean indarra galtzen dute; hortaz, onddoak zuhaitza bereganatzeko aprobetxatzen du. Hala, udazkenean bertan emango du
|
bere
fruitua.
|
|
|
Espeziearen arabera, perretxikoak hazteko azalera bat har dezake euskarri gisa (azal horia, Stereum hirsutum, adibidez, adar erorietan hazten da), lur azpian
|
bertan
haz liteke (boilur famatuak, Tuber melanosporum, esaterako) edo lurrazaletik gora altxatuta, hanka bat eta txapel batez osatutako egitura klasikoa hartuta beste egitura bereziago batzuk ere badira, atzaparren antzekoa, azaren itxura duena....
|
|
|
Esporak heldutakoan, askatu eta beste onddo bati bizia emateko prest egongo dira, zikloari berriro ekiteko. Beste egitura batzuk dituzten perretxikoek beste estrategia batzuk dituzte esporak zabaltzeko, baina helburua, azken finean,
|
bera
da.
|
|
|
Sputnik aluminiozko gorputz esferiko bat zen, saskibaloiko baloia baino handiagoa (58 cm-ko diametroa zuen). Hermetikoki itxita zegoen, eta presiopean zegoen nitrogenoa gordetzen zuen
|
bere baitan
. Lau antena teleskopiko ateratzen ziren esferatik, bibote luzeak balira bezala:
|
|
|
1991n Sobietar Batasuna desegin egin zen, eta baita haien programa espaziala ere. Hala ere, Errusiak badu
|
bere
programa, eta hori Errusiar Espazio Agentzia Federalak (RKA) eramaten du aurrera. Estatu Batuetako espazio agentzia NASA da oraindik ere.
|
|
|
1960ko abuztuaren 19an, Sputnik bidali zuten, eta hark,
|
bere baitan
, bi txakur, bi arratoi, berrogei sagu eta hainbat landare espezie zeramatzan. Egun bat egin zuten espazioan, eta guztiak bizirik itzuli ziren.
|
|
|
Haien ustean, une batetik aurrera routerrek dute eskatutako kalkulu kopurua eskatu bezain azkar egin. Routerrak ekoizten dituzten enpresek, ordea, ez dute iritzi
|
bera
, eta gaur egungo routerren eraginkortasuna mota horretako arazoak saihesteko bezain ona dela argudiatzen dute.
|
|
|
Science zientzia aldizkarian argitaratu duten artikulu baten arabera, iraganean gizakia birus batetik babestu zuen proteina
|
berak
utzi du orain babesgabe hiesaren aurrean. Dirudienez, duela lau
|
|
|
Science zientzia aldizkarian argitaratu duten artikulu baten arabera, iraganean gizakia birus batetik babestu zuen proteina
|
berak
utzi du orain babesgabe hiesaren aurrean.
|
|
|
Dirudienez, duela lau milioi urte, erretrobirus batek txinpantzea eta hurbileko beste primate batzuk infektatu zituen; ez, ordea, gizakiaren arbasoak. Gaur egun, birus hori desagertuta dago, baina txinpantzearen DNAn birusaren arrastoa geratu da; zehazki, txinpantzeak birusaren 130 kopia ditu
|
bere
DNAn; gizakiak, berriz, bat bera ere ez.
|
|
|
Dirudienez, duela lau milioi urte, erretrobirus batek txinpantzea eta hurbileko beste primate batzuk infektatu zituen; ez, ordea, gizakiaren arbasoak. Gaur egun, birus hori desagertuta dago, baina txinpantzearen DNAn birusaren arrastoa geratu da; zehazki, txinpantzeak birusaren 130 kopia ditu bere DNAn; gizakiak, berriz, bat
|
bera
ere ez.
|
|
|
1999 urterako, ezinbesteko geneen zerrenda bat lortu zuten. Behin hori dakitela, hurrengo pausoa eman nahi dute; alegia, hutsetik hasita gene horiek fabrikatu, eta
|
bere
kabuz hazteko eta ugaltzeko gai den bizidun bat sortu nahi dute.
|
|
|
Horregatik, NASAko geologoak beste metodo batzuekin konbinatu ditu sateliteak emandako datuak, satelitearen
|
beraren
posizio zehatza neurtzen duten metodoekin, hain zuzen. Modu horretan, Lurraren masa zentroaren posizioa zehaztasun handiz kalkulatu ahal izan du, itsasorik eta atmosferarik ez balego bezala.
|
|
|
Orain ikusita, 30 urte geroago, badirudi deskubritu eta oso gutxira ezarri zituztela debekuak. Zuk
|
bertatik
bertara bizi izan zenuen prozesu hori guztia. Nola bizitu zenuen?
|
|
|
Orain ikusita, 30 urte geroago, badirudi deskubritu eta oso gutxira ezarri zituztela debekuak. Zuk bertatik
|
bertara
bizi izan zenuen prozesu hori guztia. Nola bizitu zenuen?
|
|
|
Metodologia beti
|
bera
da: aztarnategian zerbait aurkitzen dutenean, laborategira ekartzen dute, garbitu egiten dute eta mikroskopiotik begiratzen diote.
|
|
|
Anbararekin batera bestelako fosilak aurkitu dituzte, oso egoera onean; ikatz bihurtutako lumek, landareen hostoek, polenak eta egur fosilek, besteak beste, garai hartako ekosistemak eta klima nolakoak ziren ulertzen lagunduko dute, ezbairik gabe. Anbarean aurkitutakoetatik jasotako informazioak, anbararen egiturak
|
berak
eskainitakoak eta anbaraz gain aztarnategian aurkitutakoen azterketak dagoeneko eman dute bidea jakiteko nolakoa zen ingurua.
|
|
|
Lopez Del Valle
|
bera
, Alonso zuzendari gisa, eta aditu talde zabal bat jo eta su ari dira lanean Arabako anbarak ezkutatzen dituenak agerian uzteko. Munduan dauden 22 aztarnategietatik 11 soilik dira dinosauroak suntsitu baino lehenagokoak, baina horietatik 6 besterik ez dira 112 milioi urte baino gehiagokoak; eta 6 horien artean 2 besterik ez dira garrantzitsuak, aurkitutako inklusio kopuruari erreparatuta:
|
|
|
Munduan dauden 22 aztarnategietatik 11 soilik dira dinosauroak suntsitu baino lehenagokoak, baina horietatik 6 besterik ez dira 112 milioi urte baino gehiagokoak; eta 6 horien artean 2 besterik ez dira garrantzitsuak, aurkitutako inklusio kopuruari erreparatuta: bata Libanon dago, eta bestea Araban (Arabakoak bi aztarnategi badira ere, kontaketarako baten gisa hartzen dira, inguru
|
berean
daudelako). Hortaz, beren lanaren garrantziaren jakitun dira Gasteizko Natur Zientzietako Museoan.
|
|
|
Horrela aurkitu zuten bigarrena, Gatzaga Buradonen, Bastidan. Bigarren horrek ere sorpresa ugari ezkutatzen ditu
|
bere
barnean: Urizaharrakoa baino emankorragoa da, 1.000 kg arrokatik 75 g baitira anbar Urizaharrakoan 1.000 kg tik 10 besterik ez dira.
|
|
|
Izan ere, duela urte gutxi arte, oso hegazkintza amateurra izan da ultrarinena. Nork
|
bere
garajean egiten zituen, aluminiozko hodiak, oihalak, zura eta horrelako materialak erabiliz. Azken urteetan, aldiz, aurrerapen handiak egin dira materialetan, motorizazioan, nabigazio sistemetan, eta diseinu kontzeptual berrietan.
|
|
|
Azken urteetan, aldiz, aurrerapen handiak egin dira materialetan, motorizazioan, nabigazio sistemetan, eta diseinu kontzeptual berrietan. Eta, egun, enpresa batzuk ultrarinak merkaturatzen hasi dira, hegazkintza handiaren prozesu eta profesionaltasun
|
berak
erabilita.
|
|
|
Orain, aldiz, TDI motorrak erabiltzen dira hauetan ere. Mercedes batek izan dezakeen motor
|
bera
erabil daiteke hegazkin arin batean dio Arregik.
|
|
|
Bi errotoreek kontrako noranzkoan biratzen dute errotore bakarra izango balu, plataforma
|
bera
ere biraka ibiliko litzateke. Izan ere, motor baten ardatzak alde batera biratzen duenean, motorrak beste aldera biratzeko joera du.
|
|
|
Izan ere, motor baten ardatzak alde batera biratzen duenean, motorrak beste aldera biratzeko joera du. Helikopteroek, adibidez, buztaneko helizearekin konpontzen dute hori, bestela helikopteroa
|
bera
biraka ibiliko litzateke eta. AeroQuad ak, aldiz, kontrako noranzkoan biratzen duen bigarren errotore batekin konpontzen du arazo hori.
|
|
|
Hala ere, zientzia fikzioa idazteko, errealitatearen aukera guztiak aztertu eta estrapolatzen dituzte. Metodo horren bitartez, ez dute aurrerapen asko iragarri, baizik eta gizarteak teknologiarekiko duen jarrera
|
bera
. Gero, etor daitezela aurrerapenak!
|
|
|
Adibide gutxi daude, eta batzuk zalantzazkoak edo okerrak dira. Nolanahi ere, iragartzen ona izan da zientzia fikzioa; ez zientzia
|
bera
, baina bai zientziaren erabilera.
|
|
|
David Brinek
|
berak
hori esaten zuen George Orwellen 1984 eleberriari buruz: 1984 urtea ez zen izan eleberriarena bezalakoa, besteak beste, Orwellek eleberria idatzi zuelako.
|
|
|
Giza ahalmena ematen badiozu makina bati, ez du beteko beti agindutakoa, gizakiak libre izan nahi duelako. Espartakoren ideia
|
bera
da; eta Pragako errabinoaren buztinezko golemarena; eta Parazeltso alkimistak sortu zuen homunkuluarena, eta abar. XX. mendearen lehen erdikoak Asimoven robot elektromekanikoak dira, eta bigarren erdian androideek ordezkatzen dituzte robotak.
|
|
|
XX. mendearen lehen erdikoak Asimoven robot elektromekanikoak dira, eta bigarren erdian androideek ordezkatzen dituzte robotak. Baina denetan istorio
|
bera
dago: jabearen aurkako iraultzarena.
|
|
|
Asimovek baztertu egin zuen iraultzaren ideia robotentzako hiru jokabide lege asmatuta, John Campbell editorearekin laguntzaz. Lege horien arabera, robot batek ezin dio minik egin gizakiari, bete egin behar du gizakiak agindutako guztia eta
|
bere
burua babestu behar du, ordena horretako lehentasunarekin. Hain zuzen, lege horiek sortzen dituzten paradoxetan oinarrituta daude haren robotei buruzko istorioak.
|
|
|
Lehenengoa 1950ekoa da; Alan Turing matematikari ingelesak test bat proposatu zuen pertsonak eta makinak bereizteko, Turingen testa. 2000 urterako makina adimentsuak egotea espero zuen Turingek, hau da, hainbat makinak
|
bere
testa gainditzea. Baina oraindik ez dago halako makinarik.
|
|
|
Baina argi dago gauza bat dela ia nahi gabe egindako birus erreal baten istorioa, eta beste bat dela planteamendu hau: programatzaile batek
|
bere
enpresaren sistemari eraso egiten dion birus bat egin du, enpresatik botatzen dutenerako. Planteamendu horrek gaur egungo birus baten arkitektura klasikoa du, garai hartako teknologoek pentsatu ez zuten zerbait.
|
|
|
Substantzia horiek oso desberdinak izaten dira. Gorputzak
|
berak
sortu eta azalaren bidez kanporatzen diren substantzia naturalak izan daitezke; edo gizakiak berak artifizialki sortutako produktuak, kosmetikoak, adibidez.
|
|
|
Substantzia horiek oso desberdinak izaten dira. Gorputzak berak sortu eta azalaren bidez kanporatzen diren substantzia naturalak izan daitezke; edo gizakiak
|
berak
artifizialki sortutako produktuak, kosmetikoak, adibidez.
|
|
|
Gaixotasunaren aurkako neurriak Ministerioak
|
berak
arautu zituen: gaixotutako eremua nola tratatu, zuhaitz horien egurra nola jaso eta garraiatu, gaixotasunaren berri nola eman eta abar.
|
|
|
Hala ere, espora horiek ugalketa sexualaz nahiz asexualaz sor ditzake, hau da, bi aleen arteko truke genetikoa gertatuta edo gertatu gabe. Ugalketa sexuala erabiltzen duen formari, egoera teleomorfoari, beste izen bat ematen diote biologoek, Gibberella circinata, baina onddo espezie
|
bera
da. Izan ere, Fusarium circinatum izena onddoaren egoera anamorfoari ematen diote, asexualki ugaltzen denari.
|
|
|
Laborategietan inokulatuz gero, infektatu egiten ditu onddoak, baina euskal basoetan intsinis pinuetan besterik ez da garatzen. Munduan ere, beste pinu espezie batzuk infektatuta dauden arren, Fusarium circinatum onddoaren infekzioak intsinis pinuaren banaketa geografiko
|
bera
du neurri handi batean. Horrek esan nahi du oso arazo orokorra dela.
|
|
|
Hasteko,
|
bere
jatorrizko organotik aldendu eta odolaren bidez mugitzeko gai den zelula oso gogorra da. Gizakiaren odola abiadura handian doa, eta odol horren kondizio fisiko kimikoak ez dira batere egokiak kanpoko zelulentzat.
|
|
|
Lehenengo shock hori gainditzeko gai izan baldin bada, hurrengo pausoa gorputzeko atalen batean gelditzea izango da, eta, odola zer abiaduratan doan kontuan izanik, ez da lan erraza. Azkenik, gorputzeko atal batean gelditu, zirkulaziotik irten eta beste organo batera pasatzen denean, zailtasunak izango ditu ezarri den leku horretan hazteko, ez baita
|
bere
jatorrizko organoa, eta berarentzat toki arrotza baita.
|
|
|
Lehenengo shock hori gainditzeko gai izan baldin bada, hurrengo pausoa gorputzeko atalen batean gelditzea izango da, eta, odola zer abiaduratan doan kontuan izanik, ez da lan erraza. Azkenik, gorputzeko atal batean gelditu, zirkulaziotik irten eta beste organo batera pasatzen denean, zailtasunak izango ditu ezarri den leku horretan hazteko, ez baita bere jatorrizko organoa, eta
|
berarentzat
toki arrotza baita.
|
|
|
Azkenean, tumoreak beste organo batean ezartzea lortzen duenean, organo hartzaileko zelulei bidalitako seinaleen bitartez lortzen duen ingurunea
|
bere
biziraupenerako ongarria baino ez da izango. Esaterako, oso ezaguna da tumore zelula askok VEGF faktorea (Vascular Endotheliall Growth Factor) sortzeko duten ahalmena.
|
|
|
Esaterako, oso ezaguna da tumore zelula askok VEGF faktorea (Vascular Endotheliall Growth Factor) sortzeko duten ahalmena. Substantzia horrek zainak osatzen dituzten zelulen hazkuntza eragiten du; horrela, denborarekin, oxigenorik gabeko hasierako fase baten ondoren, tumore zelulak zainak sortzen ditu
|
bere inguruan
angiogenesi izeneko prozesuaren bitartez, eta, aurrerantzean, oxigenoa eta elikagaiak jasoko ditu odolaren bidez.
|
|
|
Bada, zain berrien sorkuntza eragozten duen molekula bat; adibidez, VEGF faktorea blokeatuko duen molekula bat. Zainak sortzen dituzten zelulek VEGFa ezagutzen duten hartzaile bereziak dituzte euren mintzean, eta VEGFa batzen zaionean, zelulak hazteko seinaleak bidaltzen ditu
|
bere
barnera. Molekula bat sortzen badugu VEGFaren antzera hartzaileari batzen zaiona, baina seinalerik sortzen ez duena, VEGFak lehiakide bat izango du, eta zain berriak sortzeko gaitasuna murriztea lortuko dugu.
|