|
2017
|
|
|
Gaur egun, EUSTATek kaleratutako datuen arabera (6), EAEn zirkulazio aparatuko gaitzek heriotza gehiago sortzen dituzte emakumeen artean gizonen artean baino (3080 vs 2708
|
pertsona
). Igoera mundu zabalean ageri da (7), esaterako, AEBn urtero 6,6 milioi emakumek jasaten dute bihotz hodietako gaixotasunen bat, emakumeen artean heriotza eta morbilitate kausa nagusia delarik.
|
|
|
Hipotalamo Pituitario Adrenal (HPA) ardatza: HPA ardatzaren jarduera handia atzeman da depresio nahastea duten
|
pertsonengan
. Zitokinek ardatzaren aktibitatea handitu eta horren funtzionamendu okerra eragiten dute.
|
|
|
Geroago burututako beste ikerketek, ordea, neurotransmisore horren hartzaile eta garraiatzaileei egotzi zieten jokaera aldaketen ardura (14). Horien ondorioz, serotonina eta haren aurrendari den triptofanoaren maila baxuagoak atzeman dira depresio nahastea duten
|
pertsonengan
(15). Zitokinek eragin zuzena dute serotoninaren gutxitzean, molekula horiek indolamina 2,3 dioxigenasa (IDO) entzima aktibatuz (16), triptofanoa kinureninaren deribatuetan degradatzea eragiten baitu (17).
|
|
|
Azken aipamen moduan, gure gizarte gero eta pluralago honetan, ama hizkuntza gisa ez euskara ez gaztelania daukaten ez diren
|
pertsonak
topa ditzakegu, eta garrantzitsua litzateke interpretazio zerbitzu egokiak edukitzea haien beharrizanei ere aurre egiteko.
|
|
2018
|
|
|
bezalako zitokina proinflamatorioen ekoizpenaren igoerarekin erlazionatuta dagoela ikusi da deprimitutako gaixoetan eginiko meta analisi azterketetan (8). Bestalde, ehun kalteagatik, infekzioagatik edo gaixotasun autoimmune edo neoplasikoagatik hantura edo immunoaktibazioa duten
|
pertsonek
depresioaren prebalentzia tasa altuak erakusten dituztela frogatu da. Azkenik, minbizia eta gaixotasun infekziosoak tratatzeko erabiltzen diren zitokina bidezko terapiak ere ezagunak dira, eragin ditzaketen portaera asaldurengatik (10).
|
|
|
Esan bezala, denbora luzean zehar zitokinak administratuz gero, portaera asaldura nabarmenak eragiten dira gizakietan. Horren froga da minbizia edo gaixotasun infekzioso bat pairatzen duten gaixoak tratatzeko interferoi alfaren (IFN?) administrazio kronikoa jasaten duten
|
pertsonen
% 20 klinikoki esanguratsua den depresioa garatzen duela (20). Zehazki, IFN, arekin tratamenduan zeuden hepatitis C dun gaixoetan eginiko azterketa batean,% 40k DSM V ren arabera sailkatutako depresio nagusia pairatu zuela deskribatu zen (21).
|
|
|
sistema immunearen hiperaktibazioa eta horrekin erlazionatutako seinalizazio jauzi guztiak, zitokina proinflamatorioen mailak igotzeaz gain, glukokortikoide eta sistema immunearen desorekarekin eta funtzio neuropsikiatriko kaltetuekin erlazionatuta egon daitezke. Izan ere, depresioa duten
|
pertsonen
LZRan IL?, IL eta TNF, zitokina proinflamatorioen mailak handituta daudela aurkitu da garuneko hainbat gunetan, hala nola hipokanpoan (8).
|
|
|
Gainera, gizakietan egindako aurkikuntzetako batek adierazi duenez, periferian erantzun inflamatorio eta immune bat ematen denean, TNF, aren aktibazio akutuak garuneko zitokina proinflamatorioen mailak kronikoki igotzen ditu. Horretaz gain, beren buruaz beste egindako
|
pertsona
talde baten garunetan burututako analisiek frogatu dute makrofago peribaskular eta haien aktibazioarekin eta zelula immuneen lekualdatzearekin lotutako faktore inflamatorioen gene espresioa handituta dagoela. Datu hauek periferiako ehunetan ematen diren erantzun inflamatorioek hantura garunera bidera dezaketela eta, ondorioz, depresioa ager daitekeela dioen ideia indartzen dute (8,19).
|
|
|
Gainera, depresiodun pazienteen garunetako hainbat gunetan, hipokanpoa, PFC eta hipotalamoa adibidez, mikrogliaren aktibazioa deskribatu da. Hori gutxi balitz, neuroirudi teknikekin burututako azterketa batean, non translokazio proteina (TSPO) markatu den (aktibatutako mikroglian, makrofagoetan eta astrozitoetan gainespresatzen dena), asaldura depresibo nagusia duten
|
pertsonen
garunetan mikrogliaren immunoaktibazio handiagoa dagoela aurkitu da. Ikerketa gehiagotan frogatu denez, periferiako estimulu immune indartsu baten aurrean, endotoxinaren administrazioa adibidez, boluntario osasuntsuen garuneko hainbat gunetan zelulen aktibazioa antzeman da markatutako TSPO ligandoen bitartez (19).
|
|
|
Depresioa emozioen erregulazioan eragiten duen asaldurarik ohikoena da, munduan 350 milioi
|
pertsona
baino gehiago gaixotzen dituena, emakumezkoetan gizonezkoetan baino prebalentzia altuagoa duelarik (1).
|
|
|
Asko dira gizakietan kortisol mailaren igoeraren eta depresioaren arteko erlazioa aztertu duten ikerketak. Horietako batek, adibidez, asaldura depresibo nagusia duten pazienteek plasman, gernuan eta likido zefalorrakideoan (LZR) kortisol maila handituak azaltzen dituztela aurkitu zuen (16). Izan ere, jakina da depresioa pairatzen duten
|
pertsonen
erdiek, gutxi gorabehera, hiperkortisolemia dutela, tratamendu antidepresiboarekin itzulgarria dena; eta are gehiago, hiperkortisolemia kroniko batetik bereizten den gaixotasuna, hau da, Cushing sindromea, duten gaixoetan ere depresio tasa altuak agertzen direla ikusi da. Horretaz gain, eta tratamenduari dagokionez, depresioan erabiltzen diren hainbat farmako antidepresibo eraginkorrek kortisola erregulatzen duten substratu neuroendokrinoetan jarduten dute.
|
|
|
Azken urteotan, estresari lotutako nahasteen artean, depresioaren intzidentzia eta prebalentziaren gorakada bereziki nabarmena izan da. Depresioa XXI. mendeko buru nahasterik ohikoena da, eta munduan 359 milioi
|
pertsona
inguruk pairatzen dutela estimatzen da. Jasaten duenari eragiten dion kalte handia dela-eta, gaur egun, munduko ezgaitasun kausa% 20 emakumeetan eta% 7 gizonezkoetan, hain zuzen (2).
|
|
|
Metodologia ezberdintasun hori emaitza ezberdinen atzean egon daiteke, eta garrantzia handia du errealitate klinikora hurbiltzeko garaian. Izan ere,
|
pertsonetan
, antidepresiboak sintomak agertutakoan errezetatzen dira, eta ez lehenago (22).
|
|
|
Gainera, farmakoak anhedonia eragin du, estresaren norabide berean. Emaitza honen harira, aurreko lan batean benlafaxinak arratoietan janari kontsumoa murriztu zuela aurkitu zuten (20) eta benlafaxina hartzen duten
|
pertsonen
% 11k apetitu galera pairatzen du (21). Hala ere, farmakoagatiko apetitu galera hori nozitzen duten gehienek ez dute pisu galerarik izaten.
|
|
|
Ikerketa honetan 683
|
pertsonaren
galdeketak eta datuak aztertu ziren (adina 58,31 ± 9,75 urte), 522 emakumezkoak ziren eta 163 gizonezkoak. Pertsona horiek Gasteizen urte bitartean garatu zen jarduera fisikoko programa gidatu batean parte hartu zuten.
|
|
|
Ikerketa honetan 683 pertsonaren galdeketak eta datuak aztertu ziren (adina 58,31 ± 9,75 urte), 522 emakumezkoak ziren eta 163 gizonezkoak.
|
Pertsona
horiek Gasteizen urte bitartean garatu zen jarduera fisikoko programa gidatu batean parte hartu zuten. Programa horretan parte hartzeko gaixoek irizpide batzuk bete behar zituzten.
|
|
|
Programak 9 hilabeteko iraupena izaten zuen, astean ordubeteko hiru saio izanik. Saio horiek Jarduera Fisiko eta Kirolean lizentziatuak ziren
|
pertsonek
eramaten zituzten aurrera. Programan parte hartu izana inklusio irizpide bezala soilik erabili da.
|
|
|
Gehienak adin ertainekoak ziren(% 74,2), bigarrenik nagusiak(% 21,6), eta, azkenik, gazteak(% 4,2). Joera hori patologia guztietan errepikatu zen obesitatearen kasuan izan ezik, zeinean gazteen portzentajea
|
pertsona
nagusiena baino handiagoa izan zen (1 taula).
|
|
|
Beste alde batetik, diabetesa zutenen% 13,9k ez zekien ariketa fisikoak zer eragin duen gluzemian,% 3,8k ez zekien hitz horren esanahia, eta% 1,3k erantzun zuen handitu egiten duela. Jarduera fisikoak gluzemian nola eragiten duen ez zekiten parte hartzaileen artean,
|
pertsona
nagusi gehiago(% 23,5) ageri ziren adin ertainekoak(% 10,5) baino.? –
|
|
|
Deigarria da lokomozio aparatuko arazoak dituzten
|
pertsonen
erantzunak adinak aurrera egin ahala portzentaje baxuagoan izan direla egokiak, hori estatistikoki esanguratsua izanik (p< 0,01).
|
|
|
Zazpi ordutik behera lo egiten zutenen portzentaje baxuena gazteen taldeari egokitu zitzaion (p< 0.05). Generoari dagokionez, loaren kalitate hala holakoa edo txarra emakumezkoek izan zuten gizonezkoekin konparatuz (p< 0,01), eta patologiei dagokienez, obesitatea pairatzen zuten
|
pertsonek
lo kalitate okerragoa zuten (p< 0,05).? –
|
|
|
HTA zuten
|
pertsonen
gatzaren eguneroko kontsumoari dagokionez,% 31,5ek adierazi zuen beti erabiltzen zuela, eta% 41,4k batzuetan. Gizonezkoen kasuan,% 44,6k adierazi zuen ez zuela sekula mineral hori erabiltzen, eta emakumezkoen kasuan, portzentaje hori erdira jaisten zen(% 21).
|
|
|
Nutrizio egokiaren, jarduera fisikoaren eta ohitura osasuntsuen onurak aurretik egiaztatuak daude, alabaina ikerketa gutxik aztertu dute
|
pertsonek
duten ezagutza eta nola eramaten duten praktikara beren egunerokotasunean. Hori dela, eta, patologia desberdinak dituzten 683 pertsonaren galdetegiak aztertu ziren.
|
|
|
Nutrizio egokiaren, jarduera fisikoaren eta ohitura osasuntsuen onurak aurretik egiaztatuak daude, alabaina ikerketa gutxik aztertu dute pertsonek duten ezagutza eta nola eramaten duten praktikara beren egunerokotasunean. Hori dela, eta, patologia desberdinak dituzten 683
|
pertsonaren
galdetegiak aztertu ziren.
|
|
|
Hori horrela izan daiteke obesitatea gero eta gehiago ageri baita adin goiztiarretan, eta horrek bizitzan zehar beste patologia batzuk izateko arriskua gehitzen du, hala nola HTA eta diabetesa (1,2). Aldiz, adin ertainekoen eta nagusien taldean HTA pairatzen zuten
|
pertsonak
gailentzen ziren, hori normala da, HTA gure gizarteko nagusien herenak sufritzen baitu eta beste herena prehipertentsoak dira (15).? –
|
|
|
Parte hartzaile gehienak pisu egokitik gora zeuden, eta programa horretan tratatzen ziren patologiak kontuan hartzen baditugu, espero izateko emaitza da, patologia guztiek erlazio zuzena baitute obesitatearekin. Beraz, ikerketa honetan lortutako emaitzak gizartearen joerekin bat datoz, zeren Espainian bi
|
pertsonatik
bat pisu egokitik gora aurkitzen baita (1,2).
|
|
|
Beraz, ondorioztatu daiteke gatzaren inguruan hipertentsioa duten
|
pertsonek
ezagutza falta dutela, jatekoei botatzen dieten gatz kopuruari behar beste garrantzirik ematen ez baitiote. Horrenbestez, interbentzio programak edo estrategia desberdinak erabili lirateke gaixoen ohitura horiek aldatu ahal izateko.
|
|
|
Diabetesa pairatzen zutenen artean, deigarriena da% 3,8k ez zekiela zer zen gluzemia; horren arrazoiak bi izan daitezke. Alde batetik, posible da
|
pertsona
horiek hitz hori ez ezagutzea. Adibidez, haiekin harremana zuten medikuek edo erizainek hitz hori ez zutelako erabiltzen.
|
|
|
Eta bestetik, arazoa egon daiteke odoleko glukosa maila eta haren garrantzia zein den ez dakitelako. Gure ustez datu horiek pentsatzera eraman behar gaituzte, batez ere mota horretako
|
pertsonekin
lan egiten dugunok, zeren kasu askotan erakutsi nahi diegu, adibidez, nola eragiten duen jarduera fisikoak haien patologian, baina garrantzitsuagoa da haien patologia ezagutzea (14).
|
|
|
Hala ere, taldearen herenak ez zuen bere burua pisatzen, eta portzentaje hori obesitatea pairatzen zutenen artean handitzen zen. Horren arrazoia inpaktu psikologikoarekin erlazionatuta egon daiteke, zeren
|
pertsona
horiek beren burua pisatzean eta beren pisua ikustean, agian momentu horretan duten arazoaz jabetu daitezke.? –
|
|
|
Hidratazioari dagokionez, jakina da ura beharrezko substantzia dela organismoaren funtzionamendurako honen erreakzio eta aldaketa guztietan parte hartzen baitu (30). Nagusietan urak garrantzi gehiago dauka,
|
pertsona
horien hidratazio egoera arriskutsuagoa baita. Gainera adinarekin gutxitu egiten da gorputzeko ur kantitatea, gizonezkoetan% 60 eta emakumezkoetan% 50 gutxiago izanik.
|
|
|
Gainera adinarekin gutxitu egiten da gorputzeko ur kantitatea, gizonezkoetan% 60 eta emakumezkoetan% 50 gutxiago izanik. Esan ohi da
|
pertsona
normal batek egunean 2 litro edari edan lituzkeela (10 basokada) (18,30). Ikerketa honetan nagusien kasuan% 24k gutxi gorabehera 4 baso bitartean edaten zuen.
|
|
|
Ikerketa honetan nagusien kasuan% 24k gutxi gorabehera 4 baso bitartean edaten zuen. Beraz, interesgarria da
|
pertsona
nagusiak ura edatera estimulatzea, are gehiago kasu honetan, jarduera fisikoko programa batean parte hartzen baitaude.? –
|
|
|
Obesitatea pairatzen zutenen% 83k programatik kanpo ariketa fisikoa egiten zuen, eta horrek jarduera fisikoarekiko kontzientzia positiboa adierazten du. Ikerketa honetako emaitzak Kroazian 883
|
pertsonarekin
egindako ikerketan lorturako emaitzen aurka doaz, ikusi baitzuten ikerketa horretako parte hartzaileek pertzepzio urria zutela ariketa fisikoak izan zezakeen garrantziaz gaixotasun kardiobaskularrak saihesteko unean. Izan ere, bertako partaideek adierazi zuten arazo kardiobaskularretan arrisku faktore garrantzitsuena tentsio arterial altua izatea zela eta garrantzia gutxienekoa jarduera fisikoa (30).?
|
|
|
Ikerketa honek konfirmatzen du emakumezkoek gizonezkoek baino afinitate gehiago dutela patologiak hobetzera bideratutako jarduera fisikoko programekin. Interesgarria izango litzateke ikertzea ea gizonezkoek beste ariketa fisiko edo kirol mota bat egiten duten edo sedentarioagoak diren, zeren ikusi baita obesitatea duten
|
pertsonen artean
gizonezkoak sedentarioagoak direla. Beraz, agian programa edo aktibitate desberdinak eskaini lirateke haien jarduerarik eza gutxitzeko.?
|
|
|
Bestetik, eguneroko bizi ohituren eta haien ezagutzaren artean izugarrizko desoreka ikusi zen. Arrazoi hori dela, eta, oso garrantzitsua da nutrizio eremuko heziketaren, jarduera fisikoaren eta osasunaren inguruaren dauden programak hobetu eta jarraipena izatea, batez ere patologiak dituzten
|
pertsonen artean
.? –
|
|
|
Beraz, kontuan izanik patologiak dituzten
|
pertsonek
beren patologia ez dutela behar beste ezagutzen, haiekin harremanetan dauden espezialistek hori kontuan izan lukete eta ahal den neurrian denbora pixkatxo bat eskaini beren patologia gehiago ezagutu dezaten.
|
|
|
Bestalde, patologia desberdinei bideratutako programa terapeutikoak, hau da, jarduera fisikoa eta nutrizio programak oso urriak dira gure inguruan eta horiek sustatzea ondo egongo litzake. Gainera, komenigarria ikusten dugu jarduera fisikoan adituak diren
|
pertsonak
patologia hauek dituzten pertsonentzat eskuragarri izatea osasun zentro edo ospitaletan, kasu bakoitza aztertu ondoren aholkuak eta gomendioak eman ahal izateko.
|
|
|
Bestalde, patologia desberdinei bideratutako programa terapeutikoak, hau da, jarduera fisikoa eta nutrizio programak oso urriak dira gure inguruan eta horiek sustatzea ondo egongo litzake. Gainera, komenigarria ikusten dugu jarduera fisikoan adituak diren pertsonak patologia hauek dituzten
|
pertsonentzat
eskuragarri izatea osasun zentro edo ospitaletan, kasu bakoitza aztertu ondoren aholkuak eta gomendioak eman ahal izateko.
|
|
|
Jarduera fisikoa erregulartasunez praktikatzea eta nutrizio egoki bat izatea beharrezko bi tresna garrantzitsu dira gaixotasun askoren tratamendu eta prebentziorako. Gaixotasun horiek pairatzen dituzten
|
pertsonek
haien inguruan beharrezko ezagutza izatea ezinbestekoa da beren bizi ohiturak era egokian aurrera eraman ditzaten. Lan honen helburua, jarduera fisikoko programa bateko parte hartzaileek nutrizioaren, jarduera fisikoaren eta beren patologien inguruan duten ezagutza deskribatzea eta ezagutza hori beren egunerokotasunean praktikara eramaten duten edo ez aztertzea izan da.
|
|
|
Lan honen helburua, jarduera fisikoko programa bateko parte hartzaileek nutrizioaren, jarduera fisikoaren eta beren patologien inguruan duten ezagutza deskribatzea eta ezagutza hori beren egunerokotasunean praktikara eramaten duten edo ez aztertzea izan da. Horretarako, lau patologia zehatz hobetzera bideratutako jarduera fisikoko programa bateko 683
|
pertsonari
egindako galdetegiak aztertu ziren. Batez besteko adina 58,3 ± 9,7 urte izan zen, eta% 76,2 emakumezkoak izan ziren.
|
|
|
Parte hartzaileek zuten ezagutzaren eta beren eguneroko bizi ohituren artean desadostasuna ikusi zen, bai nutrizioari dagokionez baita beren patologiekin erlazioa duten beste faktore batzuei dagokienez ere. Hori dela-eta, garrantzitsua da elikadura, ariketa fisikoa eta osasun hezkuntza heziketa helburutzat dituzten programak hobetzea, eta mota horretako programa gehiago eskaintzea, batez ere patologiak dituzten
|
pertsonentzat
.? –
|
|
|
Gaur egungo gizartean, obesitateak, hipertentsioak eta diabetesak duten garrantzia izugarria da, mundu mailan dagoen arazoa baita; alde batetik,
|
pertsonarentzat
, eta, bestetik, osasun zerbitzuentzat. OMEk (Osasunaren Mundu Erakundea) gaur egungo egoera ikusita, obesitatea XXI. mendeko epidemia garrantzitsuenen artean egongo dela adierazi du.
|
|
|
OMEk (Osasunaren Mundu Erakundea) gaur egungo egoera ikusita, obesitatea XXI. mendeko epidemia garrantzitsuenen artean egongo dela adierazi du. Espainiako azken datuek adierazten dutenez, helduen% 15ek obesitatea du eta% 37k gainpisua, horrek adierazten du bi
|
pertsona
heldutik bat pisu arruntetik gora aurkitzen dela (1,2). Obesitateak eragin zuzena dauka beste hainbat patologiatan, hala nola II motako diabetes mellitus ean (DM2), hipertentsio arterialean (HTA), arazo kardiobaskularretan, zenbait minbizitan eta arnas arazoak agertzeko arriskua ere ekar dezake (3,4).
|
|
|
Diabetesaren Ameriketako Elkarteak (DAE) jarduera fisikoak
|
pertsona
diabetikoengan duen garrantzia azpimarratzen du, horrek dakartzan onurak direla-eta. Haien gorputzaren konposizioan aldaketak sorrarazten ditu, esaterako, masa muskularraren gehikuntzak koipearen kantitatea gutxituz, eta, horrela, gaixotasunen garapena garatzeko aukerak gutxituz.
|
|
|
Esan behar da, normalizazio prozesu? horretan asko hobetzen dela hiztegien kalitatea, prozesuan parte hartzen duten
|
pertsona
guztien ekarpenak integratuta daudelako.
|
|
|
2016an 0 urteko 41 milioi umek eta 5 urteko 340 milioi umek gainpisua edo obesitatea zuten (1,2). Kopuru horiek ikusita, gaur egun obesitatea mundu mailako pandemia kontsideratzen da, urtero batez beste 2,8 milioi
|
pertsona
hiltzen direlarik gehiegizko gantz metaketak sortutako gaixotasun horren konplikazioen ondorioz (1, 3).
|
|
|
Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) esanetan, traumatismoen ondorioz urtero 4 milioi
|
pertsona
baino gehiago hiltzen dira eta dozenaka milioi zauritzen. Arrisku faktoreak ez daude gizabanakoen jokabidearekin lotuta bakarrik, pisuzkoak dira ere aldagai soziosanitario, laboral, ekonomiko, politiko eta kulturalak.
|
|
|
Zalantzarik gabe beraz, azken urteotan paziente traumatikoen atentzioan emaitzak nabarmenki hobetu dira herrialde garatuetan; eta hala eta guztiz ere, esandako nazioetan heriotza kausa nagusia izaten jarraitzen du 5 eta 49 urte bitarteko
|
pertsonen
artean.
|
|
|
Garraiobideetan gertatutako istripuek traumatismoen ondoriozko heriotzen% 29 eragiten dituzte. 2016 urtean 1,4 milioi
|
pertsona
hil ziren trafiko istripuetan, hau da, egunero ia 4.000 gizabanako inguru hil ziren errepideetan (1) (2). Gure lurraldean kopuru hori murriztea lortu dugu, prebentzioan zein atentzioan ezarritako neurriei esker:
|
|
|
Aldiz, ustekabeko erorketak garrantzia geroz eta handiagoa hartzen ari dira. Alde batetik, haien maiztasuna igotzen ari da eta, bestetik,
|
pertsona
adinduen artean gertatzen dira bereziki, hilkortasuna handia izanik talde horretan. Izan ere, 70 urtetik aurrera, hauxe da traumatismoen ondoriozko heriotza arrazoi nagusia mundu mailan (1).
|
|
|
Sexu disfuntzioa: inkontinentzia koitala inkontinentziadun
|
pertsonen
herenean agertzen da, sexu harremanetan gernu galera izateko beldurrarekin batera. Horrek guztiak bizitza sexuala kaltetzen du.
|
|
2019
|
|
|
Sortzen diren tresnen berritasunak non dauden? Saiakuntzen diseinuan, datuen analisirako ikuspegi estatistiko berrien garapenean eta erregistro mediko elektronikoen eta
|
pertsonen
osasun erregistroen garapenean.
|
|
|
Gaindiagnosia:
|
pertsona
bat bizitza osoan sintomarik sortuko ez dion gaixotasuna diagnostikatzea; gaixotasun hori tratatzeak eta kontrolatzeak kalteak eta kostuak sor ditzake, inolako onurarik gabe.
|
|
|
Sarritan, komunikabideetan hitz egiten dutenean, kaltegabeko gaixotasunei buruz eta
|
pertsona
osasuntsuek dituzten gaixotasun faltsuei buruz aritzen dira. Adibide batzuk emateko, emakumezkoen sexu disfuntzioa, fobia sozial bihurtzen den lotsa, depresio bihurtzen den tristura edo opor osteko sindromea bera.
|
|
|
Trastorno sinpleak edo pertsonalak, beraz, gaixotasun edo osasun arazo bihurtzen dituzte, erremedio farmakologikoren batekin lotuta, nahiz eta tratamendu horiek, askotan, zalantzazko eraginkortasunekoak izan. 3 Diagnostiko atalaseak murrizteak eragin dezake
|
pertsona
osasuntsu eta asintomatikoak gaixo gisa sailkatzea. Ondorioz, gaixo gisa sailkatutako pertsona horiek tratamendua jasoko dute, beharrezkoa ez izateaz gain, onura baino arrisku gehiago sor diezaiekeen tratamendua.
|
|
|
3 Diagnostiko atalaseak murrizteak eragin dezake pertsona osasuntsu eta asintomatikoak gaixo gisa sailkatzea. Ondorioz, gaixo gisa sailkatutako
|
pertsona
horiek tratamendua jasoko dute, beharrezkoa ez izateaz gain, onura baino arrisku gehiago sor diezaiekeen tratamendua. Osasunaren eta gaixotasunaren arteko lotura arina kezkagarria izaten da eta gaixotasunaren definizioen mugak aldatzeak, gutxi bada ere, biztanleriaren zati handi bat gaixotzat etiketatzea dakar.
|
|
|
Bertan esaten dugu: . Osasuna, zalantzarik gabe,
|
pertsona
orok gehien miresten dituen balioetako bat da; are gehiago, osasunari esker dedikatu gaitezke gure bizitzako asmo eta helburuetara energia guztekin, eta gure ahalmenak behar bezala garatu. Horrez gain, lehen mailako faktore makroekonomikoa ere bada.
|
|
|
Berriki, Sir Michael Marmot ek, OME erakundearen Osasunaren Determinatzaile Sozialen Batzordeko presidente denak, esan du
|
pertsona
baten baldintza sozialak direla determinatzaile garrantzitsuenak, hau da, non jaio, hazi, bizi, lan egin eta zahartzen diren pertsonak. Batzordearen Subsanar las desigualdades en una generación (2009) izenburuko dokumentuak, gaixotasunen arrazoien atzean dauden arrazoietan sakontzen du.
|
|
|
Berriki, Sir Michael Marmot ek, OME erakundearen Osasunaren Determinatzaile Sozialen Batzordeko presidente denak, esan du pertsona baten baldintza sozialak direla determinatzaile garrantzitsuenak, hau da, non jaio, hazi, bizi, lan egin eta zahartzen diren
|
pertsonak
. Batzordearen Subsanar las desigualdades en una generación (2009) izenburuko dokumentuak, gaixotasunen arrazoien atzean dauden arrazoietan sakontzen du.
|
|
|
Japonian edo Suedian 80 urte baino gehiagokoa izan daiteke, Brasilen 72 urtekoa, Indian 63koa, eta Afrikako herrialde batzuetan, 50 urte baino gutxiagokoa. Nolanahi ere, osasun eskasakez die eragiten soilik egoera ahulenean dauden
|
pertsonei
. Herrialde guztetan, bai osasuna, bai gaixotasuna, gradiente sozial bat lotuta daude:
|
|
|
Osasunaren gradiente soziala eta desberdintasunak ondorioa dira, boterea, diru sarrerak eta ondasun eta zerbitzuak desberdin banatzearen ondorioa, batetk, eta horrek dakartzan injustzien ondorioa, bestetk,
|
pertsonen
bizi baldintzei eragiten dietenak (osasun zerbitzuetarako sarbidea, eskolatzea, hezkuntza, lan baldintzak eta aisialdia eta etxebizitza). Osasunerako kaltegarriak diren esperientzien banaketa desberdin hori ez da, inolaz ere, fenomeno, natural?
|
|
|
Obesitatea daukaten
|
pertsonek
pisu normalekoek baino aukera gutxiago daukate lan bat lortzeko. Eta horien artean, emakume obesoek, oro har, gizonezkoek baino zailtasun gehiago, gainera.
|
|
|
Eta horien artean, emakume obesoek, oro har, gizonezkoek baino zailtasun gehiago, gainera. Irudiak erakusten duenez, 50 eta 59 urte bitartekoen artean, obesitatea zeukaten
|
pertsonen
% 59k zeukan lan bat 2013an; ez obesoen artean, aldiz,% 72k (Europako 14 herrialdetako datuen batez bestekoa). Aztertutako herrialde guztetan ikusi da sistematkoki enplegu tasak txikiagoak direla obesitatea daukaten pertsonen artean.
|
|
|
Irudiak erakusten duenez, 50 eta 59 urte bitartekoen artean, obesitatea zeukaten pertsonen% 59k zeukan lan bat 2013an; ez obesoen artean, aldiz,% 72k (Europako 14 herrialdetako datuen batez bestekoa). Aztertutako herrialde guztetan ikusi da sistematkoki enplegu tasak txikiagoak direla obesitatea daukaten
|
pertsonen artean
.
|
|
|
Osasunaren Mundu Erakundearen arabera, 2016an, 4 milioi
|
pertsona
hil zen aire kutsaduragatik, munduan, eta Europan, berriz, 556.000 pertsona (1). Aire kutsadura urbanoaren adierazle ontzat ditugu bai PM2.5, 2,5 mikra edo gutxiagoko partikulak, eta bai dioxido nitrogenoa, NO2 eta biek ala biek dute osasunean inpaktu handia.Kontuan izan, PM2.5oso partikula finak izanik, arnasbideetan erraz sartzen direla.
|
|
|
Osasunaren Mundu Erakundearen arabera, 2016an, 4 milioi pertsona hil zen aire kutsaduragatik, munduan, eta Europan, berriz, 556.000
|
pertsona
(1). Aire kutsadura urbanoaren adierazle ontzat ditugu bai PM2.5, 2,5 mikra edo gutxiagoko partikulak, eta bai dioxido nitrogenoa, NO2 eta biek ala biek dute osasunean inpaktu handia.Kontuan izan, PM2.5oso partikula finak izanik, arnasbideetan erraz sartzen direla.
|
|
|
Batetik muskulu tonuaren gutxipena lortzen du. Bestetik,
|
pertsonaren
erlaxazioa sustatzen du. Gaur egun bestibulu estimulazioa lantzeko erabiltzen den aparaturik arruntena urezko ohea da, baita zabuak, hamakak eta dortoka oskolak ere.
|
|
|
Entzumen estimulazioa: saioa bideratzen ari den
|
pertsonaren
ahotsak gozoa eta atsegingarria izan behar du, gelaren baretasuna ezinbestekoa baita. Saioan erabili beharreko musikak leuna izan behar du, espresuki une horretarako aukeratutakoa eta paziente zehatz bati bideratutakoa, alegia.
|
|
|
Snoezelenen terapian parte hartuko duen paziente bakoitzaren gustua, gogoa, nahia edota zentzumen lehentasunak ezberdinak dira. Hori dela-eta, saioa bideratzen duen
|
pertsonaren
lana da aldez aurretik ezagutzea paziente bakoitzaren lehenespenak. Horrela, estimulu desatseginak saihestuko dira eta norbanakoaren ongizatea bermatuko da saio bakoitzean.
|
|
|
Dementzia gaixotasun aurrerakorra, kronikoa eta suntsitzailea da (9). Gaur egun 46,8 milioi
|
pertsona
inguru bizi dira dementziaren mende; eta urtero, mundu osoan zehar, 9,9 milioi kasu berri diagnostikatzen dira (10). Hori gutxi balitz, Nazioarteko Alzheimer Erakundeak, 20 urterik behin, zenbaki horien bikoizketa esponentziala iragarri du.
|
|
|
Hori gutxi balitz, Nazioarteko Alzheimer Erakundeak, 20 urterik behin, zenbaki horien bikoizketa esponentziala iragarri du. Horrela, 2050 urtearen amaieran, gutxi gorabehera, 131,5 milioi
|
pertsonak
dementzia pairatuko dute (11).? –
|
|
|
Horrez gain, hain ezagunak ez diren sintoma fisikoen, fisiologikoen eta portaera aldaketen eragile da (13). Portaera aldaketen artean depresioa, psikosia, oldarkortasuna, motrizitatearen koordinazioaren galera (dementzia pairatzen duten gaixoak osasuntsuak dauden
|
pertsonak
baino hiru aldiz gehiago behaztopatzen dira), gogogabetasuna (14), suminkortasuna (15), antsietatea, urduritasuna, loezina, elikadura nahasmendua eta gogo aldarte gabezia izan dira pazienteek deskribatutako eta aintzat hartu beharreko sintoma aipagarrienak (16). Horren harira eta adituen aburuz, adineko pertsonek pairatzen eta deskribatzen dituzten portaera aldaketa ohikoenak usadiozko adinekoentzako egoitzetan bizi duten bakartasunari, gelditasunari eta isolamenduari egotz dakizkieke, bertako zentzumen gabetze nabaria dela-eta (17).
|
|
|
Portaera aldaketen artean depresioa, psikosia, oldarkortasuna, motrizitatearen koordinazioaren galera (dementzia pairatzen duten gaixoak osasuntsuak dauden pertsonak baino hiru aldiz gehiago behaztopatzen dira), gogogabetasuna (14), suminkortasuna (15), antsietatea, urduritasuna, loezina, elikadura nahasmendua eta gogo aldarte gabezia izan dira pazienteek deskribatutako eta aintzat hartu beharreko sintoma aipagarrienak (16). Horren harira eta adituen aburuz, adineko
|
pertsonek
pairatzen eta deskribatzen dituzten portaera aldaketa ohikoenak usadiozko adinekoentzako egoitzetan bizi duten bakartasunari, gelditasunari eta isolamenduari egotz dakizkieke, bertako zentzumen gabetze nabaria dela-eta (17). Izan ere, egiaztatuta dago adineko pertsonen% 97ren bizi kalitatea esanguratsuki okerrera joaten dela adinekoen etxeetan barneratu ondoren, hots, instituzionalizatu ostean (18).
|
|
|
Horren harira eta adituen aburuz, adineko pertsonek pairatzen eta deskribatzen dituzten portaera aldaketa ohikoenak usadiozko adinekoentzako egoitzetan bizi duten bakartasunari, gelditasunari eta isolamenduari egotz dakizkieke, bertako zentzumen gabetze nabaria dela-eta (17). Izan ere, egiaztatuta dago adineko
|
pertsonen
% 97ren bizi kalitatea esanguratsuki okerrera joaten dela adinekoen etxeetan barneratu ondoren, hots, instituzionalizatu ostean (18). Gizakion zahartzea eta pixkanakako bost zentzumenetan bistaratutako narriadura zuzenki proportzionalak eta aldi berean gertatzen diren bi prozesu paralelo dira.
|
|
|
Bi faktore horien sustapenari esker, gaitz honen mende bizi diren erien bizi kalitatea zeharo hobetzen dela egiaztatu da. Rett sindromea pairatzen duten
|
pertsonek
sistema sinpatiko hiperaktiboa izateko joera dute (27), urduritasun egoera iraunkor bat epe luzean mantenduz. Snoezelenek, hortaz, etengabeko erlaxazio egoera batean barneratzen ditu pazienteak, pertsona bakoitzaren ongizatea bermatuz (28).?
|
|
|
Rett sindromea pairatzen duten pertsonek sistema sinpatiko hiperaktiboa izateko joera dute (27), urduritasun egoera iraunkor bat epe luzean mantenduz. Snoezelenek, hortaz, etengabeko erlaxazio egoera batean barneratzen ditu pazienteak,
|
pertsona
bakoitzaren ongizatea bermatuz (28).? –
|
|
|
Terapia ez farmakologiko honen onurak ere garunaren lesio traumatikoan berretsi dira. Snoezelen terapiak goiko eta beheko gorputz adarretako muskuluen tonua modu esanguratsuan murrizten du, espasmo maila gutxituz eta
|
pertsonen
berezko egoera fisiologikoa berrezarriz. Horrez gain, terapia hau erabiltzen den bitartean, pazienteen bihotz erritmoaren eta aztoramen mailaren jaitsiera ere deskribatuak izan dira.
|
|
|
Babestentaldeak kudeatzen duen Muskizko adinekoentzako eguneko zentroa, Iruñeko Amma Argaray adinekoen etxea edo Barakaldoko CIS gizarteratze zentroa adibidez. Hiru kasu horietan adineko
|
pertsonei
zuzendutako zentzumen anitzeko terapia erabiltzen dute, eta ordura arte behatu eta jaso dituzten emaitzak zeharo betegarriak izan dira, bai pazienteentzat baita zaintzaileentzat ere. Izan ere, azken horiek ere, erlaxazio saioetan parte har dezakete pazienteekin batera, egunerokotasunean jasaten duten estresa arintzeko eta oro har beren bizi kalitatea hobetzeko.
|
|
|
Hedabideetan atera berri den azkenengo kasua dugu Biarritzen zabalduko duten eguneko zentro berritzailea. Alzheimer gaitzaren lehenengo etapan diren
|
pertsonei
zuzendutakoa izan da, hain zuzen ere. Eguneko edo asteko egonaldiak proposatuz, gaixoen egoera eta familia zaintzaileen egunerokotasuna hobetzea da zerbitzuaren helburu nagusia.
|
|
|
Snoezelen terapia, zentzumen anitzeko terapia (ZAT) ez farmakologiko eta psikosoziala da; zazpi funtsezko zentzumenen estimulazioan edo erlaxazioan oinarritzen dena, hain zuzen ere.
|
Pertsonon
ongizatea eta norberaren bizi kalitatea hobetzea du helburu nagusia.Ikusmen, entzumen, ukimen, dastamen, oreka, propriozepzio eta usaimen zentzumenak hainbat objekturen bitartez kitzikatzen dira: argiztapen artifizialaren, musika lasaigarri edo terapeutikoaren, ehundura ezberdinen eta hainbat lurrinen eta elikagaien bidez, besteak beste.
|
|
|
Snoezelen zentzumen anitzeko terapiaren (ZAT) ikuspegi bat da; 70eko hamarkadan Ad Verheul eta Jan Hulsegge terapeuta holandarrek sortutako zazpi zentzuak sakonki kitzikatzen edo erlaxatzen dituen terapia ez farmakologiko iraultzailea, hain zuzen ere (2). Snoezelenek
|
pertsonon
bizi kalitatea hobetzea du helburu nagusi. Hornikuntza bereziarekin zuzkitutako geletan gauzatzen da, eta funtsezko zazpi zentzumenen estimulazioa argiaren, soinuaren, hainbat ehunduren, lurrinen edo elikagaien bitartez bideratzen da (3).
|
|
|
– Dokumentuak egilerik ez badu(
|
pertsona
edo erakundea), erreferentzia izenburuarekin hasi behar da.
|
|
|
Mikroorganismoen transmisioa ekidin behar dugu. Transmisioa
|
pertsonen artean
, animalien artean, edota animalien eta pertsonen artean edo ingurunearen eta pertsonaren artean gerta daiteke. Transmisioa ekiditeko, ezinbestekoak dira txertoak, eta osasun eta higiene neurriak (ospitale mailan jakina da eskuen higiene egoki batek duen garrantzia).
|
|
|
Mikroorganismoen transmisioa ekidin behar dugu. Transmisioa pertsonen artean, animalien artean, edota animalien eta
|
pertsonen artean
edo ingurunearen eta pertsonaren artean gerta daiteke. Transmisioa ekiditeko, ezinbestekoak dira txertoak, eta osasun eta higiene neurriak (ospitale mailan jakina da eskuen higiene egoki batek duen garrantzia).
|
|
|
Mikroorganismoen transmisioa ekidin behar dugu. Transmisioa pertsonen artean, animalien artean, edota animalien eta pertsonen artean edo ingurunearen eta
|
pertsonaren artean
gerta daiteke. Transmisioa ekiditeko, ezinbestekoak dira txertoak, eta osasun eta higiene neurriak (ospitale mailan jakina da eskuen higiene egoki batek duen garrantzia).
|
|
|
Aurreikuspenen arabera, egoera aldatu ezean,? 2050 urtean gaixotasun infekziosoak izango dira berriro heriotza gehienen eragile, minbiziaren aurretik? eta? 2050ean urtero 10 milioi
|
pertsona
hilko dira erresistentziengatik? (1).
|
|
|
Hasteko, estatu mailan, emakumezkoek bisita diagnostikoa egin arte itxaron beharreko denbora gizonezkoena baino% 13,6 handiagoa da batez beste (34), eta lan ordaindua duten
|
pertsonen artean
, osasun egoera bera izanda ere, baja gutxiago ematen zaie emakumezkoei gizonezkoei baino (35). Bestetik, Arabako lehen mailako osasun arretan, II. motako diabetesa duten gizonezkoek dietaren inguruko aholku gehiago jasotzen dituzte emakumezkoek baino (36).
|
|
|
Osasunaren Mundu Erakundearen arabera, osasun ekitatea
|
pertsona
orok bere osasun potentzial osoa lortzeko aukera zilegi izateari deritzo, bere ezaugarri sozial, ekonomiko edo demografikoengatik inolako eragozpenik jasan gabe (3).
|
|
|
Bero kolpea lotuta dago ingurugiroko tenperaturarekin, hezetasun mailarekin eta lasterketaren erritmoarekin, baina ez
|
pertsonaren
hidratazio maila edo arazo kardiobaskularrekin (64). Egoera fisikoaren hobekuntzak, dena den, beroaren aklimatazioan laguntzen du (65).
|
|
|
Bat bateko heriotza. Adin ertaineko
|
pertsonei
gertatu ahal zaie, gertatu aurretik ezezaguna den kardiopatia batengatik. Honela definitzen da:
|
|
|
Fibrilazio/ Flutter aurikularra: historikoki,
|
pertsona
helduen gaixotasuna izan da, hipertentsio arterialari lotu zaio eta. Gaur egun, gero eta ohikoagoa da heldu gazteen
|
|
|
(HADS) (18) tresnaren bidez ebaluatu zen. HADS eskala ospitaleratuta egon diren
|
pertsonen
distres psikologikoa neurtzeko erabiltzen da. Test hau Likert motako zazpi galderaz osatutako bi azpieskalatan banatzen da:
|
|
|
Minbizia gainditutako
|
pertsonen
egoera emozionalaren azpian dautzan faktore psikobiologikoen ezagutza sakonagoak zainketa integratu eta pertsonalagoak eskaintzea ahalbidetuko liguke, bizi kalitatea hobetu eta osasun arazoak ekidite aldera.? –
|
|
|
Osasun aurrerakuntzei esker bularreko minbizia diagnostikatutako emakumeen bizi itxaropena bost urtera% 85ekoa izatera iritsi da (1). Hori dela eta, osasun esku hartzeek bizirik irtetetik haratago jarri dute ikusmira, minbizia gainditu duten
|
pertsonen
bizi kalitatea bermatzea ere helburutzat hartuz.? –
|
|
|
Lortutako emaitzei so eginez, Gipuzkoan tuberkulosiaren intzidentzia ekologikoki esleitutako gabezia mailarekin elkarturik dagoela ondoriozta daiteke. Izan ere, maila sozioekonomiko baxuenean kokatzen diren
|
pertsonek
maila altuenean daudenek baino tuberkulosia izateko arrisku handiagoa dutela ikusi da; arriskuaren igoera estatistikoki esangarria izanik gizonetan (tasa estandarizatuaren arrazoia: 2,15, konfiantza tartea:
|
|
|
sozialki, ekonomikoki, demografikoki edo geografikoki zehaztutako biztanle taldeen artean gaixotasuneko eta osasuneko alde sistematiko eta saihesgarririk ez egotea bermatzea. Izan ere, ezaguna da mundu mailan ez ezik, Euskal Autonomia Erkidegoan (EAEn) ere, egoera sozioekonomiko desberdina duten
|
pertsonen artean
desberdintasun sistematikoak antzematen direla gaixotasun kronikoen eta kutsakorren intzidentzian zein hilkortasunean (4).? –
|
|
|
Pobreziarekin erlazionaturiko gaixotasun infekziosoen artean tuberkulosia da ezagunenetariko bat (9). Mycobacterium tuberculosisderitzon bazilo batek eragiten du eta airetik transmititzen da, kutsakorra den
|
pertsonak
eztula edo doministiku egitean. Gehienetan birikei eragiten die (biriketako tuberkulosia), nahiz eta gorputzeko beste organo edo lokalizazioetan topatu daitekeen ere (10).
|
|
|
Osasunaren Mundu Erakundearen (OMEren) arabera urte horretan 10 milioi kasu berri eta 1,6 milioi heriotza eragin zituen. Gaitz honek ez die berdin eragiten lurralde guztiei, ezta egoera sozioekonomiko desberdina duten
|
pertsonei
ere. Esaterako, aipaturiko 2017ko 10 milioi kasu berrietatik, bi heren munduko zortzi herrialdetan gertatu ziren:
|
|
|
India (%27), Txina(% 9), Indonesia(% 8), Filipinak(% 6), Pakistan(% 5), Nigeria(% 4), Bangladesh(%. 4) eta Hegoafrika(% 3) (10). Herrialde garatuei dagokienez, oro har, intzidentzia altuagoak antzematen dira atzerrian jaiotako
|
pertsonetan
edota maila sozioekonomiko baxuagoa dutenetan (11).
|